Điểm Sách

NGY TH
NG GIỜ KHẮC CHĂM Sưu tầm : Irơss Chahya D"n tộc Chăm, cũng như dn tộc khc ở Phương Đ⡴ng đều tnh thời gian theo vng Mặt Trăng, tức l� theo m lịch. Trong c¡c vấn đề: quan, h4n, tang, tế, người Chăm chọn lựa giờ khắc v ngy thࠡng rất chu đo, gần như cố định, nhất l thời gian dᡠnh cho cuộc hn lễ. Trn căn bản thuyết 䪢m dương người Chăm v tn thờ LINGA (Dương tഭnh) v YONI (m t­nh) một cch trn trọng.ᢠ Họ quan niệm hai biểu tượng ny rất thing liપng. Trong sự t-n ngưỡng của họ. Dương t-nh v m t­nh l hai thi cực khࡡc nhau trong vũ trụ nhưng khi hai thi cực khc biệt nᡠy kết hợp lại th sẽ tạo ra vạn vật. Đối với vấn đề t젭n ngưỡng ny, họ đưa vo một số biểu tượng cho thuyết ࠂm Dương như sau: Thuộc về Dương Thuộc về m Akal: Trời, bầu trời Tanưh riya: Đất, qủa địa cầu Aditiak: Mặt trời Channưk: Mặt trăng Bangun: từ ngy trăng non ࠠ Kanơm: từ ng y trăng khuyết sau cho đến ngy trăng trn ಠ rằm, cho đến ngy trăng hết Haray: Ban ngyࠠ Mưlam: Ban đ*m Pag: Buổi sang ꠠ Bi*n hary: Buổi chiềiu Pur: hướng Đng䠠 Pai: hướng T"y Hanuk: bn hữuꠠ iw: b*n tả Yơw: số chẵn Chauh: số lẻ.v.v.v GIỜ KHẮC: Một ng y từ 6 giờ sng, lc Mặt trời mọc cho đến khi Mặt trời lặn, cẳ 8 TUK, buổi sang 4 TUK, buổi chiều 4 TUK. Mỗi TUK t-nh ra c một tiếng rưỡi đồng hồ (90 pht).㺠 Ban đm đng lẽ ra cũng cꡳ 8 TUK, nhưng chỉ được tnh từ 6 giờ chiều cho đến 12 giờ khuya gồm 4 TUK m th�i, cn từ 0 giờ đến 6 giờ sang l thời gian ⠂m Dương phối hợp v tất cả sinh vt cy cỏ sinh nở.⢠ Mỗi TUK người Chăm c biểu tượng: 㠠 TUK Tha, P4 ulwah (Olloh) TUK Dw , Mohammad Tuk Klơw, Jibaraellak TUK Pak, Ali TUK Limư, Phatimưh TUK Nơm, Hothan TUK Tajuh, Hothai TUK Dalipan, P ulwah (Olloh) 䂠 NGY Một tuần lẽ (Kauk karaf) Chăm c3 7 ngy, bắt đầu từ ngy Chủ nhật , vࠠ mỗi ngy c biểu tượng ri೪ng: Adit, tơk mưh Ch:a nhật, tiếp nhận Vng ࠠ Thơm, tơk pariak Thứ Hai, tiếp nhận Bạc Angar, tơk Bathay Thứ Ba, tiếp nhận Sắt But, tơk tanưh pachah Thứ Tư, tiếp nhận đất nẻ Jip, tơk drơp mưtakai Thứ Năm, tiếp nhận Sc vật ꠠ Suk, tơk Pacha Thứ Su, tiếp nhận Y phục ᠠ Thanưchar, tơk padai Thứ Bảy, tiến nhận La thc TH곁NG Mỗi năm cũng c 12 thng, được gọi bằng số, ri㡪ng thng 11 người Chăm gọi l bilan Pwiss, thᠡng 12 c tn l㪠 bilan Mak. Từ ng y đầu thng đến trước ngy Rằm người Chăm gọi lᠠ bingun. Qua Rằm đến trước cuối th!ng gọi l Klơm. Rằm lࠠ Prami. Ng䠠y cuối thng người Chăm gọi l harei ia bilan abih (ngᠠy hết trăng). Trong 12 thng c 6 th᳡ng thiếu bilan u l thng 2, 4, 6, 8, 10, 12 chỉ cࡳ 29 ngy v thường “gối” vࠠo thượng tuần trăng (gwơr harei di bingun). Ngy 6 chuyển thnh ngࠠy 7 (Nơm jiơng tajuh). Thi*n Sanh Cảnh, cho rằng Sở dĩ chuyển ngy 6 thnh ngࠠy 7 bởi v nt chữ số 6 với n쩩t chữ số 7 Chăm gần giống nhau. Người ta chỉ cần th*m đứng dưới m (takai đak) dưới chữ số 6 sẽ thnh n⠩t chữ số 7, cn cc số c⡲n lại nt đều khc nhau. S顡u thng cn lại (thᲡng lẻ) l thng đủ (bilan tapak ) cࡳ 30 ngy. Cứ 8 năm c࠳ 3 năm nhuần, gọi l thun kran, thun kran c 13 thೡng, thng 13 gọi l bilan Bhang hoặc bilan Birơw luᠴn lun c 29 ng䳠y. Trong sinh hoạt, việc t-nh ngy chọn thng đối với người Chăm rất hệ trọng.ࡠ Một số lễ hội được quy định kh chặt chẽ. Vᠭ dụ: KAT di bingun, Chabbur di klơm. Hoặc cứ vʠo thng Ging Chăm, c᪡c xm lng người Chăm đều tổ chức lễ Rija Nưgar (lễ c㠺ng đầu năm) bao giờ cũng nhập lễ vo ngy thứ Năm vࠠ kết lễ vo ngy thứ Sࠡu ở thượng tuần trăng (Tamư di jip tabiak di Suk). Ring đm cưới người Chăm, lễ chꡭnh thức lun được tổ chức vo buổi chiều ng䠠y thứ Tư, hạ tuần trăng, sau rằm vo cc ngࡠy Chẵn (2, 4, 6, 8 … Klơm) v cc thࡡng cố định 3, 6, 10, 11, v kể cả thng 8 dࡹ n khng được coi l㴠 ngy tốt. Tại sao người Chăm lại chọn thời gian để tổ chức lễ cưới cố định như vậy? Vࠬ theo bảng lập thnh m lịch Chăm đ£ quy định. Buổi chiều thuộc về m, tượng trưng cho tuổi về gi, sống với nhau lu dࢠi. Thứ Tư: Thuận về đất nẻ, một thứ mu mỡ, dng để trồng tỉa hoa m๠u dễ pht sinh, cầu chc cho hai người sống với nhau sinh con đẻ chạu đầy đn. Thứ 4 c࠲n l m Dương gặp nhau, v¬ người Chăm quan niệm rằng ngy thứ Tư c thể v೭ như lỗ rốn của con người; từ đầu đến cổ c 3 phần; Đầu, Cổ v Ngực tượng trưng cho ng㠠y Chủ Nhật, thứ Hai v thứ Ba; từ rốn đến bn chࠢn c bụng, hng v㡠 bắp chn tượng trưng cho ngy thứ Năm, thứ S⠡u v thứ Bảy. Người Chăm c࠲n quan niệm rằng; từ lỗ rốn ln đầu đối với Chồng c thi곪n chức như người Cha, đối với người vợ c thin chức như người Mẹ.㪠 Cn từ lỗ rốn trở xuống đến bn ch⠢n người đn ng mới hẵn lഠ người Chồng v người đn bࠠ mới hẵn l người Vợ. Ngoࠠi ra giữa hai Vợ Chồng thường xưng h với nhau bằng “My Tao” d䠹 Chồng lớn tuổi hơn Vợ, hay ngược lại cũng chỉ xưng h với nhau như vậy. So s䠡nh ngy thứ Tư giữa tuần, ci rốn nằm ở trung tࡢm điểm của thn thể cng lối xưng h⹴ giữa hai vợ chồng, ta thấy người Chăm c tnh b㭬nh đẳng r rệt giữa hai giới. C堲n việc chọn thng 3 thuận về la, thạng bắt đầu cng việc cy, bừa gieo cấy; th䠡ng 6 thuận về ti sản được tập trung, c nghĩa lೠ ma gặt la th麡ng 3 v bắt đầu cy gieo m࠹a gặt hi ma lṺa chnh; v th�ng 11 thuận về hưng thịnh, ma gặt hi ho顠n ton v mọi c࠴ng tc khc đều đᡣ thu hoạch xong xui. Mỗi th䠡ng của người Chăm cũng c biểu tượng Bilan tha,binhưk than 㠴n Thng Ging, thuận về tương tư Bilan dwa, binhưk danuh khak᪠ Thng Hai , thuận về tội lỗi Bilan klơw, binhưk Padaiᠠ Th!ng Ba, thuận về la thc Bilan Pak, binhưk mưtai고 Thng Tư, thuận về chết choc Bilan limư, binhưk mưthauᠠ Th!ng Năm, thuận về gy hấn Bilan nơm, binhưk pagurdrơp⠠ Th!ng Su, thuận về ti sản tập trung Bilan tajuh, binhưk than kikᠠ Thng Bảy, thuận về đau ốm Bilan dalipan, binhưk ganuh khakᠠ Thng Tm, thuận về tội lỗi Bilan thalipan, binhưk mưthauᡠ Thng Chn, thuận về g᭢y hấn Bilan tha pluh, binhưk than drơp Thng Mười, thuận về pht tᡠi to lớn Bilan Pwiss, binhưk rat dabrat dhik Thng Mười Một, thuận về hưng thịnh Bilan Mak, binhưk apwei bbơngᠠ Thng Chạp, thuận về lửa pht chᡡy Tm lại Chăm chọn thời gian lm lễ cưới, một phần lệ thuộc v㠠o kinh tế nng nghiệp, lấy ma gieo hạt giống l习m tiu biểu cho sự kết hợp v lấy m꠹a gặt hi lm tiᠪu biểu cho thnh tựu. Một phần lệ thuộc vࠠo cc biểu tượng thin nhi᪪n theo thuyết m dương Đối với người Chăm cũng như một số dn tộc khc tr⡪n thế giới, vấn đề tnh chọn “ngy l�nh thng tốt” trong sinh hoạt của mnh đến nay vẫn cᬲn chi phối kh nặng nề. Cᠳ khi chỉ v phải đợi “năm tốt tuổi hạp” m một số việc lớn đ젣 phải dang dở. Những hiểu biết cơ bản về lịch ph!p của dn tộc l điều cần thiết nhưng việc vận dụng những yếu tố t⠭ch cực của n vo cuộc sống l㠠 vấn đề cần c một cch nh㡬n mới tiến bộ hơn. -Tham khảo bi viết của Lưu Viết Tn, ở Nội San Ước Vọng 1 ࢠAn Phước 1968. -Tham khảo b i viết Kay Amưk, Tagalau 5 (Nắng Panduranga 2005). ----------- ƠMPƠM P NAI Ԡ (Panưh twei panwơch yaw Chăm) Chahya Mưlơng Phần chuyển tự latinh “Sự Tch P Nai” dựa tr�n hệ thống được dung trong Từ Điển CHĂM - VIỆT của Trung tm nghin cứu ViệtNamĐ⪴ng Nam , xuất bản 1995 tại S`i Gn. Hu tha Mưgawom Chăm ginup mưd tơl kaya, hu klơw adei sa ai kamei:⠠ Nai Mưh Ghang, Nai Hali Halơng Ta Bơng Mưh, Nai Tang Ya nan P Nai. Dalam klơw adei sa ai P䠴 Naisiambinai harơh bbaik kataik hamit bak nưgar. Kei KaMaw kikei dơm urang raglai siam likei ganuh ganat irơss bijak chaung khing P Nai, bafanoj (tha nai) mai pwơch, dawn laik dom panwơch pagwơn, mưyah amaik amư P䠴 Nai halar patơk Nai Ka Chei. Pakei kwơch tha bauh ribaung tơk mưtha lơw Kraung La Ng (ukaabăng) piơh ba ia chrai tanran hamu bhum gah amaik amư P Nai. Amaik amư dadwơl panwơch pwơch nan thaung pagwơn Pakei Chang ngaf blauh blai ribaung kraung ka mưng radak ngaf likhah hadei. Kei KaMaw ba abih prưn yava ngak gơm harei gơm mưlam 䠴 hu hadom, tamat tha bau kraung hu ia chrai grơp nưgar. Bwơl bhap 4t tanot n tabwơn Đam likhah yat trak, batha P Nai mưtưh 䴴h bak yaum, kaywa tian nit Kei KaMaw, min twei amaik amư aip tatơk mưduh mưng P Nai chip ngaf dam likhah duh hatai nan.䴠 Dalam mưlơm angal P Nai klaik mưnưt klak thang dơp nau tapah angauk chơk Chabbang, dih mưraung, Palei Rơm atah hađauh klơw bbaik ang Ka. Mưng rat di tian mưthrơm rabah rabưp laik thaung agama daung paklah umat.䠠 Tuk ligaih laik thaung agam P paya angar Kanai “NAI TANGYA BIA ATAPAH”.ഠ Tuk P Nai klak thang nau tapah, Kei Ka Maw Sanưng mưlơw di palei nưgar urang thơu lach kanai auh di drei. Hajiơng Pakei yah pabrai padơr kraung nan vơk, Chrơng patơw praung bla pagơn pabah kraung 䠴 brei ka ia đwơch trun. Pakei mưk Thruk pađik bbrơm panưh yah pabrai patơw krung libik P4 Nai dauk tapah. Patơw talah jiơng dw ha tha galaung gơp tha rup urang nau mai (trun tagơk), libik dom ng achar du panwơch han䠬m (Qur’an) ngak adapt chabbat libik P Nai dauk tapah mưkal. Kaywa apakal nan libik chơk Chabbang urang Raglai thei khing nau mai, mưnwiss urang dauk di bhum nan jang 䴴 khinh đơm Chakơh. P Nai biak thu nit ganrơh, kan thei gauk janưh kanư padaung paklah jang P Nai daung pa klah min, mưyah gauk glach dom kabb䴠 nan P Nai tamar ka Jalikauw dwich, ka ula Chauh, ka rimaung pah thaung blơk mưta vơr glai sung jalan nau mai, yơw nan yơ bwơl bhar Chăm pơk j P䠴 Nai, tagơk Chơk glaih jang khing lach glaih, mưyah lipa jang lach trei. Bwơl bhap Chăm nưh rabh䴠 Chăm Ahir Cham Aval jang halak halar ka nư mưling Pꪴ Nai. Hajiờng padơng mưdhir mưli*ng ka nư Yang. Bha krưh hu tha bauh linga akauk vil, kabha di krưh thaik dalipan King, chanar Vơr pak kieng hayaf thaik Yoni chaik di angauk paban Xi măng di angauk chơk Chabbang di krưh tanưh bblang lanưng lanwai ralo phun kayơw chak throh ha mach hangơw thaung bauh parauh cha bbri cha bbrơw lia phun lia dhan. ꠠYapthun di klơm bilan tha ngan klơm bilan dw Xakavi Cham bwơl bhap radak ngap adapt cha bbat biyar karun ka P Nai.ഠ Dalam kadha dauh pamrơ ng Mưdwơn hu pơt akhan biak jalang ja lwa kabha ơm pơm P Nai nau tapah. 䴠 Nai nau tapah dirơm riya. Dw drei ula kaung nai nau tapah Nai nau tapah Chơk glaung Dwa drei rimaung kaung nai tapah Nai nau tapah thei thơw Bbơng bblang mưchơwdauk halơw glai Tạm dịch: Ng i đi tu ở rừng su C⠳ hai con Rắn nằm hầu hai bn Ngꠠi đi tu ở ni cao C꠳ hai con Hổ ra vo thăm nom Ngࠠi đi tu ai biết no Đࠠnh cam chịu khổ dựa vo rừng cy ࢠng Mưdwơn pah baranưng dauh, ganơng taung, Saranai yuk paragơm laik tharagơm.Ԡ ng Ka ing tamia pơk limah grơf Ԡyang labang, thaur thaung ta thwich chơk glai. P4 Nai vơr abih libik dunya, Piơh ling tha nuk tuk vak thu nit ganrơh dalam ray nau tapah. Bwơl bhap langkar likơu di nai jang yơw bi grơp yang labang payak hanniim ka dunya ngak bbơng, binhưk haliim hajan, binhưk bơl mưnik, ngah phiak dalam mưngawom thiam mưkrưdalam thun barơw.ꠠ Alang yah: -Ơmfơm: Sự t-ch -Janưh:Hoạn nạn -Irơss bijak :T i ba -Tamat :Ho n thnh -Harơh : Đẹp, v ngầnഠ -Pơt : Đoạn -Panoj: Lễ vật ࠠ -Akhan : Kể -Chrai : Tưới -Tathwich :Cảnh -Yat trak :Tiến hnhࠠ -Li*ng tha nuk : Thụ hưởng -Batha : Ringꠠ -Binhưk ha jn :Thuận mưa -Duh hatai : Bất đắc dĩࠠ -Binhưk bơl mưnik : Được m9a mng -Umat :Chng sinhຠ -Ngah phiak :Thu thập -Auh :Chꠠ -Limah :D"ng, hiến -Đơm chakơh : Ni tục㠠 -Paragơm : H2a nhạc -Kan: Lcꠠ -Payak haniim : Ban phước -Ragơm : Điệu -Nau tafah : Đi tu -Mưngawom : Gia đ,nh -Tamar : Phạt -Radak : Tổ chức -Thu nit ganrơh : Linh nghiệm -Chanar vơr : Kệ, đế, nền -Hayap : Tượng Nguon: Trich tu Dac San Vijaya so 7

Written byBBT Champaka.info Pgs. Ts. Po Dharma Ng y 14-9-2013, Hội Đồng Pht Triển Văn Ha-X᳣ Hội Champa (Hoa Kỳ) sẽ tổ chức buổi lễ ra mắt tc phẩm mang tựa đề ᠫVương Quốc Champa : Lịch Sử 33 Năm Cuối C9ng, 1802-1835; do Pgs. Ts. Po Dharma thực hiện v Hội Luận Champa qua đề tiࠠ ˠCc Vấn Đề Lin Quan Đến D᪢n Tộc Bản Địa Việt Nam;. Nhn dịp ny, BBT Champaka xin tr⠬nh by thế no lࠠ nội dung của tc phẩm ny. ᠠ Vương quốc Champa : Lịch sử 33 năm cuối cng (1802-1835)l頠 cng trnh nghi䬪n cứu của Pgs. Ts. Po Dharma được xuất bản tại Paris vo năm 1987 bởi Viện Viễn Đng Phഡp, với nhan đề: Le Panduranga (Campa). Ses rapports avec le Vietnam (1802-1835). Đy l t⠡c phẩm lịch sử Champa cận đại đầu tin viết về tnh hꬬnh chnh trị, qun sự v� mối quan hệ với triều đnh Huế kể từ ngy vua Gia Long l젪n ngi vo năm 1802 cho đến khi vua Minh Mệnh x䠳a bỏ Champa trn bản đồ vo năm 1832, k꠩o theo sự ra đời phong tro khng chiến của Katip Sumat (1833-1834) vࡠ sự vng dậy vũ trang của Katip Ja Thak Wa (1834-1835) nhằm chống lại cuộc xm lăng của triều đ颬nh Huế v phục hưng lại vương quốc Champa độc lập c chủ quyền. ೠ Lịch sử 33 năm cuối c9ng của Champa l tổng thể của những biến cố

Chó hú bu?i tr?a Tác gi?: qu?ng ??i gi?i Lúc nh? tôi thích ?i câu cá l?m ch? nh?t nào c?ng ?i .hôm ???c ngh? tôi xin ba ?i câu cá, ba tôi h?i :”mày ?i câu ? ?âu ?“ d? g?n nhà ông t? lát ák ba. “?! G?n ?ó thôi ??ng qua g?n cây mít” ,sao v?y ba? ”ng??i ta nói ?n c?p mít thì mày tính làm sao nh? ?ó c?m” con bi?t r?i! Lulu ?i thôi .su?t m?t bu?i sáng lèo phèo tr? ???c con cá nào.?ang b?c mình tr?t nh? ra m?y ??a b?n nói qua ch? cây mít có nhi?u con cá to l?m? , Th? là l?i c?i ??n ch? ?ó . cây mít kà lulu ch? ?ó câu mát ?ó ?i thui! ,tôi t? ngh? ...tr?i cây mít to th? này mà tr? có trái nào ,ch?c không có ai nói mình ?n c?p ?au nh? !,ng?i xu?ng câu,câu su?t c? bu?i tr?a mà tr? ???c con nào b?c,v?a câu v?a ch?i m?y th?ng b?n,” m?y th?ng này ch?i mình ?ây mà” ,m?t lát sau ??t nhiên lulu hú lên nó c? hú và nhìn lên cây mít ,?ang lúc b?c tôi héc lên mày im ?i lulu” nh? ai ?ó ?ang ti?n l?i g?n” ,nó lùi l?i g?n tôi và c? hú nh? v?y ,tôi c? nhìn v? phía tr??c tr? th?y gì c?,b?t ch?t có cái gì ?ó thoáng qua m?t l?n...l?n n?a, hình nh? là bóng c?a m?t ng??i ?àn bà ?ang bé ??a con thì ph?i? Bi?n m?t trong choát lát , tôi t? an ?i mình ch?c là ?o giác thui! ,lát sau nghe vân v?n ?âu ?ây ti?ng m?t ??a tr? khóc....?m ?m...! ,tôi ngh?:tr?i !tr?a n?ng th? này mà ai b?m con ?i bi?t n?a? bà m? c?t ti?ng ru con “con ?i ! m? không s? gì h?t m? ch? s? c?c chì ,v?i roi mây” . nghe xong tim tôi nh? mu?n r?t ra , b?ng d?ng gió th?i ngày càng m?nh ,làm cho tôi xù lông gà tôi b?t ??u th?y s? ,tôi l?y c?n câu ??nh v? nhà ,tr?i ?! c?n câu ?ang run ..run.. tôi nghi! là con cá nào ?ó dính zùi,tôi c? gi?t th?t m?nh nh?ng không ???c,càng gi?t m?nh thì nó c? kéo vào.....anh...h?..!,cái con nh? này ,mày làm gi?t mình tao mày...!,qua ?ây làm chi? ba kêu anh ?i ?n c?m kà...tao bi?t zùi! . nh? em h?i:” su?t bu?i tr?a ,mà không có con cá nào h?! i tr?i anh nhìn kìa móc câu dính vào cành cây kìa! N?y gi? ?ang kéo cái này ák h?n? v? thui anh ba ?ang ch? ?ó”,? thì v?, tr?i ngh? quê ghê .v? nhà không dám k? v?i ba , th? là ?n c?m xong tôi ch?y sang nhà ông ngo?i ch?i ,tôi ngh?: s?n ti?n k? luôn chuy?n bu?i tr?a nay, vì ông ngo?i là th?y cúng nên bi?t nhi?u chuy?n trong làng l?m ,nh?t là ba cái chuy?n l? h?i tr?a nay ,tôi k? cho ông nghe ,ông nói :”cháu g?p ma zùi ?ó” tr?i thi?t không ngo?i?” ?? ông k? cháu nghe cách ?ây m?y n?m thì nhà ông t? lát có ??a con gái, c? mà không m?t thì gi? g?n 33 tu?i r?i,tu?i tr? l? d?i mang b?u, b? ng??i yêu b? ,c? ngh? qu?n ,cây mít là n?i c? t? t? n?m n?m ?y ,t?t c? nh?ng gì cháu nghe và th?y là c? ??y.” nghe xong x?ng tóc gá ,ngh? ??n là rùn ...mình,à! Ngo?i ?i! cháu không hi?u sao lulu nó hú v?y? nó c?ng th?y h? ngo?i? ,lulu không nh?ng th?y mà còn th?y rõ h?n cháu n?a .cháu bi?t không loài chó là c?n v? trung thành nh?t c?a loài ng??i ,nó xua ?i nh?ng r?i ro,không may c?a loài ng??i, ??c bi?t loài chó th?y ng??i th? gi?i c?i âm thì nó báo cho loài ng??i ??ng th?i còn b?o v? ?? tránh ?i ?i?u không may ?ó .cháu bi?t không khi l?y máu con chó bôi lên m?t , t?i bu?i ?ám tan ng??i ch?m thì s? nhìn th?y m?i ho?t ??ng c?a th? gi?i c?i âm và truy?n này ngo?i ch? k? cháu nghe thôi ??ng b?t tr??c gì c?, vì ngo?i ?ã th?y nhi?u tr??ng h?p nh?ng ng??i mà làm nh? th? này không có k?t qu? t?t ??p gì c?:”không ch?t thì c?ng b? ?iên n?ng” v?y h? ngo?i? “?”. Thôi mây cho cháu ?êu s?i dây bùa không thì b? ‘c? b?t ?i bé con cho c? luôn r?i...haha...”ngo?i này z?n hoài ! Ch?ng ngày hôm sau ông ngo?i ?i cúng t?i cây mít ?? siu h?n ng??i ?àn bà ?ó . The end

B

Hội Bảo Tồn Văn Ha Champa @ U.S.A P.O Box 62061, Sunnyvale, CA 94088 Email: ccpaoffice@ilimochampa.org Web: www.ilimochampa.org *** Ngy 16 th㠡ng 03 năm 2013 THƯ MỜIVIẾT BI CHO ĐẶC SAN VIJAYA SỐ 9 Knhgởi: - Cc Bậc Thức Giả Champa - C�c Văn Nhn Thi Sĩ Champa - Cc Nh⡠ Hoạt Động Văn Ha-X Hội Champa K㣭nh thưa qu vị: Thấm thot Đặc san Vijaya đ� ra mắt qu độc giả được 8 số với chặng đường di khi�m tốn mười bốn năm, kể từ ngy ra mắt Vijaya số 1 đầu tin vઠo năm 1999. Một lần nữa chng ti xin ch괢n thnh cảm ơn qu vị đୣ v đang đng gೳp bi viết gi trị cho Đặc San Vijaya đến ngࡠy hm nay. Để kịp ra mắt Đặc san Vijaya số 9 vo dịp lễ KATE năm 2013, k䠭nh mong qu vị cng tiếp tay, đ�ng gp bi viết gồm c㠡c chủ đề lin quan đến Văn ha, X곣 hội, Lịch sử v sinh hoạt cộng đồng Champa khắp nơi, truyện cười dn gian Chăm, truyện cổ tࢭch, ca dao tục ngữ, truyện viết bằng tiếng Chăm, tiếng Việt v tiếng Anh. Mọi bi viết vࠠ kiến xy dựng xin gửi về email: BBTVijaya@gmail.com. bằng những bản văn đ�nh my sẵn hoặc c thể gởi qua email hay diskette cᳳ bi viết chứa đựng bn trong để anh em Ban Biપn Tập tiện dụng trong việc sắp xếp ấn bản cho đến cc bi khảo cứu, BBT đều nồng nhiệt đᠳn nhận. Những bi viết đ đăng tr࣪n sch bo khᡡc xin qi vị miễn gởi cho Đặc san Vijaya hay ngược lại. Tất cả những bi đăng tr꠪n Vijaya bản quyền thuộc Hội Bảo Tồn Văn Ho Champa v tᠡc giả. Thời hạn nhận bi viết kết thc vຠo ngy 31 thng 7 năm 2013 Một lần nữa Ban Biࡪn Tập rất mong được sự cộng tc v giᠺp sức của quvị. K�nh cho thn ࢡi v trn trọng, T.M Ban Biࢪn Tập Đặc San Vijaya Trưởng Ban, ( đ k ) L㽢m Gia Tn

Như một cuốn sch hay về du lịch, lại như một tư liệu qu dὠnh cho cc nh khoa học nghiᠪn cứu về Chăm, sch "Di sản văn ha Chăm" như dẫn ta v᳠o một thế giới mnh mng của đền th괡p, của tượng đi. Đẹp lạ lng m๠ cũng b ẩn lạ lng. Kh�ng phải ngẫu nhin m gần đꠢy c một số pht hiện mới về di sản Chăm. Suốt hai năm 2011-2012, c㡡c nh khảo cổ Nhật Bản, Việt Nam cng k๩o về nghin cứu mảnh đất Phong Lệ, huyện Cẩm Lệ, thnh phố Đꠠ Nẵng. Từ pht hiện ngẫu nhin của người d᪢n, một nền thp thuộc loại lớn nhất đ tᣬm thấy nơi đy. Cng với dấu t⹭ch chn thp l⡠ cc hố đất thing, hiện vẫn c᪲n l điều b ẩn. Người Chăm đୠo hố rồi đặt cc loại đ thạch anh, đᡡ cuội vo trong lng thಡp cổ với nghĩa g? C� thể l một cch yểm bࡹa ch g đꬳ. Cu hỏi vẫn cn chờ giải đⲡp. Chỉ biết rằng quy m thp kh䡡 lớn v được xy vࢠo thế kỷ 12. Mới đ"y nữa, khi khai quật khu đền thp Mỹ Sơn nổi tiếng, cc nhᡠ khảo cổ lại tm được một Mỹ Sơn cn cổ hơn những th첡p Mỹ Sơn hiện cn đang thấy. Mỹ Sơn trong lng đất nⲠy c thể l nguồn cội của những th㠡p Mỹ Sơn lộ thin. Nơi đy lại mới tꢬm được một tượng Linga, m trn đળ chạm nổi hnh tượng thần Siva. Đ kh쳴ng phải l Linga thng thường nữa mഠ đ thuộc dạng hiếm, tượng Mukhalinga. Lại một b ẩn nữa đ㭲i hỏi đnh gi thᡪm cc gi trị lịch sử đền đᡠi ở ngay khu di tch mang tầm di sản thế giới ny. Ng�y một nhiều pht hiện nền văn ha Chăm trong lᳲng đất, khiến số người quan tm đến di sản Chăm nhiều hơn, hiếu kỳ cũng c, cần nghi⳪n cứu bi bản hơn cũng c. Phần lớn những người muốn bước vೠo thế giới "Chăm" cần c một cuốn cẩm nang m kh㠴ng g đắc dụng hơn l cuốn "Di sản Văn h젳a Chăm" vừa mới được ti bản. Tm về thᬡp Phong Lệ, ti được biết ci quy m䡴 thp lớn như vậy hon toᠠn ph hợp với những ph đi鹪u Chăm cũng từng pht hiện ở đy vᢠ đang được trưng by tại Bảo tng điࠪu khắc Chăm Đ Nẵng. Đ lೠ tượng thần Siva đang ma cao 90cm. Tượng bằng sa thạch, thần c th곪m 7 đi tay nữa gắn vo th䠢n mnh. Tượng được chụp ảnh kh đẹp. Tượng cũng được giới thiệu trong s졡ch "Di sản văn ha Chăm". Để gi㠺p du khch v cᠡc nh nghin cứu cળ được ci nhn khᬡi qut hơn khi tm hiểu phᬡt hiện mới trong lng đất Mỹ Sơn, sch "Di sản văn h⡳a Chăm" cn c khⳡ nhiều bức ảnh v cc lời giới thiệu khࡡi qut về vị tr, ni᭪n đại hệ thống thp nơi đy, nơi mᢠ cc thp Chăm thuộc loại sớm nhất. Thᡡp cũng được nh khảo cổ nổi tiếng người Php H. Parmentier nghiࡪn cứu từ cch đy hơn một thế kỷ, để lại nhiều bản vẽ cᢳ gi trị v giờ được phong lᠠ di sản văn ha thế giới. Với hơn 130 bức ảnh được r㠺t ra từ kho tư liệu khổng lồ trn 7.000 tấm ảnh chắt chiu ba mươi năm từ cc chuyến hꡠnh hương vất vả đến cc vng cṳ thp Chăm, cổ vật Chăm v con người Chăm, tᠡc giả đ cho người đọc những nt đại cương nhất về "Chăm". Từ những n㩩t đẹp thp Chăm kỳ vĩ trn đồi cao v᪹ng ven biển đến tận rừng ni Ty Nguyꢪn, một cht hoang sơ như tạc dấu ấn bản sắc văn ha tr곪n nền trời xanh. T!c giả l người hoạt động lu năm trong ngࢠnh khảo cổ học, lại vừa l nhiếp ảnh gia, nn gળc nhn di sản Chăm c c쳡i nhn su lắng của qu좡 khứ lại c vẻ đẹp của gc độ 㳡nh sng. Nhiều bức ảnh chụp phim đen trắng mang tnh tư liệu cao lần đầu được c᭴ng bố từ lng gốm Bu Tr࠺c trước thời Đổi mới, cảnh cy ruộng bằng tru đࢴi đến nụ cười v nh mắt lung linh của bࡠ mẹ Chăm 88 tuổi ở một lng An Giang. Lướt nhanh 168 trang, người đọc như lng du v࣠o một thin nin kỷ thꪡp v tượng Chăm, được tc giả sắp xếp vࡠ bố cục chặt chẽ, lớp lang, cho thấy một nền văn minh nổi tiếng một thời, c sinh thnh v㠠 pht triển, gp phần l᳠m giu cho bản sắc văn ha Việt Nam. Khೡc với hai lần xuất bản đầu, lần ti bản thứ ba ny được tᠡc giả cho dịch 4 thứ tiếng, ngoi tiếng Việt l: Chăm cổ, Chăm Latinh, Anh vࠠ Php, sẽ gip cho cuốn sạch c sức vươn xa hơn tới những nh nghi㠪n cứu nước ngoi v nhất lࠠ trong cộng đồng người Chăm cn xa tổ quốc. Cũng l một sự hiếm hoi đ⠡ng trn trọng, trong khi văn ha đọc đang bị lấn ⳡt bởi cc phương tiện truyền thng, thᴬ một cuốn sch qu, đẹp lại được tὡi bản, sửa chữa, sẽ l mn quೠ đầy nghĩa cho những ai thực sự yu qu� di sản cha ng. Tc giả gởi b䡠i cho www.nguoicham.com

Ban bin tập sch Di sản văn hꡳa Chăm Số 8A/17/378, L Duẩn, Hꠠ Nội. ĐT: 0903265331 – 04.38521820. Email: nguyenvanku@gmail.com GIỚI THIỆU SCH ` DI SẢN VĂN HA CHĂMӠ Với c!c ngữ: Việt, Chăm truyền thống, Chăm Latinh, Anh v Php.ࡠ Tc giảᠠ Nguyễn Văn Kự Bi*n tập: Nh sử học L Văn Lan ઠ Lời giới thiệu: PGS. Cao Xun Phổ Sch d⡠y 168 trang, khổ 21x26 in trn giấy Couche với 175 ảnh, bản vẽ, bản đồ.ꠠ Nh xuất bản Thế Giới, H Nội, 2012. Theo Tổng điều tra dࠢn số v nh ở năm 2009 người Chăm ở Việt Nam c࠳ 161.729 người với nhiều tn gọi khc: người Chꡠm, người Chim Thnh, người Hời, người Chămpa, ... Hiện nay người Chăm sống tập trung ởhai khu vực khꠡc biệt nhau: Những người Chăm B Ni, người Chăm B La M࠴n ở Nam Trung Bộ, chủ yếu ở hai tỉnh Ninh Thuận v Bnh Thuận, một sốở Bବnh Định, Ph Yn (người Chăm Hroi); Những người Chăm Islam sống ở lưu vực sꪴng Hậu thuộc tỉnh An Giang; Ngoi ra cn ở Tಢy Ninh, Đồng Nai, Bnh Phước, Thnh phố Hồ Ch젭 Minh. Tiếng ni của người Chăm thuộc ngữ hệ Nam Đảo (Malayo– Polynesia). Hoạt động kinh tế của người Chăm chủ yếu lm n㠴ng nghiệp v lm một số nghề thủ c࠴ng truyền thống như dệt vải, lm gốm, đnh bắt cࡡ… Gi!o sư Viện sĩ Phạm Huy Thng trong lời giới thiệu cuốn Điu khắc Chăm đ䪣 viết: “Cng với tộc Việt v tộc Khmer, tộc Chăm từng đ頣 ở ngọn nguồn của lịch sử dn tộc Việt Nam ngy nay, đ⠣ xy dựng nn một nền văn ho⪡ ring rất cao, khng thua k괩m bất kỳ nền văn ho cao đẹp no thời cổ đại vᠠ trung cổở Đng Nam . Nền văn ho䁡 đ l một th㠠nh phần khăng kht của văn ho Việt Nam ng�y nay. Trong cuộc đấu tranh lu di m⠠ dn tộc Việt Nam tiến hnh trong thời đại ng⠠y nay mưu cầu một cuộc sống mới tươi đẹp, đồng bo Chăm đ cࣳ phần đng gp tạo n㳪n lịch sử hm qua v đang s䠡t cnh đồng bo cả nước xᠺc tiến lao động sng tạo hm nay. Lại một lᴽ do nữa để chng ta nn ra sức nꪢng cao v mở rộng hiểu biết về người Chăm, l người Chăm n࠳i một thứ tiếng Nam Đảo, như vậy cng một số t tộc người kh魡c nữa l một gạch nối liền nước ta v Đ࠴ng Nam hải đảo, m` quan hệ nhiều mặt giữa đi bn ng䪠y cng trở nn mật thiết”. (1) Đઢy l lần in thứ 3, cng với một số chỉnh l๽ bổ sung về nội dung v hnh thức, điểm nổi bật của lần xuất bản nଠy l thm bản dịch tiếng Chăm truyền thống, Chăm La tinh vઠ tiếng Php. Phần mở đầu sch lᡠ bi giới thiệu của PGS. Cao Xun Phổ, lời nࢳi đ