Tin cộng đồng

VÀI TRAO ??I V?I BQL DI TÍCH THÁP PO SAH IN? Tr?a nay, 17/5, g?n ??n gi? hoàng ??o, tôi có vi?c lên tháp Po Sah In? kh?n nguy?n xin N? th?n Champa ban ph??c, b?o trì nhi?u s?c kh?e, bình an và may m?n. H?n hai n?m qua, k? t? khi tháp Po Sah In? b??c vào trùng tu, hôm nay tôi m?i có d?p tr? l?i th?m vi?ng tháp. Ph?i nói th?t v?i nhau r?ng, ? khu di tích này, có nh?ng tín hi?u vui mà bên c?nh ?ó c?ng còn t?n t?i không ít s? bu?n. Tín hi?u vui ??u tiên ??p vào t?m m?t du khách th?p ph??ng là tháp Po Sah In? ?ã không b? g?n b?ng qu?ng bá du l?ch gây bão d? lu?n báo chí và m?ng xã h?i, nh? ? các khu di tích Tháp ?ôi, Tháp Bánh Ít ? Bình ??nh, Tháp Nh?n ? Phú Yên, trong hai tu?n v?a r?i. Tín hi?u vui th? hai, ?ó là bên ngoài, du khách ?ã không còn nhìn th?y tháp b? ?óng ?inh ?? c? ??nh nh?ng s?i dây ?i?n bao quanh. Tín hi?u vui này, nhi?u n?m tr??c Báo Bình Thu?n ?ã có bài báo ph?n ánh c?a tác gi? Hà Thanh Tú, ti?p ??n cá nhân tôi c?ng ?ã lên ti?ng quy?t li?t. Sau ?ó, trên báo chí, th?y có thêm bài vi?t c?a nhà th?, nhà nghiên c?u v?n hóa Ch?m danh ti?ng Inra Sara, c? nhà v?n uy tín c?ng ??ng Ch?m Trà Vigia, r?i ? ?t ti?ng nói c?a c?ng ??ng m?ng xã h?i c?a ng??i Ch?m. Cá nhân tôi r?t vui v?i nh?ng tín hi?u này c?a BQL Di tích tháp Po Sah In?. B?i dù sao ?i n?a, tuy có tín hi?u ph?i ???c ng??i dân ph?n ánh kiên trì thì lãnh ??o m?i nhìn th?y ???c h?n ch? mà ti?p thu ch?nh s?a. Tôi hoan nghênh tinh th?n c?u ti?n c?a BQL Di tích tháp Po Sah In?. Song bên c?nh tín hi?u vui, chúng ta ph?i công nh?n v?i nhau m?t th?c t? "??ng ?ót" r?ng, có t?n t?i n?i bu?n. Th?m chí là n?i bu?n l?n ch? không ph?i nh? nh?n gì. Có th? th?i ?i?m này, BQL Di tích nh?n th?c nó không có gì g?i là sai. ? góc ?? m?t ng??i Ch?m ho?t ??ng ch? ngh?a, s? t?n t?i này c?n thi?t ???c trao ??i sòng ph?ng, minh b?ch và công khai. ? v? trí ng??i nghiên c?u v?n hóa m? ?? c?a mình, nh?ng ?ng x? không phù h?p v?i c? s? tôn giáo tín ng??ng Ch?m, c?ng nh? không chu?n m?c v?i Lu?t di s?n v?n hóa, thì cá nhân tôi lên ti?ng ?? quý v? th?y cái không ?úng mà tháo g? nó ?i. N?u nh?n th?y mình làm sai, BQL Di tích ph?i k?p th?i ch?nh s?a l?i, ?áp ?ng nguy?n v?ng ??ng bào Ch?m. Bên c?nh ?ó, c?ng ph?i mang ra ánh sáng nh?ng cá nhân ch?u trách nhi?m chính n?ng l?c c?a h?. Còn n?u nh? tôi ph?n ánh sai, xuyên t?c gây d? lu?n b?y b?, ch?c ch?n pháp lu?t Nhà n??c s? không b? qua. N?i bu?n th? nh?t, ?ó là t?i sao BQL Di tích tháp Po Sah In? l?i g?n camera và l?p bóng ?èn chi?u sáng trong lòng tháp Ch?m ngàn tu?i? G?n camera v?y nh?m m?c ?ích gì, ph?i ch?ng ?? "ng?m" Th?n Yang Ch?m m?i khi xu?t hi?n ?? C? quan nào c?p phép làm chuy?n ?iên r? này? Ch?a k?, tôi v?n còn th?y nhi?u dây ?i?n h? b?c có th? gây nguy hi?m, ?inh ?óng còn nhi?u bên trong tháp. Có ?inh c?m vu v? không tác d?ng gì c?. N?i bu?n th? hai, theo Lu?t di s?n v?n hóa hi?n hành c?a n??c ta, nh?ng di s?n ???c Th? t??ng Chính ph? ký công nh?n là di tích qu?c gia ??c bi?t thì có phân bi?t ra hai khu v?c rõ r?t. Trong ?ó có m?t khu g?i là khu v?c c?n b?o t?n nguyên tr?ng, Lu?t di s?n v?n hóa g?i là khu v?c 1. N?u mu?n làm gì ? khu v?c 1, c?n thành l?p m?t H?i ??ng c?p B? ?? nghiên c?u, tham m?u và h??ng d?n. N?u v? vi?c ph?c t?p quá, Th? t??ng Chính ph? s? ch? ??o gi?i quy?t. Vi?c BQL Di tích "l? là" ?? c? s? th? t? khác xây d?ng công trình ki?n trúc m?i, l?n chi?m khu v?c 1 tr?m tr?ng, th? h?i ti?ng nói và trách nhi?m qu?n lý c?a mình ? ?âu? Bên c?nh ?ó, H?i ??ng ch?c s?c tôn giáo Bà La Môn c?ng nh? H?i ??ng S? c? Bà Ni t?nh Bình Thu?n không rõ có bi?t hay ch?ng? N?u ch?a bi?t thì qua ph?n ánh ? bài vi?t này, bây gi? bi?t. Còn n?u ?ã bi?t r?i sao l?i im l?ng, không có ti?ng nói góp ý lên trên, ?? x?y ra v? vi?c ph?m lu?t, ?nh h??ng ??n tháp Ch?m nh? v?y? N?i bu?n th? ba, cho phép tôi h?i lãnh ??o t?nh Bình Thu?n, ??i v?i nh?ng n?i là di tích tháp Ch?m hay c? quan dân t?c c?a Nhà n??c mà t?i sao ch? có ít ?i, th?m chí có th?c tr?ng c? quan không có m?t m?ng cán b? Ch?m nào làm vi?c ? ?ó? Ch? ??ng nói gì ng??i Ch?m làm lãnh ??o c?p tr??ng phòng, ch?c v? giám ??c thì c?c kì hi?m hoi. Ch?ng l?, ng??i Ch?m không có ??ng viên, không có ng??i ?? trình ??, b?ng c?p làm vi?c ?ó ?? N?i bu?n th? t?, nh?ng ?ng x? thô b?o ??i v?i di tích tháp Ch?m v?a qua, vi ph?m Lu?t di s?n v?n hóa, không phù h?p v?i tôn giáo tín ng??ng Bà La Môn th?i gian qua, m?t ph?n là không th?y có bóng dáng cán b? ng??i Ch?m trong ?ó, ?? x?y ra d? lu?n không hay, ?nh h??ng ??n t? ch?c và uy tín ??ng. Nhìn t?ng th? v? mô, nh?ng s? vi?c nh? ??c khoan b?t vít qu?ng bá du l?ch, g?n camera, m?c bóng ?èn chi?u sáng, ?óng ?inh trong lòng tháp, ??u gây t?n h?i kh?ng khi?p cho nh?ng di tích ngàn tu?i, vi ph?m Lu?t di s?n v?n hóa thô b?o. Riêng vi?c xây d?ng m?i công trình ki?n trúc trong khu v?c 1 c?a Lu?t di s?n v?n hóa, l?i càng sai bét nhè. Tóm l?i, trên ?ây là vài trao ??i trong sáng, nghiêm túc và nhi?t huy?t c?a tôi v?i BQL Di tích tháp Po Sah In?, S? V?n hóa, Th? thao và Du l?ch t?nh Bình Thu?n, c?ng nh? UBND t?nh Bình Thu?n. Trao ??i và ph?n ánh này nh?m m?c ?ích góp ý t?t ??p, làm cho di tích tr??ng th? h?n, ng??i làm công tác qu?n lý không ??n ??c m?t mình. C?ng ??ng ??ng bào Ch?m mong s?m th?y k?t qu? ?ng x? phù h?p phong t?c, tôn giáo tín ng??ng c?ng nh? ch?p hành chu?n m?c Lu?t di s?n v?n hóa ??i v?i nh?ng di tích Tháp Ch?m. Ngu?n: Facebook

Một nh nghin cứu văn hળa Chăm cho BBC hay người dn Ninh Thuận, đặc biệt l cộng đồng người Chăm đang quan ngại v⠠ cảm thấy "bất an" về dự n xy dựng nhᢠ my điện hạt nhn đầu tiᢪn của Việt Nam đặt tại tỉnh ny, một năm sau sự cố Fukushima ở Nhật Bản. Nh nghiࠪn cứu văn ha gốc Chăm Inrasara Inrasara_interview-nucleus plan-Ninh Thuan VN Nh thơ v㠠 nh nghin cứu gốc Chăm, ઴ng Inrasara ni với BBC nhn đ㢡nh dấu một năm sự cố thảm họa ở nh my điện hạt nhࡢn Fukushima (11/3/2011) rằng 90% người dn Ninh Thuận đang sống trong cc l⡠ng mạc chỉ nằm cch nơi định xy nhᢠ my điện hạt nhn chừng 20-30 km. ᢠ Nh nghin cứu khẳng định nếu sự cố xảy ra, chắc chắn người dઢn địa phương, đồng bo Kinh, cũng như cộng đồng Chăm ở Ninh Thuận sẽ bị "tc động" vࡠ ảnh hưởng nghim trọng. Ring người Chăm, theo ꪴng, sự ảnh hưởng c thể lin quan tới c㪡c kha cạnh quan ngại tnh mạng, x�o trộn văn ha, kinh tế, truyền thống v t㠴n gio, tm linh. "Tᢴi thấy sự bất an trn lan trong dn tộc Chăm. Nhࢠ my điện hạt nhn, cᢡc lng Chăm đều xoay xung quanh n. Cೳ thể ni lng gần nhất c㠡ch nh my điện hạt nhࡢn đầu tin dự tr x깢y ở Ninh Thuận l 5 cy số. "Rất nhiều lࢠng Chăm quanh đ, từ 10 cy cho tới 15, 20 c㢢y số. C thể ni 90% d㳢n Ninh Thuận đều cch nh mᠡy điện hạt nhn từ 20-30 cy số. Ch⢭nh điều đ lm cho họ bất an. "T㠴i chỉ ni một cch ch㡢n thnh nhất về sự bất an của đồng bo mࠠ khi c sự cố điện hạt nhn Fukushima th㢬 nỗi bất an ny ngy một lớn rộng." "Chẳng hạn như về kỹ thuật đảm bảo, nhࠢn lực đảm bảo, nhưng về thin tai như sự cố ở Nhật Bản th lꬠm sao đảm bảo được?" Nh nghin cứu Inrasara ઔng Inrasara ni nh nước chọn Ninh Thuận để x㠢y dựng cc nh mᠡy điện hạt nhn đầu tin v⪬ ba l do chnh, theo đ� đy l khu vực "c⠳ t cư dn nhất", "thềm lục địa vững chắc" v� c đủ "cc yếu tố vận chuyển" phục vụ vận h㡠nh "được tốt đẹp nhất." Tuy nhin ng cho biết: "Điều quan trọng l괠 khng t người Chăm nghĩ rằng n䭳 sẽ c tc động. V㡠 mặc d cc nh顠 chức trch c nᳳi rất t, qua hai cuộc họp giới tr thức Chăm ở Ninh Thuận, nhưng qua sự cố ở Fukushima đồng b�o thấy l n kh೴ng đảm bảo g hết. "Chẳng hạn như về kỹ thuật đảm bảo, nhn lực đảm bảo, nhưng về thi좪n tai như sự cố ở Nhật Bản th lm sao đảm bảo được?," 젴ng Inrasara đặt cu hỏi. "Chưa c tiếng nⳳi" Một bᢡc sỹ người Nhật đang kiểm tra độ bức xạ hạt nhn ở người hm 09/3/2012, một năm sự cố Fukushima. Trước cⴢu hỏi nếu cảm thấy bất an, người dn v cử tri Ninh Thuận, trong đ⠳ c đồng bo Chăm, n㠪n lm g, nhଠ nghin cứu gốc Chăm ni: "T곴i c đặt vấn đề với người hữu trch, t㡴i ni by giờ đồng b㢠o bất an như vậy, cc vị cần lm gᠬ để cho đồng bo khỏi bất an. C lần t೴i đ tổ chức cho anh em một cuộc gặp mặt ở nh t㠴i, khoảng 30 người, nhưng vẫn khng c một sự giải th䳭ch thỏa đng. "V dường như Đại biểu Quốc Hội Chăm cũng chưa nᠳi trực tiếp với đồng bo Chăm về chuyện đ. Họ chỉ nೳi phong thanh, truyền tai nhau nghe về sự bất an ny. Cn chಭnh phủ đ lm g㠬 với đồng bo th cଡi đ ngoi tầm hiểu biết của ch㠺ng ti." ng Inrasara h䔩 lộ một vấn đề đối với cộng đồng Chăm hiện nay về việc "ln tiếng: "Ở ngoi lề th꠬ mọi người c ni, nhưng ai sẽ đứng ra? Vấn đề l㳠 như vậy. Người Chăm c một bộ phận tr thức đ㭣 c thể ni tiếng n㳳i của mnh chưa? Ci đ졳 th chưa. "Họ (cử tri) ni qua Đại biểu Quốc hội, người đại diện cho họ. Nhưng Đại biểu Quốc hội lại dường như chưa c쳳 mặt trong cc lng xᠳm Chăm, m ngay cả người như ti cũng rất khള gặp mặt" ng Inrasara "CԲn Đại biểu Quốc hội của Chăm, tiếng ni cũng khng c㴳 trọng lượng v tiếng ni với quần ch೺ng Chăm cũng rất yếu. C thể ni l㳠 chưa c tiếng ni g㳬 cụ thể. Mặc d người Chăm c học rất nhiều, nhưng quần ch鳺ng vẫn gần như chưa c một tiếng ni quyết định." 㳔ng Inrasara giải thch thm: "Họ (cử tri) n�i qua Đại biểu Quốc hội, người đại diện cho họ. Nhưng Đại biểu Quốc hội lại dường như chưa c mặt trong cc l㡠ng xm Chăm, m ngay cả người như t㠴i cũng rất kh gặp mặt, th l㬠m sao họ c thể chuyển tải được tiếng ni để cơ quan trung ương biết được nỗi l㳲ng, biết được sự lo lắng v bất an của đồng bo." Nhࠠ nghin cứu ni trong thời gian tới, 곴ng v một số tr thức Chăm dự định "n୳i chuyện" với Đại biểu Quốc hội người Chăm để gửi tiếng ni tới "người đại biểu của dn tộc m㢬nh." Nhưng ng bnh luận th䬪m: "Điều quan trọng l Đại biểu Quốc hội của tỉnh Ninh Thuận m cụ thể hơn lࠠ Đại biểu Quốc hội đại diện cho đồng bo Chăm đ cࣳ kiến g với đồng b�o chưa? Ci đ mới quan trọng. Nếu họ đại diện, m᳠ đại diện chnh thức, đại diện rất sng phẳng th� kiến của một đại biểu ny th�i cũng c một nghĩa rất quyết định." "Phải trưng cầu d㽢n " Một trạm pht điện hạt nhn ở nhᢠ my Fukushima Dai-ichi bị ph hủy ngay sau sự cố xảy ra một năm về trước. Được hỏi cᡳ nn yu cầu trưng cầu dꪢn về xy hai nh� my điện hạt nhn hay tại Ninh Thuận hay khᢴng, ng Inrasara ni: "Điều n䳠y động đến hai vấn đề rất lớn l đời sống của đồng bo, đồng thời lࠠ vấn đề tm linh của một dn tộc, v⢹ng đất đ họ đ sống rất l㣢u đời, 2000 năm nay. Nn chuyện đ rất l고 cần thiết." Nh nghin cứu lưu ઽ hai điều kiện trong trường hợp c trưng cầu dn 㢽. ng nԳi: "Khi mọi người bất an, th họ sẽ c một th쳡i độ. Nhưng thứ nhất lm sao cung cấp đầy đủ thng tin tới họ, khഴng thiếu st ci g㡬. "Thứ hai, lm sao để c được một kh೴ng kh cởi mở để họ c thể n�i được tấm lng mnh, nếu trưng cầu d⬢n , họ dm n�i ln kiến của m꽬nh. Cn nếu chng ta chỉ đưa th⺴ng tin nhỏ lẻ, thng tin một chiều, hoặc thng tin chưa đầy đủ, e rằng sẽ rất kh䴳. "Tiếp nữa, khi đồng bo chưa hiểu r về ൽ thức dn chủ, về thức quyền tự quyết của một c⽴ng dn. Ci đ⡳ cũng l một trở ngại. Khi giải quyết xong hai yếu tố đ, mới cೳ thể đưa đến một sự nhất qun về vấn đề no đᠳ, để họ c thể tự do by tỏ 㠽 kiến của mnh." Được biết, theo một nghị quyết được 77% Đại biểu Quốc hội thng qua, dự 촡n điện hạt nhn Ninh Thuận sẽ bao gồm 2 nh m⠡y. Mỗi nh my cࡳ 2 tổ my, cng suất 2.000 MW. Nhᴠ my Ninh Thuận 1 đặt tại x Phước Dinh, huyện Thuận Nam, được khởi cᣴng vo năm 2014 v đưa tổ mࠡy đầu tin vận hnh vꠠo năm 2020. Nh my Ninh Thuận 2 đặt tại xࡣ Vĩnh Hải, huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận. Thời điểm khởi cng sẽ được xc định r䡵 thm sau căn cứ vo t꠬nh hnh chuẩn bị, với Chnh phủ b쭡o co Quốc hội quyết định. Nghị quyết của Quốc hội Việt Nam cũng nu sẽ "chọn c᪴ng nghệ l nước nhẹ cải tiến, thế hệ l hiện đại nhất, đⲣ được kiểm chứng, bảo đảm tuyệt đối an ton v hiệu quả kinh tế tại thời điểm lập dự ࠡn đầu tư". Tổng mức đầu tư dự ton 200.000 tỷ đồng. Ủng hộ hay phản đối điện hạt nhn vᢠ dự n xy dựng nhᢠ my điện hạt nhn đầu tiᢪn ở Ninh Thuận vẫn đang l đề ti tranh cࠣi, gy ch ⺽ của nhiều người Việt Nam trong, ngoi nước v dư luận xࠣ hội. Bbbvietnamese.com sẽ tiếp tục giới thiệu cc kiến đa chiều xung quanh chủ đề nὠy, mời qu vị đn theo d�i. Nguồn: www.bbc.co.uk Nh nghin cứu văn ha Chăm, Inrasara n곳i với BBC về việc người dn ở Ninh Thuận v cộng đồng người Chăm cảm thấy "bất an" về dự ⠡n xy nh m⠡y điện hạt nhn ở tỉnh ny. ⠔ng Inrasara ni rất cần thiết trưng cầu kiến người d㽢n Ninh Thuận v cộng đồng Chăm ở Ninh Thuận về điện hạt nhn. http://wsodprogrf.bbc.co.uk/vietnamese/dps/2012/03/inrasara_inv_120310_vn_nuclear_plant_inrasara_au_bb.mp3 ࢔ng Inrasara e rằng nếu sự cố xảy ra, người dn địa phương sẽ bị "tc động", m⡠ ring với đồng bo Chăm ảnh hưởng c꠳ thể l su sắc về tࢭnh mạng, về xo trộn văn ha, kinh tế, truyền thống, t᳴n gio v tᠢm linh. ng cho rằng "rất cần thiết" trưng cầu dԢn , nhưng lưu trước đ�, người dn cần được cung cấp đầy đủ thng tin, tạo mⴴi trường "cởi mở," được lm r về ൽ thức dn chủ, để ln tiếng được hiệu quả. "Điều n⪠y động đến hai vấn đề rất l lớn l đời sống của đồng bࠠo, đồng thời l vấn đề tm linh của một dࢢn tộc, m vng đất đ๳ họ đ sống rất lu đời, 2000 năm nay. N㢪n chuyện đ ti nghĩ rất l㴠 cần thiết," ng ni với Quốc Phương của BBC h䳴m 10/3/2012. Ủng hộ hay phản đối điện hạt nhn v dự ⠡n xy dựng nh m⠡y điện hạt nhn đầu tin ở Ninh Thuận vẫn đang l⪠ đề ti tranh ci, g࣢y ch của nhiều người Việt Nam trong, ngo꽠i nước v dư luận x hội. Bbbvietnamese.com sẽ tiếp tục giới thiệu c࣡c kiến đa chiều xung quanh chủ đề ny, mời qu� vị đn theo di. 㵠 Nguồn: www.bbc.co.uk

Lời dẫn của bi ny, l bức thư:của Giࠡo sư Tiến sỹ khoa học HONG XUN PHViện Toڡn học, Viện Khoa học v Cng nghệ Việt Nam,Viện sỹ thഴng tấn Viện Hn lm Khoa học HeidelbergViện sỹ thࢴng tấn Viện Hn lm Khoa học Bavariagửi Nguyễn Xuࢢn Diện: Xin cho anh Nguyễn Xun Diện! Việc xࢢy dựng nh my điện hạt nhࡢn ở Việt Nam trong thời gian tới l một quyết định sẽ gy ảnh hưởng rất nặng nề cho đất nước. Chࢭnh v vậy, ti rất hoan ngh촪nh anh đ đăng bi "Thư ngỏ của GS Phạm Duy Hiển gửi Thủ tướng Naoto Kan" v㠠 bản dịch "A LETTER FROM PROF. PHAM DUY HIEN TO PRIME MINISTER NAOTO KAN" Để gp phần lm cho dư luận hiểu r㠵 vẫn đề ny, ti đണ viết bi "Mạn bn về an toࠠn điện hạt nhn". Hm nay, bⴠi ny đ được cࣴng bố tại http://boxitvn.blogspot.com/2011/06/man-ban-ve-toan-ien-hat-nhan.html Đề nghị anh cho đăng bi ny tại http://xuandienhannom.blogspot.com/để c࠳ nhiều người đọc v hiểu thm về vấn đề nઠy. Trong attachment l file gốc, được soạn thảo bằng MS Word, v file c࠳ định dạng htm, được chuyển đổi từ file gốc. Chc anh mọi sự tốt lnh!Hoꠠng Xun Ph Nguyễn Xu⺢n Diện vng lời Gio sư v⡠ đăng ton văn dưới đy:Mạn bࢠn về an ton điện hạt nhnHoࢠng Xun Ph Trong buổi họp b⺡o đầy ứ nước mắt, được tổ chức ngy 29/4/2011, Gio sư Toshiso Kosako nghẹn ngࡠo cng bố quyết định từ chức cố vấn nguyn tử cho thủ tướng, để phản đối c䪡ch xử l khủng hoảng hạt nhn của ch�nh phủ Nhật Bản.[1] Hai ngy sau, trong chuyến viếng thăm v xin lỗi dࠢn lng Iitate, ph chủ tịch Norio Tsuzumi của TEPCO (Tokyo Electric Power Company)[2] cho rằng thảm họa hạt nhೢn Fukushima l do con người gy ra.[3] Lࢠ một trong những người lnh đạo cao nhất của chnh c㭴ng ty điều hnh nh mࠡy điện hạt nhn Fukushima Daiichi,[4] nơi xảy ra thảm họa 3/2011, ng Tsuzumi cⴳ đầy đủ căn cứ xc thực khi thừa nhận như vậy.Thời điểm sng thần l᳹i dần xa... Đ đến lc đưa t㺬nh đon kết v l࠲ng vị tha trở về đng vị tr hợp lꭽ, để nghim khắc nhn nhận trꬡch nhiệm của con người đối với thảm họa hạt nhn Fukushima, thay v đổ lỗi tất cả cho thi⬪n nhin.Chuyện buồn trn “đất nước mặt trời mọc”Trong suốt 40 năm xꪢy dựng v vận hnh, nhࠠ my điện hạt nhn Fukushima Daiichi đᢣ phải chứng kiến biết bao sai lầm mang tnh chủ quan của con người. Kỹ sư Shiro Ogura, người đ tham gia x�y dựng 5 trong số 6 tổ my, cho biết lc xẢy dựng tổ my số 1 vo năm 1967 người ta đᠣ mặc nhin sử dụng thiết kế của General Electric, vốn được dnh cho nhꠠ my đặt trn đất Mỹ. Khi x᪢y dựng cc tổ my tiếp theo người ta mới sửa đổi thiết kế để thᡭch nghi với điều kiện đặc th của Nhật Bản, song vẫn khng hề t鴭nh đến đến việc sng thần c thể xảy ra ở v㳹ng biển ny. Sau trận động đất 6,6 độ Richter vo năm 2007, TEPCO mới đưa ra biện phࠡp đề phng, nhưng hệ thống lm lạnh cũng chỉ được cải tiến để đ⠡p ứng được động đất 8 độ Richter v xy dựng tường chắn sࢳng chỉ cao 5,7 mt.[5] Để thấy được mức độ chu đo của giải ph顡p tăng cường ny, lưu rằng riཪng trong thế kỷ 20 đ c 5 trận động đất k㳨m theo sng thần lớn ở vng biển Nhật Bản, cụ thể l㹠 vo cc năm 1923 (động đất 7,9 độ Richter, sࡳng thần cao tới 13,0 mt), 1933 (động đất 8,4 độ Richter, sng thần cao tới 29,0 m鳩t), 1944 (động đất 8,1 độ Richter, sng thần cao tới 10,0 mt), 1983 (động đất 7,8 độ Richter, s㩳ng thần cao tới 14,5 mt) v 1993 (động đất 7,7 độ Richter, s頳ng thần cao tới 54,0 mt).[6]Kỹ sư Mitsuhiko Tanaka, người từng tham gia đội hnh của Hitachi chế tạo nồi hơi trị gi鬡 250 triệu USD cho tổ my số 4, kể rằng thnh nồi đᠣ bị biến dạng sau khi ti luyện. Thay v hủy bỏ sản phẩm bị hỏng theo đ䬺ng quy định của php luật, Tanaka đ gi᣺p biến bo, v được Hitachi thưởng 3 triệu Yᠪn cng với bằng ghi nhận “cng trạng đặc biệt”. Chịu t鴡c động tm l nặng nề từ thảm họa Chernobyl, Tanaka đ⽣ th nhận hnh vi sai trꠡi của mười năm trước với Bộ Kinh tế, Thương mại v Cng nghiệp Nhật Bản. Nhưng Hitachi phủ nhận, cലn chnh phủ lại từ chối điều tra. May m “quả bom nổ chậm” (theo c�ch gọi của Tanaka) lại tạm ngừng hoạt động để bảo dưỡng trong thời gian xảy ra động đất v sng thần. “Ai cೳ thể biết rằng điều g sẽ xảy ra nếu l phản ứng n철y đang hoạt động?” – Tanaka bnh luận – “Ti kh촴ng biết liệu n c thể trụ nổi trước một trận động đất như vậy hay kh㳴ng.”[7]TEPCO từng ngụy tạo bo co bảo dưỡng nhᡠ my điện hạt nhn suốt hai thập kỷ vᢠ che dấu cơ quan gim st hᡠng trăm sự cố. Khi sự việc bị bại lộ vo năm 2002, lnh đạo TEPCO đࣣ phải từ chức. Từ đ đến năm 2007 c th㳪m t nhất 6 lần phải tắt my khẩn cấp tại nh� my Fukushima Daiichi v một sự cố nguy kịch kᠩo di 7 giờ ở l phản ứng số 3, nhưng ch಺ng đều bị lnh đạo mới của TEPCO giấu giếm.[8]Trong bo c㡡o gửi NISA (Nuclear and Industrial Safety Agency)[9] – cơ quan gim st an toᡠn hạt nhn của Nhật Bản – ngy 28/2/2011, TEPCO thừa nhận rằng 11 năm qua kh⠴ng thực hiện kiểm tra định kỳ 33 bộ phận của nh my điện hạt nhࡢn Fukushima Daiichi, trong đ c m㳡y pht điện dự trữ, bơm lm lạnh, van kiểm tra nhiệt độ...[10]NISA yᠪu cầu TEPCO phải đưa ra kế hoạch khắc phục trước ngy 2/6/2011.[11] Nhưng thin tai đણ khng kin tr䪬 chờ đợi đến thời hạn ấy.Vo lc 14h46 ngຠy 11/3/2011 trận động đất mang tn Tohoku mạnh 9 độ Richter[12] đ xảy ra ngo꣠i bờ biển Miyagi. Trận động đất mạnh nhất kể từ ngy c thống k೪ ở Nhật Bản gy nn cơn s⪳ng thần cao trn 10 mt, thậm chꩭ c nơi cao tới 38 mt.[13] Nằm c㩡ch tm chấn khoảng 150 km, nh m⠡y điện hạt nhn Fukushima Daiichi hứng chịu đợt sng thần cao 14–15 m⳩t, trn qua tường chắn sng chỉ cao vẻn vẹn 5,7 m೩t, nhấn bốn tổ my số 1 đến 4 chm sᬢu dưới nước 4–5 mt v hai tổ m頡y số 5 v 6 chm dưới nước 1–2 m଩t.[14]Ngay sau khi động đất xảy ra, ba l phản ứng số 1–3 đ tự động tắt nhanh, c⣲n ba l phản ứng số 4–6 đang được kiểm tra định kỳ nn kh⪴ng hoạt động.[15] Tuy nhin, ton bộ hệ thống cung cấp điện lần lượt bị t꠪ liệt[16] v hệ thống lm lạnh bị v࠴ hiệu ha, khiến cc thanh nhi㡪n liệu bị nng ln qu㪡 mức cho php, kể cả trong tm l颲 lẫn trong bể lm lạnh (dnh cho cࠡc thanh nhin liệu đ qua sử dụng).[17] Hậu quả l꣠ nhiều vụ nổ v hỏa hoạn xảy ra, lm hư hại cࠡc nh l phản ứng số 1–4, vಠ một phần cc thanh nhin liệu bị n᪳ng chảy.[18] Bụi phng xạ tung ra, gy 㢴 nhiễm nặng trn diện rộng,[19] đến mức Chnh phủ Nhật Bản y꭪u cầu người dn sống trong vng 30 km quanh nhⲠ my phải sơ tn[20] vᡠ quy định khu vực bn knh 20 km l᭠ vng cấm.[21] Căn cứ vo mức độ 頴 nhiễm phng xạ, chủ tịch Ủy ban Điều hnh Hạt nh㠢n Hoa Kỳ (Nuclear Regulatory Commission) Gregory Jaczko cho rằng khu vực sơ tn như vậy l quᠡ hẹp v phải nng bࢡn knh khng an to�n ln t nhất 80 km (khu vực cꭳ khoảng 1,9 triệu người sinh sống).[22]L phản ứng số 4 đang được bảo dưỡng nn kh⪴ng hoạt động v khng hề chứa nhiപn liệu hạt nhn.[23] 229 tấn nhin liệu (trong đ⪳ 35 tấn chưa qua sử dụng) được ngm trong bể lm lạnh, nằm trong c⠹ng ta nh.[24] Tuy nhi⠪n liệu hạt nhn ở trạng thi bảo quản tĩnh, lẽ ra phải tương đối an to⡠n, nhưng khoảng 6h00 ngy 15/3 đ xảy ra một vụ nổ, khoࣩt trn tường nh hai lỗ rộng khoảng 8 m꠩t vung v g䠢y thiệt hại nặng nề.[25] Điều ny cho thấy sự cố hạt nhn cࢳ thể xảy ra ngoi l phản ứng, tức lಠ khng phụ thuộc vo việc l䠲 phản ứng hạt nhn thuộc thế hệ no.Khi xảy ra sự cố, đội ngũ quản l⠽ v chuyn gia kỹ thuật tưởng chừng rất lણo luyện trở nn lng t꺺ng v bất lực. Họ dng m๡y bay v xe cứu hỏa để phun nước lm lạnh, nhưng kh࠴ng mấy tc dụng, v chỉ một lượng nhỏ rơi đᬺng chỗ cần đến. Rồi phải huy động cả những cỗ my bơm b t᪴ng khổng lồ từ Đức v Mỹ để bơm nước.[26]Lc đầu họ sử dụng nước ngọt, nhưng nguồn nước nຠy nhanh chng cạn kiệt, nn phải ngừng phun nước v㪠o l phản ứng số 1 lc 14h53 ng⺠y 12/3/2011. TEPCO gửi fax cho NISA vo hồi 15h18 để xin php d੹ng nước biển thay thế,[27] nhưng NISA lại khng chuyển ngay cho văn phng thủ tướng. Gần 3 tiếng sau (18h) thủ tướng Naoto Kan mới bắt đầu thảo luận với c䲡c bộ trưởng,[28] trong khi một vụ nổ kh hy-đr đ� xảy ra tại l số 1 vo l⠺c 15h36. Chnh phủ yu cầu tiến h�nh cc bước chuẩn bị, nhưng TEPCO lại nhầm hiểu đấy l hiệu lệnh bắt đầu triển khai, nᠪn cho phun nước biển từ 19h04. 21 pht sau, lnh đạo TEPCO ra lệnh dừng lại v꣬ pht hiện ra thủ tướng vẫn chưa ph chuẩn. Mặc d᪹ vậy, tri với lệnh của cấp trn, ᪴ng Masao Yoshida – lͣnh đạo nh my Fukushima Daiichi – vẫn tiếp tục cho phun nước biển vࡠo l phản ứng, trong khi TEPCO ra thng bⴡo l qu tr࡬nh phun nước đ bị gin đoạn 55 ph㡺t.[29] Sở dĩ họ phải lưỡng lự như vậy l v nước mặn sẽ lଠm hỏng cc thiết bị, hơn nữa khi muối kết tủa th cản trở quᬡ trnh lưu thng l촠m lạnh tiếp theo. Sau hai tuần, một lượng muối khổng lồ đọng lại trong cc l phản ứng. Richard Lahey – người phụ trᲡch nghin cứu giải php an toꡠn cho l phản ứng nước si khi General Electric lắp đặt chⴺng ở Fukushima Daiichi – ước lượng c khoảng 26 tấn muối kết tủa trong l phản ứng số 1, v㲠 khoảng gấp đi lượng ấy kết tủa trong l số 2 v䲠 3.[30]Kể di dng về diễn biến trಪn để thấy được bộ my quản l từ cơ sở tới trung ương ứng phέ thế no trước sự cố hạt nhn. Những quyết định liࢪn quan l v cഹng hệ trọng v c thể k೩o theo những hậu quả khủng khiếp, ảnh hưởng nặng nề đến hng triệu người, trong hng chục năm trời. Vࠬ vậy, chng vượt ra khỏi thẩm quyền của cc cấp cơ sở, bị đẩy lꡪn cấp trung ương, đến tay thủ tướng. D thủ tướng ti giỏi đến đ頢u th cũng khng đủ hiểu biết chuy촪n mn để đưa ra quyết định ngay lập tức, nn phải b䪠n bạc với cc bộ trưởng. Họ cũng khng khᴡ hơn nhiều, nn phải tham khảo kiến của c꽡c chuyn gia. Từ lc cơ sở gửi b꺡o co v xin chỉ thị, đến khi thủ tướng nhận được thᠴng tin, triệu tập cố vấn để bn bạc v ra được phࠡn quyết, th cũng phải mấy tiếng tri qua, nếu kh촴ng mất cả ngy. Nhưng sự cố hạt nhn diễn ra cực nhanh, khࢴng chờ đợi con người thực hiện xong ci quy trnh ra quyết định ấy. Trong trường hợp lᬲ phản ứng số 1 của nh my Fukushima Daiichi, từ lࡺc TEPCO gửi fax xin php dng nước biển để giảm nhiệt đến l鹺c xảy ra vụ nổ chỉ c 18 pht, trong khi phải sau 5 tiếng mới nhận được trả lời của thủ tướng v㺠 NISA.[31] Điều g sẽ xảy ra nếu người ta khng hiểu lầm lệnh của ch촭nh phủ, cho phun nước biển từ 19h04, v nếu lnh đạo nh࣠ my tun lệnh TEPCO dừng lại 55 phᢺt? Oi oăm thay, thiệt hại được hạn chế t nhiều nhờ cấp dưới h᭠nh động khng đng với lệnh cấp tr亪n. Cu hỏi mang tnh nguy⭪n tắc l: Liệu c bộ mೡy quản l no tr�n thế giới c khả năng phản ứng kịp thời v ch㠭nh xc đến mức đp ứng được diễn biến cực nhanh vᡠ v cng phức tạp của sự cố hạt nh乢n khng? Chắc l kh䠴ng!Ngy 12/4/2011 cơ quan gim sࡡt an ton hạt nhn NISA đࢣ phải nng đnh gi⡡ mức độ nghim trọng của khủng hoảng hạt nhn từ cấp 5 lꢪn cấp 7 theo thang bậc INES (International Nuclear Event Scale),[32] tức l mức cao nhất, trong qu khứ mới được dࡹng để đnh gi thảm họa Chernobyl.Tiến sỹ Hans-Josef Allelein, giᡡo sư về cng nghệ v an to䠠n của l phản ứng hạt nhn tại trường đại học danh tiếng RWTH Aachen (CHLB Đức),[33] đ⢡nh gi rằng người Nhật sẽ phải chiến đấu với hậu quả của thảm họa Fukushima t nhất 30 năm nữa cho đến khi ho᭠n ton kiếm sot được t࡬nh hnh, v khu vực xung quanh nh젠 my Fukushima Daiichi sẽ bị nhiễm bởi đồng vị phᴳng xạ Caesium-137 t nhất 200 đến 300 năm nữa.[34]Hậu quả nặng nề của thảm họa hạt nhn buộc người ta phải đặt c�u hỏi về trch nhiệm của TEPCO v cᠡc cơ quan quản l. Khng ai c� thể khẳng định cc my mᡳc bị TEPCO bỏ mặc suốt 11 năm qua c cn hoạt động tốt trước ng㲠y 11/3/2011 hay khng. Chỉ biết số liệu đo đạc cho thấy rằng c thể một số thiết bị then chốt đ䳣 bị hỏng ngay sau khi động đất, nghĩa l trước khi sng thần ập tới.[35] Vೠ sự t liệt của hệ thống cấp điện cng với hệ thống l깠m lạnh sau trận sng thần l một yếu tố then chốt dẫn đến thảm họa hạt nh㠢n. Điều khng thể chấp nhận l những người c䠳 trch nhiệm đ lᣠm ngơ trước nhiều cảnh bo, đến từ nhiều nguồn khc nhau. Vᡭ dụ: Năm 1990, NRC (Nuclear Regulatory Commission) – cơ quan quản l an ton hạt nh�n của Mỹ – đ từng cảnh bo rằng đối với c㡡c nh my điện nằm ở những vࡹng hay c động đất th khả năng c㬡c my pht điện dự trữ vᡠ hệ thống lm lạnh bị t liệt lઠ rất cao. NISA đ nhắc lại điều ny trong b㠡o co năm 2004.[36] Nhưng TEPCO đ bỏ ngoᣠi tai, để rồi bắt biết bao người phải gnh chịu tai họa khủng khiếp, khng gᴬ b đắp nổi.TEPCO đ phạm nhiều sai lầm, nhưng đ飳 khng phải l địa chỉ duy nhất đ䠡ng bị chỉ trch. Giới am hiểu khng thể h�i lng với cch xử l⡽ khủng hoảng của những người c trch nhiệm. Ủy ban An to㡠n Hạt nhn Nhật Bản (Japan’s Nuclear Safety Commission) đ kh⣴ng điều động một ai trong số 40 chuyn gia của họ đến hiện trường, mặc d kế hoạch quốc gia về đề ph깲ng thảm họa quy định phải lm như vậy.[37] Thủ tướng Naoto Kan trực tiếp chỉ đạo, nhưng điều đ kh೴ng chỉ đem lại tc dụng tốt cho cng việc cứu hộ. Sự hiện diện của ᴴng khiến lực lượng chuyn trch l꡺ng tng trong quyết định v do dự trong hꠠnh động. Do khng ai dm ngăn thủ tướng thực hiện chuyến thị s䡡t Fukushima bằng my bay trực thăng, để đảm bảo an ton cho ᠴng, người ta đ khng thể cho xả 㴡p vo một thời điểm sớm hơn v thuận lợi hơn.[38]Trong cuộc họp bࠡo ngy 10/5/2011, thủ tướng Naoto Kan thừa nhận: “Cng với Tokyo Electric Power Co, Ch๭nh phủ – tổ chức đ thc đẩy năng lượng hạt nh㺢n với tư cch chnh s᭡ch quốc gia – chịu trch nhiệm lớn về sự cố hạt nhn.” ᢔng tuyn bố sẽ khng lĩnh khoản lương 20.200 USD/th괡ng v khoản thưởng 24.600 USD mỗi năm 2 lần dnh cho thủ tướng cho đến khi giải quyết ổn thỏa cuộc khủng hoảng hạt nhࠢn.[39]Những điều kể trn khng li괪n quan đến my mc, kh᳴ng phụ thuộc vo tầm pht triển của cࡴng nghệ, m chỉ thể hiện những nhược điểm mun thuở của con người. Cho dഹ ở thế kỷ 20 hay 21, ở phương Đng hay phương Ty, dưới chế độ x䢣 hội chủ nghĩa hay tư bản chủ nghĩa, th đều khng thể tr촡nh được hon ton những hạn chế mang t࠭nh cố hữu thuộc về con người. V đấy l hiểm họa tiềm tࠠng, lun song hnh với điện hạt nh䠢n.Nhắc lại những chuyện ấy khng phải để hạ thấp nước Nhật v người Nhật. Ngược lại, sự ứng xử b䠬nh tĩnh, tnh kỷ luật v tinh thần tương trợ hiếm c� của người dn Nhật trong thảm họa vừa qua đ l⣠m hng tỉ tri tim trࡪn thế giới rung động v ngưỡng mộ. Mượn chuyện buồn của bạn chỉ để gip mຬnh trả lời một cu hỏi thiết thn: Với một nền khoa học– c⢴ng nghệ siu đẳng, với một đội ngũ chuyn gia tꪠi năng c nhiều kinh nghiệm v kỷ luật cao, với một bộ m㠡y lnh đạo–quản l gi㽠u lng tự trọng, vậy m Nhật Bản cũng kh⠴ng thể trnh được hết những hạn chế của yếu tố con người, để dẫn đến thảm họa hạt nhn, thế th᢬ ở đất Việt sẽ thế no?Nỗi trăn trở của người ĐứcLo ngại trước hiểm họa hạt nhn vࢠ hậu quả lu di đối với con người v⠠ mi trường, phong tro phản đối điện hạt nh䠢n ở Đức hnh thnh trong những năm 1970 v젠 được hưởng ứng rộng ri sau thảm họa Chernobyl 1986.Năm 2002 chnh phủ li㭪n minh giữa Đảng X hội dn chủ Đức (SPD) v㢠 Đảng Xanh (Gruene) của thủ tướng Gerhard Schroeder đ sửa đổi Luật nguyn tử, mở đầu cho qu㪡 trnh rt khỏi năng lượng hạt nh캢n. Theo đ, khng được x㴢y dựng mới cc nh mᠡy điện hạt nhn thương mại, khống chế thời gian hoạt động của cc nh⡠ my điện hạt nhn đang tồn tại lᢠ 32 năm kể từ ngy khnh thࡠnh v lượng điện được sản xuất trong cc nhࡠ my hạt nhn của Đức kể từ 1/1/2000 khᢴng được vượt qu 2,62 triệu gigawatt-giờ. Đến cuối năm 2005, 2 trong số 20 nh mᠡy điện hạt nhn đ phải ngưng hoạt động vĩnh viễn.[40] Số c⣲n lại sẽ phải lần lượt đng cửa trước 2021–2022.[41]V sao ch㬭nh phủ Schroeder c thể đưa ra chnh s㭡ch “cực đoan” như vậy? V họ hiểu r rằng kh쵴ng tồn tại thứ cng nghệ điện hạt nhn c䢳 thể coi l an ton tuyệt đối. Cho đến nay loࠠi người vẫn bất lực, chưa tm nổi cu trả lời hợp l좽 cho vấn đề xử l chất thải hạt nhn. Trong một nước d�n chủ, kh c thể phớt lờ 㳽 nguyện bảo vệ mi trường v sự sống của h䠠ng chục triệu cng dn, để ch䢴n bừa chất thải hạt nhn ở đu đ⢳, như một số nước vẫn lm. Luật của Đức cho php tạm trữ c੡c thanh nhin liệu đ qua sử dụng trong hầm x꣢y cạnh nh my trong 40 năm, nhưng thời gian đࡳ tri nhanh như chớp mắt, m người ta vẫn chưa t䠬m ra cch xử l thỏa đὡng.Một trong những giải php được đề xuất l thiết lập cᠡc kho chứa chất thải phng xạ ở dưới cc mỏ muối đ㡣 khai thc. Trong thời gian 1965–1992 người ta đ thử nghiệm việc lưu trữ chất thải phᣳng xạ dưới mỏ Asse v đ đưa 46.930 m3 chất thải xuống s࣢u 975 mt dưới mặt đất. Thng 9/2008 c顡c bộ lin quan thỏa thuận sử dụng mỏ Asse lm kho chứa vĩnh viễn, nhưng đầu năm 2009 đꠣ phải từ bỏ định ấy sau khi pht hiện ra sự r� rỉ của dung dịch muối v nguy cơ sập mỏ.[42] Người ta dự định sẽ đưa lượng chất thải phng xạ kể tr೪n ra khỏi lng đất. Nhưng rồi sẽ chuyển chng đi đ⺢u? Sự kiện ấy khiến dư luận vốn đ lo ngại lại cng th㠪m lo ngại.Đại diện cho những lực lượng ủng hộ điện hạt nhn, chnh phủ của ba đảng Li⭪n minh Dn chủ Thin ch⪺a gio (CDU), Lin minh X᪣ hội Thin cha gi꺡o (CSU) v Đảng Dn chủ Tự do (FDP) do thủ tướng Angela Merkel đứng đầu đࢣ sửa lại Luật nguyn tử vo thꠡng 10/2010. Tuy vẫn khước từ việc xy dựng mới cc nh⡠ my điện hạt nhn, nhưng 7 nhᢠ my xy dựng trước năm 1980 được gia hạn hoạt động thᢪm 8 năm v 10 nh mࠡy mới hơn được gia hạn hoạt động thm 14 năm so với thời hạn quy định dưới thời của chnh phủ Schroeder.[43] V꭭ dụ: Nh my Neckarwestheim-2 khࡡnh thnh 1/1989 được ko d੠i thời gian hoạt động đến năm 2036.[44]Tất nhin, cc đảng đối lập phản đối, coi đꡳ l một bước đi giật li, c๲n cc đảng cầm quyền th vẫn kiᬪn định lập trường ủng hộ điện hạt nhn. Nhưng, chưa đầy 5 thng sau, chấn động của thảm họa Fukushima 3/2011 đ⡣ lm rung chuyển x hội Đức v࣠ tạo ra bước ngoặc trong chnh sch hạt nh�n của chnh phủ Merkel. Thừa nhận rằng “Fukushima đ thay đổi quan điểm của t�i về năng lượng hạt nhn”, thủ tướng Merkel đ đến với nhận thức mới l⣠ khng thể khống chế được nguy cơ hiểm họa của năng lượng hạt nhn.[45] Từ chỗ cho k䢩o di hơn gấp đi thời hạn tiếp tục hoạt động của cഡc nh my hiện cࡳ, b dự kiến sẽ rt nhanh khỏi năng lượng hạt nhຢn. Ngy 14/3/2011 thủ tướng yu cầu ngay lập tức phải kiểm tra an toઠn của tất cả 17 nh my điện hạt nhࡢn v yu cầu 7 nhઠ my cũ nhất phải tạm ngừng hoạt động 3 thng.[46]Ngᡠy 22/3/2011 thủ tướng Merkel lập ra Ủy ban Đạo đức (Ethikkommission) để xem xt cc kh顭a cạnh đạo đức v kỹ thuật của năng lượng hạt nhn, chuẩn bị một thỏa thuận xࢣ hội để rt khỏi năng lượng hạt nhn vꢠ đề xuất qu trnh chuyển đổi sang cᬡc năng lượng ti tạo.[47] Sau hơn 2 thng lᡠm việc, Ủy ban Đạo đức đ trao cho thủ tướng bản kiến nghị, trong đ đề xuất nước Đức r㳺t khỏi năng lượng hạt nhn trong vng 10 năm.[48] Ủy ban cho rằng khⲴng thể hạn chế được hậu quả của tai nạn hạt nhn, kể cả về khng gian, thời gian vⴠ phạm vi x hội; để trnh được c㡡c tai nạn như vậy th chỉ cn c첡ch l khng sử dụng điện hạt nhഢn.[49]Trong cuộc họp ko di đến qu頡 nửa đm chủ nhật 29/5/2011, lnh đạo của ba đảng tham gia li꣪n minh cầm quyền CDU, CSU v FDP đ đi đến thống nhất l࣠ CHLB Đức sẽ rt ra khỏi năng lượng hạt nhn vꢠo năm 2022. Cụ thể l ngừng ngay hoạt động của 8 nh mࠡy,[50] 9 nh my cࡲn lại sẽ phải lần lượt đng cửa trong thời gian từ 2015 đến 2021/2022.[51]L một ch㠭nh trị gia dy dạn kinh nghiệm, b Merkel biết r࠵ việc đảo ngược chnh sch hạt nh�n như vậy đồng nghĩa với cng nhận quan điểm của phe đối lập v phủ nhận lập trường m䠠 đảng của b vẫn theo đuổi. Điều đ sẽ tăng điểm cho đối phương, vốn đang l೪n như diều gặp gi, v gia tăng bất lợi cho đảng của b㠠, trong khi kỳ tổng tuyển cử đang đến gần.[52] Song với tư cch một nh khoa học đᠣ hoạt động trong lĩnh vực vật l v h�a học, từng nghin cứu những đề ti li꠪n quan đến cng nghệ hạt nhn,[53] Tiến sĩ Angela Merkel kh䢴ng thể nhắm mắt phủ nhận nguy cơ tiềm tng, lun rബnh rập của cc nh mᠡy điện hạt nhn. Lương tm th⢺c giục b đặt quyền lợi của dn tộc lࢪn trn quyền lợi đảng phi, coi trọng sự an toꡠn của ton dn hơn quyền lực vࢠ lợi ch c nh�n.Vậy l, chỉ 7 thng sau khi sửa Luật nguyࡪn tử để ko di thời gian hoạt động của c頡c nh my điện hạt nhࡢn đến tận năm 2036, chnh phủ lin minh của ba đảng CDU, CSU v� FDP đ hủy bỏ chnh s㭡ch của chnh mnh để quay trở lại với kế hoạch r�t ra khỏi điện hạt nhn trong thời gian 2021–2022, điều m ch⠭nh phủ tiền nhiệm của hai đảng SPD v Gruene đ thࣴng qua 9 năm về trước. Qu trnh phủ định của phủ định ấy kh᬴ng đơn thuần l những pha lật cnh ch࡭nh trị, m thể hiện sự trăn trở của x hội Đức trước c࣢u hỏi c nn tiếp tục sử dụng năng lượng hạt nh㪢n hay khng. Quyết định lần ny chắc sẽ rất bền vững v䠠 khng cn bị mang ra x䲩t lại, bởi v đ kh쳴ng phải l sự bột pht tức thời, mࡠ l kết quả của hng chục năm cࠢn nhắc kỹ lưỡng; đ khng phải l㴠 quyết định đơn phương, m được tất cả cc đảng tham gia Quốc hội Đức đồng thuận khi cࡹng ngộ ra chn l; đ⽳ khng phải l sản phẩm của tư duy ch䠭nh trị thuần ty, m được sinh ra bởi những tr꠭ tuệ khoa học, tại nơi m Albert Einstein hon thࠠnh L thuyết tương đối mở rộng (Berlin 1915) v Otto Hahn th�nh cng trong việc phn t䢡ch hạt nhn nguyn tử uranium (Berlin 1938).Tr⪴ng người lại ngẫm đến taL một quốc gia đang pht triển nhanh từ trạng thࡡi lạc hậu, Việt Nam lun đi năng lượng, đ䳲i hỏi cc nh hoạch định chᠭnh sch phải tm ra giải phᬡp đp ứng kịp thời. Điện hạt nhn lᢠ một phương n được nhiều người tnh đến. Điều đ᭳ khng c g䳬 l mới lạ, bởi lẽ đ cࣳ 441 l phản ứng đang được vận hnh tại 31 nước tr⠪n thế giới, với tổng cng suất 378.910 megawatt, chiếm khoảng 14% sản xuất điện năng.[54]Nhưng việc lựa chọn điện hạt nhn cũng kh䢴ng phải l hiển nhin, vબ c nhiều nước đ đến với điện hạt nh㣢n rồi quay lưng lại. Năm 1978, theo kết quả trưng cầu dn , ⽁o đ quyết định khng đưa v㴠o sử dụng nh my điện hạt nhࡢn Zwentendorf, mới xy dựng với gi khoảng 1 tỷ Euro, để rồi n⡳i khng với điện hạt nhn đến tận b䢢y giờ.[55] Năm 1980, Quốc hội Thụy Điển quyết định khng xy th䢪m nh my mới vࡠ hon thnh việc r࠺t khỏi điện hạt nhn vo năm 2010. Năm 1987, Italy quyết định đ⠳ng cửa cả 3 nh my điện hạt nhࡢn đang tồn tại (vo năm 1987 v 1990) vࠠ ngừng xy dựng mới. Năm 1999, Bỉ thng qua luật rⴺt khỏi năng lượng hạt nhn, theo đ sẽ phải đⳳng cửa tất cả 7 l phản ứng sau 40 năm hoạt động v kh⠴ng được xy mới. Ty Ban Nha cũng th⢴ng qua luật khng cho php x䩢y dựng nh my điện hạt nhࡢn mới...[56]Sau giai đoạn hồ hởi với điện hạt nhn cho đến thập kỷ 1970, tai nạn Three Mile Island 1979[57] v Chernobyl 1986[58] đ⠣ cảnh tỉnh dư luận. Nay, thảm họa Fukushima[59] lại cho thm một lời cảnh co. Tổ chức thăm dꡲ dư luận Gallup International Association[60] đ tiến hnh khảo s㠡t trn 47 nước v thu được kết quả: Sau sự cố Fukushima 3/2011, tỷ lệ ủng hộ điện hạt nhꠢn đ giảm từ 57 xuống 49%, trong khi tỷ lệ phản đối tăng từ 32 ln 43%. Ở Nhật Bản, tỷ lệ ủng hộ điện hạt nh㪢n giảm từ 62 xuống 39% v tỷ lệ phản đối tăng từ 28 ln 47%. Ở Đức, tỷ lệ ủng hộ giảm từ 34 xuống 26% vઠ tỷ lệ phản đối tăng từ 64 ln 72%.[61]R r굠ng, trả lời cu hỏi lựa chọn điện hạt nhn hay kh⢴ng hon ton kh࠴ng đơn giản. L một nước đi sau, Việt Nam c điều kiện học hỏi kinh nghiệm của cೡc nước đi trước để trnh những sai lầm m họ từng mắc phải. Song chỉ học được khi ᠽ thức được rằng mnh phải học v quyết t젢m học tập một cch nghim t᪺c.Trong số những người tham gia quyết định việc xy dựng nh m⠡y điện hạt nhn, c bao nhi⳪u người c được kiến thức cần thiết về vấn đề phức tạp v hệ trọng n㠠y? C bao nhiu người v㪬 tinh thần trch nhiệm m bỏ phiếu trắng, bởi trung thực thừa nhận rằng mᠬnh khng đủ hiểu biết để c thể lựa chọn giữa phiếu thuận v䳠 phiếu chống? Trong số 439 đại biểu c mặt tại phin họp Quốc hội s㪡ng 25/11/2009, c 382 người tn th㡠nh thng qua nghị quyết về chủ trương đầu tư dự n điện hạt nh䡢n Ninh Thuận, 39 người khng tn th䡠nh, v chỉ c 18 vị kh೴ng biểu quyết.[62]Su thng sau khi Quốc hội thᡴng qua chủ trương đầu tư, Nga đ được chọn lm đối t㠡c cung cấp cng nghệ cho nh m䠡y điện hạt nhn Ninh Thuận 1.[63] Thng 10/2010, Nhật Bản được chọn l⡠m đối tc để xy dựng nhᢠ my điện hạt nhn Ninh Thuận 2.[64] Cả hai trường hợp đều khᢴng phải qua thủ tục đấu thầu quốc tế như thng lệ.[65]Một vấn đề v c䴹ng hệ trọng v phức tạp được quyết định nhanh chng vೠ dễ dng, như thể đ được an b࣠i từ trước.Để c được đồng thuận, người ta tuyn truyền l㪠 điện hạt nhn vừa rẻ, vừa an ton.[66] Kh⠴ng chỉ khẳng định về sự an ton của cc nhࡠ my điện hạt nhn sẽ được xᢢy dựng ở Việt Nam, ng Viện trưởng Viện Năng lượng Nguyn Tử Việt Nam Vương Hữu Tấn c䪲n đứng ra đảm bảo cả sự an ton của nh mࠡy điện hạt nhn ở Trung Quốc. Trước việc Trung Quốc khởi cng xⴢy dựng nh my điện hạt nhࡢn ở Fangchenggang (Phng Thnh Cảng – c⠡ch bin giới Việt Nam khoảng 45 km) vo ngꠠy 30/7/2010,[67] ng Tấn ni rằng “người d䳢n khng nn lo lắng”, v䪬 “phần lớn nh my điện hạt nhࡢn ngy nay sử dụng l phản ứng thế hệ II vಠ được xy dựng theo cc quy tr⡬nh an ton nghim ngặt nપn khả năng xảy ra sự cố l rất thấp... Trong trường hợp trục trặc xảy ra dẫn tới r rỉ phಳng xạ th chất phng xạ sẽ kh쳴ng thot ra khỏi phạm vi nh mᠡy. V thế, theo ng Tấn, khoảng c촡ch 60 km từ nh my tại Phࡲng Thnh Cảng tới Quảng Ninh khng gഢy nguy hiểm.”[68] Điều đng lưu lὠ vo thời điểm m ࠴ng Vương Hữu Tấn thuyết phục người Việt yn tm về nhꢠ my điện hạt nhn Phᢲng Thnh Cảng, được trang bị l phản ứng CPR-1000 (do Trung Quốc thiết kế vಠ chế tạo), th loại l n철y chưa hề được khai thc trn thực tế, v᪠ phải 2 thng sau (20/9/2010)[69] Trung Quốc mới bắt đầu vận hnh thương mại lᠲ phản ứng CPR-1000 đầu tin (ở tỉnh Quảng Đng).[70] Chưa đầy 8 th괡ng sau khi ng Tấn ni “khả năng xảy ra sự cố l䳠 rất thấp” v “chất phng xạ sẽ kh೴ng thot ra khỏi phạm vi nh mᠡy”, cho nn “tại Nhật Bản, c những nơi người d곢n sống cch nh mᠡy điện hạt nhn chừng 500 m”, th thảm họa Fukushima Daiichi ập tới. Bụi ph⬳ng xạ vượt hng nghn km, bay đến tận chଢu Mỹ.[71] nhiễm phԳng xạ nghim trọng đến mức chnh phủ y꭪u cầu hng trăm nghn người sống trong bଡn knh 30 km quanh nh m�y phải đi sơ tn.[72] Cch nhᡠ my 40 km, lng Iitate cũng chịu ᠴ nhiễm đến mức Greenpeace phải ku gọi 7.000 người dn nꢪn rời khỏi khu vực ny.[73]Tri lại với khẳng định của ࡴng Vương Hữu Tấn l “nếu c sự cố xảy ra th೬ tất cả cc chất phng xạ sẽ bị giam h᳣m trong nh l phản ứng kh಴ng pht tn ra bᡪn ngoi”,[74] cc chuyࡪn gia của nh my Fukushima Daiichi khࡴng tm mọi cch để giam h졣m cc chất phng xạ, m᳠ cn cố cho ch⽺ng thot bớt ra ngoi, chấp nhận ᠴ nhiễm phng xạ ở mức độ nhất định để trnh những vụ nổ nguy hiểm gấp bội.[75] Chủ động xả 㡡p ra ngoi (controlled venting) khi p suất bࡪn trong vượt khỏi tầm kiểm sot l một giải phᠡp khng xa lạ đối với những người lm việc trong lĩnh vực điện hạt nh䠢n. Khi m p suất trong nhࡠ l phản ứng (containment) của tổ my số 1 l⡪n đến 840 kPa, hơn gấp đi so với mức được php tối đa l䩠 400 kPa,[76] th kh m쳠 tiếp tục kin định lập trường “giam hm”.Nếu quả thật họ tin l꣠ điện hạt nhn vừa rẻ, vừa an ton th⠬ sao khng “ưu tin” x䪢y dựng nh my giữa Hࡠ Nội để trang tr cho thủ đ, m� lại “nhường” cho Ninh Thuận? Nếu thiết lập một vnh đai biệt thự xung quanh nh mࠡy điện hạt nhn, dnh những người đ⠣ gp phần quyết định, th họ c㬳 đồng đến đ ở hay kh�ng? Đấy khng chỉ l ph䠩p thử lng trung thực, m c⠲n l một biện php thiết thực cࡳ thể gp phần hạn chế sự cố hạt nhn.Một cường quốc như CHLB Đức m㢠 khng tm ra được biện ph䬡p hữu hiệu để xử l chất thải hạt nhn. Một cường quốc như Nhật Bản m� bất lực trong việc đảm bảo an ton nh mࠡy điện nguyn tử. Vậy Việt Nam định xử l những vấn đề ấy thế n꽠o?Sao c thể nui ảo tưởng rằng người Nga v㴠 người Nhật sẽ xy dựng cho Việt Nam những nh m⠡y điện hạt nhn tuyệt đối an ton, trong khi ch⠭nh họ khng thể lm được điều đ䠳 trn tổ quốc mnh? Lưu ꬽ rằng 2 thảm họa hạt nhn lớn nhất lịch sử (Chernobyl v Fukushima) đều xảy ra ở Nga v⠠ Nhật Bản. Trong số 17 sự cố điện hạt nhn được coi l nghi⠪m trọng nhất của thế kỷ 20, c 4 vụ xảy ra ở Nga (Kyshtym 1958, tai nạn tầu ngầm 1961, Chernobyl 1986, Sosnovy Bor 1992) v 4 vụ ở Nhật Bản (Tsuruga 1981, Monju 1995, Tokaimura 1997, Tokaimura 1999).[77] Nếu t㠭nh cả thảm họa Fukushima 3/2011 th Nga v Nhật Bản chiếm đ젺ng 50% trong số 18 sự cố điện hạt nhn nghim trọng nhất, trong khi hai nước n⪠y chỉ chiếm 6,09% + 12,50% = 18,59% cng suất điện hạt nhn v䢠 7,26% + 12,47% = 19, 73% số nh my điện hạt nhࡢn của cả thế giới.[78] Đặc biệt, cả 4 sự cố nghim trọng mới nhất (1995, 1997, 1999, 2011) đều xảy ra ở Nhật Bản (chỉ trong vng 16 năm).Người Nhật thường d겠nh những thứ tốt nhất – nn đắt nhất – cho tiu dꪹng nội địa, v xuất khẩu những thứ rẻ hơn – n୪n khng tốt bằng – ra nước ngoi. C䠡i tốt nhất cn khng trⴡnh được thảm họa, th ci rẻ hơn xuất sang Việt Nam sẽ thế n졠o?Sau khi thảm họa Fukushima xảy ra, năm nước o, Đan Mạch, Hy Lạp, Irland v` Luxemburg đi ton bộ ch⠢u u rºt khỏi năng lượng hạt nhn;[79] Israel dừng kế hoạch xy dựng nh⢠ my điện hạt nhn đầu tiᢪn;[80] Nhật Bản xt lại kế hoạch xy dựng 14 nh颠 my điện hạt nhn[81] vᢠ đề xuất đng cửa một số nh m㠡y;[82] Trung Quốc ngưng cấp php xy dựng mới c颡c nh my điện hạt nhࡢn...[83] Ở Italy, sau khi 2 nh my điện hạt nhࡢn cuối cng phải dừng hoạt động vo th頡ng 7/1990, chnh phủ của thủ tướng Silvio Berlusconi lại thng qua luật cho ph�p xy dựng cc nh⡠ my điện hạt nhn mới vᢠo thng 7/2009,[84] nhưng rồi thảm họa Fukushima đ buộc chᣭnh phủ Berlusconi phải tuyn bố tạm dừng triển khai kế hoạch điện hạt nhn một năm[85] vꢠ tổ chức trưng cầu kiến ton d�n vo ngy 12/6/2011, với kết quả ࠡp đảo l gần 96% người tham gia bỏ phiếu phản đối điện hạt nhn.[86]Thay vࢬ cũng xem xt lại kế hoạch điện hạt nhn một c颡ch thận trọng như cc nước khc, chưa đầy một tuần kể từ khi thảm họa bắt đầu, trong l᡺c cc chuyn gia Nhật Bản c᪲n đang lng tng, chưa t꺬m ra lối thot, th người ta đᬣ tuyn bố ngay rằng Việt Nam vẫn sẽ tiến hnh xꠢy dựng cc nh mᠡy điện hạt nhn Ninh Thuận như dự kiến,[87] v khẳng định nh⠠ my điện hạt nhn Ninh Thuận sẽ an toᢠn,[88] thậm ch l an to�n nhất thế giới.[89]Chỉ ring thể hiện bất chấp ấy cũng cho thấy nguy cơ sự cố hạt nhn ở Việt Nam lớn đến chừng nꢠo.Khi để cho nạn rải đinh v ăn cắp nắp cống honh hࠠnh giữa thủ đ H Nội v䠠 Thnh phố Hồ Ch Minh th୬ c thể đảm bảo an ton điện hạt nh㠢n được hay khng? Khi thức tr佡ch nhiệm khng vượt qu nhiệm kỳ th䡬 c thể quyết định những vấn đề hệ trọng c hậu quả l㳢u di cho đất nước hay khng?Do hạn chế về trബnh độ v kinh nghiệm, do tập qun tࡹy tiện v thi quen lೠm ẩu, do hạn chế của b&#

Ngày 28-12, Ban quản lý di tích và du lịch Mỹ Sơn (Duy Xuyên, Quảng Nam) đã công bố logo chính thức của Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn. Logo có hai màu vàng, nâu (ảnh) lấy cảm hứng chủ đạo từ màu gạch Chăm rêu phong, hình tượng thần Siva cách điệu vốn làm nên điểm đặc sắc nhất trong văn hóa Chăm.   Tháng 7-2011, cuộc thi sáng tác logo cho Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn được phát động; mẫu thiết kế logo Mỹ Sơn do tác giả Lê Quang Lợi (tỉnh Bình Dương) sáng tác đoạt giải nhất và được chọn làm logo chính thức cho Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn.Cùng ngày, Ban quản lý di tích đã đưa vào khai thác hệ thống xe điện trung chuyển tại khu Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn. Theo đó, có 3 xe 8 chỗ và 2 xe 6 chỗ, gắn liền với hệ thống nhà chờ, trạm điều hành và nạp năng lượng… được đưa vào hoạt động với mức phí là 15.000 đồng/người đối với khách quốc tế; 10.000 đồng/người đối với khách trong nước. Kinh phí đầu tư hệ thống xe điện trung chuyển này là 1,03 tỷ đồng.   Theo S

tộc người Raglai có một hệ thống nghi lễ rất phong phú và đa dạng. Nó phản ánh cảnh quan, môi trường sống và cuộc sống tâm linh của họ. Nói một cách khác, qua hệ thống nghi lễ người Raglai có thể giải thích về thế giới quan, vũ trụ quan, nhân sinh quan, về các hiện tượng tự nhiên, về nguồn gốc của tộc người và buôn làng của họ. (Trường hợp nghiên cứu ở xã Phước Hà, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận) (Ngaq yàk akoq thut urang Raglai di Biétnam) 1. Đặt vấn đề Dân tộc Raglai là một trong những dân tộc cư trú lâu đời ở vùng Nam Trung Bộ Việt Nam[1]. Theo tài liệu thống kê vào cuối năm 1995, dân số người Raglai có khoảng 85.000 người. Người Raglai thuộc loại hình nhân chủng Indonesia[2] có tiếng nói được xếp vào nhóm ngôn ngữ Chamic thuộc ngữ hệ Austronesian[3]. Họ tập trung sinh sống chủ yếu ở các tỉnh Ninh Thuận, Khánh Hòa, Bình Thuận và Lâm Đồng[4]. Trong đó, tỉnh Ninh Thuận là nơi tập trung sinh sống đông đảo nhất[5] với hơn 36.515 người và chiếm 50% dân số Raglai trên toàn quốc. Đây là cư dân bản địa đã từng sống lâu đời và có mối quan hệ mật thiết với các dân tộc anh em ở Việt Nam nói riêng và các dân tộc ở Đông Nam Á nói chung. Từ trước đến nay, việc nghiên cứu các tộc người thuộc ngữ hệ Mã Lai – Đa Đảo đã được nhiều người quan tâm từ lâu, đặc biệt từ cuối thế kỷ 19 đến nay, việc nghiên cứu về tộc người Raglai ngày càng được quan tâm nhiều nhiều hơn. Sự quan tâm ấy không phải do số lượng tộc người đông đúc, cũng không phải do các nhóm cư dân Raglai ngày nay đang sinh tự ở những khu vực có vai trò đặc thù trên bình diện kinh tế, văn hóa và xã hội; mà sự quan tâm ấy được đặc biệt chú ý là do vai trò của tộc người có mối quan hệ mật thiết với tộc người Chăm ở đồng bằng duyên hải, trong quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa để hình thành khối cộng đồng đa tộc người và nền văn hóa của Việt Nam. Các công trình nghiên cứu chuyên khảo đã công bố trên các tạp chí và ấn hành thành sách có giá trị về mặt khoa học cũng như trong thực tiễn. Cụ thể như : “Người Raglai ở Việt Nam” do Nguyễn Tuấn Triết biên soạn, xuất bản năm 1991; “Các dân tộc ít người ở Việt Nam – các tỉnh phía Nam” do Bế Viết Đẳng chủ biên, xuất bản năm 1984; “Văn hóa các dân tộc thiểu số ở Việt Nam” do Ngô Văn Lệ chủ biên, xuất bản năm 1997; “Bức tranh văn hóa các dân tộc Việt Nam” do Nguyễn Văn Huy chủ biên, xuất bản năm 1997; “Văn hóa và xã hội người Raglai ở Việt Nam” do Phan Xuân Biên chủ biên, xuất bản vào năm 1998 v.v… Từ sau giải phóng đến nay, trong quá trình đổi mới và phát triển xây dựng đất nước, những biến đổi về kinh tế - xã hội đã làm cho yếu tố văn hóa truyền thống, đặc biệt là hệ thống nghi lễ truyền đang mất dần đi. Điều này đã tác động không nhỏ đến cuộc sống mới của các dân tộc trong tương lai. Trong đó, nghi lễ cầu mưa là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của người Raglai mà chúng tôi dành thực hiện bộ phim cộng đồng. Bộ phim này được tiến hành tại xã Phước Hà, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Chúng tôi hy vọng việc khảo sát nghiên cứu này có thể đáp ứng phần nào nhu cầu tâm linh, kinh tế, và xã hội hiện nay đang đòi hỏi. Trước hết, là giúp cho việc định hướng sự phát triển kinh tế, văn hóa, và an sinh xã hội của tộc người Raglai phát triển nhanh chóng về mọi mặt, thực hiện sự bình đẳng và phát huy tiềm năng của tộc người. Đồng thời, giúp cho các tộc người hiểu rõ nhau hơn để tăng cường tình đoàn kết thống nhất giữa các tộc người anh em. 2. Lịch sử hình thành và tên gọi tộc người Ralgai Trước đây, địa bàn cư trú của tộc người Raglai chủ yếu tập trung ở vùng rừng núi và thung lũng ở độ cao trên dưới 500 m so với mặt nước biển. Do bối cảnh lịch sử thường xuyên xảy ra nhiều sự biến đổi, địa bàn khu vực cư trú của toàn bộ cộng đồng Raglai ngày nay không được đồng nhất mà thường mang tính đặc thù riêng cho từng khu vực địa phương khác nhau. Vì căn cứ vào điều kiện địa lý môi trường và xã hội, một số nhà nghiên cứu như V.Cobbey[6], J.L.Shrock[7], và L.Lee[8] đã chia tộc người Raglai làm hai nhóm Raglai Bắc và Raglai Nam. Nhóm Raglai Bắc cư trú tập trung chủ yếu ở khu vực phía Tây tỉnh Khánh Hòa và trãi dài xuống vùng núi phía Bắc tỉnh Ninh Thuận và Đông bắc tỉnh Lâm Đồng. Còn nhóm Raglai Nam phân bố dọc theo phía Đông bắc và Tây bắc tỉnh Ninh Thuận và kéo dài xuống phía Tây và Tây nam tỉnh Bình Thuận (giáp ranh phía Đông tỉnh Lâm Đồng). Với địa bàn cư trú như vậy, tộc người Raglai đã trở thành tộc người cư trú ở vùng đệm tiếp giáp với tộc người Êđê ở phía Bắc; tộc người Churu ở phía Tây; tộc người K’ho ở phía Tây Nam; và tộc người Chăm ở phía Đông. Do đó, nền văn hóa của tộc người Raglai chịu sự tác động bởi quá trình đan xen văn hóa với các tộc người Êđê, Churu, K’ho và Chăm. Mặc dù vậy, tộc người Raglai vẫn lưu giữ được những sắc thái văn hóa truyền thống của tộc người mình. Raglai là tên gọi của tộc người đã được chính thức đưa vào danh mục các thành phần dân tộc Việt Nam do Tổng Cục Thống Kê của nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam công bố vào ngày 2 tháng 3 năm 1978. Nhưng trong quá trình khảo sát nghiên cứu điền dã thực tế tại xã Phước Hà, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận; chúng tôi nhận thấy rằng đa số người Raglai thường tự xưng là Cam cek (người Chăm ở miền núi), cho nên không ít các nhà nghiên cứu thường hay giải thích tộc danh của người Raglai vốn có nguồn gốc từ ngôn ngữ Malayo-Polynesian do tộc người khác gọi họ với ý nghĩa là “urang Raglai” hay “Orang glai” (có nghĩa là “người rừng”; urang hay orang = người, Raglai hay Glai = rừng). Để giải thích thêm điều này nhiều nhà nghiên cứu đang có khuynh hướng tìm kiếm nguồn gốc tộc người Raglai qua mối liên hệ tộc người trong thành phần cư dân của vương quốc Champa cổ đại. Những mối liên hệ này được biểu hiện thông qua văn học truyền miệng, trong các thư tịch cổ, và một số lễ nghi liên quan đến việc thờ cúng tổ tiên, vua-thần của tộc người Raglai, tộc người Chăm và tộc người Churu v.v… Mặc dù, tộc người Raglai là tộc người bản địa sinh tụ ở khu vực này lâu đời, nhưng do bối cảnh lịch sử diễn biến phức tạp trong suốt thời kỳ chiến tranh đã ảnh hưởng rất lớn đến việc ổn định của một Palei (làng). Trước năm 1975, tộc người Raglai tập trung sinh sống chủ yếu ở khu vực giáp ranh với tỉnh Khánh Hòa và tỉnh Ninh Thuận. Trong thời kỳ này thuộc tổng Trà Dương, phủ Ninh Thuận, tỉnh Bình Thuận[9], gồm bốn palei : Palei Njak, Palei La-a, Palei Ra-On, Palei Tah No. Đến năm 1959, do chính sách dồn dân lập ấp, bốn Palei dồn về tập trung ở khu vực Ma Nới, huyện Ninh Phước, Quận Ninh Thuận, tỉnh Bình Thuận. Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, do chính sách định canh cho những tộc người du canh – du cư, trung tâm xã Phước Hà được thành lập và di cư một phần tộc người Raglai đến định cư, nhưng ban đầu chính quyền gặp rất nhiều khó khăn; vì một số palei Raglai vẫn định cư tại chỗ cũ (cách nơi cư trú hiện nay khoảng 60 km). Đến năm 1976, toàn bộ Palei Raglai này đến định cư ở trung xã Phước Hà dọc lưu vực kraong Tak Njat (Sông Tân Giang). Toàn bộ đất đai do Nhà nước cung cấp và hướng dẫn làm ruộng nước do Sở Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn tỉnh Thuận Hải (hiện nay bao gồm tỉnh Ninh Thuận và tỉnh Bình Thuận) đảm trách về phần kỹ thuật. Khi định cư chưa được bao lâu, vào năm 1978 đã xảy ra một trận dịch bệnh gây nhiều tử vong, nên một số Palei buộc phải dời về nơi ở cũ để tránh bệnh dịch. Đến năm 1980, chính quyền buộc phải di dời một số Palei Raglai tránh dịch bệnh về định cư ở nơi mới gần kraong Tak Njat (sông Tân Giang). Đến những năm cuối của thập niên 90 của thế kỷ XX, Nhà nước đầu tư xây dựng hệ thống Hồ Tân Giang nhằm điều tiết hệ thống tưới tiêu cho cánh đồng khao khát được khoát trên mình thảm xanh của đồng lúa. Đồng thời, khuyến khích cộng đồng tộc người Raglai định cư lâu dài và khai thác trên cánh đồng màu mỡ này. 3. Tiến trình của lễ hội cầu mưa của người Raglai: Các hình thái tín ngưỡng chủ yếu chi phối đời sống tinh thần, phong tục tập quán của tộc người Raglai là tín ngưỡng vạn vật hữu linh, tín ngưỡng trong nông nghiệp và saman giáo. Trước hết, đó là sự tin tưởng rằng con người và các loài động vật đều có linh hồn, rằng con sông, con suối, ngọn núi và các khu rừng đều có các thần linh ngự trị. Còn những cây cao bóng cả như cây đa, cây bồ đề là nơi trú ngụ của ma quỷ… và trong quan niệm của họ, một số loài cây cũng có linh hồn như con người như trường hợp cây lúa và liên quan đến nó là một hệ thống các lễ nghi nông nghiệp. Trong khi thực hiện những hình thức tín ngưỡng, đặc biệt là khi đau bệnh, phải cầu xin và hiến tế, tộc người Raglai đều phải mời thầy saman (Pajau) làm lễ, cũng như tuân thủ một số kiêng kỵ vốn đã hình thành từ trước. Do tộc người Raglai theo tín ngưỡng đa thần – tin tưởng vào các thế lực siêu nhiên có khả năng gây tai họa cho con người, thông qua nghi lễ cầu mưa và thực hiện những kiêng kỵ nhằm tránh xúc phạm đến các thế lực siêu nhiên ấy. Chính những điều này đã hình thành một tầng lớp Saman giáo ở tộc người Raglai được gọi là Pajau[10]. Phần lớn các Pajau là nam giới. Nhưng đồ vật hành lễ thường bao gồm : một cái giỏ grun trong đó đựng talei adut (lục lạc) gồm ba sợi dây cột lại, phía trước cột sáu cái chuông nhỏ và dải vải đỏ, hai cái kiềng đồng, một cái cawan (chén đất), một cái patil (chén bằng đồng), một karak mâta (cà rá Chăm) với hình sao sáu cánh (có thể là tượng trưng cho mặt trời) và một cái quạt để rung rung khi trạng thái nhập đồng. Nghi lễ cầu mưa là một dạng thức văn hóa khá đặc sắc của cư dân nông nghiệp lúa rẫy. Trước những khó khăn, những tai nạn thường xảy ra trong đời sống như trên rẫy cũng như lúc hành nghề ngoài rừng, người Raglai tự cảm thấy mình là một sinh linh rất bé nhỏ, yếu đuối, bơ vơ lạc lõng trong một vũ trụ bao la đầy hiểm nghèo mà sức người không thể chống chỏi nổi và cho rằng những khó khăn của đời sống, những vụ tử nạn nghề nghiệp cho đến những bệnh tật, chết chóc đều do người khuất mặt, qủy thần phá phách hoặc trừng phạt. Cứ đến tháng giêng của lịch Raglai, khi trời nắng khô hạn, cây cối mùa màng không đủ nước, người Raglai ở xã Phước Hà tiến hành nghi lễ cầu mưa. Với những nghi thức hết sức độc đáo. Nghi lễ cầu mưa được lưu truyền từ đời này tới đời khác, cho đến nay nghi lễ cầu mưa không chỉ là một sự kiện mang tính tín ngưỡng, mà còn là dịp để mọi người gặp gỡ và truyền dạy nhau những tri thức của cuộc sống. Trong quá trình khảo sát và thực hiện phim cộng đồng ở xã Phước Hà, chúng tôi thấy tộc người Raglai ở đây được chia làm hai cộng đồng văn hóa. Một cộng đồng văn hóa phụng sự Po Romé chủ yếu cư trú ở Palei La-A (thôn La A). Cộng đồng văn hóa này thực hiện nghi lễ cầu mưa vào ban ngày, thường tổ chức vào thứ bảy hoặc chủ nhật thượng tuần trang của tháng giêng Raglai lịch. Và một cộng đồng văn hóa thứ hai là phụng sự Po Inâ Nagar (Bà mẹ Xứ Sở hay còn gọi là Bà nữ thần quốc mẫu) cư trú ở các thôn còn lài của người Raglai bao gồm : Palei Njak (thông Giá), Palei Tà No (thôn Tà Nô), Palei Ra-On (thôn Ra Ôn) và Palei Birau (thôn Tân Hà). Đối với cộng đồng văn hóa này, nghi lễ cầu mưa được tiến hành 1 đêm và 1 ngày; nghi lễ này được tiến hành vào tối chủ nhật và thứ hai thượng tuần trang của tháng giêng Raglai lịch. Mục đích của nghi lễ cầu mưa: cầu cho mưa thuận gió hòa, sản vật trăm hoa trăm quả và con người mạnh khỏe; súc vật có nước uống và không bị dịch bệnh. 3.1. Đối với cộng đồng văn hóa Raglai phụng sự Po Rome: Ngày xưa, thấy trời nắng hạn, đất đai nức nẻ người Raglai làm lễ cầu mưa và bắt đầu một chu kỳ sản xuất của một năm mới. Nghi lễ cầu mưa của cộng đồng thường do Ông Pajau làm chủ lễ cùng với hai người trợ tế. Theo Ông Tạ Yên Mao kể lại rằng: “ngày xưa, người Raglai làm lễ cầu mưa ở dưới gốc cây lớn ở trên đầu nguồn nước. Do chiến tranh và quá trình di cư lập ấp ở đồng bằng xa nơi cư trú ngày xưa, nên họ chỉ làm nghi lễ cầu mưa ở trên một ngọn núi bên cạnh làng có tên gọi là Cek Tak Njak (núi Tân Giang) bên cạnh đập Tak Njak (đập Tân Giang)”. 3.1.1.Danak da-a yàk (Nghi thức mời các vị thần) Đầu tiên là những người dân phát quang dọn cây để chuẩn bị tiến hành nghi thức mời các vị thần. Để cho lễ cầu mưa thành công, không thể thiếu một thủ tục đầu tiên, đó là làm lễ xin các vị thần về ngự trị bàn tổ. Ông Pajau Tạ Yên Sem là một Ông Bóng cho biết : “nếu các vị thần không đồng ý cho tiến hành nghi lễ thì Ông Pajau cầu khấn thế nào cũng không có mưa”. Thủ tục xin khấn các vị thần bao gồm năm nãi chuối[11], một chai rượu, trầu cau, 1 trái dừa[12] và bánh trái[13]. Trước tiên, Ông Pajau thắp đèn cày và xông các lễ vật qua hương trầm, tượng trưng cho nghi thức tẩy uế các lễ vật cho thần, sau đó đặt chén nước trắng bên cạnh lễ vật và rót rượu khấn xin các vị thần về ngự trị bàn tổ. Sau đó Ông Pajau đổ chén rượu xuống đất xin phép mời các vị thần linh nghiệm và chứng giám cho nghi lễ cầu mưa. Các vị thần được mời lần lượt và lời khấn có đoạn như sau : …Hỡi thần sông, thần núi, thần mặt trời và thần mặt trăng, Hãy cho mưa để chúng con cày cấy, con cháu mạnh khỏe Trâu bò không bị dịch và có nước mà uống Chúng con là người trần mắt thịt Chúng con xin pháp lập bàn tổ Xin dâng lễ cho các vị thần Hỡi các vị nam thần anh linh Và các vị nữ thần cứu độ chúng sinh Xin hãy độ trì và phù hộ cho chúng con… - Mời Cei Kamao: …Hỡi Cei Kamao! Ngài đã về trời lâu ngày nay lại về với chúng con, Ngài ngự trị vùng rừng núi, Thần hóa phép thần thông hiện về Thần mặc áo bào về hưởng lễ với chúng con Chúng con là Yên Mao, Ra Lo và Yên Sem Thần hãy mang chúng con đến với thần cai quản nước trời Để chúng con khấn xin mưa và cuộc sống ấm no Cho con người mạnh khỏe và trâu bò không bị dịch bệnh… 3.1.2.Danak tuh aia tapai ngan matai manuk (Nghi thức tế ché rượu cần) Sau khi nghi thức mời các vị thần về ngự trị bàn tổ kết thúc là nghi thức tế rượu cần được bắt đầu. Nghi lễ do Ông Pajau (một người trợ tế) thực hiện. Trước khi thực hiện nghi thức tế ché rượu cần, Ông Pajau thường khấn vái những người thầy Bóng (Ông Pajau) đã khuất, nhằm xin sự hướng dẫn của tiền nhân. Lời khấn có đoạn như sau : …Chúng con không biết gọi tên tuổi như thế nào? Xin các thầy làm trước chúng con làm theo sau Chúng con xin phép các vị thần tiến hành nghi thức tế rượu cần… Trong nghi thức tế ché rượu cần, người Raglai tiến hành nghi thức khấn vái các thần linh nhằm đánh thức những sinh linh vũ trụ về chứng giám cuộc hiến tế. Lời khấn có đoạn như sau : …Hỡi các vị thần anh linh, Chúng con xin đội ché rượu cần lên núi Để làm nghi thức tế ché rượu cần Xin thần hãy làm trước, chúng con xin làm theo thần. Xin hãy phù hộ và độ trì cho chúng con Hãy ban cho chúng con niềm vui… 3.1.3.Danak ew yàk (Nghi thức cầu mưa) Đây là một nghi thức chính trong nghi lễ cầu mưa của người Raglai. Nghi thức này được bắt đầu dưới sự điều khiển chủ lễ của Ông Pajau. Ông Pajau vừa cầu khấn vừa rót rượu cần mời các vị thần về dự lễ. Các vị thần được mời tuần tự về dự lễ; các vị thần mời dự lễ là các vị thần có độ trì và phù hộ họ trong cuộc sống. Mỗi vị thần về dự lễ thì Ông Pajau tay cầm quạt rung rung và rót rượu cần mời trong tiếng cầu nguyện phù hộ độ trì sức khỏe, hạnh phúc và may mắn trong cuộc sống của dân làng. Lời cầu nguyện có đoạn như sau : …Hỡi thần núi, thần là thần cai quản rừng núi. Thần sinh ra cây cối và con người, Thần cho cây cối tốt tươi và con người nảy nở. Thần sinh ra cây cối và ruộng vườn tốt tươi, Những lúc chúng con ốm đau, Thần độ trì cho chúng con mạnh khỏe… - Mời Cei Kamao : …Hỡi Cei Kamao, thần xứ sở vĩ đại, Ngài cho trần gian cuộc sống. Chúng con tìm trầu cau trên rừng cao, Chúng con dâng lên cho thần về hưởng lễ… Sau khi nghi thức cầu mưa kết thúc là Ông Pajau tiến hành nghi thức bói toán. Nghi thức bói toán được thực hiện thông qua chân gà, cánh gà, chân và mỏ gà. Đây là một nghi thức bắt buộc, vì thông qua nghi thức này người dân mới biết được thần có độ trì và phù hộ cho họ hay không. Nếu cánh gà, chân gà khớp với nhau là điềm tốt, tức là các vị thần chấp thuận cuộc hiến tế; còn nếu cánh gà, chân gà không khớp với nhau là điều xấu, tức là các vị thần không chấp thuận cuộc hiến tế đó. Hậu quả là con người sẽ bị ốm đâu, súc vật và cây cối sẽ bị dịch bệnh. 3.1.4.Danak rak danaok (Hạ bàn tổ) Khi nghi thức bói toán kết thúc là nghi thức hạ bàn tổ được bắt đầu. Nghi lễ này tạ ơn các thầy Pajau quá cố đã hướng dẫn các Ông Pajau thực hành nghi lễ cầu mưa thành công. Đồng thời những người phụ nữ đại diện dòng họ tổ chức nghi lễ cầu mưa mời các Ông Pajau chén rượu cần để bày tỏ lòng thành kính và xin hưởng những điều may mắn cho dòng họ và gia đình mình. Nghi lễ cầu mưa kết thúc bằng nghi thức đập chiêng ăn mừng để đón những cơn mưa đầu tiên của một năm mới, đồng thời cũng bắt đầu cho một chu kỳ sản xuất mới. Thông thường thì mưa đến chiều hôm đó hoặc khoảng 2 – 3 ngày sau đó là có mưa. 3.2. Đối với cộng đồng văn hóa Raglai phụng sự Po Ina Nagar: Có thể nói, tộc người Raglai có mối quan hệ khá chặt chẽ với tộc người Chăm. Mối quan hệ này được thể hiện thông qua lễ hội Katé[14] hàng năm được thực hiện trên các tháp Chăm, tộc người Raglai từ một số làng theo một truyền thống từ xa xưa về tham dự và họ cũng là một trong những thành viên quan trọng của cuộc tế lễ. Ở tỉnh Ninh Thuận, tộc người Chăm chia ra làm ba khu vực phụng sự đền tháp Chăm. Đó là khu vực phụng sự đền tháp Po Klaong Girai (phường Đô Vinh, Thành phố Phan Rang – Tháp Chàm), khu vực đền tháp Po Romé (xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước) và khu vực đền tháp Po Inâ Nagar (thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước). Mỗi khu vực này, hàng năm khi tiến hành lễ hội Katé đều có sự hiện diện của tộc người Raglai. Tại khu vực đền tháp Po Inâ Nagar (thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước) khi tiến hành Lễ hội Katé hàng năm đều có tộc người Raglai ở xã Phước Hà, huyện Ninh Phước về tham dự. Tại xã Phước Hà có năm Palei (năm thôn) người Raglai; trong đó có 4 Palei (thôn) phụng sự Po Inâ Nagar (Bà mẹ Xứ Sở hay còn gọi là Nữ thần quốc mẫu) là Palei Palei Njak (thôn Giá), Palei Tà Nô (thôn Tà Nô), Palei Ra-Ôn (thôn Ra Ôn) và Palei Biruw (thôn Tân Hà – đây là thôn mới được tách ra từ thôn Giá) có trách nhiệm đến dự tế lễ, chủ yếu là ba dòng họ Chamaléq, Patau Asah và Manan. - Dòng họ Chamaléq giữ y trang (khăn, xà rông, áo, quạt…) của nữ thần Po Inâ Nagar và chén bạc để rót rượu và nước trong nghi thức tế thần. Dòng họ này theo truyền thống mỗi năm đều mang lễ vật xuống thực hiện nghi thức tế thần một lần. - Dòng họ Patau Asah giữ Aciét[15] đựng lễ phục. Dòng họ này theo truyền thống 7 năm mới mang lễ phục xuống thực hiện nghi lễ tế thần một lần vào dịp lễ hội Katé. - Dòng họ Manan giữ những dụng cụ như ngoáy trầu, những trái cau và những con cá biển nhỏ bằng vàng của nữ thần Po Inâ Nagar. Theo truyền thống cứ 7 năm dòng họ này mang những lễ vật này xuống thực hiện nghi lễ tế thần tại đền thờ Po Inâ Nagar ở thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước. Nhưng những lễ vật đã bị cháy và mất trong những năm 1967 – 1968 bởi những trận càn của biệt kích Mỹ và lính Nam Triều Tiên. Cầu mưa là một trong những nghi lễ quan trọng của nhất của người Raglai. Nghi lễ cầu mưa này được tiến hành sau khi đã phát rẫy, đốt và dọn rẫy. Nghi lễ này được bắt đầu vào buổi tối chủ nhật của ngày thứ nhất, và được tiến hành tại nhà Ông Patau Asah Bôn. Sáng sớm thứ hai của ngày thứ hai, nghi lễ cầu mưa sẽ được tiến hành tiếp tục tại nhà Ông Chamaleq Thép. Theo truyền thống của người Raglai, tất cả những lễ nghi đều được tiến hành ở hai ngôi này[16]. 3.2.1.Danak raok khan aw trun (Nghi thức mời các vị thần về ngự trị) Xuất phát từ những tín ngưỡng vạn vật hữu linh, trong Aciét đựng lễ vật của nữ thần có vị thần ngự trị. Aciét đựng lễ vật này được treo ở cây đòn dông trong nhà, nghĩa là nơi cao nhất của mái nhà và những vấn đề kiêng kỵ đối với Aciét này cũng rất phức tạp. Do đó, khi bắt đầu nghi thức cầu mưa, Ông Pajrong bắt đầu xin phép lần lượt những người tham dự lễ. Nghi thức được bắt đầu từ chủ nhà là một người phụ nữ lớn tuổi nhất trong gia đình, sau đó là người chồng của chủ nhà, già làng và những người lớn tuổi trong dòng họ. Sau đó, Ông Pajrong rót rượu và xông hương trầm xin phép Po Inâ Nagar (Bà Mẹ Xứ Sở) rước Aciét đựng lễ vật của thần và lập bàn tổ & xin mời các vị thần về ngự trị. 3.2.2.Danak tuh aia tapai ngan matai manuk (Nghi thức tế ché rượu cần) Sau khi nghi thức mời các vị thần về ngự trị kết thúc thì nghi thức tế rượu cần được bắt đầu. Nghi thức này được diễn ra dưới sự điều khiển của chủ lễ Ông Pajrong. Lễ vật xin tế ché rượu cần bao gồm: một bát nước, một lư hương, trầu cau. Trong không khí trang nghiêm Ông Pajrong cầu lễ thần linh độ trì và phù hộ cho dân làng mạnh khỏe; đồng thời, cầu mưa để cho dân làng bắt đầu một chu kỳ sản xuất mới, cho mùa màng tốt tươi và trâu bò mạnh khỏe. Trước đây, nhà ở của người Raglai có một cột ở giữa nhà – là nơi cư trú của các vị thần, nên trẻ em không được nghịch phá làm kinh động đến thần, nhất là không được dùng cây đánh vào nó hay dùng dao, rựa chặt vào cột giữa. Theo quan niệm của người Raglai nơi đây chính là nơi đi lại, lên xuống của thần. Trên sàn nhà, xung quanh cột giữa, cũng là chỗ thiêng liêng nên trong các dịp lễ cúng tại nhà. Nhưng ngày nay, do nhà truyền thống không còn nữa, nên người Raglai thực hiện nghi lễ tế ché rượu cần và đặt ché rượu ở cạnh cửa chính ra vào với ngụ ý là mời thần về tham dư lễ. Nghi thức tế ché rượu cần được kết thúc bằng nghi thức cắt cổ gà[17]. 3.2.3.Danak ew yàk (Nghi thức cầu mưa) Cuộc sống người Raglai gắn bó với núi rừng, đồng thời gắn liền với các vị thần ngự trị ở đó. Mỗi làng có một địa vực cư trú nhất định và một khu rừng nơi đó họ làm rẫy, săn bắn thú rừng, có con sông hay ngọn suối để lấy nước cho sinh hoạt hàng ngày. Mối liên hệ mật thiết có tính chất sống còn đó khiến cho họ quan niệm rằng mỗi ngọn núi, cánh rừng, con sông, con suối đều có sự linh thiêng với sự ngự trị của thần núi, thần rừng, thần sông, thần suối v.v…Những vị thần này tuy không có một chân dung cụ thể, rõ rệt nhưng theo quan niệm của người Raglai thì khả năng trừng phạt hay giúp đỡ đối với họ thật là lớn lao. Nghi thức cầu mưa được điều khiển bởi chủ lễ Ông Pajrong. Nghi lễ này được bắt đầu bằng nghi thức đập chiêng thần 7 lần của Ông Pajrong trong tiếng hô theo của những người tham gia lễ. Khi nghi thức đập chiêng kết thúc thì Ông Pajrong vừa rót rượu mời các vị thần vừa cầu khấn xin các vị thần cho mưa thuận gió hòa, độ trì cho con người mạnh khỏe và vạn vật trăm hoa trăm quả, mùa màng tốt tươi. Các vị thần được mời tuần tự và khi mời xong mỗi một vị thần Ông Pajrong lấy chén rượu cần mời tuần tự những người tham gia lễ; bắt đầu từ người phụ nữ lớn tuổi, đến già làng và những người đàn ông lớn tuổi khác trong tiếng chiêng vang lên những bài “Rak aia” (cầu mưa) và bài “Baoh rabai” (cầu hạnh phúc). Ông Pajrong mời tuần tự các vị thần về dự lễ như: Po Ina Nagar, Po Rome, Po Klaong Girai, Po Sah…và cứ tuần tự mời các vị thần về hưởng lễ và cho đến kết thúc bằng nghi thức mời ông bà tổ tiên trong nhà hưởng lễ. Những người đã gìn giữ và lưu truyền cho con cháu đến ngày nay trong tiếng cầu nguyện sức khỏe, niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống. Khi kết thúc nghi lễ cầu mưa là nghi thức đập chiêng[18]. Họ thường đánh bài “Jraong Tiwan”, cộng đồng tộc người Raglai thường sử dụng giai điệu này trong các dịp lễ hội cộng đồng quan trọng của cộng đồng như: lễ ăn đầu lúa, nghi lễ cầu mưa, lễ bỏ mả…để bày tỏ niềm hân hoan và phấn khởi của mình. 3.2.4. Danak poh khan aw tagaok (Nghi thức hạn bàn tổ - tiễn các vị thần) Sau khi nghi thức cầu mưa kết thúc bằng nghi thức đập chiêng thì sáng sớm hôm sau (ngày thứ hai) Ông Pajrong và hai trợ tế (Ông Camnei) thực hiện nghi thức hạ bàn tổ - tiễn các vị thần. Lễ vật bao gồm : rượu cần, chuối, trứng, trầu cau…Nghi thức được bắt đầu bằng nghi thức Ông Pajrong rót rượu cần và cầu khấn phù hộ và độ trì cho mưa, cho con người sức khỏe, hạnh phúc và may mắn trong cuộc sống. Lời khấn có đoạn như:“…Hỡi thần! cầu thần cho hạt mưa xuống, để cái suối không còn khô, để người và mọi loài sống lại. Cầu mưa để người có nước trồng trọt, làm lúa có lúa, làm bắp có bắp. Thần là nữ thần của xứ sở, chỉ có thần là người ban nước, ban mưa xuống để chúng con trồng trọt và con vật có nước mà uống, xin thần hãy độ trì và phù hộ cho chúng con…” Nghi thức hạ bàn tổ - tiễn đưa vị thần có phần tạ ơn trời đất đã cho mưa thuận gió hòa. Có thể nói, nghi lễ cầu mưa là một dạng thức văn hóa phi vật thể khá đặc sắc của người Raglai ở xã Phước Hà, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận. Khi nghi thức hạ bàn tổ - tiễn đưa vị thần kết thúc là nghi thức đập chiêng bài “Rak aia” (cầu mưa) được vang lên và di chuyển từ nhà Ông Patau Asah Bôn sang nhà Ông Chamaléq Thép để tiếp tục nghi lễ cầu mưa. Nghi lễ cầu mưa ở nhà Ông Chamaléq Thép cũng tương tự như tối hôm trước. Tại sao lại có sự lập lại nghi thức cầu mưa ở hai ngôi nhà này? Người Raglai giải thích rằng: “Tối hôm trước là nghi thức cầu mưa tượng trưng cuộc hiến tế cho Po Ina Nagar Likei (Ông Xứ sở) hay cho Po Ina Nagar Amaik (Bà mẹ xứ sở) và nghi thức cầu mưa ban ngày (ngày thứ hai) là tượng trưng cuộc hiến tế cho Po Ina Nagar Kumei (Bà Xứ sở) hay Po Ina Nagar Anak (con Bà mẹ xứ sở)”. Theo chúng tôi, nghi lễ cầu mưa ban đêm là tượng trưng cho Âm và nghi lễ cầu mưa ban ngày là tượng trưng cho Dương. Vì tộc người Raglai là cư dân nông nghiệp, do đó, họ quan niệm giữa Âm và Dương luôn luôn gắn bó chặt chẽ, không tách rời nhau. Đây là sự biểu hiện của sự thống nhất và gắn bó giữa hai mặt Âm và Dương. Do đó, dùng thuật ngữ Po Ina Nagar kumei (Bà xứ sở - tượng trưng cho Âm) và Po Ina Nagar likei (Ông xứ sở - tượng trưng cho Dương) hay thuật ngữ Po Ina Nagar amaik (Bà mẹ xứ sở - tượng trưng cho Âm) và Po Ina Nagar anak (con bà mẹ xứ sở - tượng trưng cho Dương) là một cách gọi khác chỉ sự hòa hợp giữa Âm và Dương – Kumei/Likei (Cái/Đực) – Amaik/Anak (Mẹ/Con) – Malâm/Harei (Đêm/Ngày)... Mối quan hệ lưỡng hợp này thể hiện rất rõ nét trong sinh hoạt văn hóa tinh thần cũng như trong sinh hoạt văn hóa vật chất của hai nhóm cộng đồng Raglai phụng sự Po Romé (tượng trưng cho Dương) và Po Ina Nagar (tượng trưng cho Âm) ở xã Phước Hà, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận ngày nay. Qua những điều trình bày ở trên cho thấy rằng, tổ chức cộng đồng xã hội truyền thống của người Raglai là một tổ chức “nhị phân – lưỡng hợp”. Âm và Dương là hai mặt đối lập nhưng lại hợp nhất. Trong Dương có Âm, trong Âm có Dương. Âm – Dương kết hợp thống nhất để tồn tại và không thể tách rời nhau. Sự hợp nhất gắn bó với nhau là cơ sở để tồn tại của cộng đồng xã hội truyền thống của dân tộc Raglai từ xưa đến nay. 4. Vài dòng thay lời kết: Nghi lễ cầu mưa (ngaq yàk akoq thut) vào tháng giêng Raglai lịch hằng năm là một hoạt động văn hoá hết sức độc đáo, mang bản sắc riêng, và vốn rất hoang sơ của người Raglai ở xã Phước Hà. Nghi lễ này mang tính tín ngưỡng phồn thực khá phổ biến ở các cư dân nông nghiệp. Vào dịp tổ chức nghi lễ, hầu như mọi sinh hoạt của người Raglai đều hướng vào việc cầu mưa. Họ tâm nguyện, cầu khấn, ước ao những hạt mưa rơi xuống tưới tắm cho cánh đồng và rẫy ngày càng xanh tốt, cho dân bản được mùa, và đời đời no ấm. Có thể nói, tộc người Raglai có một hệ thống nghi lễ rất phong phú và đa dạng. Nó phản ánh cảnh quan, môi trường sống và cuộc sống tâm linh của họ. Nói một cách khác, qua hệ thống nghi lễ người Raglai có thể giải thích về thế giới quan, vũ trụ quan, nhân sinh quan, về các hiện tượng tự nhiên, về nguồn gốc của tộc người và buôn làng của họ. Cho đến nay, có thể nói ở trong cộng đồng tộc người Raglai vẫn lưu giữ một số tàn dư tín ngưỡng nguyên thủy. Mức độ có khác nhau tùy theo vùng cư trú, nhưng nhìn chung toàn bộ bức trang của hệ thống nghi lễ cầu mưa của người Raglai thì chúng ta có thể thấy được từ những dấu vết xa xưa của tín ngưỡng đa thần. Việc nghiên cứu hệ thống nghi lễ cầu mưa của người Raglai cho đến nay vẫn chỉ là bước đầu, cho nên bài báo cáo nhỏ này có thể còn nhiều khiếm khuyết. Do đó, theo chúng tôi cần phải có công trình nghiên cứu chuyên sâu hơn thì mới có những ý kiến xác đáng và những kết luận một cách chính xác có khoa học hầu có thể giúp cho Đảng và Nhà nước định ra chính sách phù hợp và thiết thực cho việc phát triển văn hóa, kinh tế và an sinh xã hội của người Raglai hiện nay cũng như trong tương lai. Tài liệu tham khảo: 1. Cobbey V., 1972. Some Northern Raglai beliefs about the supernatural, Southeast Asia, Vol.II, No.I, Winter, tr.125 – 129. 2. Graham Thurgood, 1999. From ancient Cham to modern dialects two thousand years of language contact and change, Oceanic linguistics special publication, No.28, University of Hawai’I Press, USA. 3. Nguyễn Quang Quyền, 1978. Các chủng tộc loài người, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật. 4. Nguyễn Tuấn Triết, 19991. Người Raglai ở Việt Nam, Nxb. Khoa học Xã hội. 5. Phan Văn Dốp, 1984. Dân tộc Raglai trong Các dân tộc ít người ở Việt Nam (các tỉnh phía Nam), Nxb. Khoa học Xã hội, tr. 266 – 275. 6. Phan Xuân Biên (chủ biên), Phan An, Phan Văn Dốp, Võ Công Nguyện, Nguyễn Văn Huệ, 1998. Văn hóa và xã hội người Raglai ở Việt Nam, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội. 7. Shrock J.L.,1966. Minority groups in the Republic of Vietnam, Department of Army. 8. Thành Phần, 2000. Bước đầu tìm hiểu kỹ thuật làm giấy của người Raglai, Báo cáo tại Hội thảo khoa học về “Văn hóa và ngôn ngữ Raglai” TP. HCM. 9. Thành Phần, 2000b. Báo cáo kỹ thuật làm giấy của người Raglai và văn bản cổ Chăm ở tỉnh Ninh Thuận,Đại Học Quốc Gia TP. Hồ Chí Minh. 10.Vũ Đình Lợi, 1994. Gia đình và hôn nhân truyền thống ở các dân tộc Malayo-Polynesain - Trường Sơn – Tây Nguyên, Nxb. Khoa học Xã hội. [1]Phan Văn Dốp, 1984; tr. 266 – 275. [2] Nguyễn Quang Quyền, 1978. [3] Graham Thurgood, 1999. [4] Shrock J.L., 1966. [5] Phan Xuân Biên, 1998. [6] V.Cobbey, 1972; tr.125 – 129. [7] J.L. Shrock and others, 1966; tr.573 – 574. [8] L.Lee, 1972; tr. 26 – 52. [9] Ngô Đức Thọ, Nguyễn Văn Nguyên, Philipe Papin. Đồng Khánh Đ&#

Tác phẩm đoạt giải BT- Kết quả cuộc thi ảnh kỹ thuật số quốc tế tại Budapest (Hungary) do Liên đoàn Nhiếp ảnh nghệ thuật thế giới (FIAP) bảo trợ vừa được công bố. Cuộc thi thu hút 543 tác giả của 49 quốc gia tham dự, với 5.009 ảnh cho 3 thể loại ảnh màu, ảnh đen trắng và thể nghiệm. Từ ngày 30/10 - 13/11/2011 hội đồng giám khảo gồm các thành viên FIAP đã tiến hành chấm, chọn ảnh để trưng bày triển lãm, và trao giải thưởng cho các tác phẩm xuất sắc. Tại cuộc thi này, các nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam đã đoạt 2 HCV ở thể loại ảnh đen trắng và ảnh màu. Nghệ sĩ Ngô Đình Hòa với tác phẩm Gốm sứ Chăm pa (HCV ảnh màu); tác giả Hùng Hoa Lư (Daklak) với tác phẩm Về nhà (HCV ảnh đen trắng). Ban tổ chức còn trao bằng danh dự cho các tác phẩm: Hai chị em (Ngô Đình Hòa); Chơi (Trương Hữu Hùng); Khói (Trương Hữu Hùng); Buổi chiều mùa đông (Hùng Hoa Lư).   Nguồn tin: Binhthuanonline

Lc no cũng cầm trong tay mảnh giấy trắng, ꠴ng hong dng nhạc bolero chia sẻ chಢn thnh: "Đy lࢠ giấy nợ của ti với khn giả từ lần trước. Lần n䡠y xin trả hết nợ mới thi". Chế Linh lại một lần nữa được đứng trn s䪢n khấu qu nh. (Ảnh: L꠽ V Ph Hưng) Khoảng 4.000 ng庠n khn giả c mặt trong kh᳡n phng của Trung tm hội nghị Quốc gia Mỹ Đ⢬nh tối ngy 9/6 đều chung nhận xt: d੹ bước sang tuổi 70 nhưng Chế Linh vẫn rất phong độ. ng nhanh nhẹn, hoạt bԡt v vui tnh hệt như thời trai trẻ. Chế Linh chia sẻ d୹ mới về Việt Nam biểu diễn cch đy khᢴng lu nhưng lần ny, ⠴ng vẫn thấy hồi hộp v hạnh phc vິ cng. Tuổi đ cao nhưng 飴ng muốn hề muốn nghỉ ht v nếu cᠳ nghỉ, ng cũng cần phải được khn giả cho ph䡩p: "Cn khn giả, t⡴i khng cho php m䩬nh bệnh hay ht khng nổi. Chᴭnh qu vị khn giả l� người cho ti sức khỏe v sức mạnh để đứng tr䠪n sn khấu". Nổi tiếng trong giới nghệ sĩ hải ngoại bởi sự lạc quan v t⠭nh hi hước, Chế Linh ni cೢu no cũng khiến khn giả Hࡠ Nội vỗ tay ầm ầm để ủng hộ. Một khn giả nam cũng chạc tuổi Chế Linh ln tặng hoa v᪠ m chặt lấy ng tranh thủ... "cưỡng h䴴n" để thể hiện tnh cảm. Khng bực bội hay c촡u giận, ng lại đa: "Qu乽 l qu ở tấm lིng, ở tnh cảm người đn 젴ng ny dnh cho người đࠠn ng kia". V khi nh䠬n lại b hoa mnh vừa nhận, 㬴ng vu vơ: "Sao chẳng c bng hồng n㴠o tặng ti" khiến khn giả cười ồ l䡪n thch th. Rất nhiều kh�n giả - từ trung nin tới gi cả hay trẻ trung - đều lăn xả vꠠo xin chụp hnh chung, xin chữ k... của Chế Linh l콺c ng đi xuống hng ghế kh䠡n giả giao lưu. (Ảnh: L V Ph� Hưng) Đm nhạc Nhật k đời t꽴i được chia thnh 2 phần cũng l hai lần Chế Linh ra sࠢn khấu. Nhưng cứ mỗi lần xuất hiện l ng liപn tục ht tới 6-7, từ solo tới song ca, như muốn chứng minh "gừng cng giᠠ cng cay", cng nhiều tuổi, ࠴ng cng ht hay vࡠ khỏe. V v muốn đền đଡp tnh cảm của khn giả, Chế Linh l존i từ trong ti ra một tờ giấy m ꠴ng gọi l "giấy ghi nợ". ng tiết lộ trong đԳ l danh sch cࡡc bi ht mࡠ nhiều người từng đề nghị ng thể hiện trong liveshow xuyn Việt năm 2011 nhưng kh䪴ng thực hiện được v chưa c giấy ph쳩p. Sau đ, ng ho㴠ng dng nhạc bolero lại đa: "Đ⹳ đều l những bi lần trước chưa được đ࠳ng dấu nhưng lần ny đều đ cࣳ dấu hết rồi. V chắc chắn trong tương lai cn rất nhiều bಠi được đng dấu thm nữa". Xuy㪪n suốt đm nhạc di hơn 3 tiếng đồng hồ, Chế Linh rất nhiều lần nhắc tới những m꠳n nợ n tnh. ⬔ng khẳng định cả đời ny vẫn khng thể trả hết nợ nần với khഡn giả gần xa bởi d cuộc đời ng trải qua bao nhi鴪u thăng trầm, sng gi, họ vẫn lu㳴n yu mến v ủng hộ giọng ca Chế Linh: "T꠬nh nghĩa của khn giả, kiếp ny tᠴi khng trả hết được nn xin trả ở kiếp sau. Như thế tức l䪠 nếu c kiếp sau, ti vẫn xin được l㴠m ca sĩ để cảm tạ khn giả". Nhiều khn giả mạnh dạn lᡪn sn khấu xin tặng hoa, m hⴴn v chụp hnh Chế Linh. Chế Linh giản dị với hai bộ vest truyền thống xuyପn suốt chương trnh. Xuyn suốt chương tr쪬nh, ng chọn thể hiện cc ca kh䡺c được khn giả yu mến suốt nhiều năm qua như X᪳t xa, Vẫy tay cho, Giọt lệ đi trang... Vࠠ khc với liveshow xuyn Việt năm 2011, lần n᪠y, Chế Linh chỉ song ca với duy nhất ca sĩ Sơn Tuyền. Người thường ht cặp với Chế Linh trn s᪢n khấu l Thanh Tuyền - chị gi Sơn Tuyền. Nhưng vắng cࡴ chị, Chế Linh vẫn vo vai rất ngọt với c em. Bപn cạnh đ, Sơn Tuyền, Giao Linh, Quang L, Randy v㪠 nhạc sĩ Đức Huy cũng thổi vo chương trnh những cung bậc cảm x଺c ấn tượng khc nhau. Ca sĩ Phan Anh cng Chṡnh Tn thay nhau song hnh với Nguyễn Cao Kỳ Duy�n ở vị tr người dẫn chương trnh. C�c nghệ sĩ gp mặt trong chương trnh n㬳i lời tạm biệt khn giả. Quỳnh Anh Theo Infonet.vn

trong cu?c s?ng n?u: A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z T??ng ???ng v?i gi

Ngy 22/8, sau gần một thng tࡡi khai quật di tch Chăm Pa tại Đ Nẵng, lần đầu ti�n đon khảo cổ pht hiện một hố trung tࡢm trong lng thp với nhiều hiện vật lạ m⡠ kết cấu cn gần như nguyn vẹn.> B⪭ ẩn kho bu 'khổng lồ' của vua Chm Trao đổi với VnExpress.net, ᠴng V Văn Thắng, Gim đốc Bảo t塠ng Điu khắc Chăm (TP Đ Nẵng) cho biết, hố nꠠy vung cạnh 4,25 m, su 2m v䢠 được lm bằng gạch Chăm. Trong lng hố được lấp đầy khoảng 30 m3 cಡt, sỏi xếp lớp. Khu hố trung tm chứa nhiều hiện vật lạ vừa được ph⢡t hiện. Ảnh: T Anh. Sau khi mc to꺠n bộ số ct, sỏi ra khỏi hố, đon khảo cổ tiếp tục phᠡt hiện 8 lm chia ra 8 hướng, nằm ở 4 g䵳c v cạnh. Trong mỗi lവm c xếp một vin gạch vu㪴ng nằm ln một vin đꪡ cuội trn. Giữa đy hố c⡲n st lại một dy đ㣡 cuội v thạch anh xếp thnh hࠬnh bn nguyệt. ng Thắng vᔠ cc cộng sự dự đon, rất cᡳ thể dy đ cuội n㡠y trước đy được xy theo h⢬nh trn nhưng do nhiều l do kh⽡c nhau m đến nay bị biến dạng. "Theo tn ngưỡng của người Chăm, ở 8 hướng c୳ 8 vị thần cai quản, do đ c thể đ㳢y l tn ngưỡng tୢm linh ni đến cc vị thần canh giữ", 㡴ng Thắng ni. Về quy m của kiến tr㴺c vừa pht hiện được, đon khảo cổ nhận định nhiều khả năng đᠢy l nền mng của một kiến tr೺c thp Chăm như nhiều khai quật trước đ. Tuy nhiᳪn theo ng Thắng, nếu căn cứ vo nền m䠳ng đồ sộ như vậy th nơi đy đ좣 từng tồn tại một thp Chăm rất lớn, c thể nᳳi phải l thp lớn nhất từ trước đến nay, cho thấy sự tồn tại một trung tࡢm tn gio của người Chăm từ thế kỷ 12. Đền th䡡p Chăm Pa nằm tại lng Phong Lệ (phường Ha Thọ Đ಴ng, Cẩm Lệ, Đ Nẵng) được khai quật giữa năm 2011, nhằm phục vụ cng tഡc bảo tồn, gio dục v du lịch. Tại đᠢy, cc nh khảo cổ phᠡt hiện một vng diện tch rộng lớn l魠 khu đền thp Chăm Pa cch đᡢy khoảng gần 1.000 năm. Giới chuyn mn đang tiếp tục giải m괣 cc hiện vật vừa tm thấy để cᬳ kế hoạch cho việc khai quật tiếp theo. Nguyễn Đng http://vnexpress.net/gl/xa-hoi/2012/08/dau-tich-thap-cham-co-lon-nhat-duoc-phat-hien/

Danh sch bảo trợ

Thư Mời lễ hội Kate 2012 @ U.S.A - www.nguoicham.com

Độc đo Ngy hội văn hᠳa vng đồng bo Chăm Ninh Thuận 2012 (Thứ Năm, 11/10/2012-1:40 PM) 頠 (DL) - Với chủ đề “Văn ha Chăm - Bảo tồn, pht huy v㡠 hội nhập”, Ngy hội VHTTDL độc đo của vࡹng đồng bo Chăm tỉnh Ninh Thuận l dịp t࠴n vinh những gi trị truyền thống cũng như hiện đại của đồng bo Chăm đến với đồng bᠠo cả nước v du khch quốc tế. ࡠ Trao đổi với Bo Du lịch, ng Phan Quốc Anh, Giᴡm đốc Sở VHTTDL tỉnh Ninh Thuận, thnh vin thường trực BTC nhấn mạnh: Ngઠy hội Văn ha Chăm–Kat tại Ninh Thuận lần I được tổ chức năm 2000, đ㪣 thu được những kết quả khả quan trong việc gn giữ, pht huy gi졡 trị văn ha dn tộc v㢠 đp ứng một phần nhu cầu sng tạo cũng như hưởng thụ văn hᡳa truyền thống của đồng bo Chăm, xy dựng khối đại đoࢠn kết dn tộc, thc đẩy sản xuất, ổn định an ninh ch⺭nh trị; gp phần pht triển kinh tế-x㡣 hội. “Ngy hội Văn ha, Thể thao vೠ Du lịch vng đồng bo Chăm Ninh Thuận lần thứ II – 2012” diễn ra từ ng頠y 14/10 -16/10/2012 với sự tham gia của 9 tỉnh, thnh phố c mục đ೭ch, nghĩa rất lớn, nhằm tiếp tục tn vinh những gi� trị văn ha lễ hội phong ph v㺠 đặc sắc của đồng bo Chăm cả nước. Dn tộc Chăm lࢠ một trong 54 dn tộc của đại gia đnh c⬡c dn tộc Việt Nam, từng c một nền văn minh rực rỡ c⳹ng với những đng gp cho sự đa dạng văn h㳳a Việt Nam. Theo số liệu thống k, người Chăm hiện c khoảng gần 150 ng고n người, cư tr trn địa bꪠn cc tỉnh: Bnh Định, Phᬺ Yn, Ninh Thuận, Bnh Thuận, Bꬬnh Phước, Đồng Nai, Ty Ninh, An Giang v TP.HCM. Nơi c⠳ người Chăm đng nhất l Ninh Thuận, khoảng tr䠪n 60 ngn người. Ninh Thuận được Bộ VHTTDL ủy quyền đăng cai, tổ chức Ngy hội VHTTDL v࠹ng đồng bo Chăm Ninh Thuận lần thứ II-2012 với chủ đề: “Văn ha Chăm - Bảo tồn, phೡt huy v hội nhập”, đy lࢠ một trong những hoạt động cho mừng cc ngࡠy lễ lớn của đất nước năm 2012, nhằm đẩy mạnh sự đon kết, giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm bảo tồn, pht triển văn hࡳa vng đồng bo Chăm; đồng thời l頠 dịp quảng b, giới thiệu những nt sinh hoạt, những th᩠nh tựu đạt được trong đời thường về lĩnh vực văn ha, thể thao v du lịch của đồng b㠠o Chăm với cả nước cũng như du khch. Ngoi ra, hoạt động của ngᠠy hội cũng khng nằm ngoi mục đ䠭ch l tn vinh những giഡ trị truyền thống cũng như hiện đại của đồng bo Chăm đến với đồng bo cả nước vࠠ du khch quốc tế. V vậy, BTC ngᬠy hội hết sức quan tm đến khu x⢢y dựng kịch bản, r sot – cࡢn nhắc rất chi tiết từng phn đoạn đối với mỗi hoạt động diễn ra trong ngy hội nhằm đảm bảo thể hiện r⠵ nt bản sắc văn ha của đồng b鳠o Chăm, đa dạng, phong ph, độc đo, sꡡng tạo, truyền thống v tiến bộ. Ngy hội Văn h࠳a Chăm đều do cc nghệ nhn, nghệ sĩ, diễn viᢪn, nhạc cng,... l người d䠢n tộc Chăm thực hiện, với sự tham gia của cc chức sắc tn giᴡo tiu biểu cho hoạt động văn ha của d곢n tộc Chăm. Đy l dịp để c⠡c nghệ sĩ, nghệ nhn, chức sắc tn giⴡo..., cộng đồng dn tộc Chăm cng đồng b⹠o cả nước gặp gỡ, giao lưu văn ha, trao đổi học hỏi kinh nghiệm trong xy dựng đời sống văn h㢳a cơ sở v thực hiện cuộc vận động xy dựng nࢴng thn mới ở địa phương. Cc hoạt động ng䡠y hội lần ny chắc chắn sẽ tạo nn kh઴ng kh vui tươi, phấn khởi, tiết kiệm v thu h�t đng đảo cng ch䴺ng tham gia, giao lưu, hưởng thụ, sng tạo nghệ thuật..., tạo nn h᪬nh ảnh đẹp về dn tộc Chăm trong hoạt động quảng b h⡬nh ảnh đất nước, con người Việt Nam đến với thế giới, gp phần thc đẩy ph㺡t triển du lịch trn địa bn tỉnh Ninh Thuận vꠠ cả nước. Ngy hội c khೡ nhiều hoạt động quy m, hứa hẹn nhiều hấp dẫn với du khch: trưng b䡠y sản phẩm đặc trưng văn ha cc d㡢n tộc Việt Nam; triển lm văn ha Chăm của c㳡c tỉnh, thnh phố; triển lm ảnh đẹp cộng đồng c࣡c dn tộc Việt Nam; lin hoan tuy⪪n truyền, trưng by, giới thiệu sch; biểu diễn nghệ thuật dࡢn tộc Chăm; thi đấu bng đ, b㡳ng chuyền, chạy việt d, đẩy gậy, ko co, thi đội nước, dệt thổ cẩm, nặn sản phẩm gốm, giới thiệu văn h㩳a ẩm thực, hội chợ,... diễn ra tại cc địa điểm: Thp Po Klongirai, sᡢn vận động thn Hữu Đức, x Hữu Phước, l䣠ng nghề truyền thống dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp, lng nghề truyền thống gốm Bu Tr࠺c, thị trấn Phước Dn, Trung tm Văn h⢳a tỉnh, Trung tm Nghin cứu Văn h⪳a Chăm, Bảo tng, Quảng trường tượng đi 16/4... tỉnh Ninh Thuận. Điểm khࠡc của ngy hội lần ny so với trước lࠠ chương trnh khai mạc diễn ra vo l젺c 20h ngy 14/10 v bế mạc vࠠo lc 20h ngy 16/10/2012 tại khu di t꠭ch Thp Po Klongirai (dự kiến truyền hnh trực tiếp trᬪn knh VTV1 & VTV4) hết sức honh trꠡng. Điểm nhấn ngy hội văn ha Chăm lೠ lễ hội Kat truyền thống của người Chăm, c qui m곴 rộng lớn trn ton khu vực cộng đồng người Chăm sinh sống, mang đậm t꠭nh dn tộc. Kể từ năm 2000, lễ hội Kat được Bộ VHTTDL xếp v⪠o một trong 15 lễ hội lớn nhất ở Việt Nam. Lễ hội Kat được tổ chức vo đầu thꠡng 7 theo lịch Chăm (khoảng giữa thng 10 dương lịch). Lễ hội Kat l᪠ lễ hội lớn nhất trong năm của người Chăm để tưởng nhớ đến cc vị Nam thần như Po Klongirai, Po Rome… Lễ hội diễn ra trong một khng gian lớn từ cᴡc đền thp đến lng, dᠲng họ v cuối cng l๠ gia đnh. Kat cũng l쪠 dịp để người Chăm từ mọi miền đất nước trở về qu cha đất tổ để cng đo깠n tụ cng gia đnh bạn b鬨, dng họ. Lễ hội Kat l⪠ một lễ hội dn gian đặc sắc nhất trong kho tng văn h⠳a của người Chăm, l tấm gương phản chiếu sinh hoạt cộng đồng; nơi hội tụ những gi trị tinh hoa văn hࡳa của dn tộc. Do đ, lễ hội kh⳴ng những gắn với đền thp cổ knh – nơi hội tụ những gi᭡ trị kỹ thuật v mỹ thuật đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật của nền văn ha Chăm mೠ cn gắn với những yếu tố khc của văn h⡳a như: đồ cng tế, ẩm thực, y phục… Đặc biệt, đến với lễ hội Kat, quꪭ khch sẽ thưởng thức một nền m nhạc độc đᢡo, ca ngợi cc vị thần c c᳴ng với thần dn, ngoi ra c⠲n được chim ngưỡng một nền ca – ma - nhạc d꺢n gian Chăm với một phong cch ring, độc đ᪡o. Diệu Vũ - Trần Vượng Nguon: baodulich.net.vn

BTO- Hơn tuần lễ nay, người d"n x Phan Ha (Bắc B㲬nh) v cc xࡣ ln cận xn xao với thⴴng tin một cậu b 4 tuổi chưa đi học nhưng đ biết đọc 3 thứ tiếng… S飡ng ngy 24/10/2012 chng tິi đến Trường Tiểu học Phan Ha 2 (Phan Ha, Bắc BⲬnh), nơi m cậu b Tỏ (t੪n thường gọi ở nh) được cc giࡡo vin tnh cờ phꬡt hiện khả năng đặc biệt của cậu. C Nguyễn Thị Thi Thương- Hiệu trưởng nh䡠 trường cho biết: chnh ti cũng ngạc nhi�n v bất ngờ trước khả năng của chu bࡩ. Cậu b Tỏ tn khai sinh l骠 Đặng Hữu Nam, sinh ngy 30/10/2008, con của anh Đặng Di v chị Lࠢm Thị Tuyết (cng 38 tuổi, dn tộc Chăm). Hiện sống tại th颴n Bnh Minh, x Phan H죲a, Bắc Bnh. Nam l con trai 젺t trong gia đnh c 6 anh chị em. Chị Tuyết kể: đến 3 tuổi Nam vẫn chưa biết n쳳i. Theo phong tục của người Chăm, chị đ lm 2 m㠢m cơm v mời thầy tới cng. Sau đຳ 6 thng tức Nam được 3 tuổi rưỡi th mới bắt đầu biết nᬳi. Anh chị rất mừng, cậu b Tỏ rất thch những tờ giấy c魳 tranh ảnh v c chữ. Một lần chị Tuyết để ೽ th thấy Tỏ đi loanh quanh trong nh nhặt lấy những mẩu giấy c젳 chữ cầm một xấp chơi rồi nhn vo đ젳 đọc. Nhưng do hai vợ chồng bận lo việc đồng ng nn kh᪴ng mấy để chuyện đ, chỉ nghĩ l� chu tự chơi một mnh. Kh᬴ng ngờ trong một lần theo mẹ đến cửa hng mua phn bࢳn, Tỏ đ nhn l㬪n những tấm bảng c chữ v đọc to, tiếp đ㠳 l đọc chữ trn bao phઢn, chưa hết cậu thấy trn bn c꠳ một quyển sch gio khoa Văn lớp 9, thế lᡠ cậu cầm ln đọc một mạch. Mọi người qu đỗi ngạc nhiꡪn khi biết cậu chưa đầy 4 tuổi v chưa được đi học. Chnh chị Tuyết cũng bất ngờ về con m୬nh, v hng ng젠y Tỏ chỉ chơi loanh quanh gần nh, anh chị vẫn chưa cho con đi học mẫu gio. Lần khࡡc, chị Tuyết dắt con đi siu thị Coop- Mark Phan Thiết, Tỏ cũng lm nhiều người ngạc nhi꠪n khi đọc vanh vch cc bảng hiệu quảng cᡡo trong siu thị. Chuyện cậu b Tỏ biết đọc chữ sớm nhanh chꩳng lan ra khắp x, nhiều người vẫn chưa tin. Đặng Hữu Nam tỏ ra thch th㭺 khi ngồi đọc tiếng Anh trn mn h꠬nh vi tnh. Cc c� gio trường TH Phan Ha 2 kể: hᲠng ngy Tỏ thường ln la đến trường chơi, một lần trࢴng thấy cậu đến trường, đang giờ giải lao, cc c liền dẫn Tỏ vᴠo văn phng rồi đưa cho cuốn sch Tiếng Việt lớp 1, cậu b⡩ cầm lấy v đọc ngay, rồi tiếp đến l sࠡch lớp 2, lớp 3…lớp 5 cậu đều đọc được v đọc rất nhanh m kh࠴ng cần đnh vần. C Bᴡ Nữ Hồng Tin l gio viࡪn dạy tiếng Anh bn lấy một cuốn sch tiếng Anh lớp 3 đưa cho Tỏ xem thử, thấy quyển s衡ch c nhiều mu sắc v㠠 hnh ảnh đẹp, Tỏ chụp lấy ngay v đọc tựa đề bằng tiếng Anh, c젴 Tin lật trang thứ hai c bảng chữ ci tiếng Anh (Alphabet) cậu đọc lu㡴n hết 24 chữ ci. Điều đặc biệt l ngữ điệu phᠡt ra của Tỏ khi đọc tiếng Anh nghe rất hay, rất lạ, nghe cứ như giọng đọc của người Anh bản địa- c Tin nhận xt. Thầy Nguyễn Hữu Chiến, cũng l䩠 gio vin Trường TH Phan H᪲a 2 kể: một lần thầy đưa cho Tỏ một chai thuốc c một dng chữ H㲡n thẳng đứng, Tỏ chỉ vo từng chữ một v đọc r࠵ rng với ngữ điệu pht ra rất giống giọng người Trung Quốc (dࡹ thầy Chiến cũng khng biết l cậu đọc c䠳 đng hay khng). Y괪u cầu Tỏ đọc lại, cậu cũng đọc giống như lần đầu. Theo thầy Chiến, nếu một người lớn biết chữ nhưng đứng trước một ngn ngữ mnh chưa học th䬬 khng thể đọc được. Đy lại l䢠 một cậu b 4 tuổi th phản xạ đọc như thế l鬠 một điều rất lạ. Nam say sưa đọc chữ trong sch v trᠪn cc mảnh giấy. Để chng tẴi kiểm chứng, c Thi Thương nhanh ch䡳ng đưa chu đến (Tỏ đang ngồi học ở lớp mẫu gio gần đᡳ). Thoạt nhn Tỏ cũng bnh thường như những đứa trẻ kh쬡c, vc dng nhỏ nhắn nhưng đ㡴i mắt sng linh hoạt. Chng tẴi lấy một bằng khen v mấy tờ bo đưa cho Tỏ, cậu bࡩ cầm lấy v đọc ngay, đọc rất nhanh khng cần đഡnh vần, một vi chữ Tỏ đọc bị trượt m (chẳng hạn chữ “trࢺc” th Tỏ đọc l “tr젹c”, hay chữ “lỏng” Tỏ đọc l “lọng”) C Thương mở mഡy tnh, vo trang mạng học tiếng Anh d�nh cho thiếu nhi, Tỏ rất thch th v� tập trung quan st mn hᠬnh, cc số v chữ lần lượt xuất hiện, cậu đọc ngay rất nhanh, nhưng theo chᠺng ti, c một số từ Tỏ ph䳡t m rất lạ, khng đⴺng với phin m quốc tế, một số từ Tỏ chỉ nhꢬn m khng đọc… Đặng Hữu Nam vഠ mẹ l chị Lm Thị Tuyết. Thấy cậu bࢩ c khả năng k lạ, nh㬠 trường đ động vin vợ chồng chị Tuyết cho ch㪡u đến lớp mẫu gio học để cậu c điều kiện ph᳡t triển thm. Nh trường đꠣ bo với x Phan Hᣲa về trường hợp của cậu b Đặng Hữu Nam, để địa phương bo c顡o ln trn xem cꪳ cch no thẩm định khả năng thực sự của chᠡu b, nhằm tạo điều kiện cho chu được học tập v顠 pht triển- C Nguyễn Thị Thᴡi Thương cho biết. THANH TRUNG Theo baobinhthuan.com.vn

Chuyện kh3 tin, nhưng c thật – Chu b㡩 Sabrina Đạo mới 3.5 tuổi, nhưng đ biết đọc. Theo bố mẹ chu kể lại: "Một chuyện t㡬nh cờ đầy th vị! Lc ch꺡u b Sabrina Dao vo khoảng 3.5 tuổi, bố mẹ dẫn b頩 v chị của chu đi mượn sࡡch ở Thư viện Occola Library (một Thư Viện tọa lạc tại San Jose, California). Lc bố mẹ v hai chị của chꠡu đang kiếm sch th bᬩ Sabrina Dao cũng như 2 người chị của chu, tự động kiếm sch chổ dᡣy dnh ring cho cડc chu ở lứa tuổi học mẫu gio đến lớp 5. Bᡩ Sabrina lấy vi cuốn v ngồi xuống nhࠬn chầm v lẫm bẫm g đଳ rất say sưa. Thấy vậy, c nhn vi䢪n trẻ người Mỹ lm việc bn thời gian ở đấy thấy một chࡡu nhỏ đang một mnh đọc sch, cũng lạ lạ n졪n đến bn cạnh chu, lấy thꡪm vi cuốn sch khࡡc nữa v dẫn chu đến bࡠn ngồi v gip chມu đọc sch. C nhᴢn vin ny rất ngạc nhi꠪n khi đưa cuốn sch cho chu vᡠ đọc mẫu chuyện trong cuốn sch cho Chu Sabrina nghe, vᡠ bắt chu lặp lại. Chu cũng rất dạn, tự nhiᡪn v đọc lun tất cả những dലng tiếp theo trong tập sch ấy một cch rᡠnh rẽ, pht m rất chuẩn. Liền sau đᢳ, c nhn vi䢪n ny liền lấy cuộn tập kh hơn dೠnh cho cc chu học lớp 2 đến lớp 3 vᡠ thử xem chu c thể đọc được kh᳴ng? Khng ngờ, chu b䡩 cũng đọc lun hết thẩy. Bố mẹ chu thấy chuyện lạ lạ, con m䡬nh đang ngồi tr chuyện v đọc s⠡ch với vẽ tự nhin v thoải mꠡi với c nhn vi䢪n lạ người Mỹ kia, nn đến gần hơn xem họ đang lm g꠬ - Lc bấy giờ, bố mẹ chu rất ngạc nhiꡪn v "Chuyện kh tin, nhưng c쳳 thật" đầy th vị đ hiện ra trước mặt – Con b꣩ Sabrina 3.5 tuổi của mnh biết đọc sch !!! " Ng졠y nay đến tuổi đi học lớp Mầm Non (Preschool), để chuẩn bị vo học lớp mẩu gio, nhưng chࡡu Sabrina chẳng thấy th vị khi vo học lớp nꠠy. C lc ch㺡u tm sự với bố mẹ “I don’t want to go to Preschool any more, it’s so boring”. By giờ ch⢡u đ bỏ theo học lớp Preschool, ở nh với sự gi㠺p đở của người chị của b l ch頡u Jenny va Zalyn v những cuốn sch ba mẹ mua về để chࡡu học ở nh chuẩn bị sang năm vo học lớp Mẫu giࠡo … Hy click vo link dưới đ㠢y để xem video clip: http://www.nguoicham.com/video/493/4-years-old-can-read/ or http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=zgJWcEeYXCU

Kiều Ngọc Quy*n San Jose, USA ngy 15 thng 11 năm 2012 ࡠ Thưa qy vị, Ti mong q괺y vị tha thứ cho ti,sỡ dĩ ti phải viết thật nhiều cho Dharma.Trước đ䴢y ti thật tnh t䬴n trọng hắn,trn trọng một người Chăm c học vị TS,nhưng hắn đⳣ lm ti thất vọng quഡ nhiều, hắn đ nu đời tư c㪹a ti từ khi HARAR Champaka mới xuất bản,nhưng ti ko bao giờ phản ứng tren mạng.t䴴i muốn đối mặt với hắn nhưng hắn trnh n v᩠ ni nhiều với đn em hắn về đơi tư của t㠴i,hơn nữa cứ dng BBT Champaka để che dấu thay v hắn.B鬢y giờ lạii đem đời tư ti để đnh phủ đầu t䡴i nữa.Ti ko nhịn nữa,Ti th䴡ch thức Dharma đi diện với ti tr㴪n mạng hay trực diện,nếu hắn ko dm l "THẰNG H᠈N".cho hăn khỏi quấy ph x hội Chăm tại Hᣣi ngoại.Ti vẫn biết, vềChampa học ti ko bằng hăn nhưng về mặt x䴣 hội v hnh chࠡnh cũng như vận dụng quần chng hắn ko đng lꡠm học tr của ti..Hắn giỏi Phⴡp ngữ nhưng chưa chắc hắn rnh từ Việt ngữ.Học vị l phương tiện cho hắn đi đến cứu cࠡnh,nhưng rồi cứu cnh của hắn la phương tiện cho ngươi đi sau v đᠴi khi người ta sẽ vượt qua ma hắn ko ngờ được.Chưa chắc học vị cao m xy dựng quần chࢺng được nếu kiu ngạo v trịch thượng coi quần ch꠺ng l đm nࡴ dịch.sử dụng mt bầy đệ tử a dua nịnh ht m䳬nh. Sau đy,ti cũng thⴠnh thật muốn cc thnh viᠪn Champaka đng lợi dụng việc g đ鬳 m đụng chạm đn tੴi m để ti khള xử,người duy nhất ti muốn chỉ mặt l Dharma. Xin th䠴ng cảm.TẠ ƠN QY VỊ. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kiều Ngọc Quyڪn San Jose, USA ngy 16 thng 11 năm 2012 ࡠ Knh thưa qy vị, Theo b�i viết của MUSA POROME ngy 20/4/2012,chủ đ lਠ Thực trạng x hội Cham hm nay. 1-Kinh tế. 2-X㴣 hội. 3-Văn ha. Ti rất tr㴢n trọng v đồng tnh với bଠi viết nầy bởi n rất trung thực v r㠵 rng để cho nh cầm quyền VN vࠠ Campuchia, nơi c dn tộc Cham sinh sống,phải quan t㢢m nhiều hơn .Nhưng ti xin viết thm một số vấn đề tr䪭ch nơi website CHAMPAKA.NFO,t̴i cũng xin gp . v nhận định một c㠡ch khch quan v trung thực.Mong qᠺy vị thng cảm. BI KỊCH X HỘI CHĂM H䃔M NAY của MUSA POROME ngy 21/3/2012. *Sự biến đổi của thời cuộc : Trch "(..,,....)Sau khi chୡnh phủ Hoa kỳ ra chnh sch nh�n đạo(...)cứu xt nhưng t nh鹢n của chế độ cộng sản theo diện HO,th (...) " Theo đoạn văn ny người viết kh젴ng vui lng khi những HO qua MỸ. - Ti xin nⴳi rằng, thật may cho giới tr thức trẻ tai Hoa kỳ,nếu khng c� chng ti l괠 những người lớn sang Mỹ th dn tộc Cham c좲n bị xoy vo vᠲng quỷ đạo "XẢO QUYỆT" của DHARMA,bởi giới tr thức trẻ dựng chuynchưa c� đủ tầm nhn su xa v좠 rộng ri về chiu thức chồng ch㪩o của Dharma.Ti ni vậy ko c䳳 nghĩa l ch bai cડc bạn m sợ cc bạn chưa đủ kinh nghiệm về thủ đoạn ch࡭nh trị của một con người mưu m,bất nghĩa ko trừ thủ doạn bỉ ổi no miễn sao th䠢u tm lợi lc v㴠 danh nghĩa về mnh. Ti xin dẫn chứng: Anh NHUẬN l촠 thầy đ dạy tiếng PHP vだ chữ CHAM cho Dharma tại Php,nhưng v anh Nhuận chất phᬡt v thật th,trung thực vࠠ quảng đại nn bị Dharma chơi gi l겡i.Cn cc bạn trẻ,Dharma lật lừa kh⡴ng c g l㬠 kh cả. (QY vị sẽ thấy kết quả lời n㚳i của ti,nếu ai ra ngoi quỷ đạo của Dharma). *Những bi kịch x䠣 hội Cham: Trch "(....)c một nguy�n nhn chnh yếu đ⭳ l một loại tr thức Cham ra đi mang theo gia sản chống phୡ lẫn nhau sang Hải ngoại v sư say m quyền lưc thống trị người kh쪡c,tip tucf hnh nghề đạo đức giả vꠠ lc no cũng ꠴m bản chất bẩn thỉu ho danh với ho dan h lᡠm nh lnh tụ người Cham(....)" Thạt ra ko ai muốn chࣴng ph ngoại trừ Dharma v Champaka muốn dựng chuyện đẻ bᠴi nhọ người khc gy thᢪm nghi kỵ v hiềm khch lẫn nhau. Tr୭ch "(........) Họ sẵn sng luồng ci bất cứ ai nếu cຳ lợi cho họ(.........) để hnh thnh một b젨 phi ring đẻ phục vụ cho mục ti᪪u của họ với khu hiệu l đập ph⠡ những người Cham ko cng quan điểm với họ,tn họ l鴠m chủ nhn của x hội nầy,Họ l⣠ ai? ****HỌ L AI ? Nếu t4i cn ở VN,toi sẽ trả lời về nhn vật người Cham l⢠ THNH THẢO v VẠN THANH BNH> C̲n bn MỸ ti biết MUSA Thỏa muốn am chỉ 괔ng LƯU QUANG SANG nhưng v nhat gan ko dm n졳i thẳng ra.. Nhưng,ti dng chữ NHƯNG để cho qu. vị tự suy nghĩ,toi n乳i rất chan thật như sau : Ti l ch䠡u ng cố DԢn biễu TỪ CNG XUԂN,ku ng TỪ C괔NG THU bằng cậu--- ngoi ra ti cലn ng cậu l CỐ Thiếu t䠡 TỪ HƯU THƠM l bạn ch cốt của CỐ Th/tୡ D.T.SỞ Tranh cử Dn biểu năm 1972 ti vận động vⴠ đứng tn lm đại diện trong hồ sơ cho Ứng cử vi꠪n DƯƠNG tấn THI thay v XU씂N,v l vận động viࠪn rất cực đoan. Ti với SANG l䔠m sui gia khi qua MY sau năm năm. Nhưng sui gia la một lẻ, chuyn x hội l꣠ lẽ khc,nhiều vấn đ xᨣ hội nếu SANG tԴi sẵn sng đối lập nếu ti thഢy ko hợp l...Trong đời ti chỉ c 2 người t䳴i chịu khut phục l ᠴ Cậu THƠM v cố DB XUԂN,ngoai ra ko con ai lay chuyển ti theo . họ được..Nếu Musa Thỏa m chỉ 䡴 Sang l chưa chnh xୡc bởi ng Sang l con người ko luồng c䠺i,trnh n đụng chạm,cᩳ lẻ hơi hơi 3,4 OK..hơi hơ thi nha. Đoạn văn m Musa Thỏa viết n䠪n dnh cho Dharma l đ࠺ng nhất nhờ vậy mới qua Php học được thay v ở chiến trường. ( ko riᬪng sau nầy m từ khi cn bಪn VN năm 1968 ), BBT Champaka hon ton bࠪnh vực Dharma m li từ chuyện cũ năm xưa ra bഴi nhọ ng ta. như: 1/ Vấn đ"con heo quay" năm 1996 theo mặt T䨍N NGƯỠNG, ng SANG, chị MẬN,ng Đ䴔NG,v ng LƯU dều cള lỗi cả v l ban tổ chức KATE đ젣 thiế tn trọng những người MUSLIM.Đu c䢳 ring ng SANG.*về mặt x괣 hội--một buổi tiệc c nhiều mn ăn ngon,gi㳡 trị để đi thực khch ko ph㡢n biệt tn gio,t䡭n ngưỡng hoặc kin cử, ai ăn hay ko ăn ty . chọn,ko ngồi chung được th깬 ko bn ghế ngồi chỗ kh頡c,nhiều mon ăn dọn ra chủ tiệc cảm thy thoải mi hơn l⡡ thiếu mn trở thnh keo kiệt,bủn xỉn sợ tốn k㠩m lm khach hết vui. Nếu biết thng cảm với nhau,tha thứ cho nhau mഠ giải quyt vấn đề th vẫn tốt đẹp,ko đến nỗi IOC bị tan vỡ, " thương nhau nước đục cũng trong,ghet nhau nước chảy giữa dong cũng dơ ". 2/Vấn đề bầu ban quản trị mới của IOC,Tꬴi xin xc nhận ti,Phᴺ văn LƯU v Chu văn THỦ lࢠ những người chng đi danh xưng IOC ( International Office of Champa ) bởi từ office c䳳 nghĩa l VĂN PHNG ko hợp cho một cộng đồng Cham hiện nay đң đng người,hơn nữa một tập thể x hội ko phải l䣠 cng ty hay cơ quan g, xin thay từ COMMUNITY c䬳 nghĩa l cộng đồng,hoặc từ ORGANIZATION c nghĩa lೠ tổ chức.( Ti sẽ vit về phần nầy sau V/v t䪴i v Dharma trao đổi với nhau trươc một đm họp ) 3/V/đ TỐ cડo cố thiếu t SỞ năm 2001--2003.chuyn n᪢y ko đang ni nữa bởi đ vui vẻ v㣠 ha giải với nhau tốt đẹp,băng chứng cụ thể l đ⠡m tang theo truyền thống do Ph v Lưu đảm trch vꡠ anh Đức vẫn sinh hoạt trong hội Truyền thống VH Sacramento bnh thường. Đ 11 năm tr죴i qua rồi m Champaka vẫn nhắc lại,muốn khơi dậy sự hiềm khch với nhau. 4/V/đ chữ Cham taiKuala Lumpur thang 9/2006 cũng nhắc lại. VẤN ĐỀ LୂM GIA TN VIŠT THƯ CHO DHARMA thng 8,2010. Chuyện giữa Dharma v Gia Tᠢn từ 2010 ko lin quan đến champaka ,nhưng cung li 괴ng SAng vo,Tại sao DHARMA v Champaka th࠹ Ong Sang dai dẳng như vay. trch "(.....)v một t�n hip sĩ m như L.G.T깂N chưa lm được g cho dଢn tộc th kh m쳠 hạ được một tay kiếm chuyn nghiệp như Po Dharma,một người đ từng sống chết tr꣪n bi chin trường sung đạn gần 5 năm v㪠 hm nay vẫn hy sinh cuộc đời cho dn tộc Champa" Tăng bốc nhau qu䢡 cỡ,Gia Tn "m" nhưng Dharma "đui" c⹳ kh g đ㬢u với Gia Tn. "NĂM NĂM sống chết trn b⪣i chiến trường sng đạn" thật LO KHOꁉT v KHOE KHOANG,năm 1970 mới sp nhập quࡢn đi CPC,nawm1971 bị thương về nằm BV ower BIN H䊒A, năm 1972 sang Php học lm bᠠi toan thế no thnh 5 năm vậy. VỀ THࠀNH VĂN HONG v B VĂN ANH *BBT Anakhan champaka ng`y 21/3/2012. Thư của 2 người nầy viết cho Dharma ngy 10/11/2010 cung li ഴng SANG v ng TỶ vԠo để chữi, d thư đ viết c飡ch đay hơn 10 năm. CỰU DB TỪ CHỐI TIP XʚC VỚI PO DHARMA****BBT Champaka ngy 4/FEB 2012. ng SANG ko thԨm tiếp Dharma cung ko khỏi đem chuyện "Con heo quay", "v/đ Tranh cử DB năm 1972" v "V/đ kin tụng cố Th/Tડ SỞ" ra nữa. CỰU DB LƯU Q SANG PHỦ NHẬN LỄ RA MẮT SCH LỊCH SỬ CHAMPA***BBT champaka ng`y 21/1/2012. ng SANG ko tham dự ra mắt sԡch cung bị chữi.,vic nầy từ 9/2011 đến 2012 champaka vẫn cn chịu kh겳 ko ra. Sang ko tham dự ra mắt s锡ch bị chữi,cn ng DOHAMIDE ra mắt s┡ch cũng bị Champaka v Dharma chựi xối xả,lam sao đay hả qu vị. Chưa kể chữi Chế LINH,ko tham gia đại hội 2007,r୴i đi ht VN cung bị Champaka bᴴi nhọ v chựi bới. KO ai khỏi bị chựi cả như LỘ MINH TRẠI, INRASARA,TỪ CNG PHԚ QUANG ĐẠI CẨN. KNH MONG QU. VỊ ĐỌC B̀I NẦY M PH
N XT CHO*****CHAMPAKA vɠ DHARMA như thế no mới vừa lng.Cam ơn qu. vi. KIỀU NGỌC QUYᲊN

Chợp mắt 10 pht hay đnh 1 giấc dꡠi 2 tiếng? Bạn sẽ sớm c cu trả lời sau khi biết những l㢽 giải khoa học sau. Một giấc ngủ trưa khng lm bạn gi䠠 đi, tri lại cn giᲺp bạn thng minh hơn. Tại sao lại như vậy? Một nghin cứu của trường ĐH NewYork năm 2010 đ䪣 chỉ ra rằng những người c khoảng thời gian chợp mắt buổi trưa sẽ c tr㳭 nhớ tốt hơn. Tuy nhin, khng phải mọi giấc ngủ trưa đều mang lại lợi 괭ch. Dưới đy l một số điều bạn n⠪n biết để c một giấc ngủ trưa ngọt ngo: 㠠 Giấc ngủ 10 pht Tꠡc dụng tức thời:Theo một nghi*n cứu ở c, ngủ khoảng 10 phںt sẽ đnh tan sự mệt mỏi một cch nhanh chᡳng v mang lại một tr ୳c minh mẫn t nhất l trong khoảng 2 tiếng rưỡi. � Thế cn giấc ngủ 5 pht th⺬ sao? Thật tiếc, n khng mang lại lợi 㴭ch g. Giấc ngủ 20 ph젺t Lợi -ch lu di:⠠Gấp đi thời gian ngủ sẽ cải thiện đng kể khả năng l䡠m việc v hiệu quả trong cng việc. ഠ Tuy nhin, lợi ch nꭠy khng c được 1 c䳡ch nhanh chng- t nhất cũng phải mất 35 ph㭺t để tống khứ cảm gic ngi ngủ mᡠ “giấc ngủ 20” để lại. Giấc ngủ 30 ph:t Đ2n bẩy cho sức khỏe:Cảm thấy thờ thẫn, uể oải sẽ xuất hiện khoảng 5 ph:t sau khi ngủ nhưng sau đ sẽ l sự tỉnh t㠡o v khỏe khoắn. Tuy vậy, một giấc ngủ 10 pht vẫn tốt hơn nhờ khả năng trມnh “hiệu ứng treo” m 1 giấc ngủ su thường mang lại. ࢠ Giấc ngủ 45- 90 pht V꠴ tc dụng:trong quᠡ trnh 45- 90 pht ngủ n캠y, bạn chm vo 1 giấc ngủ s젢u nhưng lại khng hon thiện. 䠠 Theo gio sư nghin cứu về giấc ngủ W. Christopher Winter, M.D, một giấc ngủ k᪩o di 45-90 pht sẽ gຢy ra cảm gic kh chịu hơn cả lᳺc chưa ngủ. Giấc ngủ 90- 110 ph:t Dấu hiệu đ!ng lo: Chu trnh ngủ trung bnh của 1 người k쬩o di khoảng 90 pht, một khoảng thời gian lຽ tưởng cho một giấc ngủ trưa. Tuy nhin, nếu ngủ qu lꡢu th đ lại l쳠 dấu hiệu của rối loạn, bc sỹ Winter chia sẻ.

Mẹ l mẹ của chng mຬnh đấy thi Tui đang liu thiu ngủ, do đ䠪m ngủ khng được, m ng䠠y th cứ mơ mơ mng m젠ng..., th bị một chuỗi m thanh li좪n hon c tần số ngang ngửa gೢy điếc tai, thủng mng nhĩ chứ chả chơi, lm cho tỉnh cả ngủ. Cất giấc mơ đang hồi gay cấn nhất để dࠠnh tối mơ tiếp, tui l ci đầu b㡹 x ra hng hớt. Lại c鳡i chuyện xm tui. Xm nhỏ m㳠 sao nhiều chuyện hot dzữ vậy trời ?! Nng du nhࢠ cch nh tᠴi 3 căn, đang đấu khẩu tay đi với... m chồng - tức l䡠 người đ sinh ra thằng chồng cho c ấy 㴴m mỗi tối, sai mỗi ngy, v cũng lࠠ ci thằng đ gᣳp vốn cho c ấy sinh ra thằng qu tử gọi c佴 ấy bằng mẹ. B m chồng cũng đࡣ ngt nght khoảng hơn 㩠60 tuổi, dn bun bⴡn lặt vặt, hnh như l h젠ng rong chi ấy. C con du cũng kh䢴ng kh hơn. Thằng chồng cũng ngho y như vậy. Khᨴng phải cứ hễ dn thnh phố l⠠ giu hết. Tui thấy gia đnh ấy hơi bị đ଴ng con, m chẳng c đứa nೠo nghề ngỗng g cho ra hồn, lm c젴ng nhật bữa đực bữa ci, lm một ngᠠy c khi nghỉ 3, 4 ngy... M㠠 miệng th ngy n젠o cũng phải ăn ba cữ. Thế l tay lm kh࠴ng kịp cho hm nhai. Rnh rỗi khࣴng c g nhai, n㬪n hm...chửi nhau cho c chuyện.ೠ Nguồn cơn sự bực tức của nng du từ đࢢu tới th tui khng biết. Chỉ thấy một cảnh rất h촠i hước đến nghẹn ngo . Nng dࠢu vắt va vắt vẻo cong ci mỏ thm s᢬ nhọn nhoắt, chửi m! chồng bằng những ngn từ.... c cho v䳠ng tui cũng khng dm n䡳i . Nng thăng, ging rất cࡳ bi bản, logic, cu nࢠy bắt sang cu kia một cch nhịp nh⡠ng đng m, đꢺng luật. Đi khi nng lạc t䠴ng do treo nốt cao qu , rớt xuống hổng kịp, nhưng nng rất cᠳ bản lĩnh, xử l điệu nghệ trong mọi tnh huống. B� m chồng nước mắt ngắn dᠠi, cũng gp vui bằng vi c㠢u ngẹn ngo si sụt. Hay nhất l๠ thằng chồng, ngồi gục mặt trn trn trẹt, ⨠bứt mấy bụi cỏ mọc vớ vẩn gần đấy, chả ni cu n㢠o cho ra vẻ... b ẩn. Thằng con giương đi mắt tr�n xoe, ngy thơ nhn m⬡ n hăng say chửi qun thời tiết, thỉnh thoảng tới đoạn n㪠o hay qu, n cười toe toᳩt phụ họa. M ci độc, ci lạ của nᡠng l nng đang ở chung với đại gia đࠬnh chồng nh - xem như l một m頬nh chống lại mafia. C điều nng kh㠴ng chết, m mafia chết mới khổ chứ. Cuộc đấu khẩu chuyển sang manh động hơn với mấy con dao mọi khi nng d࠹ng cắt rau trong bếp, nay nng muốn mượn n thử xem mೡu của gia đnh chồng c kh쳡c g nng kh젴ng. Thấy tnh huống nguy cấp qu, mấy b졠 Tm trong xm vội v᳠ng thỉnh cng an phường xuống dẹp tan bạo động trước khi c 䳡n mạng xảy ra. Cuộc ci v tan rả, chỉ nghe dư 㣢m gầm gừ chực chờ trong cổ họng nng du chưa kịp phun ra hết cࢲn st lại. Nng ngoe ngoảy d㠡ng đi chừa đường cho con Lulu nh tui n chạy, thằng chồng tiu nghĩu cắp nೳn theo sau. Để lại trước cửa nh b mࠡ chồng m chu nội v䡠o lng, vừa khc vừa phⳢn bua với mấy mụ hng xm đang xum xoe an ủi.ೠ Tui bất chợt nhớ hồi c2n nhỏ tui c đọc ở đu đ㢳. " Phải đ"u mẹ của ring anh Mẹ l mẹ của ch꠺ng mnh đấy thi Mẹ tuy kh촴ng đẻ khng nui M䴠 em ơn mẹ suốt đời chưa xong " . Hồi đ, tui đọc bi thơ n㠠y, m tui mơ mộng, tui ước ao nhất định phải kiếm cho m tui cࡴ con du trn cả tuyệt vời như thế. N⪳i thiệt, đu phải mẹ chồng no cũng kinh dị như phim hay n⠳i đu. M mấy ⠴ng nh văn, nh bࠡo, nh...từa lưa nࠠy cũng c gh, cứ hễ viết về th᪢n phận phụ nữ, muốn cho nhn vật chnh th⭪m phần bi đt, l cứ y như rằng sẽ cᠳ một b m chồng như phࡹ thủy xuất hiện.. V tnh, c䬠ng gieo thm c cảm vꡠo đầu cc c gᴡi chưa kịp lấy chồng đ kịp...ght m㩡 chồng mới oan chứ. V cũng v tബnh lm...tổn thương thằng tui. V ଠlần no hỏi em ࠠlm vợ, l em cũng hỏi tui đ࠺ng một cu : " M anh kh⡳ khng ?. M tui nh䠬n kỹ m tui rồi, chả c ba đầu s᳡u tay chi khc người m mấy nᠠng khng dm đến gần như vậy. Bởi vậy mới n䡳i, chỉ cần hiểu đơn giản " Mẹ l mẹ của chng mຬnh đấy thi ", cứ như thế thi, l䴠 sống khỏe rồi. B con thấy tui c đೲi hỏi g lớn lao khng h촡 ! Ai rồi cũng phải gi , cũng phải từ từ b ln chức ba, chức m⪡, rồi thăng cấp tới chức 4ng, chức b ... d muốn hay kh๴ng muốn. Chức cng cao, chỉ c kinh nghiệm sống ೠl nhiều, chứ bổng lộc đu khࢴng thấy. Qui luật cuộc sống l như vậy. Hm nay, cള thể bạn l nng dࠢu kh thế , giương giương tự đắc kia, ngy mai, bạn c� thể l b mẹ chồng đang ngồi ủ rũ đ࠳. Tui khng biết những n䠠ng du thời hiện đại ny c⠳ khi no nghĩ như thế khng. Mഠ chắc l khng, vബ nếu biết nghĩ, sẽ khng bao giờ lm c䠡i điều tri với lng trời vᲠ nghịch cả người như vậy. Đi khi, cũng n�n soi gương. Chẳng phải v tnh m䬠 ngay cả chiếc xe ta đi hằng ngy, d ๠2 bnh hay 4 bnh ( khᡴng tnh xe ba bnh v� nghe đồn xe đ bỏ cuộc chơi, khng kể xe một chỗ nằm v㴬 xe ny chỉ dnh cho một người - ai cũng biết chỉ người đ࠳ khng biết ... ), Cuộc chiến đ đi qua. X䣳m nhỏ lại yn bnh. Những đốm lửa đang ꬢm ỉ chy, khng biết khi nᴠo th pht hỏa. Thi졪u rụi cả xm cũng nn. Kh㪴ng chừng cn ly sang cả phường, cả quận, cả th⢠nh phố, cả nước...cũng chưa biết. Phng bịnh hơn chữa bịnh, tui vội vng x⠡ch xe vọt ra cửa hng mua bnh cứu hỏa ... cỡ đại mới được. c଴ vợ Tui hổng c3 đi hỏi chi hết, chỉ cần, nng chịu n⠳i v lm cࠢu " Mẹ l mẹ của chng mຬnh đấy thi " , l thằng tui t䠬nh nguyện lm gạc - đờ - co cho nng suốt đời. ࠠ Mất cả buổi chiều v những chuyện khng đ촢u, tui mệt đến r rời. Về nh, l㠠 tui lũi ngay v phng, l䲴i giấc mơ dang dở ban trưa ra mơ tiếp tập 2. C điều , chả hiểu sao hồi trưa tui mơ tới đoạn tui v㠠 nng chuẩn bị... ht bࡠi L Ngựa , th픬 giờ, trong giấc mơ tui chỉ bồng bềnh những c"u thơ Xun Quỳnh dịu m đến lạ... ⪠ ....Lời ru mẹ ht thuở no Chuyện xưa mẹ kể lẫn vᠠo thơ anh No l hoa bưởi hoa chanh Nࠠo cu quan họ mi đ⡬nh cy đa Xin đừng bắt chước cu ca Đi về dối mẹ để m⢠ yu nhau Mẹ khng gh괩t bỏ em đu Yu anh em đ⪣ l du trong nhࢠ Em xin ht tiếp lời ca Ru anh sau nỗi lo u nhọc nhằn Hᢡt tnh yu của ch쪺ng mnh Nhỏ nhoi giữa một trời xanh khn c촹ng Giữa ngn hoa cỏ ni sິng Giữa lng thương mẹ mnh m⪴ng khng bờ Chắc chiu từ những ng䠠y xưa Mẹ sinh anh để by giờ cho em....

Hội Bảo Tồn Văn Hóa Champa @ U.S.A  P.O Box 62061, Sunnyvale, CA 94088  Email: ccpaoffice@ilimochampa.org*** Ngày 16 tháng 03 năm 2013 THƯ MỜI Kính Mời: Quý đồng hương Champa, Hội BTVH Champa trân trọng kính mời quý ông/bà và các thành viên trong gia đình bỏ chút thời giờ quý báu cùng đến tham dự Lễ hội Ilimo Kauk Thun cũng như để họp mặt quý bà con đồng hương Champa nhân dịp đầu năm mới theo Chăm Lịch (Ngày 10 Tháng 04 Năm 2013 ) tại: Địa điểm:  Cunningham Park, San Jose.                  2305 S White Rd,                  San Jose, CA 95148-1518Thời gian: Từ 11:00 a.m đến 6 p.m, Thứ Bảy, Ngày 13 tháng 04 năm 2013. Trong dịp này, Hội sẽ tặng Lịch Chăm năm 2013, phát quà lì xì cho các em thiếu nhi, có xổ số trúng thưởng, với nhiều tiếc mục ca múa cổ truyền và buổi Barbecue thân mật. Sự hiện diện của quí vị là một đóng góp lớn lao cho sự tồn vong của văn hóa truyền thống dân tộc và một niềm vinh dự lớn của ban tổ chức chúng tôi.T.M Ban Chấp Hành Hội BTVH Champa tại Hoa KỳChủ Tịch (Đã ký) Đặng Chánh Linh

Thậm ch, cnh nh� bo cn tự đᲭch thn kiểm chứng bằng cch gh⡩ một muỗng sữa đầy vo miệng cc tượng thần vࡠ trong giy lt sữa đ⡣ cạn sạch!? Tượng kht! Một người đn ᠴng ở New Delhi, Ấn Độ nằm mơ thấy thần Ganesha (vị thần của sự thnh cng) rất khഡt sữa. Tỉnh dậy trước bnh minh, người đn 젴ng ny thnh tࠢm mang t sữa đến lễ tại ngi đền Birla Mandir - một trong những ng�i đền Hindu linh thing lớn nhất Thủ đ New Delhi. Với tất cả sự k괭nh trọng, cầu mong cc vị thần khỏe mạnh, để mang lại sự bnh an cho cᬡc tn đồ, ng đ� mc một tha sữa đầy, rồi đưa lꬪn miệng pho tượng thần Voi Ganesh - xem như một nghi lễ. Thật kh tin, trước sự chứng kiến của cc t㡭n đồ Hindu, sữa trong tha bỗng chốc cạn sạch, trong khi n kh쳴ng bị rơi cht no xuống đất. Thế rồi, ph꠩p nhiệm mu lan rộng ra ton lࠣnh thổ Ấn Độ. Chỉ đến giữa buổi sng ngy hᠴm đ, hng triệu pho tượng thần trong c㠡c tn đồ theo đạo Hindu trn khắp đất nước Ấn Độ cũng c� hiện tượng “uống sữa” khi cc tn đồ d᭢ng cng. Đến giữa trưa, cu chuyện phꢩp mu huyền diệu ny lan rộng sang cࠡc cộng đồng Hindu ở Singapore, Hồng Kng, Neepan, Thi Lan, Dubai, Anh, Mỹ v䡠 Canada. Ở Hồng Kng, hơn 800 tn đồ Hindu đ䭣 quy quần tại một ngi đền Hindu thuộc Thung lũng Hạnh phⴺc nhằm được tận mắt thấy php mu huyền diệu từ c頡c pho tượng thần Krishna v Brahma cng với pho tượng thần Ganesh nhỏ hơn l๠m bằng bạc, m cc mục sư nࡳi rằng pho tượng ny đ... uống khoảng 20 l࣭t sữa/ngy. Tượng thần biết uống sữa Ở Anh, cc t࡭n đồ Hindu cũng bo co về những phᡩp mu tương tự xảy ra tại cc ngࡴi đền v nh ở của người Hindu trࠪn khắp nước Anh. Tại ngi đền Vishwa ở Southall, London, c khoảng 10 ngh䳬n tn đồ Hindu đ cầu nguyện trong suốt 24 giờ trước mặt c�c pho tượng b thần Nandi, pho tượng thần Rắn hổ mang Shesh Naag v rồi c⠹ng sửng sốt khi tận mắt nhn thấy cảnh cc pho tượng n졠y đang “uống sữa” từ cc cốc tch. Girish Desai, một người ngoại đạo, chia sẻ: “Tᡴi đ từng nghe ni về những c㳢u chuyện “tượng Hindu ht sữa” nhưng khng tin. Chỉ đến khi tận mắt chứng kiến cả qu괡 trnh xảy ra, ti mới c촳 thể tin n l sự thật. T㠴i mang một muỗng sữa đầy gh st v顠o mi pho tượng..., trong một thong, sữa biến mất ngay trước mắt”. Tại Mỹ, mọi người đổ x䡴 đến Ridgewood Gardens sau khi nghe chuyện huyền b “tượng Hindu uống sữa”. ng Thackoor Bhagwat, một t픭n đồ của thần Shiva Murti: “Ti bắt đầu run sợ khi nhn thấy bức tượng đ䬣 ht sữa. Tha sữa đầu tiꬪn ti bn đ䳣 biến mất một cch nhanh chng. Cứ thế, tượng thần Shiva “uống” ngon l᳠nh cả 4 bịch sữa”. Ngay sau đ, hoạt động giao thng tại c㴡c ngả đường xung quanh cc ngi đền, nhất lᴠ Thủ đ New Delhi dy đặc người v䠠 xe khiến tắc nghẽn đến đm khuya. Hng chục ngh꠬n người đứng vng trong vng ngoⲠi xung quanh hng trăm ngi đền, trപn tay họ cầm theo những ci bnh vᬠ nồi sữa để dng sữa cho cc pho tượng bằng đ⡡ cẩm thạch của cc thần Voi Ganesh - vị thần tr tuệ v᭠ học thuật của đạo Hindu, thần Shiva, cha của thần Ganesh, l vị thần Hủy Diệt theo thuyết Tam ngi của đạo Hindu. Nhiều cửa hഠng trong cc cộng đồng Ấn Độ gio cᡳ doanh số bn sữa tăng vọt, một cửa hng tạp hᠳa ở Anh bn được hơn 25.000 lon sữa, tại New Delhi tăng hơn 30%. Php lạ, hay chỉ l᩠ phản ứng vật l? Một giả thuyết cho rằng, hiện tượng ny chỉ đơn thuần l� một hội chứng “cuồng loạn cảm xc thi quꡡ”, v sự tn s촹ng của cc tn đồ. Trong khi đ᭳, cc nh khoa học Ấn Độ cho rằng, hiện tượng “uống sữa” của cᠡc pho tượng Hindu l hiện tượng của khoa học tự nhin, cળ thể giải thch bằng định luật vật l như: hoạt động mao dẫn, độ b�m dnh hoặc lin kết. Theo họ, rất c� thể đy chỉ đơn giản l hiện tượng thẩm thấu, theo thời gian những bức tượng l⠢u năm bắt đầu “rỗ mặt”, trở nn nhạy cảm v h꠺t nước nhanh hơn bnh thường. Trong trường hợp ny l젠 sữa, nhưng nếu l một chất lỏng kỳ lạ khc giống thế th࡬ cũng như cch thạch cao v đᠡ tc dụng như giấy thấm do hoạt động của mao dẫn. Những tượng như thế thậm ch c᭳ thể “kht hơn” nếu chng cẳ một ruột rỗng chứa đầy vật liệu thấm nước. “Việc tượng đ ht ẩm vẠ ht nước l điều hoꠠn ton tự nhin. Tượng cઠng lu đời th c⬠ng c khả năng ht nước” - Gi㺡o sư M.P. Singh thuộc Khoa địa chất trường ĐH Lucknow giải thch. Tuy nhin, hoạt động của mao dẫn kh�ng thể giải thch nhiều tường thuật về những tượng thần Ấn gio bằng kim loại “uống” sữa. V� nữa, họ cũng khng thể giải thch được tại sao điều n䭠y trước đ chưa từng xảy ra đy v㢠 tại sao n đột ngột dừng lại trong vng 24 giờ. Một nh㲳m cc nh khoa học khᠡc lại đưa ra giả thiết rằng, c thể, một loi s㠢u bướm sinh sống bn trong miệng cc pho tượng thần đꡣ v tnh ngửi thấy m䬹i sữa kch thch ch�ng v chng đຣ ht sữa biến mất trước mắt mọi người. Trong khi giới bo chꡭ v cc nhࡠ khoa học đang nỗ lực tm ra cu trả lời th좬 nhiều tn đồ Hindu vẫn tin rằng, php nhiệm m�u l hon toࠠn c thực. Tờ Manchester Guardian ghi nhận: “Nhiều người cầu nguyện ni rằng, họ chỉ đến ng㳴i đền một vi lần v chắc chắn họ cũng kh࠴ng phải l một tn đồ ngoan đạo. Nhưng họ tin rằng ph୩p mu trn lઠ một điềm bo hiệu một vị thần mới sẽ ra đời”. Theo An ninh Thủ đ

Đài SBTN phỏng vấn Ts. Po Dharma về Lịch sử 33 năm cuối cùng Written by BBT Champaka.info Wednesday, 02 October 2013 03:59 Pgs. Ts. Po Dharma Nhân ngày ra mắt tác phẩm « Vương Quốc Champa : Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835 » của Pgs. Ts. Po Dharma vào ngày 14-9-2013, Đài truyền hình SBTN có dành 3 phút để phỏng vấn tác giả và tường thuật lại những gì đã xảy ra trong buổi lễ, một biến cố quan trọng mà thính giả Việt Nam ở Hoa Kỳ rất quan tâm. Đây là tác phẩm viết về những biến cố tang thương trong 33 năm cuối cùng của vương quốc Champa, trước chính sách trừng phạt vô cùng dã man của vua Minh Mệnh nhằm tiêu diệt dân tộc Chăm về tội theo Lê Văn Duyệt chống lại uy quyền của triều đình Huế. Xin bấm vào đây để xem : Đài truyền hình SBTN phỏng vấn Ts. Po Dharma Những video liên hệ : Video: Hội Luận về dân tộc bản địa Việt Nam 14-9-2013 tại Hoa Kỳ

Về Ninh Thuận vui đón Ka tê 2013 (NTO) Đồng bào Chăm tỉnh Ninh Thuận chuẩn bị vui đón Lễ hội Katê năm 2013 trang trọng và đầm ấm. Lễ hội Katê năm nay được tổ chức từ ngày 3 đến ngày 5-10. Đây là sự kiện văn hóa quan trọng nhất trong năm của người Chăm Ninh Thuận. Lễ hội diễn ra tại tháp Pô Klong Garai, tháp Pôrômê, đền Pônưga và các làng Chăm để tưởng nhớ công ơn tổ tiên và cầu cho mưa thuận nắng hoà, mùa màng tốt tươi. Theo thông tin từ các Công ty lữ hành trong tỉnh, mùa lễ hội Katê năm nay thu hút đông đảo khách du lịch đến từ thành phố Hồ Chí Minh chiếm khoảng 80% và 20% ở các tỉnh lân cận. Năm nay ngoài những tour tìm hiểu văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào Chăm, các Công ty lữ hành cũng đã đưa ra những sản phẩm du lịch mới như tour du lịch văn hóa kết hợp du lịch sinh thái Vườn Quốc gia Phước Bình, Vườn Quốc gia Núi Chúa là lựa chọn của du khách gắn với mùa lễ hội Katê 2013. Phụ nữ làng Chăm Hữu Đức (Phước Hữu, Ninh Phước) luyện tập văn nghệ chuẩn bị chào đón Ka-tê. Đến với lễ hội Katê năm nay, du khách sẽ được hòa vào đoàn người rước y trang nữ thần Pô Nư Gar - Thần mẹ xứ sở của người Chăm gắn liền với những huyền thoại truyền thuyết, là người dạy cho đồng bào Chăm cách trồng lúa, trồng bông dệt vải và là người truyền nghề dệt cho người Chăm được lưu truyền cho tới ngày nay. Lễ hội Katê diễn ra ở các đền tháp với phần tế lễ trang trọng đặc sắc, mang đậm bản sắc dân tộc mà chỉ có người Chăm Ninh Thuận còn lưu giữ nguyên vẹn. Trong không khí tưng bừng trẩy hội cùng người Chăm Ninh Thuận du khách sẽ được trải nghiệm, thưởng thức các tiết mục ca múa nhạc đặc sắc do Đoàn Ca múa nhạc và Đoàn Nghệ thuật Dân gian Chăm biểu diễn, tìm hiểu nét văn hóa đa dạng phong phú, tham gia các trò chơi dân gian, trải nghiệm cách làm gốm, dệt thổ cẩm, thưởng thức ẩm thực của người Chăm bản địa… Lễ hội Katê năm nay còn có sự tham gia của Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ phối hợp Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm trưng bày, giới thiệu hiện vật của người Chăm. Hoạt động trưng bày hiện vật diễn ra tại Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm từ cuối tháng 9 đến hết tháng 10 sẽ là “điểm nhấn” thu hút đông đảo du khách về Ninh Thuận vui đón Ka tê 2013.

Tr??c th

MỴ Ê – BIA-MIH AI: Nữ Trinh liệt- Vương phi champa     Xưa nay người ta thường nói đến phận hồng nhan bạc phận để chỉ người con gái đẹp. Mà phận hồng nhan thì lại nhiều truân chuyên. Trong văn chương cũng như trong lịch sử đều có nhiều những thân phận má hồng đầy thương xót. Ðối chiếu qua tài liệu lịch sử, Vương Phi Mỵ Ê có lẽ sinh ra trong khoản tiền bán thế kỷ XI. Qua sự truyền khẩu của các bậc thức giả tiền bối người Champa, nàng Mỵ Ê là con một học giả lừng danh Champa rất tinh thông Phạn ngữ (Sanskrit),ngôn ngữ Á-Âu từ tk VII trước công nguyên. Hóa công đã ban cho nàng một nét đẹp diễm kiều, một tài thi, họa, một tư chất hiền thục nhu mì. Nàng như viên ngọc quí sống trong cảnh khuê các đài trang của tuổi thanh xuân. Ngày: Thi, hoạ, ngắm hoa, tối thưởng nguyệt bên mành. Cuộc đời phẳng lặng như mặt nước hồ thu, trinh nguyên như hoa tuyết trong một gia đình lễ giáo cương thường. Rồi phải chăng sẽ là "má hồng truân chuyên"?. Tao ngộ giữa vua Jaya - Paramesvaravarman I và nàng Mỵ-Ê (Bia - Mih Ai): Mỹ Sơn là một khu Thánh địa và là trung tâm văn hóa của Champa trong thời kỳ vàng son của lịch sử; nằm ẩn mình trong một thung lũng hẹp, có những dãy núi thấp vây quanh. Phía đông là núi Sulaha, phía tây là núi Kusala, phía nam là núi Mahaparvata. Khi vào Trung Tâm Văn Hóa này phải qua một con suối lớn. Khung cảnh thiên nhiên xanh biếc xinh đẹp và có vẻ yên tịnh. Nơi đây các bậc vua chúa ngày xưa, các bậc tu sĩ lãnh đạo tinh thần, các bậc hiền sĩ, những tao nhân mặc khách thường đến thăm viếng, nhất là hằng năm vào những ngày lễ hội lớn của dân tộc Champa. Phong cảnh hữu tình của khu vực này cuõng là nơi tao ngộ hẹn hò của những cặp tình nhân có thứ bậc trong xã hội, không những trong Vương Quốc Champa mà còn ngay cả các nước lân bang viễn du thăm viếng v.v... Mùa xuân ở đây có hoa rừng nở đẹp, có gió Nam mang hơi ấm thổi về làm quang cảnh ngày xuân thêm phần huyên náo hơn những ngày thường. Ðến mùa thu có mây giăng bàng bạc, gió thu nhè nhẹ, khung cảnh trở nên tiêu sơ. Mùa đông có vẻ mơ hồ sương khói và lạnh; nhưng mùa hè rực chói với muôn tiếng chim ca. Mỵ Ê trong tuổi xuân thì, thơ hay họa đẹp, theo gót nghiêm đường viếng thăm khu vực nổi tiếng này. Nơi đây cũng là khởi điểm tao ngộ của Quốc Vương Jaya - Paramesvaravarman I (văn võ song toàn, phong độ và lịch duyệt), với bậc anh thư Mỵ Ê, đôi trai tài gái sắc của Vương Quốc Champa trong giai đoạn lịch sử. Nàng đã đi vào mắt xanh của Quốc Vương. Tuy nhà vua đầy quyền uy nhưng lịch sự và tao nhã đối với giai nhân; ngài thư thái rảo bước trong thánh địa và đôi mắt đã trở thành hai vì sao dõi bước anh thư Mỵ Ê trong suốt thời gian đầu gặp gỡ. Gót hồng Mỵ Ê cũng êm ái đếm nhịp mà lòng tựa hồ như những âm ba thì thầm êm dịu đi vào tim ai. Lịch sử tình yêu của hai trái tim đồng điệu đã khơi nguồn dệt mộng. Nàng Mỵ ê đã trở thành Vương Phi của nhà vua. Rồi gót hồng mềm mại bước nhẹ nhàng trên thảm hoa trong cung vàng điện ngọc. Một phụ nữ nhan sắc yêu kiều mảnh mai trong lớp xiêm y màu tím, với đôi bàn tay ngà sữa túi nâng khăn, phu xướng phụ tùy khiến cho vua Jaya rất mực yêu quí, đến với nàng trong tình yêu tha thiết mặn nồng của đời sống Phu Thê, hơn là cung cách của một Quốc Vương.Những tháng năm êm đềm sống trong sự sủng ái của Phu quân (nhà vua) nơi cung đình; khi cùng nhau du sơn ngoạn thủy, khi thăm viếng chăm sóc dân lành khắp nơi trên đất nước Champa, khi viễn du đến các lân bang v.v... Cùng nhau chia xẻ tình nhà, trang trải nghĩa vụ nước non. Nhưng rồi đất nước lại rơi vào hoàn cảnh chiến tranh vì triều đình Champa không tiếp tục triều cống hằng năm cho Trung Hoa và Ðại Việt do đất nước khó khăn, dân tình đói kém. Năm Giáp Thân:1044, sau khi chuẩn bị chiến tranh kỹ lưỡng, vua Lý Thái Tông lấy cớ Champa không triều cống, đã thân chinh đem binh đánh Champa. Quốc Vương Jaya - Paramesvaravarman I , dù binh lực yếu kém hơn nhưng để bảo vệ tổ quốc và cương triều nên đã dùng chiến thuật Tượng binh để chặn quân Ðại Việt ở phía nam sông Ngũ Bồ. Tuy nhiên khí thế quân Ðại Việt đông và mạnh nên quân Chiêm Thành không cầm cự nổi; trong khi đó nơi triều chính Champa có sự bội phản, tướng Quách Gia Dĩ đã giết vua rồi đầu hàng. Vua Champa chết, Vua Lý Thái Tông tiến quân vào thành Đồ bàn, bây giờ là Quốc Ðô của Champa bắt Vương Phi Mỵ Ê và các cung phi, nhạc nữ đưa xuống thuyền về nước Ðại Việt. Ngỗng ngang tâm sự của Vương phi MỴ Ê trên chiến thuyền đại việt:Ái quốc phá gia vong, thành trì sụp đổ, quân binh tử vong tan tác, dân tình hỗn loạn. Ðiện ngọc cung vàng nay còn đâu?! Ái sinh ly tử biệt! Phu quân, thiếp nguyện giữ tấm thân ngọc ngà tinh khiết. Chàng đã trở thành bất tử của lòng ta cho dù cách trở cõi trần và Tiên giới. Tình nghĩa phu thê: phu xướng phụ tùy đẹp như hoa xuân nở, trong vắt như thủy tinh nay chỉ là trống vắng đơn côi, hãi hùng, một thân ôm lấy cánh hoa xuân tàn vào lòng nguyện ước ba sinh. Sóng nước Châu Giang càng lúc thêm rạt rào, mang âm hưởng những lời thì thầm yêu đương từ những không gian xưa cõi vọng về, làm đôi mắt Vương Phi thêm đẫm lệ, soi sáng thiên đàng dưới đáy giòng Châu Giang sâu thẩm và hình ảnh Phu quân đang dang tay đón tiếp trùng phùng. Thiếp sẽ giăng đôi cánh tay mềm bơi dưới đáy dòng Châu Giang lên Thượng giới gặp Phu quân cùng nhau tiếp nối tình yêu vĩnh cửu, trong cảnh đời "vô-vi thanh tỉnh", đầy trăng sao, hoa trái đào tiên quanh năm và tắm sông Ngân Hà cùng Ngưu Lang Chức Nữ. Sau lưng ta dân tình lầm than, bầy tôi âm thầm nhỏ lệ trước cảnh thành quách điêu tàn, vua quan tử biệt; nhưng phận liễu mai không biến đổi được cảnh ngộ đau thương của giống nòi, thân phận đang bị quản thúc bởi quân Nam, đành nhắm mắt xuôi tay tìm gặp lại Phu quân bên kia cõi trần tục này. Hoàng hôn đã tắt dần, nhưng điệu nhạc hoàng hôn lại tăng lên, bởi giòng Châu Giang vẫn vô tình trôi chảy, tạo những âm thanh lách tách vào mạn thuyền xuôi buồm mát mái, nỗi lo âu rên than của những cung tần nhạc nữ, hòa lẫn tiếng hò reo chiến thắng quân Nam, tạo thành một môi trường âm thanh nhiễu loạn, càng làm tan nát cõi lòng thiếu phụ Vương Phi đang trầm mặc trong đớn đau da diết. Thượng đế hỡi, cho con bình rượu Thiêng để uống cạn đêm nay trước khi trầm mình xuống đáy Châu Giang, tìm đến Phu quân con, vì trên cõi đời Tiên giới tiếng Phu quân của con đang vọng lại, nặng trĩu giai điệu yêu thương nhớ nhung xa vắng. Thi nhân hỡi, người hãy đến bên cạnh ta để nghe rõ tim ta thổn thức và mang cung điệu yêu thương ngút ngàn của ta dệt thành những vần thơ trác tuyệt để gởi đến Phu quân ta, trước khi lệnh ban hồi từ cõi lòng ta thúc giục từ biệt cõi trần. Ôi! giang sơn cẩm tú! Ôi! điện ngọc cung vàng! Ôi! lương dân bá tánh của Vương Quốc Champa! Ta xin chào vĩnh biệt. Ôi! Thượng giới vô biên hư ảo, sắc sắc, không không. Jaya Phu quân, hãy đợi ta cùng phiêu du cuộc đời nơi quê hương ngàn thu vĩnh cửu đó. Những chiến thuyền quân Nam vẫn tiếp tục lướt dòng Châu Giang, khi đến địa phận Phủ Lý, Vua Thái Tông thấy Vương Phi Mỵ Ê có nhan sắc nên sai quan Trung Sứ mời nàng sang chầu Ngự Thuyền của vua.Vương Phi Mỵ Ê không giấu nỗi phẫn uất vì quốc phá gia vong, nguyện tuẫn tiết theo đấng Phu quân để khỏi ô uế tấm thân ngà ngọc. Trong lúc mọi người trong thuyền sơ ý, nàng lấy chăn quấn chặt vào người rồi phó thác tấm thân ngọc ngà xuống giòng nước sâu cuốn trôi đi mất trong sự kinh hoàng của mọi người và sự khóc than thương tiếc của những cung tần nhạc nữ còn lại. Ðược sự bẩm tâu của quan Trung Sứ, Vua Thái Tông kinh dị và đầy ân hận hối tiếc, lập tức ra lệnh quân sĩ tìm cứu nàng Mỵ Ê nhưng không kịp nữa! Nơi ấy về sau này trong những đêm thanh êm vắng, thường có nghe tiếng khóc than của một phụ nữ. Các cư dân trong làng bèn lập miếu thờ tự và từ đó những đêm về vắng lặng không còn nghe tiếng ai oán thê lương đó nữa. Một thời gian khá lâu khi tuổi đời ngày càng chồng chất, vua Thái Tông lại có dịp ngự thuyền trên sông Châu Giang, khi đến địa phận Phủ Lý nhà vua thấy trên bờ sông có một cái miếu thờ xinh đẹp, ngài bèn hỏi thì quân binh tả hữu tâu lại sự tình đó là miếu do dân cư quanh vùng lập nên để thờ tự Vương Phi Mỵ Ê Chanpa đã tự vẫn dưới giòng sông trước đây, khi ngài mời nàng sang chầu Ngự thuyền và miếu này rất linh hiển. Vua Thái Tông ngồi lặng thinh tư lự và cảm kích, rồi ngài thốt lên rằng: Vương Phi Mỵ Ê quả là một giai nhân trung trinh tiết liệt. Vua truyền đem lễ vật cúng tạ linh thiêng và phong cho nàng Vương Phi Mỵ Ê là Hiệp-Chính Nương. Ðến ngày nay miếu ấy vẫn còn được dân làng thờ phượng. Ðến niên hiệu Trùng Hưng năm đầu, sắc phong cho Vương Phi Mỵ Ê là: Hiệp-Chính Hựu-Thiên Phu nhân. Ðến năm thứ tư thêm hai chữ "Trinh-Liệt, tức là Hiệp-Chánh Hựu-Thiên Trinh-Liệt Phu Nhân. Thương cảm cái chết bi thảm nhưng đầy trung trinh tiết liệt của một bậc Vương Phi giai nhân, giữa cảnh quốc phá gia vong, nhà tan cửa nát, phu thê cách biệt ngàn trùng, Thi sĩ Tản Ðà Nguyễn Khắc Hiếu đã viết bài Từ Khúc sau đây để nói lên tâm sự của nàng Mỵ Ê: Châu Giang một dải sông dài, Thuyền ai than thở một người cung phi! Ðồ Bàn thành phá hủy, Ngọa Phật Tháp thiên di, Thành tan Tháp đổ Chàng tử biệt Thiếp sinh ly Sinh ký đau lòng kẻ tử qui! Sóng bạc ngàn trung, Âm dương cách trở, Chiên hồng một tấm Phu thê xướng tùy. Ôi mây! Ôi nước ! Ôi trời! Ðũa ngọc, mâm vàng, giọt lệ rơi. Nước sông trong đục, Lệ thiếp đầy vơi. Bể bể dâu dâu khóc nỗi đời! Trời ơi! nước hỡi! mây hời! Nước chảy mây bay, trời ở lại, Ðể thiếp theo chàng mấy dặm khơi! Thi Sĩ Tản Ðà tiên sinh, ông đã đưa hồn người trong khoảnh khắc đi vào cõi mộng; trên đường mây trắng xóa điệp trùng,chúng ta đã thoáng thấy trong mơ hồ Vương Phi Mỵ Ê và Phu quân đang sống với nhau trong tình nghĩa Phu Thê mặn nồng nơi cung vàng điện ngọc bên kia bờ vĩnh cữu. Trong văn chương Việt Nam Ðặng Trần Côn đã thương cảm: Thiên địa phong trần Hồng nhan đa truân. Bà Ðoàn Thị Ðiểm đã dịch: "Thuở trời đất nổi cơn gió bụi Khách má hồng nhiều nổi truân chuyên". Nguyễn Du lại càng xót xa hơn: Lạ gì bỉ sắc tư phong Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.                                                                saigon city 06/06/2006                                                                             Thanh Trà st

Glang Anak (Danlambao) - Trong buổi Kiểm điểm Định kỳ Phổ quát (UPR) về tình trạng nhân quyền tại Việt Nam, ngày 5/2/2014, tại Geneva, Đại diện Ban Tôn giáo Chính phủ Việt Nam trả lời: “Nhà nước Việt Nam luôn nhất quán bảo vệ quyền tự do tôn giáo tín ngưỡng của người dân. Hiến pháp mới đã công nhận các quyền này”. Trong buổi thuyết trình và trao đổi của phái đoàn dân sự độc lập vận động cho nhân quyền Việt Nam với EU vào ngày 29/1/2014, Đại diện Italy hỏi: "Những vi phạm nhân quyền đang diễn ra ở nước các bạn, những đạo luật hà khắc và mọi sự trấn áp, có ảnh hưởng như thế nào tới cộng đồng những người thiểu số, người yếu thế, người dễ bị tổn thương, ở Việt Nam?" Blogger Nguyễn Anh Tuấn khẳng định... đây là những nhóm bị ảnh hưởng nặng nề nhất vì những chính sách vi phạm nhân quyền của Nhà nước, và đưa ra các ví dụ về người H’Mông và các dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Hôm nay, chúng tôi thông tin thêm về một trường hợp về người dân tộc bản địa bị tước đoạt quyền tự do tôn giao và tín ngưỡng ngay trên vùng đất tổ tiên của họ và đặt vấn đề “Hãy trả lại Tháp cho các chức sắc và người Chăm thờ tự và quản lý.” Mỗi tôn giáo đều có nơi để thờ tự và hành lễ; nếu Phật tử có chùa chiền; tín đồ công giáo có Nhà thờ; thì tín đồ Bà La Môn ảnh hưởng Ấn giáo của người Chăm phải có Tháp. Tín ngưỡng này đã có từ thời Champa còn là một quốc gia độc lập và duy trì mãi cho đến ngày hôm nay. Tuy nhiên hiện nay, tín đồ Bà La Môn của người Chăm đã không còn được tự do đến Tháp để thực hiện các nghi lễ theo tín ngưỡng vì tất cả các Tháp Chăm đã bị Nhà nước quản lý. Đối với người Chăm, “tháp là nơi linh thiêng chỉ mở cửa cho những ngày hành lễ. Hàng năm theo lịch Chăm, người Chăm Ahier có lễ "mở cửa tháp" đặt dưới sự chủ trì của Po Adhia, Po Bac, Basaih cùng Ong Camnei, Muk Pajuw và Ong Kadhar. Phải hội tụ đủ những vị chức sắc trên, lễ mở cửa tháp mới được tiến hành và cửa tháp mới được mở”. Trước năm 1975, dưới thời VNCH, các Tháp Chăm đều do chức sắc Chăm quản lý và thực hiện các nghi lễ thờ cúng một cách trang nghiêm và đúng lễ tục. Tuy nhiên, sau năm 1975, tất cả các Tháp Chăm bị Nhà nước thu hồi, giao cho các công ty du lịch khai thác, quản lý. Chức sắc hoặc người Chăm muốn lên Tháp thờ cúng phải có đơn xin phép và qua nhiều thủ tục hành chính rờm rà; người Chăm muốn vào viếng Tháp theo tín ngưỡng cũng phải mua vé vào cổng như những khách du lịch thông thường. Sự kiện xảy ra tại tháp Po Klaong Garai vào ngày 4.2.2014 (Mùng 5 Tết Giáp Ngọ) là một minh chứng cho việc chính quyền Ninh Thuận đã xúc phạm tín ngưỡng của người Chăm. Vụ việc xảy ra khi đoàn chức sắc Chăm đến Tháp để làm "lễ mở cửa tháp" (Peh Ba-mbeng Yang), thì cửa chính đã bị mở toang phục vụ cho khách du lịch nhân dịp tết Nguyên Đán mặc dù ban Tôn giáo Bà La Môn đã hoàn thành các thủ tục hành chính trước đó và có yêu cầu Tháp phải được đóng trước khi hành lễ. Và lễ mở cửa Tháp chỉ diễn ra trong khoảng 1 giờ đồng hồ. Các chức sắc còn hết sức bất bình trước “những vị khách với những trang phục và thái độ vô văn hóa đến tạo dáng trên những ngôi tháp linh thiêng và vô tư đi qua đi lại trên những khu vực hành lễ.” Cửa tháp bị mở toang trước giờ hành lễ. Người Chăm đã cho rằng: “Đây là hành động “vô văn hóa”, đã làm tổn thương đến truyền thống tâm linh của dân tộc Chăm, chà đạp lên di sản tín ngưỡng của dân tộc bản địa mà cộng đồng người Chăm không thể chấp nhận”. Nghi lễ Chăm trên đền tháp (Ph. Gulpataom) Trong tâm trạng đau buồn và giận dữ, một tác giả Chăm viết: “Qua những quá trình tiếp biến của lịch sử người Chăm đã mất tất cả, chỉ còn lại vài ngôi tháp để thờ tự và cúng kiếng cho trọn đạo hiếu với các bậc tiền nhân Chăm vậy mà những người ăn nhờ ở đậu trên các ngôi tháp Chăm lại là những kẻ vô văn hóa, ăn cháo đá bát khi hàng năm họ thu tiền vé hàng trăm triệu đồng trên những ngôi tháp Chăm vậy mà chỉ vài giờ đóng cửa tháp để người Chăm làm lễ họ lại không quan tâm, không màng đến những tiếng nói của Ban phong tục, cũng như vị Cả Sư trụ trì tháp Po Klaong Garai.” Ong Camnai trao đổi với bảo vệ tháp  vì đơn đã được gởi nhưng tháp vẫn mở toang trước giờ hành lễ. Hãy trả lại công bằng và đảm bảo tự do tín ngưỡng cho người Chăm:  1. Nếu người Việt được tự do đến Chùa theo tín ngưỡng Phật giáo, đến nhà thờ theo tín ngưỡng Công giáo thì người Chăm cũng phải được tự do thăm viếng Tháp mà không phải mất tiền mua vé vào cổng như hiện nay.  2. Nếu các Sư và đạo hữu Phật tử được trụ trì, quản lý các chùa chiền; các Linh mục được quản lý các nhà thờ thì các Tháp Chăm phải giao lại cho các chức sắc Chăm quản lý, thờ tự và cúng kính theo nghi lễ tín ngưỡng, tôn giáo của người Chăm.  3. Nếu Nhà nước muốn khai thác du lịch thì phải có thỏa thuận với các chức sắc và người dân Chăm, nhưng phải ưu tiên đảm bảo cho việc bảo tồn các nghi lễ thờ cúng Tháp;  4. Nếu chính quyền Hà Nội còn tiếp tục “cưỡng bức” Tháp Chăm cho du lịch như hiện nay là “xâm phạm” nơi thờ tự của người Chăm; làm ngăn cản và hạn chế quyền tự do tín ngưỡng và tôn giáo của người Chăm. Như vậy là vi phạm Nhân quyền.  5. Ban Tôn giáo và chính quyền địa phương nơi có các Tháp Chăm tọa lạc phải có trách nhiệm giải quyết vấn đề này để trả lại quyền tự do tín ngưỡng và quyền quản lý Tháp cho chức sắc Chăm.  Những yêu cầu và đề nghị chính đáng trên đây của người Chăm là góp phần xây dựng một xã hội công bằng, tự do và dân chủ ở Việt Nam. 8/2/2014 Glang Anak danlambaovn.blogspot.com

  Bilan than-uh than-on  Hamit grum mưnhi gah pur, pai  (Khi nghe tiếng sấm hướng Đông Nhân dân hớn hở mới hòng yên thân) Thành ngữ Chăm.  Hằng năm, cứ mỗi độ hoa Tagalau (bằng lăng) nở tím khắp cả những vùng đồi xứ sở, những đàn chim Chrao từ đâu bay về, lượn quanh bên những cánh đồng xa xăm bát ngát chạy vào những palei Chăm, trên những sa mạt các vàng cắt đôi vùng trời ra làm hai phần phía trước tầm mắt, trên những đỉnh tháp uy nghi, đứng đó tự bao đời. Khi cái nắng, nóng của đất trời lên đến đỉnh điểm, những tiếng sấm rầm vang khắp vùng trời, báo hiệu một năm mới lại về trên quê hương, xứ sở Panduranga. Đó cũng là lúc người Chăm bắt đầu chuẩn bị cho ngày lể cầu đảo đầu năm, đánh dấu thời khắc chuyển mùa, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, con cháu đầy đàn, tôm cá đầy khoang. Lễ Rija Nưgar thường tổ chức vào những ngày đầu của tháng giêng Chăm lịch. Trong thời gian ấy, các palei Chăm rộn ràng, nô nức trong không khí lễ hội đầu năm. Ngay từ sáng sớm, khi những giọt sương long lanh vẫn còn đọng trên những phiến lá, khi mặt trời chỉ mới vừa hé dạng ở đằng đông, những phụ nữ Chăm chuẩn bị sắm sửa lễ vật gồm trái cây, trầu, cơm, canh, rượu, trà… Rồi khi trời sáng hẳn họ đem lễ vệt đến nơi hành lễ để dâng lên thần linh để cầu mong hạnh phúc, sung túc. Dòng người đi dâng lễ và xem lễ gồm phụ nữ, nam giới, già, trẻ… mặc những trang phục đẹp nhất, mới nhất. Dòng người đi hội làm cho không khí của những làng Chăm trong buổi lễ đầu năm càng thêm nhộn nhịp, tưng bừng, tạo nên cái sắc thái vui tươi, náo nhiệt của một buổi lễ cầu đảo với ý nghĩa tống cựu nghinh tân – tiễn năm cũ, chào đón năm mới. Lễ Rija Nưgar được tổ chức theo quy mô từng làng, thường diễn ra trong một nhà lễ (kajang), được dựng tạm ở một mảnh đất trống đầu thôn. Nhà lễ được dựng lên có hai mái, có hai cây kèo làm trụ, xung quanh được che chắn bằng tre. Dù ảnh hưởng một số tôn giáo như Ấn Độ giáo, Hồi giáo nhưng nổi bật trong tư duy tín ngưỡng của người Chăm vẫn là tính bản địa với tục thờ đa thần. Lễ Rija Nưgar là một sự kết hợp giữa hai tín ngưỡng Awal – Ahier, theo tư duy lưỡng phân lưỡng hợp. Theo đó, người Chăm quan niệm rằng Tamư yang biruw, tabiak yang klak (Ngày vào thần mới, ngày ra thần cũ) hay Tamư mưnuk tabiak pabaiy (Vào cúng gà, ra cúng dê) tức là ngày đầu tiên của lễ sẽ là việc chúc tụng, dâng cúng các vị thần mới, tức là các vị thần Awal (Chăm ảnh hưởng Hồi giáo) lễ vật cúng chính là gà; ngày thứ hai kết thúc thì dạng cúng các vị thần cũ (yang bimong) những vị thần của Chăm Ahier (ảnh hưởng Ấn Độ giáo), lễ vật cúng chính là dê. Đặc trưng của Rija Nưgar chính là tính chất diễn xướng, kết hợp giữa vũ đạo của thầy Ka-ing (thường mặc áo đỏ) với phần tụng ca của thầy Mưdwơn, thường mặc áo trắng vỗ trống baranưng (gồm có 3 người một người hát chính, hai phụ lễ), bên cạnh đó, còn có hai nghệ nhân đánh trống ginơng, một nghệ nhân thổi kèn saranai. Ngoài ra, phần vũ đạo của ông Ka-ing còn có thêm các vật hổ trợ như 1 cây mía đỏ (tượng trưng cho cây chèo); 1 cây quạt, 1 chiếc khăn và 1 cây roi ngựa. Tất cả đạo cụ, ngoài khăn và quạt được thầy Ka-ing cầm tay, còn lại là để tại bàn tổ. Tại bàn tổ, là nơi để lễ vật và đạo cụ múa, còn có một cán rìu (tượng trưng cho công cụ lao động). Ngoài ra, ở ngoài nhà lễ còn có salih – các hình nhân, sẽ được thẻ trôi song vào cuối buổi lễ. Khi đã chuẩn bị đầy đủ tất cả mọi thư cho buổi lễ, khi đám đông đã tề tựu đầy đủ quanh nơi tổ chức lễ, trong không khí linh thiên của một tín ngưỡng truyền thống, thầy Mưdwơn rót rượu và tụng các bài thánh ca về các vị thần, kết hợp với vũ điệu linh thiêng của thầy Ka-ing, hòa theo tiếng trống baranưng, ginơng, tiếng kèn saranai đồng thanh vang lên, họ lần lượt mời các vị thần về để dâng lễ và cầu xin thân linh phù hộ độ trì. Mở đầu lễ Rija Nưgar, thầy Mưdwơn vỗ trống Baranưng, hát bài tụng ca mời gọi thần Po Tang: “…gahluwcuh pahwơl yak ia, klaung khwai da-a yang Po Tang… likau kanư kajap bhih drei yang Po Tang …” (Chúng con xông hương trầm, kính cẩn mời Po Tang về …phù hội độ trì cho chúng con). Sau đó là Po Riyak (Thần Sóng biển), Po Tang Ahauk (Thần chèo thuyền), thầy Mưdwơn vỗ trồng hát về sự tích chèo thuyền: thần đang đi thuyền nhuộm màu chàm, lênh đênh trên biển khơi xa… Thầy Ka-ing cầm cây mía đỏ, biểu tượng cho mái chèo, ông múa điệu chèo thuyền như sóng nhấp nhô trên biển cả. Sau đó lần lượt các vị thần như Cei Sit, Cei Tathun, Cei Dalim… được mời về, thầy Mưdwơn vỗ trống và đọc các bài tụng ca cac ngợi các thần. Đến đoạn ca ngợi và mời gọi thần Po Haniim Par, thầy Mưdwơn hát: “… Mưyaum Po Haniim Par biak ginrơh, Po crauk di Po siam đei, Po klak palei nau ngak nưgar…”. Cùng lúc ấy, ông Ka-ing cầm roi ngựa ngất ngây trong điệu múa, trong tiếng trống, tiếng kèn và tiếng vỗ tay reo hò của đám đông xem lễ, ông Ka-ing thăng hoa và nhảy vào đạp tắt đóng lửa (đã được đốt sẵn) tượng trưng cho nắng nóng khô hạn và hy vọng năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Phần quan trọng nhất, được chờ đợi nhất chính là phần mời gọi Po Nai, thầy Mưdwơn đọc bài tựng ca về tiểu sử thần, thầy Ka-ing hóa thân thành nữ với chiếc khăn trắng đội trên đầu, tay cầm khay trầu và trái cây để múa. Chính lúc này, Po Nai nhập vào thầy Ka-ing và đưa ra lời phán xét đối với, nhân dân vừa lắng nghe lời phán xét vừa khấn vái, cầu xin Po cho nước, phù hộ cho nhân dân làm ăn… Ngoài ra, rất nhiều vị thần được mời về và dâng lễ như Po Klaung Girai, Po Rome, Po Sah Inư, Bia Than Can, Bia Than Cih… Sáng ngày hôm sau phần lễ được tổ chức tương tư nhưng lễ vật cúng chính là dê, ngoài ra điểm khác với ngày lễ hôm trước là việc thả trôi song hình nhân thế mạng (Salih) vào cuối buổi lễ. Hình nhân thế mạng này được làm bằng bột gạo, gồm bốn hình người (hai đàn ông, hai đàn bà) và một số con vật như trâu, heo… đặt trên cái đan bằng tre. Người nặng các hình nhân này là thầy Mưdwơn và Ka-ing, khi đang nặng thầy Mưdwơn vừa vỗ trống, vừa hát bài tụng ca các vị thần. Những hình nhân này đại diện cho những sự khô hạn, nắng nóng, những điều xui xẻo, không may mắn của năm trước. Cuối buổi lễ, người ta thả các hình nhân này ở trên sông (hoặc ở ngã ba đương), những hình nhân này sẽ mang đi những điều xui xẻo và mất mùa của năm cũ, đem lại hạnh phúc, sung túc và sức khỏe cho dân làng trong năm mới.   Lễ hội Rija Nưgar, một lễ hội được diễn ra lúc đầu năm, cũng là thời điểm chuyển giao giữa mùa khô – với cái nắng hạn đạt đến đỉnh điểm và những đồng ruộng khô cháy, đất đai khô cằn ở xứ sở Panduranga – với mùa mưa, nên thực chất bản nguyên chỉ là một lễ thức cầu đảo (cầu mưa). Người Chăm, gắn liền đời sống của mình với nông nghiệp, với ruộng đồng, truyền thống đó có tự bao đời nay, đời sống nông nghiệp cũng hình thành tư duy nông nghiệp, lúc nào họ cũng khát vọng mưa thuận gió hòa, đất đai tươi tốt để có những mùa màng bội thu, hay ít nhất cũng đủ ăn. Khát vọng đó được họ phó thác vào niềm tin về sức mạnh của tự nhiên thông qua các đấng siêu nhiên, họ cầu xin và cúng tế các vị thần để được thỏa mãn ước nguyện. Lễ Rija Nưgar, thể hiện rõ nhất khát vọng đó của cư dân Chăm, hình ảnh vũ điệu đạp lửa thể hiện khát vọng xóa bỏ những khô hạn, nắng nóng, cầu cho mưa xuống, tươi tiêu ruộng đồng, cây trái tốt tươi và con người sinh sôi nảy nở. Và cứ mỗi độ Rija Nưgar được tổ chức thì các vùng người Chăm lại có mưa – những cơn mưa đầu mùa, điều này còn phản ánh tư duy khoa học của người Chăm trong việc tính toán lịch pháp trong việc tính toán thời điểm chuyển mưa để tổ chức Rija Nưgar. Rija Nưgar, còn là nơi phô bày nghệ thuật điễn xướng của dân tộc Chăm thông qua sự kết hợp của những điệu vũ của thầy Ka-ing, với những lời tụng ca, những kho tàng văn học dân gian đầy giá trị của người Chăm như các bài tụng ca về tiểu sử Po Inư Nưgar, Po Rome, Po Klaung Girai… Việc xướng lên những bài tụng ca này trong các dịp lễ hội, chẳng hạn như Rija Nưgar là cách tốt nhất để bảo tồn giá trị văn hóa dân gian truyền khẩu của dân tộc. Ngoài ra, trong Rija Nưgar, dàn đồng ca dân tộc gồm trống Baranưng, Ginơng, kèn saranai… cũng được diễn tấu, tạo nên một sự kết hợp hoàn hảo những giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc. Rija Nưgar – ngoài dịp cầu đảo (cầu mưa) – còn là một dịp diễn xướng dân gian với sự kết hợp văn học dân gian với các nhạc cụ Chăm. Chính sự kết hợp tính chất tâm linh và nghệ thuật đó đã tạo cho Rija Nưgar thành một buổi lễ đặc sắc. Không khí linh thiêng kết hợp với các hoạt động diễn xướng làm cho quê hương, xứ sở rộn ràng, lòng người nức nở, người người – từ già đến trẻ, nam thanh, nữ tú - sắm sửa những bộ cánh mới nhất, đẹp nhất đi chảy hội, tạo nên một không khí nhộn nhịp, sôi động, làm bừng tĩnh các vùng đất có người Chăm sinh tụ. Một năm mới lại về, một Rija Nưgar nữa lại đến, quê hương, xứ sở lại đón mừng một mùa xuân mới với ước vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng phát đạt, thóc lúa đầy bồ, tôm cá đầy khoang,… cầu ơn trên, cho những ước vọng của chúng con được như ý!  Jashaklikei  Saigon, tháng 4 năm 2014. 

   Ở sân chùa Hoa Tiên có một cây cốc đại cổ thụ, thân cây phải 3-4 người ôm. Cặp bạch xà hiển linh canh giữ kho vàng khổng lồ dưới gốc đại thụ Người ta đồn rằng, dưới gốc cây có một kho vàng khổng lồ được người Hời (người Chăm) chôn giấu từ hàng trăm năm trước. Ly kỳ hơn, nhiều nhân chứng còn khẳng định có một cặp bạch xà ngày đêm canh giữ kho báu không cho bất kỳ kẻ nào mạo phạm. Lời đồn “vàng sống”  Bất cứ ai đến chùa Hoa Tiên đều ngỡ ngàng trước một cây đại thụ nằm giữa sân che bóng mát cho ngôi cổ tự. Người dân sở tại quen gọi là cây cốc. Thân cây sần sùi bằng vòng ôm của nhiều người, gốc rễ u mấu, cành lá sum suê, tỏa bóng một không gian rộng lớn. Tương truyền, trước khi lập nên chùa Hoa Tiên thì cây cốc đã mọc sừng sững ở đó rồi. Tính đến nay, cây cũng phải tuổi thọ hàng trăm năm.  Trước đây, từng có nhiều người muốn đốn hạ cây để xây dựng nhà hát nhưng không hiểu sao khi đưa các loại máy móc tới thì chúng lại không thể nào hoạt động được. Nhiều người còn đưa cả máy ủi đến để hy vọng “san bằng” được cây, nhưng khi máy được đưa đến thì cũng bỗng dưng chết máy. Không thể tìm được cách đốn hạ nên cuối cùng chủ đầu tư đành phải “đổi ý” xây dựng nhà hát sang bên cạnh.  Nhưng điều lôi cuốn và khiến khách phương xa tò mò nhất đó chính là lời đồn đại về kho vàng bạc, châu báu được chôn giấu dưới gốc cây. Nhiều người dân quả quyết rằng, ban đêm họ thường thấy ánh vàng sáng rực di chuyển xung quanh “thần mộc”. Họ đồn rằng, “vàng từ dưới đất chui lên hóa dạng con gà đi ăn”... nhưng khi nghe tiếng động hoặc thấy bóng dáng con người là “đàn gà vàng” biến mất trong nháy mắt. Lại có người thấy vàng đi giữa đường liền vồ đến ôm nhưng khi mang về nhà nhìn kỹ thì lại hóa ra... cục đá. Tuy vậy, cũng có không ít người may mắn đào được buồng cau, nải chuối, tượng Phật bằng vàng...  “Có những người đi làm về khuya tận mắt nhìn thấy những đồng tiền vàng cứ bay qua bay lại lấp lánh xung quanh gốc đại thụ nhưng khi tìm đến thì lại không thấy nữa. Nhiều lần như vậy nên người dân tin rằng số vàng đó đã “có linh khí” và có thể di chuyển từ nơi này đến nơi khác”, cụ Nguyễn Hoàng Lộc (gần 70 tuổi, nhà gần chùa Hoa Tiên) cho biết. Nhiều người còn tin rằng những đàn gà vàng đi ăn trong đêm chính là vong hồn của những trinh nữ bị chôn sống theo kho vàng hóa thân mà thành.  Thầy Thích Chơn Đạo giảng giải thêm, trong văn hóa người Chăm trước kia có rất nhiều giai thoại về việc sử dụng bùa ngải để trấn giữ những thứ quý giá của riêng mình hoặc của dòng tộc. Và hình thức “yểm bùa” bằng trinh nữ cũng đã từng được sử dụng. Linh hồn sẽ không được đầu thai nên sẽ phải làm “thần giữ của” mãi mãi cho đến khi lời nguyền được hóa giải.  Không biết thông tin về kho vàng có bao nhiêu phần trăm sự thực nhưng nó đã từng khiến không ít kẻ nổi lòng tham muốn chiếm đoạt. Câu chuyện được đích thân nhà văn Quách Tấn viết lại trong cuốn “Xứ Trầm hương” rằng, dưới thời Pháp thuộc, Công sứ Bréda từng tới làng yêu cầu đào gốc cây để tìm vàng. Người trong làng sợ linh mộc bị đốn hạ thì tai họa xảy đến nên quyết liệt phản đối. “Phép vua thua lệ làng”, viên công sứ đành thối nhượng. Nhưng cũng có người cho rằng, vị Công sứ Pháp kia đã gặp phải những giấc mơ quái đản, bị oan hồn thiếu nữ hành hạ nên đã sợ hãi mà từ bỏ ý định.  Không chỉ có vị Công sứ Pháp có ý định tìm kho báu mà sau này từng có mấy người Chăm ở Phan Rang cũng tìm đến chùa. Họ trưng giấy tờ của ông bà để lại và xin được phép đào gốc cây cốc để tìm của “gia bảo”. Nhưng nhà chùa nhất định khước từ. Đáng sợ hơn có những kẻ bất chấp lệnh cấm mà cố tình đào bới nên đã gặp phải những tai ương, bỗng dưng bị bệnh “ngơ ngơ ngẩn ngẩn” nằm liệt giường, thậm chí có kẻ bỏ mạng mà không hiểu lí do. Người dân tin rằng đó là do hồn ma trinh nữ trừng trị những kẻ dám mạo phạm đến kho báu.  Chùa Hoa Tiên Bạch xà hộ vệ  Đã có thời những ngôi mộ cổ của người Chăm khắp vùng Bình Đình, Khánh Hòa bị những kẻ săn tìm kho báu xới tung, “kho vàng” dưới gốc cây cốc đại thụ cũng bị không ít kẻ để ý dòm ngó. Thế nhưng bên cạnh niềm tin về sự bảo vệ của những “oan hồn trinh nữ”, người dân địa phương còn tin rằng kho vàng linh thiêng được một cặp rắn thần canh giữ suốt đêm ngày. Chính vì thế dù có thèm muốn “nhỏ dãi” cũng không có người nào dám cả gan làm bậy.  Thầy Thích Chơn Đạo dẫn tôi vào một gian mật thất bí mật, nơi nhà chùa lưu giữ pho tượng cổ “lồi” lên từ gốc cây cốc. Sự tích pho tượng Phật lồi này cũng là một điều kỳ lạ. Truyền rằng, một hôm tại gốc cây đại thụ bỗng xuất hiện 2 tượng Phật kì dị. Có người tin rằng đó chính là tượng trấn yểm kho báu của người Chăm nhưng theo thời gian đã tự “lồi” lên mặt đất. Khi nhà sư trụ trì chùa đem vào thờ trong chính điện thì trong đêm một pho tượng biến mất, pho tượng còn lại bị rơi từ trên cao xuống đất, đầu lìa khỏi thân.  Ly kỳ hơn kể từ ngày đó, nhiều người trong chùa nhìn thấy một cặp rắn khổng lồ thoắt ẩn thoắt hiện xung quanh “linh thụ”. Cặp bạch xà dài tới 4 thước và trên đỉnh đầu có mào đỏ rực như lửa. Không chỉ những vị sư thầy ở chùa mới may mắn được gặp mặt “rắn ông, rắn bà” mà những người dân sống gần chùa cũng nhiều lần “hội ngộ” với “rắn thần”. Bà Trần Thị Lạc (67 tuổi, nhà gần chùa Hoa Tiên) kể lại, khi còn con gái, trong một lần đi xem kịch nói về, bà Lạc kinh hãi khi phát hiện một con rắn khổng lồ đang uốn mình trên cây cốc ở trước cổng chùa. Nhưng “rắn thần” không tấn công mà chỉ nhìn bà một lúc rồi trườn đi mất.  Cũng theo lời vị sư trụ trì thì những lời đồn đại về kho vàng chôn giấu dưới gốc cây đại thụ là có thật, tuy nhiên việc tìm được kho báu không phải là điều đơn giản. Bởi lẽ, ngoài việc được những oan hồn trinh nữ bảo vệ, bạch xà canh gác thì những kho báu của người Chăm thường được chôn giấu theo một trận đồ “ngũ hành bát quái” bí mật. Do đó, nếu muốn lấy được vàng thì phải đoán biết chính xác đến từng khắc về thời gian cũng như quy luật vận hành tương xung tương khắc của kì trận.  “Càng khó khăn hơn khi thời gian đã trải qua tới mấy trăm năm. Quy luật vận hành dưới lòng đất nên rất có thể trận đồ này đã biến hóa không còn như lúc nó được chôn giấu nữa”, thầy Thích Chơn Đạo chia sẻ. Có một thời gian người dân xung quanh chùa nhìn thấy lá cây cốc trước chùa bỗng nhiên đổi màu vàng rực cả cây. Điều này khiến cho giả thuyết về sự tồn tại của kho báu được củng cố. Nhiều người cho rằng do dưới gốc cây có kho báu bằng kim loại khiến cho cây không tìm được nguồn dinh dưỡng nên mới héo úa. Chỉ có điều một thời gian sau, lá cây lại bỗng dưng xanh tốt trở lại(?).  Ngoài ra, trên bề mặt thân cây cốc còn có những hình thù kì lạ mà theo như thầy Thích Chơn Đạo cho biết: “Những hình trên gốc cây này đã có cách đây mấy trăm năm rồi. Kỳ thú hơn là những hình xù xì đó trông rất giống cảnh các vị Chư Phật đang cúi đầu trước Đạt Ma Sư Tổ”. Cho đến bây giờ, câu hỏi có hay không một kho vàng dưới gốc cây cốc đại thụ vẫn là một ẩn số. Thế nhưng có một điều chắc chắn là cây cốc cùng với ngôi cổ tự nhiều trăm năm tuổi kia đã trở thành một chứng tích của thời gian, một “kho báu” trong lòng những người dân nơi đây.

Bài viết khá hay mang tính đoàn kết, muốn share lại ở đây cùng các bạn chiêm ngẫm.   Facebook - Inra Jaya Năm ngoái, sắp đến ngày mừng Lễ hội Kate, trên facebook có nhiều bạn Islam lẫn Bà Ni đồng hương tôi mới hỏi:  Người bạn Bà Ni: - Kate này em có về quê chơi không? - Em là Ba-ni em đi Kate để chi anh? Bên em chỉ đi Ramuwan thôi.Người bạn Islam: - Mình là Chăm Islam, chỉ tôn thờ một đấng tối cao duy nhất, tháp Chăm là tháp đạo Hindu, thờ đa thần, mình đi làm gì?Vậy việc tham dự lễ hội Katê có phải là lễ hội của riêng người Chăm Balamon không?  Nói về tháp Chăm:Tháp Cham là biểu tượng của Ấn giáo, nơi chỉ để thờ các thần linh thuộc tôn giáo này, cho nên khi nói người Cham phi Bà-la-môn giáo không phải phụng tự tháp, thì KHÔNG có gì sai. Thế nhưng, khi nhìn sâu hơn vào tinh thần Cham và văn hóa Cham, thì hoàn toàn khác. Có mấy nguyên do: - Các tháp ở khu vực văn hóa Amaravati và Vijaya có thể chỉ thờ thần Ấn giáo, ngược lại hầu hết các tháp vùng Kauthara (Nha Trang) và Pangdurangga (Ninh Thuận – Bình Thuận) đều thờ vua Champa: Tháp Bà ở Nha Trang thờ người sáng lập vương quốc Champa là Po Inư Nưgar; tháp Po Klaung Girai hay tháp Po Rome ở Ninh Thuận; tháp Po Dam và Tháp Po Xah Inư ở Bình Thuận cũng vậy. Là vua, là tướng tài, là ân nhân của cả dân tộc, chứ có phân biệt tôn giáo nào đâu. - Từ Ấn giáo vào Champa (nhất là vùng Pangdurangga), ý nghĩa và chức năng của tháp đã hoàn toàn bị chuyển đổi: tháp đã là tháp Cham đặc trưng, tách biệt khỏi nguồn gốc Ấn Độ của nó; cũng như người Cham Bini dù từ Islam mà ra, nhưng Islam khi vào Champa đã bản địa hóa [dân tộc hóa] thành Cham Bini rất đặc trưng, hoàn toàn khác xa với nguồn gốc Islam nhập ngoại.  Do đó, người Cham Bini thờ phụng tháp thiêng là điều đương nhiên; và trong THỰC TẾ SINH HOẠT TÍN NGƯỠNG, bà con Cham Bini vẫn thờ phụng tháp từ mấy trăm năm qua. Ai cản được sự thật đó? - Một minh chứng lịch sử cụ thể: Vua Po Mưh Taha là người Cham Bini (hay Islam), công chúa Bia Than Cih là Cham Bini được gả cho Po Rome (1627-1651) có xuất thân không rõ ràng. Po Rome mất, người Cham xây tháp thờ vị vua này, còn thi hài hoàng hậu Bia Than Cih (Cham Bini) sau đó được chôn trên đồi tháp phía Bắc (vừa được khai quật tìm thấy). Vậy tháp Po Rome có thuần là của Cham Bà-la-môn không? Và thực tế, Katê hằng năm, người Cham làng Pabblap (Cham Bini) vẫn lên tháp cúng tế, có khi còn đông hơn cả bà con làng Thon gần đó nữa.  Cuối cùng, người Cham hiện theo Islam có cúng tế tháp không? Chuyện cúng tế thì tôi ngoại đạo không có ý kiến; riêng việc xem tháp Cham [đang được thờ phụng] và cũng như Thánh địa Mỹ Sơn [hết còn thơ phụng] là di sản văn hóa tổ tiên, là điều không thể chối bỏ. Chối bỏ nó, có nghĩa là chối bỏ một bộ phận giá trị của văn hóa tổ tiên.     Nói về lễ hội Kate: Lễ hội Katé còn được gọi là Mbang Katé là một lễ hội của đồng bào dân tộc Chăm. Đây là một lễ hội dân gian thiêng liêng đặc sắc và rất quan trọng. Tưởng nhớ đến những người đã khuất, tưởng nhớ đến các vị anh hùng dân tộc (được người Chăm tôn vinh làm thần). => Là của người Chăm nói chung, chứ không riêng cho Chăm đạo nào cả. Vua hay tướng Chăm là vua chung cho cả vương quốc Chăm, dù là tôn giáo nào đi chăng nữa. Tháp Chăm Po Klaung GiraiTháp Chăm Po Rome:Ông Ka-ing: một chức sắc Chăm có trước khi đạo Balamon , Hồi Giáo vào vương quốc Chăm.Raglai: trong lễ đưa rước y phục vua Chăm trong KateTHÊM HÌNH ẢNH LỄ HỘI KATE TẠI ĐÂY:https://www.facebook.com/JAYAphotographer/media_set?set=a.495940383757014.117616.100000231708341&type=3TÌM HIỂU THÊM VỀ CÁC TÔN GIÁO CHĂM:http://vi.wikipedia.org/wiki/T%C3%B4n_gi%C3%A1o_c%E1%BB%A7a_ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Ch%C4%83m----Vì một cộng đồng Chăm đoàn kết!

 Kính gởi, HỘI BẢO TỒN VĂN HOÁ CHAMPA USA Kính cảm ơn quý hội đã gởi thư mời tham dự Katé Lễ Hội Dân Tộc được tổ chức vào ngày 1 tháng 11 năm 2014 tại thành phố San Jose. Chúng tôi xin gởi thư này đến quý hội: 1/- Cảm ơn ông chủ tịch, phó chủ tịch cùng tất cả quý vị thành viên Hội Bảo Tồn 2/- Xin chia xẻ cùng những lời chúc tốt đẹp nhất đến BTC Lễ Hội 3/- Kính lời chúc bà con tham dự Lễ Hội Dân Tộc vui vẻ và hạnh Phúc 4/- Kính cáo lỗi không đến tham dự được vì ngày 31 tháng 10 năm 2014 phải đi lưu diễn xa . Kính chúc thành công Thân ái   Chế Linh Chủ trương CIAC & Bingu Champa

Chăm trong lò hạt nhân Trà Vigia Người xưa có câu: “Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe” cho nên tôi luôn thận trọng khi phải nói điều gì. Lời nói mây bay gió thoảng chỉ nên cao hứng khi trà dư tửu hậu, còn bút sa thì gà chết nên khi viết lại càng cân nhắc hơn! Khổ là: nghe người xưa chưa đủ mà còn phải biết nghe người nay mà hậu sinh thì luôn khả úy, và chưa chắc tôi đã thông minh hơn học sinh lớp Năm! Tất cả vì tương lai con em của chúng ta không chỉ là khẩu hiệu mà phải là hành động trong định hướng và dẫn đường. Sai một ly đi một dặm, những gì có thể nói và đáng được làm trong hôm nay thì không nên để ngày mai. Tôi không biết gì nhiều về điện hạt nhân, chỉ nghe phong thanh đâu đó ở các nước tiên tiến Âu Mỹ có nền khoa học kỹ thuật cao. Cứ tưởng nước mình còn nghèo vì mới ngày nào còn ăn bo bo mì lát ngơ ngác con trâu đi trước cái cày theo sau, nay phút chốc có ĐHN mới biết mình sánh vai cùng cường quốc năm châu lúc nào không biết! Rõ là mình lạc hậu tình hình, cũng nhờ chủ trương đi tắt đón đầu đốt cháy giai đoạn nên ta mới tiến nhanh tiến mạnh đến thế. Việt Nam có ĐHN là niềm tự hào chung của cả dân tộc, cơ hội xóa đói giảm nghèo là nhãn tiền không thể chối cãi; lại nằm chình ình trên Ninh Thuận quê tôi thì còn gì sướng hơn. Vừa mừng vừa lo vì không biết thực hư thế nào, xem báo đài trong nước thì toàn tin thắng trận nên tôi cũng phấn khởi hồ hởi chẳng thua ai.  May ra mình kiếm được chân bảo vệ nhà máy có cơm cháo sống qua ngày, lại góp chút công sức vào tiến trình hạt nhân hóa đất nước thì một kiếp người coi như viên mãn. Tuy nhiên, càng tìm hiểu càng thấy không đơn giản nếu không muốn nói đó là một nhiệm vụ bất khả thi bởi chúng ta chưa đủ tâm, đủ tầm và đủ tài để hiện thực hóa. Có một mắt xích quan trọng và vô cùng nhạy cảm nhưng tuyệt nhiên không ai để ý hay đếm xỉa một cách vô tình đến lạnh lùng. Người ta chỉ đề cập đến lợi ích của ĐHN nhưng không một ai nhắc nhở hay quan tâm đến sự tồn vong của Chăm một khi ĐHN có sự cố. Có thể nói như đinh đóng cột: ĐHN là khắc tinh của Chăm, không thể cùng nhau sống chung hòa bình lâu dài dưới một mái nhà cho dù được sơn son thếp vàng rực rỡ đến mấy! Biết thế nhưng chỉ thế, biết nói với ai và nói ở đâu?! Nhiều bạn già và trẻ có đến hỏi tôi mà có lẽ nhầm người và địa chỉ: - Sao chú bác mày không lên tiếng cho đồng bào nhờ với? - Sao chú bác mày không nói mà lại nhờ tui? – Tôi hỏi. - Ờ cũng vì tui khó nói, không biết nói, không dám nói mới nhờ chú bác mày! Nói như thế để thấy rằng: quyền được nghe, quyền được nói, quyền được sống ở ta còn nhiều hạn chế. Không phải ai cũng nói lên được tâm tư tình cảm và nguyện vọng của mình mà sự nghiệp xây dựng, phát triển bảo vệ đất nước là của toàn dân. Có cảm tưởng như một phát ngôn phản biện xã hội là một hành động liều lĩnh thiếu suy xét và hứng chịu nhiều rủi ro. Đành vậy, tôi chỉ là một nông dân chứ không là trí thức (nói nông dân cho oai thôi chứ thực ra tui chỉ biết cuốc, chả biết cày gieo gặt hái là gì) mà nông dân là lực lượng nồng cốt của xã hội Chăm nên tiếng nói của họ mang tính quyết định. Lẽ ra các bạn phải tìm đến những quan chức chính quyền là người có quyền nói, những kẻ sĩ có học hàm học vị cao là người biết nói, những vị bô lão có uy tín là người dễ ăn nói. Không thì biết rồi khổ quá nói mãi chỉ thêm rách việc! Chỉ xin dẫn lại một số ý kiến của các chuyên gia để nhận diện vấn đề: 1.   Gs Phạm Duy Hiển – nguyên Viện trưởng Viện nguyên tử Đà Lạt: -         Việt Nam ta chẳng có chút lợi thế nào về ĐHN cả. Tài nguyên Uranium hầu như không có. Tri thức khoa học công nghệ còn ở mức a, b, c… Tiền bạc phải đi vay mượn. Cơ sở hạ tầng công nghiệp quá thấp. Trình độ quản lý và kỷ luật công nghiệp hiện đại kém, tai nạn lao động xảy ra liên tục mọi nơi… -         Lại thêm vấn nạn tham những và lợi ích riêng. Cái chúng ta hiện có chỉ là ý muốn của một số người… -         Làm ĐHN mà không đủ tri thức thì rất dễ trở thành một thứ con tin chính trị khi ai đó muốn gây sức ép lên chúng ta. Qua những thông số trên, chúng ta hiện nguyên hình là con nhà nghèo chưa được học hành tử tế nhưng lại muốn chơi sang vung tay quá trán. Không, ta không nên ưu tiên ĐHN bằng cách định kế hoạch 2020 vận hành tổ máy đầu tiên, sau đó xây một lèo 16 lò phản ứng trong 10 năm!!! Và không biết phải thêm mấy chục lò nữa trong tương lai nếu cứ thừa thắng xông lên? Vô tình nước ta trở thành Khu chế xuất hạt nhân của thế giới lúc nào không hay và là nơi quy tập rác thải phóng xạ của địa cầu lúc nào không biết. Xưa, chất độc da cam từ ngoài mang đến con cháu ta gánh chưa xong. Hôm nay ta lại rước về điện hạt nhân tác hại phóng xạ ngàn lần hơn thì e là quá tải cho sự chịu đựng của đồng bào. Chỉ nên liệu cơm gắp mắm cho vừa sức, điện gió và điện mặt trời là ưu thế của miền đất đầy nắng gió này cần nên phát huy đúng mức và đúng sức. Dư dả chút đỉnh thì cho xây sân Gofl và Resort cho các đại gia và khách nước ngoài giải trí thì cũng chưa muộn. Còn nông dân chỉ cần yên ổn làm ăn, chiều sương sương cho tối ngủ ngon đã là phúc đức. Đó là giấc mơ của kẻ ăn mày, không biết trời có chìu lòng người?! 2.   Nhà văn Nguyên Ngọc – Tác giả tiểu thuyết [? - BVN] Rừng Xà nu: -         Thứ nhất: họ đe Việt Nam sắp thiếu nhiên liệu đến nơi rồi, cần nhanh chóng xây dựng ĐHN để tránh nguy cơ trở thành nước phải nhập khẩu năng lượng. -         Thứ hai: ĐHN rất an toàn, kinh nghiệm của chính phủ Nhật Bản đấy, chẳng có gì phải lo. -         Nghề đi chào hàng mà lại! Vấn đề là ở chỗ có người chào hàng thì phải có người dắt mối. Chứ sao, trong nghề buôn bán làm sao có anh này mà không có anh kia! -         Họ tranh thủ công chúng không biết chuyên môn bằng những lời to tát và bằng những thuật ngữ rất chi là bác học, thuyết giảng hùng hồn và đầy tự tin và coi như chỉ dẹp một lần này nữa là xong. Qua câu chuyện trên, ta thấy đây là một vụ mua bán xuyên quốc gia mà mặt hàng ở đây là ĐHN. Thủ phạm chính là nhiên liệu mà chúng ta sắp hết đến nơi, không nên để nước đến chân mới nhảy. Lo xa như thế là tốt nhưng đôi khi tính già hóa non, tính còn hóa mất chưa nói đến tiêu cực hay thằng khờ ra tỉnh. Ta có mỏ than dầu khí cho nhiệt điện, có mỏ nước cho thủy điện, mỏ gió mỏ mặt trời vô tận cho phong quang điện. Chỉ còn thiếu hạt nhân để thâu tóm năng lượng của vũ trụ cho nên phải cấp tốc đầu tư bằng mọi giá khi chúng ta đang là thượng đế được nhiều khách hàng mời chào. Rất tiếc mình không có tiền nên phải mua thiếu giống như đại gia nợ đầm đìa nhưng vẫn nổ banh bách để rồi giãy đành đạch! Không có lò ĐHN nào là an toàn tuyệt đối, còn bảo rằng chất thải không còn phóng xạ thì đúng là coi thường hiện tượng vật lý của những kẻ điếc không sợ súng! Thảm họa Tchernobyl trước kia và Fukushima mới đây là một minh chứng chưa kể những vụ rò rỉ lẻ tẻ chưa được công khai. Cứ để cho Nga Nhật xây dựng ĐHN ở chính quốc vì họ làm chủ được công nghệ này và chẳng phải chính Nhật Bản là nước chủ yếu nhập khẩu năng lượng mà vẫn là một nước công nghiệp phát triển hàng đầu đó sao? Còn chuyện chào hàng, bán hàng và mua hàng thì rõ ràng chúng ta đang nắm lưỡi, nguy cơ đứt tay có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Ham thì ham thật, nhưng thôi cứ đi cày dành dụm tiết kiệm, khi nào có đủ tiền thì mua cho chắc ăn! 3.    Gs Nguyễn Minh thuyết – Cựu đại biểu Quốc hội: -         Khá nhiều quốc gia đã đình chỉ, tiến tới gỡ bỏ các nhà máy ĐHN. Không có lý do gì mà chúng ta cứ cố kết làm một việc đi ngược lại xu hướng chung của khoa học kỹ thuật thế giới như vậy, mà những khả năng xảy ra mất an toàn cũng rất dễ. -         Chúng tôi nghĩ rằng cần thay đổi tư duy. Nếu những gì đã đưa ra trong nghị quyết của Quốc hội, của Đảng, bây giờ so sánh với thực tế có những điều không phù hợp nữa, thì mình có thể thay đổi. Nếu vị Đại biểu Quốc hội nào cũng công tâm như Gs Nguyễn Minh Thuyết thì đất nước này mới có cơ may tồn tại và phát triển. Chúng ta đã nhập nhiều thứ xa xỉ không phù hợp với nhu cầu tiêu dùng khi đất nước còn nghèo. Nhập máy móc lỗi thời của các nước phế thải tạo thêm gánh nặng như một tệ nạn xã hội. Cần phải thay đổi tư duy thôi, nhưng thay đổi là một cụm từ rất khó định nghĩa và tư duy là một hiện tượng siêu hình rất khó nắm bắt. Đành nhờ Trời Phật! 4.  Gs Nguyễn Khắc Nhẫn – nguyên cố vấn chiến lược của Tập đoàn Điện tử Pháp Electricite: -         Bây giờ không có gì là muộn, Muốn dừng là dừng ngay chớ có cái gì đâu. Bao giờ đã xây rồi, lúc đó anh tháo gỡ một nhà máy đã chạy anh sẽ tốn kém hàng chục tỷ đô la. Anh tốn ba, bốn, năm chục năm mới tháo gỡ xong. -         Bây giờ vẫn còn thì giờ để rút lui, và tôi xin cam đoan là Chính phủ thế nào cũng rút lui. Không thể nào đi tiếp được, bởi vì đi tiếp nó sẽ là Fukushima đấy! Ừ cũng chỉ mới là dự định làm ăn lớn, nhưng nhiều người can quá nên chắc phải suy nghĩ lại cho thấu tình đạt lý. Nhưng nếu vì một lý do nào đó Chính phủ không thể rút lui thì làm sao?! Dĩ nhiên không một ai dù có đạo đức chân tu hay tài năng xuất chúng gì đi nữa cũng không ngăn lại được. Nói như ông Putin hồi còn là ở KGB khi nhận chỉ thị của cấp trên: Lệnh là Luật, cứ thế mà làm không phải bàn cãi. Một lò gaz bếp với cấu tạo đơn giản thôi nhưng nếu sử dụng không đúng cách vẫn bị xì nổ gây án mạng nói chi vận hành một nhà máy ĐHN. Cho nên những nghi vấn lo lắng của người Chăm là tất nhiên vì họ đang sống trong vùng phủ sóng hạt nhân tầm bán kính 30km chưa kể những nhà máy khác sẽ nối nhau mọc lên trong tương lai và nếu có sự cố sẽ gây phản ứng dây chuyền không lường được. Hội chứng tâm lý “bất an” thường trực dẫn đến khủng hoảng tinh thần là điều không tránh khỏi! Tôi rất cảm thông với bức xúc của Kiều Dung khi thắc mắc tại sao không đặt ĐHN ở nơi khác mà là Ninh Thuận quê mình. “Chính phủ có quyết định trên với lý do: đây là vùng ít cư dân, có thềm lục địa vững chắc và thuận tiện cho vận chuyển phục vụ vận hành nhà máy” (theo Inrasara). Mới nghe cũng có lý, nếu có sự cố thì vùng ít dân cư này chỉ chết có vài trăm ngàn; còn nếu đặt ở Hà Nội hoặc Sài Gòn thì tổn thất có thể lên vài triệu. Thêm một thông tin thú vị, có một quan chức đầu ngành triệu tập một số trí thức Chăm phủ dụ: các anh chị đừng nghe kẻ địch tuyên truyền xuyên tạc chủ trương chính sách của Nhà nước. Nếu rủi ro có sự cố thì Chăm chết chỉ có một trăm ngàn, còn Kinh thì đến năm trăm ngàn hy sinh. Một tỷ số quá chênh lệch! Ngặt nỗi dân số Chăm (ở tỉnh này) chỉ có chừng ấy, chết hết thì coi như tiệt nòi trong khi thế giới đang nỗ lực bảo tồn những đông vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng. Cũng không nên đem sinh mạng người Kinh Ninh Thuận ra đánh cược vì ai cũng là người cho dù sống ở đâu, làm gì, đang vui hay buồn?! Có thềm lục địa vững chắc và thuận tiện cho vận chuyển thì xem ra ĐHN chỉ có thể trụ trì ở miền đất này, còn nơi khác thì không đủ điều kiện! Khía cạnh này, tôi nghĩ hơi khác Inrasara. Nhân mạng phải được đặt lên hàng đầu, không phải con người thiếu hụt mà phải là con người lành lặn để làm người. Vì một khi xì hoặc nổ thì một số người sẽ bỏ xác tại chỗ, một số không đui thì chột không cụt thì què. Số còn lại may mắn thoát chết thì cũng nhiễm xạ với những mầm bệnh tiềm ẩn. Cứ cho là di dời kịp thời thì họ sẽ sống như thế nào nơi vùng đất mới? Họ sẽ bỏ lại Tháp, Kut, Ghur… bỏ lại tổ tiên làng mạc quê hương đã thành miền đất chết đồng nghĩa với bỏ lại nghi lễ tôn giáo, phong tục tập quán ngàn đời. Di dời dân dành chỗ cho thủy điện có chuẩn bị trước còn gặp nhiều khó khăn bất cập nói chi đến cấp cứu sơ tán hàng trăm ngàn dân trong mưa bụi phóng xạ thì không đáng lo mới là chuyện lạ! Tìm câu trả lời thỏa đáng cho những bất cập bất an đã nêu, tôi rất tâm đắc với mấy vần thơ (lúc dầu sôi lửa bỏng thế này mà còn thơ thì quả là siêu, Chăm nghệ sĩ có khác!) của Ma Kaiapa: Ngày mai 11-3… Panduranga khải hoàn! Mơ ước là thế  nói làm gì chứ Chúng ta luôn được vỗ vỗ rồi cho về Luôn được tôn trọng mời tham dự tham quan lan man Luôn được hỏi han trong tâm thế phải chấp nhận Nói làm gì chứ Ừ nói làm gì chứ, im lặng là vàng! Há miệng mắc quai thôi thì ngậm miệng ăn tiền là thượng sách. Không trách thế hệ trẻ Chăm như Kiều Dung có quyền “nghi ngờ”. Bởi kí ức về vụ 23 tiến sĩ viết cuốn sách miệt thị dân tộc Chăm đã có đơn khiếu kiện với nhiều chữ ký của thân hào nhân sĩ Chăm nhưng tác dụng chỉ như nước đổ đầu vịt, vẫn còn chưa xa. “Giả sử: Nếu người Chăm chúng tôi nhất định không chấp nhận làm lò hạt nhân này, các anh sẽ làm gì? Câu trả lời là: chúng tôi sẽ cố gắng giải thích để đồng bào hiểu, vì đây là dự án mang lại ích lợi cho đồng bào” (dẫn Inrasara). Tôi không hiểu người Chăm hưởng lợi được gì nhưng tai họa mai sau không thể lường nổi. Xem ra vị tiến sĩ phụ trách Dự án này cũng không hiểu gì nhiều hơn đồng bào, chắc chỉ nghe người ta nói rồi rồi nhai lại cho trơn tru. Nói chung người Chăm không có lý do gì để chống ĐHN, chỉ vì ĐHN ở sát bên và thường trực đe dọa sự tồn vong của họ và cả cho bao thế hệ con cháu của họ. Trong quá khứ, họ đã nhiều lần phải sống trong nỗi sợ hãi này nên ngày nay không cần thiết phải lăp lại những sai lầm của lịch sử. Tổ tiên họ đã có công khai phá miền đất này cho chúng ta được thừa hưởng hôm nay, cho nên phải ghi nhận trân trọng và dành cho họ một khoảng trời để thở. Họ là người bản địa nên rất cần được hỏi ý kiến một cách công khai và dân chủ và họ có quyền chọn lựa cuộc sống của riêng mình. Một cuộc trưng cầu dân ý là cần thiết và phải có những giải pháp cụ thể. Ví dụ: nếu ai sợ chết hay không đồng ý thì di dời họ đến lục địa khác nếu có nước nào đồng ý tiếp nhận theo chính sách nhân đạo. Nói như vậy không có nghĩa là ai cũng chống đối, cũng có nhiều người Chăm ủng hộ triệt để. Nếu con mắt quáng gà của tôi nhìn thấy vận mệnh Chăm nằm lọt thỏm trong nồi hạt nhân thì nhiều người khác lại phấn khích hô hào ĐHN trong trái tim người Chăm và sẵn sàng làm nguyên liệu để đốt lò. Cũng không nên làm khó cho Đại biểu Quốc hội Chăm hay hy vọng vào một ai đó có chức năng thẩm quyền vì nếu có trách nhiệm họ đã lên tiếng từ lâu dù trong vô vọng. Chỉ là một tiếng kêu cứu cho người đời sau không oán trách tại sao lúc đó cha ông họ không một phản đối hay trần tình?! Tối qua tôi gặp cơn ác mộng kinh hoàng, có lẽ tôi bị ám ảnh quá nhiều về hiểm họa hat nhân nên tôi thấy bão lửa từ Hiroshima hay Fukushima gì đó với nhiều xác chết dị hình. Viễn cảnh hạt nhân còn liên quan đến chiến tranh từ Iran, Bắc Triều Tiên hay một nước nào đó lấy hạt nhân làm vũ khí răn đe dưới chiêu bài hòa bình. Tôi rùng mình tỉnh dậy trong hơi thở gấp và tim đập mạnh, hình như tôi đã la lên lúc đầu còn ú ớ nhưng rồi cũng thét thành lời: - Trời biển ơi cứu tôi với, cứu Chăm tôi với! Bạn chú bác mày ơi, tôi đã kêu cứu rồi đó, dù chỉ trong giấc mơ! T.V source: inrasara.com

Valentine (Lễ tình nhân) là dịp mà các đôi uyên ương trao cho nhau những lời ngọt ngào, ý nghĩa để thể hiện tình cảm của mình, dưới đây là những lời chúc nhân mùa yêu năm 2015 mà Tinmoi.vn ưu tầm để gửi đến các bạn. Chúc các bạn một mùa Valentine ngập tràn hạnh phúc. Những lời chúc Valentine ngọt ngào là cả tấm lòng người gửi muốn thể hiện Những lời chúc Valentine ngọt ngào dành cho những ai đang yêu "Anh đã luôn mơ những giấc mơ thật đẹp, những giấc mơ trong đó có em…Em đến bên anh thật nồng nàn, say đắm như sự sắp đặt của số phận. Trong mơ, anh là người hạnh phúc, và anh cứ muốn kéo dài giấc mơ hạnh phúc ấy, kéo dài mãi mãi…Chúc em yêu một Valentine thật vui vẻ và hãy nhớ đến anh.”  Anh sẽ luôn nắm tay em ở chỗ đông người, không phải vì sợ em lạc mất, mà để mọi người nhìn vào trầm trồ rằng “hai đứa nó đang yêu nhau đấy”. Trên thiên đường có 10 thiên thần: 5 thiên thần đang chơi đùa, 4 thiên thần đang nói chuyện và 1 thiên thần đang đọc tin nhắn này."Nếu có bản án dành cho anh vì đã yêu em thì anh xin đứng trước toà và nhận bản án chung thân được bên em suốt đời...". "Châu Âu ngủ, Châu Á cũng đang ngủ, Châu Mỹ đang tối dần, chỉ có đôi mắt đẹp nhất trên thế giới này đang đọc tin nhắn của anh. Happy Valentine Day." Anh, người yêu của em. Em biết rằng mình đã chờ đợi anh “mấy chục” năm nay và anh cũng như vậy. Chúng ta vẫn tiếp tục cuộc hành trình để cuối cùng sẽ có một ngày chúng ta nhận ra nhau.Anh yêu! Em yêu anh không vì anh đẹp trai, không vì anh giàu có … mà đơn giản là em yêu anh chứ không vì một lý do nào khác cả. Em không biết sẽ dành tặng cho anh món quà gì vì em nghĩ rằng chúng sẽ không thể hiện hết tất cả tình cảm em dành cho anh Những lời chúc ý nghĩa cho một mùa Valentine hạnh phúc đến với mọi người  "Xin chào bạn. Đây là tổng đài tin nhắn. Ấn phím 1 để có 1 lời khen. Phím 2 cho một lời chúc tốt đẹp. Phím 3 cho 1 nụ hôn. Phím 4 cho 1 cuộc hẹn. Nếu muốn tất cả hãy bấm số của tôi"Em xin lỗi anh hôm nay em bị hạn chế nhắn tin cho anh rồi... Hôm nay khám bệnh, bác sĩ bảo em phải hạn chế với những gì ngọt ngọt… mà anh lại ngọt ngào số một. Em đang liều mạng với tin nhắn này đấy. Happy Valentine-Day. Dành cho những ai đang cô đơn Khi một cánh cửa hạnh phúc đóng lại, một cánh cửa khác lại mở ra. Nếu bạn vừa chia tay với mối tình trước, hãy cố gắng bước qua nỗi buồn vì đâu đó vẫn có người đang chờ đợi bạn. Hãy ngừng ngóng trông về nơi cánh cửa đã đóng mà hãy dành cơ hội cho cánh cửa đang mở ra vì bạn. Đừng quên rằng bên cạnh bạn vẫn còn rất nhiều những người bạn thân. Chúc bạn có một ngày Valentine thật vui bên cạnh những người bạn tuyệt vời của bạn. Và mong cho bạn sớm tìm được tình yêu đích thực của mình. Những lời chúc Valentine hài hước cho ngày Valentine  (Hài hước) "Nếu có bản án dành cho anh vì đã yêu em thì anh xin đứng trước toà và nhận bản án chung thân được bên em suốt đời..." (Hài hước) Em ơi, lúc em đọc tin nhắn này, e đã nợ anh 1 cuộc hẹn. Xoá tin nhắn này, e sẽ nợ a 1 cuộc tình. Lưu tin nhắn này là e nợ anh 1 nụ hôn. Trả lời anh, em nợ anh tất cả. Còn nếu em không trả lời thì em…. đã yêu anh. Hihi, chúc em Valentine vui vẻ. (Hài hước) Thầy Toán dạy anh 1 giờ = 60 phút, 1 phút = 60 giây, nhưng thầy chẳng nói với anh 1 giây không có em lại bằng tới 100 năm. Nhớ em! Hãy cũng cố gắng nhé Gấu yêu, chúng mình quyết tâm đỗ đại học yêu thích nhé. Tớ yêu cậu nhiều cám ơn cậu đã động lực thêm sức mạnh trong học tập cũng như trong cuộc sống.  Những lời chúc Valentine ngọt ngào khiến cho nàng cảm động bất ngờ : Hãy giữ mãi nụ cười trên môi nhé em! Em có biết là, em rất dễ thương khi em cười không? Anh nhìn chỉ muốn Cắn trên đôi môi đó hằng ngày để khắc sâu thêm tính yêu của anh dành cho em. Hãy cho anh cơ hội được chăm sóc nụ cười đó nha em. Đây là Valentine đầu tiên của anh và của chúng ta.  Cái nụ hôn đầu tiên ôi sao thật ngọt ngào anh không thể quên được em à, Cám ơn tính yêu mà em dành cho anh. Yêu em nhiều lắm lắm cún con à. Em yêu à… Anh hứa sẽ luôn nắm chặt tay em, cùng em đi đến cuối con đường tình yêu của hai chúng mình và làm cho em trở thành người hạnh phúc vui vẻ nhất thế gian. Hãy tin tưởng vào anh em nhé. Chúc em một Valentine hạnh phúc. Nếu em là gió… thì tình anh là thảo nguyên mênh mông… Gió có thể vui chơi với mây trắng, đùa giỡn với cánh diều nhỏ…Nhưng gió không thể nhận ra chính mình nếu ngọn cỏ của thảo nguyên không lay động… Em rất vui vì đã có mặt trong giấc mơ của anh – giấc mơ mà anh là người hạnh phúc. Nhưng em mong rằng mình sẽ có mặt trong cuộc sống của anh – nơi mà cả hai chúng ta đều hạnh phúc…Em sẽ nhớ đến anh…sẽ cố nhớ đến anh…Vì em…(Chính em mà thôi)…” Lời chúc Valentine hay và ý nghĩa nhất dành cho bạn trai :  Anh, người yêu của em. Em biết rằng mình đã chờ đợi anh “mấy chục” năm nay và anh cũng như vậy. Chúng ta vẫn tiếp tục cuộc hành trình để cuối cùng sẽ có một ngày chúng ta nhận ra nhau. Anh yêu! Em yêu anh không vì anh đẹp trai, không vì anh giàu có … mà đơn giản là em yêu anh chứ không vì một lý do nào khác cả. Em không biết sẽ dành tặng cho anh món quà gì vì em nghĩ rằng chúng sẽ không thể hiện hết tất cả tình cảm em dành cho anh. "Trên Trái Đất có 8.000.000.000 người. Và em không hiểu vì sao em chỉ nhắn tin cho mỗi mình anh. Có lẽ vì 7.999.999.999 người còn lại không thể thay thế được anh."Em mong rằng em sẽ nhận được món quà rất lớn từ anh – Đó chính là tình yêu của anh, có được không anh? Lần đầu tiên em nhìn thấy anh, em đã thấy tình yêu… Lần đầu tiên anh chạm vào em, em đã cảm nhận được tình yêu. Và sau những khoảng thời gian đó, anh vẫn là người duy nhất em yêu. Đã có đứa nào trong cái đám bạn lẻo mép của mình mách với em rằng anh yêu em nhiều lắm lắm chưa? Chưa có hả? Thôi để anh nói nhé “I love U”. Happy Valentine’s Day! Hôm nay anh nhờ bưu điện gửi tới tặng em một món quà. Đó là nỗi nhớ của anh dành cho em lúc này. Nhưng rất tiếc họ từ chối. Họ bảo vì nó quá lớn. Anh phải làm sao đây? Will you be my Valentine? Lời chúc Valentine dành cho những ai yêu mà không dám nói Những lời chúc Valentine ý nghĩa thay lời khó nói cho những ai yêu đơn phương Thật đáng tiếc khi bạn yêu đơn phương, nhưng còn đáng tiếc hơn nếu bạn yêu mà không dám nói cho người bạn yêu rằng bạn đang nghĩ gì. Khi bạn yêu một ai đó hãy dũng cảm đến nói với họ vì thánh Valentine đã dành cho bạn một ngày đặc biệt để bạn có thể làm điều đó. Chúc bạn có đủ tự tin và dũng cảm để thổ lộ với người ấy, và mong rằng người ta cũng sẽ đáp lại tình cảm của bạn một cách chân thành nhất. Dã Quỳ (Tổng hợp)   Nguồn : Người đưa tin

Th? Ng? Kính g?i :     Các trí th?c Ch?m, h?i sinh viên, nhân dân xã Phan Hòa; C?ng ??ng Ng??i Ch?m trong và ngoài ??a ph??ng; Quý nhà m?nh th??ng quân và các nhà h?o tâm g?n xa. ??n th? Po Kaong Kasat t?a l?c t?i Thôn Bình Minh(Palei Aia mamih), xã Phan Hòa, Huy?n B?c Bình, t?nh Bình Thu?n.Theo truy?n thuy?t, Po Klaong Kasat là m?t quan th?n trong tri?u ?ình Champa có công khai phá ??t ?ai, d?n th?y nh?p ?i?n, canh nông lúa n??c mang l?i ??i s?ng ?m no cho th?n dân Champa. Chính vì vai trò ?ó, ng??i Ch?m ? Ninh Thu?n, Bình Thu?n ?ã l?p ??n ?? th? cúng và t??ng nh? ??n công lao c?a Po Klaong Kasat. S? linh thiêng và n?i ti?ng c?a ngôi ??n này cùng v?i nh?ng ti?ng lành ??n xa ?ã thu hút s? l??ng l?n c?ng ??ng Ch?m t? Ninh Thu?n ??n Bình Thu?n ??n ??n tháp Po Klaong Kasat ?? c?u an l?c nghi?p, ??c bi?t là trong d?p l? h?i c?u m?a hàng n?m.   Trong các th?i k? tr? vì c?a các tri?u ??i nhà Nguy?n, ??n c?a v? th?n Po Klaong Kasat ?ã ???c nh?n phong t?ng 8 s?c phong, các s?c phong này v?n ???c l?u gi? c?n th?n ?? làm c? li?u liên quan ??n v? th?n Po Klaong Kasat, hi?n v?t này không ch? là c? li?u quý hi?m liên quan ??n m?t nhân v?t l?ch s? trong c?ng ??ng ng??i Ch?m mà còn tr? thành các hi?n v?t thiêng liêng khi ti?n hành các nghi l? liên quan ??n Ngài. ??n th? Po Klaong Kasat x?a kia t?a l?c trên dãy núi \"Cek Glang\" n?m trên v? trí d?c núi cao, hi?m tr?. Vì  không ti?n cho bà con ??n ?ây ?? cúng bái, n?m 1972 ng??i dân xã Phan Hòa, xã Phan Hi?p thu?c huy?n B?c Bình, t?nh Bình Thu?n  xin phép th?n linh di d?i ??n Po Klaong Kasat v? ngay t?i ??ng cát Gahul Angaok bên c?nh làng Palei Aia Mamih, nay g?i là thôn Bình Minh, xã Phan Hòa. Tình tr?ng di s?n ??n Po Klaong Kasat ?ang b? xu?ng c?p tr?m tr?ng, r?n n?t, di?n tích khu di tích này có nguy c? b? thu h?p. Chính vì v?y nhân dân xã Phan Hòa làm t? trình xin UBND c?p Xã, Huy?n xin trùng tu l?i.   ???c s? quan tâm, cho phép c?a UBND Huy?n B?c Bình t?i v?n b?n s? 1746/UBND-VX c?a Ch? t?ch UBND Huy?n ngày 17/10/2014 v? vi?c ??ng ý tu s?a ??n Po Klaong Kasat t?i thôn Bình Minh- xã Phan Hòa t? ngu?n kinh phí c?a nhân ?óng góp và v?n ??ng. U? ban nhân dân xã Phan Hòa ?ã ra Quy?t ??nh thành l?p Ban ch? ??o xây d?ng, Ban giám sát, Ban v?n ??ng tài chính, có k? ho?ch chi ti?t d? trù kinh phí xây d?ng là 470 tri?u ??ng, bao g?m: s?a ch?a, tr??ng tu toàn b? nhà c? m?t cách kiên c? v?i s? ti?n là 320 tri?u ??ng, nhà ch?, c?ng, hàng rào, t?m bia, t?c t??ng theo ki?n trúc Ch?m c?, các kho?ng ph?c v?, L? nghi, v?n chuy?n khác là 150 tri?u ??ng.   Hi?n nay s? ti?n ?óng góp c?a nhân dân thôn Bình Minh là 190 tri?u ??ng, s? ?ng h?, tài tr? c?a trí th?c ch?m c?a ??a ph??ng t?i th?i ?i?m này v?i t?ng tr? giá 30 tri?u ??ng. Công trình ???c tri?n khai ti?n hành xây d?ng ?ã h?n m?t tháng, di?n tích c?n không gian nhà c? ?ã ???c s?a ch?a, trùng tu m?i l?i, nh?ng các công trình ph? v?n ch?a ti?n hành, các kinh phí s?a ch?a khu nhà chính v?n còn n? nhà Doanh nghi?p v?t li?u- xây d?ng h?n 100 tri?u ??ng. Vì v?y ?? phát tri?n và b?o v? di s?n v?n hóa tín ng??ng dân gian ??n Po Klaong Kasat, ti?p t?c th?c hi?n ti?n ?? xây d?ng thi công các công trình ph? còn l?i. Vì v?y nhân dân thôn Bình Minh, các Nhân s?, trí th?c, Ch?c s?c tôn giáo, Chính quy?n ??a ph??ng  chúng tôi kính g?i th? ng? này ??n các nhân dân xã Phan Hòa, c?ng ??ng Ng??i Ch?m trong và ngoài ??a ph??ng, quý nhà m?nh th??ng quân và các nhà h?o tâm g? n xa v?i lòng h?o tâm, mong ???c s? giúp ?? h? tr? tài chính  nh?m ?? b?o v? di s?n v?n hóa ??n Po Klaong Kasat, giúp nhân dân thôn Bình Minh, c?ng nh? c?ng ??ng ng??i Ch?m xa, g?n hoàn thành tâm nguy?n th? cúng và t??ng nh? ??n công lao c?a Ngài Po Klaong Kasat. S? quan tâm giúp ??, lòng nhi?t thành h? tr?, tài tr? kinh phí cho ??n Po Klaong Kasat, nhân dân thôn Bình Minh, xã Phan Hòa chúng tôi s? ghi tâm nh? kh?c, l?u danh vào b?ng vàng t?i ??n Po Klaong Kasat.  Trân tr?ng kính chào. Tr??ng Ban t? ch?c S? c? L? Thanh M?i s? h? tr?, tài tr? tài chính c?a quý v? xin liên h? và g?i vào tài kho?n sau:  ??a ch? ti?p nh?n s? ?ng h?: Trong n??c:  - Nguy?n H?u Châu, Phó Ban ch? ??o, Tel :01665289855; - Acar.  ??ng Lòng,  Th? Qu?, Tel :01634730210; - ??ng ??c Tin, Thành viên Ban ch? ??o Tel :01695986167; -  Acar Vaiy. Nguy?n Tr?ng M??ng, K? toán;Tel :01225163491,Tài kho?n:4809205182006 - Chi nhánh Ngân hàng Agribank B?c Bình- Bình Thu?n. - Email: PoKlaongKasat@gmail.com   Hình ?nh Pô Klaong Kasat, Phan Hòa, B?c Bình, Bình Thu?n, Vi?t Nam    

TUYÊN NGÔN CỦA LIÊN HIỆP QUỐC VỀ QUYỀN CỦA CÁC DÂN TỘC BẢN ĐỊA @Jabuel Campa from facebook.com Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc thông qua theo Nghị quyết 61/295 ngày 13 tháng 9 năm 2007 Đại Hội Đồng,Được hướng dẫn bởi các mục đích và nguyên tắc của Hiến chương Liên Hiệp Quốc và lòng tin cao độ vào việc thực hiện những nghĩa vụ theo Hiến chương của các quốc gia,Khẳng định rằng các dân tộc bản địa được bình đẳng với tất cả những dân tộc khác, đồng thời ghi nhận quyền của các dân tộc được khác nhau, được tự coi mình khác và được tôn trọng như vậy,Cũng khẳng định rằng tất cả các dân tộc đều góp phần làm đa dạng làm giàu có những nền văn minh và văn hóa tạo nên những di sản chung cho loài người,Khẳng định thêm rằng tất cả các học thuyết, chính sách và thực tiễn dựa vào hoặc biện hộ cho tính ưu việt của những dân tộc hoặc các cá nhân trên cơ sở nguồn gốc dân tộc, chủng tộc hay những khác nhau về tôn giáo, sắc tộc, hay văn hóa đều là sự phân biệt chủng tộc, giả dối về mặt khoa học, không có giá trị pháp lý, đáng bị lên án về mặt đạo đức và bất công về mặt xã hội,Khẳng định lại rằng các dân tộc bản địa trong khi thực hiện quyền của mình không bị không phân biệt đối xử dưới bất kỳ hình thức nào,Quan ngại rằng các dân tộc bản địa đang phải gánh chịu những bất công của lịch sử do họ bị thực dân hóa và bị chiếm đoạt đất đai, lãnh thổ và tài nguyên ngoài các yếu tố khác, vì vậy các dân tộc bản địa đã bị ngăn cản không thể thực hiện những quyền của họ, cụ thể là quyền phát triển theo các nhu cầu và lợi ích của riêng họ,Công nhận nhu cầu cấp thiết phải tôn trọng và thúc đẩy các quyền vốn có của những dân tộc bản địa xuất phát từ các cơ cấu chính trị, kinh tế và xã hội và từ các nền văn hóa, truyền thống tâm linh, lịch sử và triết học, đặc biệt là từ những quyền của họ đối với đất đai, lãnh thổ và tài nguyên của họ,Cũng công nhận nhu cầu cấp thiết tôn trọng và thúc đẩy những quyền của các dân tộc bản địa đã được khắng định trong những điều ước, hiệp định và các thỏa thuận mang tính xây dựng với các quốc gia,Hoan nghênh việc người bản địa đang tự tổ chức để nâng cao đời sống chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa nhằm chấm dứt tất cả các hình thức phân biệt đối xử và áp bức đang diễn ra ở bất cứ đâu,Tin tưởng rằng việc các dân tộc bản địa tự kiểm soát những sự phát triển có tác động đến họ, đến đất đai, lãnh thổ và tài nguyên của họ sẽ giúp họ duy trì và củng cố những thiết chế, văn hóa truyền thống của mình và để thúc đẩy sự phát triển của họ theo các nguyện vọng và nhu cầu của họ,Công nhận rằng tôn trọng những tri thức, văn hóa và truyền thống bản địa là đóng góp vào sự phát triển bền vững, công bằng và quản lý tốt môi trường,Nhấn mạnh sự đóng góp của việc phi quân sự hóa đất đai và lãnh thổ của các dân tộc bản địa vào nền hòa bình, tiến bộ và phát triển về kinh tế và xã hội, hiểu biết và quan hệ bạn hữu giữa các quốc gia và dân tộc trên thế giới,Đặc biệt công nhận quyền của các gia đình và cộng đồng bản địa được duy trì sự chia sẻ trách nhiệm trong nuôi nấng, dạy dỗ, giáo dục và hạnh phúc của con cái họ, phù họp với các quyền của trẻ em,Xét thấy rằng các quyền được khắng định trong những điều ước, hiệp định và thỏa thuận khác mang tính xây dựng giữa các quốc gia và các dân tộc bản địa trong một số trường hợp là những vấn đề quan ngại, lợi ích, trách nhiệm và đặc điểm mang tính quốc tế,Cũng xét thấy rằng các điều ước, hiệp định và thỏa thuận mang tính xây dựng khác cùng với những mối quan hệ mà họ đại diện là cơ sở cho sự đối tác được tăng cường giữa các dân tộc bản địa và các quốc gia,Công nhận rằng Hiến chương Liên Hiệp Quốc, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa và Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị cũng như Tuyên bố Viene và Chương trình hành động đều khẳng định tầm quan trọng cơ bản của quyền tự quyết của các dân tộc, mà theo đó các dân tộc được tự do quyết định vị thế chính trị và tự do theo đuổi sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của họ,Ghi nhớ rằng không nội dung nào trong Tuyên ngôn này có thể bị sử dụng để chối bỏ quyền tự quyết của bất kỳ dân tộc nào, được thực hiện phù hợp với luật pháp quốc tế,Tin tưởng rằng việc công nhận các quyền của những dân tộc bản địa trong Tuyên ngôn này sẽ giúp làm tăng các mối quan hệ hài hòa và hợp tác giữa quốc gia với những dân tộc bản địa, dựa trên cơ sở các nguyên tắc công bằng, dân chủ, tôn trọng quyền con người, không phân biệt đối xử và lòng tin,Khuyến khích các quốc gia tuân thủ và thực hiện hiệu quả tất cả những nghĩa vụ của họ khi áp dụng cho các dân tộc bản địa theo những văn kiện quốc tế, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến quyền con người trong tham vấn và hợp tác với những dân tộc có liên quan,Nhấn mạnh rằng Liên Hiệp Quốc đóng vai trò quan trọng và liên tục trong việc thúc đẩy và bảo vệ các quyền của những dân tộc bản địa,Tin tưởng rằng Tuyên ngôn này là một bước tiến quan trọng hướng tới việc công nhận, thúc đẩy và bảo vệ các quyền và tự do của những dân tộc bản địa và trong xây dựng các hoạt động liên quan của hệ thống Liên Hiệp Quốc trên lĩnh vực này,Công nhận và tái khẳng định rằng những cá nhân người bản địa được hưởng tất cả các quyền con người được công nhận trong pháp luật quốc tế mà không có bất kỳ sự phân biệt đối xử nào, và những dân tộc bản địa có những quyền tập thể vốn là các quyền không thể thiếu được cho sự tồn tại, thịnh vượng và phát triển hợp thành với tư cách là những dân tộc,Cũng công nhận rằng tình hình các dân tộc bản địa là khác nhau giữa các khu vực, quốc gia và tầm quan trọng của những nét đặc thù quốc gia và khu vực, và những cơ sở lịch sử và văn hóa cần phải được xem xét,Long trọng tuyên bố Tuyên ngôn của Liên Hiệp Quốc về quyền của các dân tộc bản địa sau đây là một chuẩn mực về thành tựu cần phải theo đuổi thực hiện trên tinh thần hợp tác và tôn trọng lẫn nhau:Điều 1Các dân tộc bản địa với tư cách cá nhân hay tập thể có quyền được hưởng thụ đầy đủ tất cả các quyền con người và quyền tự do cơ bản được thừa nhận trong Hiến chương Liên Hiệp Quốc, Tuyên ngôn thế giới về quyền con người và luật pháp quốc tế về quyền con người.Điều 2Các dân tộc và cá nhân người bản địa được tự do và bình đẳng với tất cả những dân tộc, cá nhân khác và có quyền không bị phân biệt đối xử dưới bất kỳ hình thức nào khi thực hiện các quyền của mình, đặc biệt trên cơ sở nguồn gốc xuất xứ và bản sắc bản địa của họ.Điều 3Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết. Theo quyền đó, họ được tự do quyết định vị thế chính trị và tự do theo đuổi sự phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa của họ.Điều 4Trong khi thực hiện quyền tự quyết, các dân tộc bản địa có quyền tự trị hay tự quản trong những vấn đề liên quan đến các công việc nội bộ và địa phương của họ, cũng như những cách thức và phương tiện để hỗ trợ về tài chính việc thực hiện những chức năng tự trị của họ.Điều 5Các dân tộc bản địa có quyền duy trì và tăng cường những thiết chế chính trị, luật pháp, kinh tế, xã hội và văn hóa riêng biệt của họ, trong khi vẫn giữ quyền tham gia đầy đủ nếu họ lựa chọn, vào đời sống chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của quốc gia.Điều 6Mỗi cá nhân người bản địa đều có quyền được có quốc tịchĐiều 7Các cá nhân, người bản địa có quyền sống, được toàn vẹn về thể chất và tinh thần, quyền được tự do và an ninh cá nhân.Các dân tộc bản địa có quyền tập thể là được sống trong tự do, hòa bình và an ninh với tư cách là những dân tộc riêng biệt mà không bị bất cứ hành động diệt chủng nào hay chịu bất cứ hành vi bạo lực nào khác, bao gồm cả việc ép buộc di dời trẻ em từ nhóm này sang nhóm khác.Điều 8Các dân tộc và cá nhân người bản địa có quyền không bị cưỡng ép đồng hóa hay hủy hoại nền văn hóa của họ.Các quốc gia phải có cơ chế hiệu quả để phòng ngừa và khắc phục: Bất kỳ hành động nào có mục đích hoặc tác động để tước đoạt quyền được toàn vẹn là các dân tộc riêng biệt của họ bị hoặc tước đoạt các giá trị văn hóa hay bản sắc dân tộc của họ;Bất kỳ hành động nào có mục đích hoặc tác động để tước đoạt đất đai, lãnh thổ và tài nguyên của họ;Bất kỳ hình thức ép buộc chuyển dân nào với mục đích hoặc tác động nhằm xâm phạm hay tổn hại quyền của họ;Bất kỳ hình thức ép buộc đồng hóa hay hội nhập nào;Bất kỳ hình thức tuyên truyền nào nhằm thúc đẩy hay khuyến khích phân biệt đối xử chủng tộc hay sắc tộc trực tiếp đối với họ.Điều 9Các dân tộc và cá nhân người bản địa có quyền thuộc về một cộng đồng bản địa hay quốc gia, phù hợp với những truyền thống và phong tục tập quán của cộng đồng bản địa hay quốc gia đó. Khi thực hiện quyền này sẽ không được có bất kỳ hình thức phân biệt đối xử nào.Điều 10Các dân tộc bản địa không bị ép buộc di dời khỏi những vùng đất đai hay lãnh thổ của của họ. Không được tiến hành di dời nếu như không có sự đồng thuận tự nguyện và thông báo trước của các dân tộc bản địa và sau khi đã đạt được thỏa thuận đền bù công bằng, thỏa đáng và có khả năng quay trở lại ở nơi cũ khi có thể.Điều 11Các dân tộc bản địa có quyền thực hiện và khơi dậy những truyền thống văn hóa và phong tục tập quán của họ. Điều này bao gồm quyền được duy trì, bảo vệ và phát triển các hình thái văn hóa của họ trong quá khứ, hiện tại và tương lai, chẳng hạn như những di tích khảo cổ và lịch sử, di vật khảo cổ, thiết kế, lễ hội, công nghệ, nghệ thuật biểu hiện, nghệ thuật trình diễn và văn học.Các quốc gia phải có biện pháp khắc phục thông qua các cơ chế hiệu quả mà có thể bảo gồm việc cùng với những dân tộc bản địa phục hồi nền văn hóa, tri thức, tôn giáo và tài sản tinh thần của họ mà đã bị tước đoạt mà không có sự đồng thuận tự nguyện, có thông báo trước hoặc xâm phạm đến luật pháp, truyền thống và phong tục tập quán của họ.Điều 121. Các dân tộc bản địa có quyền thể hiện, thực hiện, phát triển và giảng dạy những truyền thống tôn giáo và tinh thần, phong tục tập quán, lễ hội của họ; có quyền duy trì, bảo vệ và riêng tư tiếp cận các điểm tôn giáo và văn hóa của họ; có quyền sử dụng và kiểm soát lễ vật của họ và có quyền hồi hương di hài của họ.2. Các quốc gia phải tạo điều kiện để những dân tộc bản địa đuợc tiếp cận và/hoặc hồi huơng những lễ vật và di hài thuộc quyền sở hữu của họ thông qua các cơ chế công bằng, minh bạch và hiệu quả với sự tham gia của các dân tộc bản địa có liên quan.Điều 13Các dân tộc bản địa có quyền khơi dậy, sử dụng, phát triển và truyền lại cho những thế hệ sau về lịch sử, ngôn ngữ, truyền thống truyền miệng, triết học, hệ thống chữ viết và văn học của họ; có quyền tạo lập và duy trì những tên gọi riêng của họ cho các cộng đồng, địa điểm và con nguời.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả để đảm bảo quyền này đuợc bảo vệ và đồng thời đảm bảo để các dân tộc bản địa có thể hiểu và đuợc nhận thức về các thủ tục chính trị, pháp lý, hành chính và qua việc cung cấp phiên dịch hoặc các phuơng tiện hỗ trợ phù hợp khác khi ở nơi cần thiết.Điều 14Các dân tộc bản địa có quyền thiết lập và kiểm soát những hệ thống giáo dục và thiết chế cung ứng giáo dục của họ bằng các ngôn ngữ của riêng họ, theo một cách thức phù họp với những phương pháp văn hoá dạy và học của họ.Các cá nhân người bản địa, đặc biệt là trẻ em có quyền được tham gia vào tất cả các cấp và hình thức giáo dục của quốc gia mà không bị phân biệt đối xử.Các quốc gia phải cùng với những dân tộc bản địa tiến hành các biện pháp hiệu quả để cá nhân người bản địa, đặc biệt là trẻ em kể cả những trẻ em sống ngoài cộng đồng của các em được tiếp cận với giáo dục bằng văn hóa và bằng ngôn ngữ của các em ở những nơi có thể.Điều 15Các dân tộc bản địa có quyền về phẩm giá và đa dạng về văn hóa, truyền thống, lịch sử và nguyện vọng của họ mà phải được thể hiện một cách phù hợp trong giáo dục và thông tin đại chúng.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả, có sự tham vấn và hợp tác của các dân tộc bản địa liên quan, để đấu tranh chống lại định kiến và xóa bỏ phân biệt đối xử, thúc đẩy lòng khoan dung, sự hiểu biết và mối quan hệ tốt đẹp giữa các dân tộc bản địa và tất cả những thành phần khác trong xã hội.Điều 16Các dân tộc bản địa có quyền thiết lập những phương tiện truyền thông bằng các ngôn ngữ riêng của họ và được tiếp cận tất cả những hình thức thông tin không bản địa mà không bị phân biệt đối xử.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả để đảm bảo các phưong tiện truyền thông của Nhà nước phản ánh được tính đa dạng của văn hóa bản địa. Thông qua sự đảm bảo tự do biểu đạt mà không có sự định kiến nào, các quốc gia cần khuyến khích những phương tiện thông tin của tư nhân phản ánh đầy đủ tính đa dạng của văn hóa bản địaĐiều 17Các cá nhân và dân tộc bản địa có quyền được hưởng thụ đầy đủ tất cả những quyền được ghi nhận trong pháp luật lao động quốc tế và quốc gia được áp dụng.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp cụ thể với sự tham vấn và hợp tác của các dân tộc bản địa để bảo vệ trẻ em bản địa khỏi bị bóc lột về kinh tế và khỏi bất kể công việc nào gây độc hại hay tổn hại đến việc giáo dục của các em, hay gây nguy hại cho sức khỏe, sự phát triển về thể chất, tinh thần, tâm linh, đạo đức, xã hội của các em, có lưu ý đến tính đặc biệt dễ bị tổn thương của các em và tầm quan trọng của giáo dục đối với việc trao quyền cho các em.Các cá nhân bản địa có quyền không bị phân biệt đối xử về những điều kiện lao động, trong đó có các vấn đề việc làm hay tiền lương.Điều 18Các dân tộc bản địa có quyền tham gia vào việc ra quyết định về các vấn đề có ảnh hưởng tới những quyền của họ, thông qua các đại diện do họ tự lựa chọn theo những thủ tục của riêng họ, cũng như duy trì và phát triển các thiết chế ra quyết định của riêng họ.Điều 19Các quốc gia phải tham vấn và hợp tác một cách thiện chí với những dân tộc bản địa có liên quan thông qua các thiết chế đại diện của riêng họ nhằm đạt được sự thỏa thuận tự nguyện, có thông báo trước của họ trước khi thông qua hay thực hiện những biện pháp lập pháp và hành chính mà có thể ảnh hưởng tới họ.Điều 20Các dân tộc bản địa có quyền duy trì và phát triển những hệ thống hay thiết chế chính trị, kinh tế và xã hội của họ, được bảo đảm thụ hưởng các phương thức tồn tại và phát triển của riêng họ, được tự do tham gia tất cả những hoạt động truyền thống và kinh tế khác của họ.Các dân tộc bản địa khi đã bị tước đoạt những phương tiện tồn tại và phát triển được quyền đền bù công bằng và thỏa đáng.Điều 211. Các dân tộc bản địa có quyền được cải thiện những điều kiện kinh tế và xã hội mà không bị phân biệt đối xử, gồm cả các lĩnh vực giáo dục, việc làm, đào tạo nghề và đào tạo lại, nhà ở, vệ sinh, sức khỏe và an ninh xã hội.2. Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả và khi thích hợp, đưa ra các biện pháp đặc biệt để đảm bảo tiếp tục cải thiện điều kiện kinh tế và xã hội. Phải đặc biệt chú ý đến các quyền và nhu cầu đặc biệt của những nguời cao tuổi, phụ nữ, thanh niên trẻ em và nguời tàn tật bản địa.Điều 22Phải đặc biệt chú ý đến những quyền và nhu cầu đặc biệt của nguời cao tuổi, phụ nữ, thanh niên, trẻ em và nguời tàn tật bản địa khi thực hiện Tuyên ngôn này.Các quốc gia phải cùng những dân tộc bản địa tiến hành các biện pháp để đảm bảo cho phụ nữ và trẻ em bản địa đuợc bảo vệ và bảo đảm đầy đủ khỏi tất cả các hình thức thức bạo lực và phân biệt đối xử.Điều 23Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết và xây dựng những ưu tiên và chiến luợc để thực thi quyền phát triển của họ. Đặc biệt họ có quyền chủ động tham gia tích cực vào xây dựng và quyết định các chuơng trình về y tế, nhà ở, những chuơng trình kinh tế và xã hội khác ảnh huởng tới họ và quản lý những chuơng trình đó thông qua các thiết chế riêng của họ càng nhiều càng tốt.Điều 24Các dân tộc bản địa có quyền sử dụng những loại thuốc cổ truyền và duy trì các tập tục y tế của họ, bao gồm việc bảo tồn những loại cây thuốc, động vật và khoáng chất quan trọng làm thuốc. Cá nhân nguời bản địa cũng có quyền tiếp cận tất cả các dịch vụ xã hội và y tế mà không bị phân biệt đối xử.Cá nhân nguời bản địa có quyền bình đẳng đuợc huởng thụ chuẩn mực cao nhất về sức khỏe thể chất và tinh thần. Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp cần thiết nhằm dần thực hiện đầy đủ quyền này.Điều 25Các dân tộc bản địa có quyền duy trì và tăng cuờng những mối quan hệ tâm linh riêng biệt với các đất đai, lãnh thổ, sông nuớc, vùng bờ biển và những tài nguyên khác do họ sở hữu, chiếm giữ, sử dụng từ xưa và nâng cao trách nhiệm của họ cho các thế hệ sau về mặt này.Điều 26Các dân tộc bản địa có quyền đối với những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên mà họ sở hữu, chiếm giữ, sử dụng hay có đuợc từ trước.Các dân tộc bản địa có quyền sở hữu, sử dụng, phát triển và kiểm soát những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên mà họ đã sở hữu, chiếm hữu hay sử dụng từ xa xưa, cũng như các đất đai, lãnh thổ và tài nguyên mà họ có được.Các quốc gia phải công nhận và bảo vệ về mặt pháp lý đối với những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên này. Sự công nhận đó phải được tiến hành với sự tôn trọng thích đáng đối với những phong tục tập quán, truyền thống và hệ thống chiếm hữu đất đai của các dân tộc bản địa liên quan.Điều 27Các quốc gia phải cùng với những dân tộc bản địa liên quan thiết lập và thực hiện một quá trình công bằng, độc lập, không thiên vị, cởi mở và minh bạch, nhằm công nhận thỏa đáng những pháp luật, truyền thống, phong tục tập quán và hệ thống chiếm hữu đất đai của người bản địa, công nhận và xem xét các quyền của những dân tộc bản địa đối với các đất đai, lãnh thổ và tài nguyên của họ, gồm cả những các đất đai, lãnh thổ và tài nguyên mà họ đã sở hữu, chiếm hữu và sử dụng từ trước. Các dân tộc bản địa có quyền tham gia vào quá trình này.Điều 281. Các dân tộc bản địa có quyền được bồi hoàn, theo cách thức mà trong đó có quyền được hoàn trả, hoặc khi không thể hoàn trả thì được đền bù công bằng, thỏa đáng đối với những đất đai, lãnh thổ và tài nguyên thuộc quyền sở hữu của họ theo truyền thống hoặc họ đã sinh sống hay sử dụng, và bị tịch thu, chiếm dụng hoặc gây hư hại mà không có sự đồng thuận tự nguyện và thông báo trước.2. Trừ khi được sự đồng ý của những người liên quan, việc đền bù sẽ được thực hiện dưới hình thức đất đai, lãnh thổ và tài nguyên tương đương về chất lượng, kích thước và địa vị pháp lý hoặc bồi thường tiền mặt hoặc các hình thức bồi đền bù khác.Điều 29Các dân tộc bản địa có quyền được bảo tồn và bảo vệ môi trường và năng suất của những đất đai, hay lãnh thổ và tài nguyên của họ. Các quốc gia phải thiết lập và thực hiện những chương trình hỗ trợ việc bảo tồn và bảo vệ môi trường của các dân tộc bản địa mà không có sự phân biệt đối xử.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả nhằm đảm bảo không có việc lưu trữ hoặc xả các hóa chất độc hại trong phạm vi đất đai, lãnh thổ của những dân tộc bản địa mà không có sự tự nguyện đồng ý và cho phép trước của họ.Các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hiệu quả để đảm bảo khi cần thiết sẽ thực hiện đầy đủ các chương trình giám sát, duy trì và khôi phục sức khỏe cho những dân tộc bản địa được thực hiện như đã thiết lập và thực hiện bởi những người bị ảnh hưởng bởi các các loại vật liệu như vậy.Điều 30Không được triển khai các hoạt động quân sự trên đất đai và trong phạm vi lãnh thổ của những dân tộc bản địa, trừ khi một mối đe doạ to lớn với lợi ích công cộng liên quan, hoặc được sự tự nguyện đồng ý hoặc được yêu cầu bởi chính các dân tộc bản địa liên quan.Các quốc gia phải tiến hành những cuộc tham vấn hữu hiệu với các dân tộc bản địa có liên quan qua những thủ tục đặc biệt và qua các thiết chế đại diện của họ, trước khi sử dụng những đất đai hoặc lãnh thổ của họ cho các hoạt động quân sự.Điều 311. Các dân tộc bản địa có quyền duy trì, kiểm soát, bảo vệ và phát triển những di sản văn hóa, kiến thức truyền thống và các biểu hiện văn hóa truyền thống, cũng như sự thể hiện về khoa học, kỹ thuật và văn hóa của họ, kể cả những nguồn tài nguyên con người và tài nguyên gien, giống cây, thuốc men, kiến thức về tính chất của các quần thể động, thực vật, truyền thống truyền miệng, văn học, hội họa, kiểu dáng, thể thao và trò chơi truyền thống và các hình thức nghệ thuật nghe nhìn và biểu diễn. Họ cũng có quyền duy trì, kiểm soát, bảo vệ và phát triển các tài sản trí tuệ đối với di sản văn hóa, kiến thức và các hình thái văn hóa truyền thống như vậy.2. Cùng với những dân tộc bản địa, các quốc gia phải tiến hành những biện pháp hữu hiệu để công nhận và bảo vệ việc thực thi các quyền này.Điều 32Các dân tộc bản địa có quyền tự quyết định và xây dựng những ưu tiên và chiến lược để phát triển hoặc sử dụng đất đai, lãnh thổ và các nguồn tài nguyên khác của họ.Các quốc gia phải tham khảo và hợp tác với thiện chí với những dân tộc bản địa liên quan thông qua các thiết chế đại diện của họ để đạt được sự đồng thuận tự nguyện và được thông tin trước khi thông qua bất kỳ dự án nào có ảnh hưởng đến những đất đai hay lãnh thổ, các nguồn tài nguyên của họ, đặc biệt khi có liên quan đến việc phát triển, huy động và khai thác khoáng vật, nguồn nước và các nguồn tài nguyên khác.Các quốc gia phải xây dựng những cơ chế bồi hoàn công bằng và thỏa đáng cho bất kỳ các hoạt động như vậy và phải tiến hành những biện pháp thích hợp nhằm giảm thiểu các tác động bất lợi về môi trường, kinh tế, xã hội, văn hóa và tâm linh.Điều 33Các dân tộc bản địa có quyền quyết định bản sắc hay tư cách thành viên của họ theo những truyền thống và tập quán của họ. Điều này không hạn chế quyền của các cá nhân bản địa trong việc có tư cách công dân tại những quốc gia mà họ đang sinh sống.Các dân tộc bản địa có quyền được quyết định những cấu trúc và lựa chọn thành viên của các thiết chế của họ theo với những thủ tục riêng của họ.Điều 34Các dân tộc bản địa có quyền thúc đấy, phát triển và duy trì những cấu trúc thiết chế và các phong tục, tâm linh, truyền thống, thủ tục, tập tục riêng của họ và trong trường hợp có tồn tại thì cả những hệ thống pháp lý hoặc tập quán theo các chuẩn mực quốc tế về quyền con người.Điều 35Các dân tộc bản địa có quyền quyết định những trách nhiệm của các cá nhân đối với những cộng đồng của họ.Điều 36Các dân tộc bản địa, đặc biệt những dân tộc bị chia cách bởi các biên giới quốc tế có quyền được duy trì và phát triển những mối liên lạc, quan hệ và hợp tác, bao gồm các hoạt động vì những mục đích tâm linh, văn hóa, chính trị, kinh tế và xã hội với riêng các thành viên của họ cũng như với những các dân tộc khác qua biên giới.Các quốc gia thông qua tư vấn và hợp tác với những dân tộc bản địa phải tiến hành các biện pháp để thúc đẩy việc thực hiện và đảm bảo việc thực hiện quyền này.Điều 37Các dân tộc bản địa có quyền công nhận, tuân thủ và thực thi những điều ước, thỏa thuận cũng như các hiệp định mang tính xây dựng khác đã được ký kết với những quốc gia hoặc chủ thể kế tục của họ và được các quốc gia tôn vinh và tôn trọng đối với những điều ước, thỏa thuận và hiệp định khác mang tính xây dựng như vậy.Không có nội dung nào trong Tuyên ngôn này có thể bị hiểu theo nghĩa gây hạn chế hoặc xóa bỏ quyền của các dân tộc bản địa đã được ghi nhận trong các hiệp ước, hiệp định và thỏa thuận mang tính xây dựng khác.Điều 38Các quốc gia phải thông qua tham vấn và hợp tác với những dân tộc bản địa tiến hành các biện pháp thích họp, kể cả những biện pháp lập pháp để đạt được các mục tiêu của Tuyên ngôn này.Điều 39Các dân tộc bản địa có quyền tiếp cận hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật từ những quốc gia và thông qua hợp tác quốc tế nhằm đảm bảo việc hưởng thụ các quyền đã có trong Tuyên ngôn này.Điều 40Các dân tộc bản địa có quyền tiếp cận quá trình đưa ra quyết định nhanh chóng thông qua những thủ tục công bằng và thỏa đáng để giải quyết các tranh chấp và xung đột với những quốc gia hay các bên khác, cũng như những cơ chế bồi hoàn hiệu quả đối với tất cả các xâm phạm đến những quyền cá nhân và tập thể. Khi đua ra quyết định nhu vậy phải xem xét thỏa đáng đến các tập quán, truyền thống, luật lệ và hệ thống pháp luật của những dân tộc bản địa liên quan và các quyền con nguời quốc tế.Điều 41Các bộ phận và cơ quan chuyên môn trong hệ thống Liên Hiệp Quốc và những tổ chức liên chính phủ khác phải góp phần vào việc hiện thực đầy đủ các điều khoản trong Tuyên ngôn này qua việc huy động hợp tác tài chính và hồ trợ kỹ thuật, bên cạnh những công việc khác. Phải thiết lập các cách thức và biện pháp đảm bảo sự tham gia của những dân tộc bản địa về các vấn đề ảnh huởng đến họ.Điều 42Liên Hiệp Quốc và những cơ quan trực thuộc, bao gồm Diễn đàn thuờng trực về các vấn đề bản địa, các cơ quan chuyên môn, kể cả ở cấp quốc gia và các quốc gia phải thúc đẩy việc tôn trọng và áp dụng đầy đủ những điều khoản của Tuyên ngôn này đồng thời theo dõi tính hiệu quả của nó.Điều 43Các quyền đuợc ghi nhận ở đây tạo thành những chuẩn mực tối thiểu cho sự tồn tại, phẩm giá và thịnh vuợng của các dân tộc bản địa trên thế giới.Điều 44Tất cả những quyền và tự do đuợc ghi nhận ở đây đều đuợc đảm bảo bình đẳng cho các cá nhân nguời bản địa, bất kể nam hay nữ.Điều 45Không có nội dung nào trong Tuyên ngôn này có thể bị hiểu theo nghĩa hạn chế hoặc xóa bỏ các quyền mà những dân tộc bản địa đang có hoặc có thể có trong tuơng lai.Điều 46Không có gì trong Tuyên ngôn này có thể bị hiểu theo nghĩa ngầm cho phép bất kỳ quốc gia, dân tộc, nhóm hoặc cá nhân có quyền tham gia hoặc tiến hành bất kỳ hoạt động nào trái với Hiến chuơng Liên Hiệp Quốc hay đuợc hiểu theo nghĩa cho phép hoặc khuyến khích bất kỳ hành động có thể tách rời hoặc xâm phạm toàn bộ hoặc một phần toàn vẹn về lãnh thổ hay thống nhất về chính trị của các quốc gia độc lập và có chủ quyền.Khi thực hiện các quyền ghi nhận trong Tuyên ngôn này, phải tôn trọng các quyền con nguời và tự do cơ bản. Những hạn chế việc thực hiện các quyền ghi nhận trong Tuyên ngôn này phải do pháp luật quy định và phải phù hợp với các nghĩa vụ quốc tế về quyền con nguời. Những hạn chế về quyền nhu vậy không đuợc gây nên sự phân biệt đối xử và chỉ đuợc thực hiện khi cần thiết vì mục đích đảm bảo ghi nhận và tôn trọng quyền và tự do của nguời khác và nhằm đáp ứng các yêu cầu về công bằng và bắt buộc nhất của một xã hội dân chủ.Các điều khoản nêu ra trong Tuyên ngôn này phải đuợc giải thích trên cơ sở phù họp với những nguyên tắc công bằng, dân chủ, tôn trọng quyền con nguời, bình đẳng, không phân biệt đối xử, quản lý quốc gia tốt và thiện chí. theo facebook.com  

theo vovworld.vn (VOV5) - Âm nhạc và ca múa có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người Chăm. Tại các lễ hội truyền thống, những buổi biểu diễn ca múa dân gian của người Chăm, không thể thiếu bộ nhạc cụ, yếu tố làm nên nét riêng, mang đậm màu sắc văn hóa dân tộc Chăm. Nhạc cụ truyền thống của người Chăm rất phong phú, đa dạng, bao gồm các nhạc cụ thuộc bộ gõ như: trống Ghi- năng, trống Paranưng; các nhạc cụ thuộc bộ hơi như kèn Saranai và các nhạc cụ thuộc bộ dây như kèn Ca nhi, nhị Mu rùa... Trống ghinăng là loại nhạc cụ không thể thiếu trong các dịp lễ hội của người Chăm   Nghe nội dung chi tiết tại đây: Trong các lễ hội của người Chăm không bao giờ thiếu tiếng trống Paranưng. Đây là loại trống tròn, một mặt được căng bằng da và gắn vào tang trống bằng những sợi dây dẻo, đan chéo nhau. Trống thường được hòa âm cùng kèn Saranai và trống Ghi-năng. Khi chơi trống, những ông thầy đặt trống trước bụng,vành trống tì vào đùi, dùng các ngón tay vỗ vào mặt trống để tạo ra những âm thanh vang rền, trầm bổng khác nhau. Theo quan niệm của người Chăm, bộ ba trống Paranưng, kèn Saranai và trống Ghi-năng tượng trưng cho 1 con người. Ông Quảng Dựng, một nghệ nhân của Trung tâm Văn hóa thông tin huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, cho biết: “Kèn Saranai là đại diện cho cái môi. Còn Paranưng đại diện cho bụng. Còn trống Ghi- năng là 2 đầu gối. Kèn Saranai, trống Ghi- năng, trống Paranưng thì chơi trong những ngày lễ hội của dân tộc. Đám ma cũng dùng kèn Sananai nữa. Cái đó là những ông thầy sắp xếp. Khi lễ hội, ông thầy mưng-tồn mới được đánh. Không phải ông Tồn là không được đánh. Trống Ghi-năng và kèn Saranai thì ai thuộc đều được đánh”. Kèn saranai của người Chăm Trống Ghi-năng có hình dạng tương tự như trống cơm của người Việt nhưng lớn hơn. Khi diễn tấu, bao giờ trống ghi năng cũng đi thành 1 cặp và được đặt chéo nhau, một mặt tiếp đất, một mặt hướng lên trời. Những tiết tấu sôi động của trống Ghi-năng góp phần làm cho không khí buổi lễ thêm tưng bừng, rộn ràng.Còn kèn Saranai là là nhạc cụ thổi bằng hơi, gồm 3 phần: phần chuôi làm bằng đồng, bên trong có gắn lưỡi gà dùng để thổi, phần thân bằng gỗ và loa kèn. Các nghệ nhân thường ví kèn Saranai là phần đầu của bộ ba trống Paranưng, kèn Saranai, trống Ghi-năng, bởi tiếng kèn Saranai thường mở đầu cho mỗi điệu thức hay chuyển từ điệu này sang điệu khác.Tiếng trống Paranưng, kèn Saranai và trống Ghi-năng luôn làm say đắm lòng người nghe. Thế nhưng, để sử dụng được những nhạc cụ này không phải là dễ. Đó là những kỹ thuật khó, đòi hỏi phải dày công tập luyện. Những người tập đánh trống, thổi kèn phải tìm một nơi xa làng, để khi thổi kèn hay khi vỗ trống, âm thanh không vang về tới làng. Ông Quảng Dựng cho biết: “Trống Paranưng, kèn Saranai không được thổi trong làng. Khi học đánh trống Paranưng, kèn Saranai thì phải ra nương rẫy nào đó xa để đánh, cho khỏi âm vang to, sợ ông già ngủ không được. Nghe nói là đừng có đánh trong làng không thì ma quỷ sẽ về làng”.  Người Chăm ở Bình Thuận, Ninh Thuận không chỉ chú trọng vào việc chơi nhuần nhuyễn nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình mà họ còn biết làm ra trống, kèn. Để làm một bộ 3 nhạc cụ đó, người lành nghề cũng phải mất một tháng ròng. Ở Ninh Thuận có nghệ nhân Thiên Sanh Thềm, là người biết chơi và biết làm các loại nhạc cụ. Ông Thềm cho biết: “Tôi nhận đào tạo các con cháu còn trẻ đến khi có kết quả. Giờ nghệ nhân làm được trống, kèn ở đây không còn nhiều và đều già nên tôi làm để truyền lại cho con cháu. Những người được học đều đã làm được còn vài người vẫn đang học”.Trống Paranưng, kèn Saranai và trống Ghi-năng là bộ ba nhạc cụ không thể thiếu trong các dịp lễ hội của người Chăm. Nếu thiếu một trong 3 nhạc cụ này sẽ không tạo được bản độc tấu âm thanh đặc sắc và người Chăm cũng không bao giờ chơi nhạc khi thiếu 1 trong 3 loại nhạc cụ độc đáo này. Trống Pananưng hay kèn Saranai, trống Ghi -năng của người Chăm chỉ xuất hiện trong các lễ hội, không phục vụ sinh hoạt đời thường của người dân. Đó là những nhạc khí thiêng, gắn kết con người với thế giới thần linh./.  Nga Anh    

TÌM HIỂU VÀ GIỚI THIỆU VỀ ĐỀN PO SAH Ở PALEI CAOK( THÔN HIẾU LỄ) Đền Po Sah tọa lạc ở phía tây thuộc thôn Hiếu Lễ ( plei Caok) xã Phước Hậu. Đền được tu bổ và sửa sang lại vào năm 2000 để phục vụ cho bà con trong làng cũng như cho các làng bên đến đây để cúng kính (kinh phí do nhân dân trong thôn đóng góp). Theo các cụ già trong palei kể lại rằng. Ở thời kì Poklong GaRai ( 1151 - 1205) trị vì .Po Sah là một vị tướng thân cận và trung thành với vua và ngài cũng có lòng vị tha, biết thương yêu dân chúng.Thấy vậy Po Klong GaRai cho ông cai quản khu vực này gồm các palei thuộc xã Phước Hậu và Phước Thái. Được cai quản ở vùng này trong quá trình sinh sống và làm việc Ngài đã giúp nhân dân trong vùng làm ruộng, chăm lo đời sống cho nhân dân và Ngài rất yêu dân chúng. Cho đến khi qua đời. Để tưởng nhớ đến công ơn to lớn của Ngài bà con vùng này đã lập đền để thờ ông. Đền thờ ông trước đây rất là đơn giản như một túp lều, biểu tượng là linga mang hình người và có mặc quần áo khăn quấn trên đầu rất là chu đáo.Trước kia đền thờ này thuộc palei Baoh DaNa (thôn Chất Thường).Vì khu đất lập đền thờ là vùng đất của thôn Chất Thường. Sau cơn lũ từ năm 1964 nhân dân plej Caok đã bỏ nơi cũ ( thôn Trường Thọ bây giờ) về sinh sống tại nơi cho đến bây giờ và lấy tên là palei Caok (Hiếu Lễ bây giờ, xem ‘vài nét về plei Caok của vijanhan’).Từ khi về sinh sống tại vùng đất mới này trong đó có đèn Po Sah. Từ đó cho đến nay đền thuộc quyền cai quản, chăm nom của bà con thôn Hiếu Lễ.  Đền Po Sah này là nơi rất linh thiêng mỗi khi người dân trong làng và ngoài làng có việc cầu thì thường mang lễ vật đến đây cúng để xin thần phụ hộ như chuẩn bị dựng nhà, hay chuẩn bị tổ chức đám cưới cho con cái, hay trong thôn chuẩn bị làm việc gì đó, và đặc biệt là vào đầu năm Chăm lịch bà con thôn Hiếu Lễ thường làm lễ cúng rất nhiều và linh đình.  Ngoài đền Po Sah là nơi người dân palei Caok thường đến đây để cúng kính thì các palei khác cũng đến để cầu an cho gia đình, con cháu không bệnh tật, cầu cho gia đình hạnh phúc, dân làng bình yên. Khi người dân cầu an và đã được như mong muốn sang năm hoặc vào thời gian thích hợp người dân lại mang lễ vật đến đây để tạ ơn Ngài. Lễ vật cúng cho Ngài rất là đơn giản nếu công việc nhỏ thì lễ vật bao gồm: 3 trứng vịt, 1 chai rượu, mấy tem trầu và người chủ lễ thường là thầy cúng trong làng. Nhưng có khi gia đình mang các lễ vật lớn đến đây để cúng như, 2 con già, canh, cơm, xôi, chè, trứng, rượu, trầu,….đó là đối với công việc thành công lớn như: Con cái thi đậu vào đại học, hay tốt nghiệp, hay gia đình đã đã thực hiện một việc lớn thành công…..Chủ lễ là bà bóng trong làng (Muk pajaw). Hiện giờ Muk pajaw cua palei la Muk pajaw Thương  Từ vài năm trở lại đây đền Po Sah được người dân trong palei (làng) và các palei khác quan tâm hơn và đặc biệt là vào dịp đầu năm Chăm lịch sau khi lễ “ Rija NâGar” xong người dân lại mang lễ vật đến đây để cúng và cầu an cho gia đình và dân làng được hạnh phúc và bình yên.  Đây là bài viết sơ khảo của tôi, hy vọng những ai quan tâm và biết về đền Po Sah ở palei Caok hãy đóng góp cho độc giả những tin chính xác và cụ thể hơn. Dwa dar phun! Vija nhàn Đây là một số hình ảnh về đền Po Sah

Ước mong đến dự lễ hội Kate 2015 tưởng niệm tổ tiên người Chăm thành hiện thực. Hôm nay, chúng tôi gồm có hai vợ chồng anh Đỗ Thành Công, Giáo sư Trương bổn Tài và tôi được tiếp đón thân tình như là anh em. Cám ơn các bậc trưởng thượng Chăm,Đặng Khánh Linh và BTC. Tôi ghi nhận vài điều sau : 1) các bạn nhìn thấy có gì khác với áo dài Việt Nam của quý cô bà Chăm đang mặt trong tấm hình này không? Nếu nhận ra rồi, xin hỏi ý kiến của các bạn là ai bắt chước ai trong chiếc áo dài truyền thống? 2) Cộng đồng Chăm ở Cali( hay là USA) qua đây theo diện vượt biên, HO, Đoàn tụ v.v giống cộng đồng người Việt Hải Ngoại. Các bậc tiền bối Chăm nhiều người là cụu sỉ quan, dân biểu, các cấp chính quyền thời VNCH. 3) Món ăn soup thịt dê truyền thống Chăm có nước lèo như là nước bún bò Huế. Điều này các bạn nên tin sự phán xét nầy vì Tôi là người Huế Chính gốc,được ăn bún bò trước khi biết ăn phở. Huế lại một châu của vương quốc Chiêm Thành ngày xưa, các chử Ni, Tê người Huế xài chung với Người Chăm. Bạn có nhận xét gì về nguồin gốc của bún bò Huế. 4) Tôi tìm ra đáp án vì sao vua Minh Mạng cấm các quan lấy vợ Chăm? Vì các cô Chăm rất đẹp nên các quan đua đòi lấy vợ Chăm. Nếu tôi làm quan thời ấy nhất định từ quan để lấy vợ Chăm nếu mà có người thuơng. Có điều không hiểu là vua Minh Mạng có đến 100 bà vợ thì có vợ Chăm không? Vua chỉ cấm quan không được lấy vợ Chăm chứ không cấm vua. 5) các bạn có thể vào để biết thêm sinh hoạt xã hội của người Chăm quahttp://nguoicham.com/. Đặc biệt trong đó có ngày lễ hội văn nghệ miễn phí khác 28-11 tại San Jose có chi tiết trong website, mong mọi người tham dự. 6) Chị Tiên thay anh Đỗ Thành Công phát biểu và anh Trương bổn Tài nói về lịch sử Chăm được mọi người vổ tay nhiệt liệt. Tình huynh đệ thêm phần khắn khít với phần Dạ vũ.   Source: facebook.com    

  NC News - Nhắc đến Ninh Thuận ai cũng biết đó là một tỉnh đầy nắng và gió ở cực Nam Trung Bộ, và đây cũng là tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc Chăm sinh sống nhiều và lâu đời nhất ở nước ta, chiếm khoảng 50% dân tộc Chăm trên toàn quốc.Đến Ninh thuận các bạn sẽ được tìm hiểu nền văn hoá Chăm qua nhiều công trình kiến trúc cổ kính còn đứng sừng sững trên những ngọn đồi như ngọn tháp, những điệu múa thật uyển chuyển của những cô gái Chăm, tham gia vui chơi cùng các lễ hội lớn của người như: Lễ hội Katê được người Chăm theo đạo Balamôn tổ chức, và Lễ Ramưwan do người Chăm theo đạo hồi giáo Bàni tổ chức. Ngoài ra, chúng ta còn có thể đến thăm các làng nghề truyền thống của người Chăm đó là: làng dệt thổ cẩm Mỹ nghiệp, gốm Bầu trúc. Chính tại vùng đất đầy nắng và gió này, dân tộc Chăm đã được phân bố ở khắp vùng trong toàn tỉnh, từ đồng bằng lên miền núi và xuống các vùng ven biển vẫn có mặt người Chăm sinh sống và lập nghiệp tại vùng đất mà mình đang sống. Tại đây dân tộc Chăm sinh sống tạo nên một vòng cung bao quanh tỉnh (NưGar) Ninh Thuận.Để cho các bạn biết về các làng Chăm ở Ninh Thuận chúng tôi sẽ giới thiệu sơ lược về địa bàn cứ trú, tên gọi để cho các bạn tiện tham khảo và muốn đến palei mình cần đi tìm.Địa điểm và địa danh của các Palei (làng) Chăm được liệt kê theo tuần tự như sau:Palei Bhar RiYa: Có tên gọi là làng Bình Nghĩa, thuộc xã Bắc Sơn, huyện Thuận Bắc. Đây là palei sống xa nhất cách biệt với các palei Chăm khác trong tỉnh, các hoạt động văn hoá Chăm và sinh hoạt của người dân ở đây vẫn còn lưu giữ hầu như còn nguyên vẹn như con gái đúng tuổi thì mặc chăng, tổ chức lễ RiJa NưGar rất long trọng.Palei đa số là người dân theo đạo Balamôn sinh sống nên các hoạt động đều diễn ra mang tính lễ nghi của Balamôn hơn. Có các vị chức sắc như Po Bac (phó cả sư), Ôn Kadhar (thầy kéo đàn Kanhi), và các thầy cúng khác.Một số các hoạt động văn hoá lớn diễn ra trong năm tại palei như: Lễ hội đầu năm hay còn gọi là RiJa NưGar. Lễ hội này vào tháng 1 Chăm lịch (nhằm vào tháng 4 dương lịch), các sinh hoạt của lễ này như cúng lễ rước Ppo Bir Thun ở thôn Mỹ Tường (Ninh Hải), và lễ hội Katê vào mùng 1 của tháng 7 theo Chăm lịch (khoảng tháng 10 dương lịch) và các lễ nghi khác.Palei Pamblap: Được chia ra làm 2 làng, đó là Pamblap A Lhak và Pamblap Biraw* Palei Pamblap A Lhak là palei đã hình thành từ lâu có tên gọi là An Nhơn thuộc xã Xuân Hải, Huyện Ninh Hải. * Palei Pamblap Biraw là palei được tách ra từ palei Pamblap alhak. Có tên gọi là Phước Nhơn, thuộc xã Xuân Hải, huyện Ninh Hải.Hai palei này tuy hai mà một tuy một mà hai, là làng Chăm Bàni sống xa hơn các làng Chăm Bàni khác. Ở palei Pamblap theo đạo giáo hồi giáo Bàni được chia ra thành hai nhánh và được tồn tại sống rất hài hòa với nhau, đấy là đạo Hồi giáo Bà Ni và đạo Hồi giáo Islam. Cả có hai giáo phái đều xuất từ Đạo Hồi Giáo, nhưng các hoạt động, sinh hoạt về văn hoá các nghi lễ của người dân ở đây diễn ra đều giống nhau. Có sự khác nhau là bên Islam có sự khắc khê hơn so với Bàni về các phong tục.Có các vị chức sắc bên Bani (Po Gru) và Islam (On Ha Kem).Một số các hoạt động diễn ra ở đây như: RiJa NưGar (tống ôn đầu năm), Ramưwan và các nghi lễ mang tính tôn giáo diễn ra trong năm như: đám cưới(Li-khak), lễ nhập đạo. Ở đây có các thánh đường (thang gih) để tổ chức tế Ramưwan của mình.Palei TaBhơng:Có tên gọi là làng Thành Ý thuộc xã Thành Hải, TP Phan Rang-Tháp Chàm. Đây là palei duy nhất trong tất cả các làng Chăm đóng trên địa bàn Thành Phố của tỉnh.Palei TaBhờng chủ yếu là người dân theo đạo Bàlmôn sinh sống nên các hoạt động về văn hoá diễn ra ở đầy đều mang lễ nghi của Bàlamôn hơn: tục cưới hỏi, đám ma... Có các hoạt văn hoá lớn mang tính chất cộng đồng diễn ra ở đây như: Lễ hội RiJa NưGar (lễ hội đầu năm), lễ hội Katê hàng năm (vì Palei TaBhơng thuộc HaLaw Ppo Klonggirai).Đời sống sinh hoạt đều diễn ra bình thường như các làng khác.Các di tích thì không, nhưng ở đây có cây me cổ thụ đã tồn tại hơn trăm năm nay rồi bây giờ vẫn còn. Là nơi diễn ra các phong tục riêng của người dân ở đây khi gia sđình nào có con cưới chồng đến lúc có mang thì phải làm lễ cúng. Lễ vật cúng gồm những vật sau: trầu cau, rượu, và gà (làm khoảng 8 đến 10 con gà) để cúng, cầu cho mẹ tròn con vuông và đều may mắn đến với đôi vợ chộng trẻ này.  Đây là phong tục mà các làng Chăm khác không có. Vẫn có các vị chức sắc trong làng phục vụ các nghi lễ diễn ra trong palei.Palei Cang:Từ palei Ta Bhơng đi ra theo quốc lộ 27 khoảng 10km về hướng tây chúng ta sẽ bắt gặp một làng Chăm theo đạo Bàni, Đó là palei Cang còn có tên gọi khác là Thôn Lương Tri thuộc xã Nhơn Sơn, huyện Ninh Sơn. Cũng như palei TaBhơng palei Cang sống quanh khu vực là dân tộc kinh anh em và cách biệt hơn so với các làng khác.Đời sống hoạt động và sinh hoạt văn hoá Chăm cũng diễn ra tương tự như các palei Chăm khác theo đạo hồi giáo Bàni. Vẫn tổ chức lễ cúng đầu năm và đón Ramưwan hàng năm. Có thánh đường để tổ chức Ramưwan, có các vị chức sắc để phục vụ các lễ nghi diễn ra trong làngPalei Bhauh Thơng:Từ palei Cang đi ngược lại theo hướng Đông Nam khoảng 10km có palei Bhauh Thơng có tên gọi là Thôn Phú Nhuận (palei Bhauh Thơng cũng thuộc Halaw Poklonggirai). Đây là palei Chăm nằm ở phía Bắc của huyện Ninh Phước có nhiều đồng bào dân tộc Chăm sinh sống. Palei Bhauh Thơng là palei duy nhất có hai tôn giáo cùng sinh sống xen kẽ lẫn nhau đó là hồi giáo Bàni và tôn giáo Bàlamôn.Vì có 2 tôn giáo cùng cư trú nên các hoạt động văn hoá và các lễ nghi cũng như sinh hoạt của người dân ở đầy diễn ra phong phú hơn và nồi tiếp nhau so với các palei Chăm khác như: lễ RiJa NưGar (lễ cúng đầu năm cho cả 2 tôn giáo), Rmưwan của bà con theo đạo hồi giáo Bani diễn ra tại thánh đường trong palei, lễ hội Katê của người Chăm theo đạo Balamôn thì diễn ra tại đền tháp Poklpnggirai (Đô Vinh).Có các vị chức sắc của 2 tôn giáo để phục vụ các lễ nghi này và các phong tục diễn ra trong năm như: cưới hỏi, đám ma.Palei Blang KaCak:Có tên gọi là thôn Phước Đồng. Palei Blang KaCak là nơi cắt giữ y phục của ngài Poklonggirai ở đây có đền thờ nhỏ để cắt giữ và tổ chức lễ hội Katê. Hàng năm cứ vào mùng 1 tháng 7 Chăm lịch là người dân ở đây lại long trọng tổ chức lễ hội Katê để múa, hát rước kiệu Poklonggirai về đền tháp Poklonggirai ở Đô Vinh (Tháp Chàm). Các hoạt động và sinh hoạt của palei đều diễn ra bình thường, chỉ có lễ hội Katê diễn ra hoành tráng hơn có sự tham gia của các làng thuộc Halaw Poklonggirai như: palei Cauk, palei Bhauh DàNà, palei Bhauh BiNi,...Có các vị chức sắc Pobac (phó cả sư) Ôn Kadhar (thầy kéo đàn Kanhi), bà bóng (Muk Pjaw), Ôn MưDhun (thầy vỗ), để phục vụ các lễ nghi diễn ra trong palei của người dân theo đạo BalamônPalei Cauk: Nằm liền kể với paleiBlang KaCak không ai cả đó là palei Cauk nhỏ bé thân thương, có tên gọi Làng Hiếu Lễ, nằm ở trung tâm của xã Phước Hậu. Palei chủ yếu là người dân theo đạo Bàlamôn sinh sống nên các hoạt động sinh hoạt hàng ngày hàng năm cũng mang tính chất của Bàlamôn giáo hơn.Có các vị chứ sắc như: Ppô dhia (cả sư), Ôn mưdhun (thầy vỗ), Ôn Kadhar (thầy Kanhi) phục các lễ nghi diễn ra trong palei cũng như các palei khác như lễ hội Katê. Palei Cauk còn có Đền Ppô Xah là nơi để cho bà con trong palei cũng như các palei khác về đây để cúng, để cầu sự bình yên, xua đi mọi cái xấu.Palei Bhauh DàNà:Nằm ở phía tây của xã có tên gọi làng Chất Thường thuộc xã Phước Hậu, huyện Ninh Phước. Cũng như các palei Chăm trong xã palei Bhauh DaNà về các hoạt động sinh hoạt văn hoá Chăm đều diễn ra như các làng Chăm khác. Cũng có các vị cức sắc để phục vụ các nghi lễ diễn ra trong làng. Palei Bhauh DàNà cũng làm lễ tại đền Po Xáh ở palei Cauk. Ngoài ra palei Bauh DàNà còn có một số ngôi nhà cổ Chăm vẫn còn tồn tạiPalei Bhauh BìNì:Được ngăn cách với palei Bauh DaNà bởi một con sông Quao chảy dài là dòng sông để tưới tiêu cho các cánh đồng, đó là palei Bhauh BìNì. Có tên gọi là làng Hoài Trung thuộc xã Phước Thái, huyện Ninh Phước.Đời sống và các hoạt động về văn hoá Chăm đều diễn ra như các làng Chăm thuộc HaLaw Poklonggirai như lễ hội Katê.Lễ RiJ NưGa...à cũng có các vị chức sắc phục vụ cho các nghi lễ diễn ra hàng năm trong làng. Palei Bhauh BiNi có con mương Nhật (dòng kênh Nam) chảy ngang. Đến bây giờ Hoài Trung đã chia ra làm hai thôn, nhưng các phong tục tập quán vẫn còn giữ nguyên không thay đổi gì. Palei JàTừ palei Bhauh BìNì đi dọc kênh nam chúng ta sẽ bắt gặp một palei có truyền thuyết về núi đá trắng. Đó chính là palei Jà, trước kia có tên gọi là làng Như Ngọc nhưng bây giờ đã đổi thành làng Như Bình.Đây là palei có nhiều hoạt động văn hoá Chăm diễn ra phong phú như lễ hội Katê, cúng thần núi Đá Trắng và các nghi lễ khác mang tinh chất phong tục của người dân theo đạo Balamôn. Ngoài ra ở palei Jà còn tổ chức lễ RiJà NưGar là lễ cúng Po Nai có sự tham gia của tất cả các làng Chăm và được tổ chức rất hoành tráng như một tết của dân tộc Chăm thật sự.Ở đây có nhiều di tích và truyền thuyết như truyền thuyết về núi Đá Trắng, PoNai , có đền thờ Nai Mưh Ghang em của Po Nai. Palei Jà thuộc HaLaw Po NưGar ở palei Hamutaran nên khi người dân tổ chức cúng vào dịp lễ hội Katê thì sang bên làng Hamutaran để hành lễ ...Palei Hamutaran:Có tên gọi là làng Hữu Đức thuộc xã Phước Hữu.  Đây là palei đươc biết đến với nhiều lễ hội diễn ra quanh năm đặc biệt là lễ hội Katê được mọi người biết đến nhiều hơn với lễ nghi rước y phục của Po NưGar từ ban tay Raglai trao cho người Chăm được tổ chức rất long trọng, có sự tham gia của tấ cả các vị chức sắc thuộc HaLaw Ppô NưGar và du khách từ mọi miền đổ về đây vui cùng lễ hội. Cũng là palei có nhiều nét văn hoá Chăm vẫn còn lưư giữ không mai một theo thời gian. Ở đây có đền Pô NưGar la địa điểm để y phục của ngài và có dòng kênh nam chảy dài làm cho palei thêm đẹp hơn.Palei Thun: Palei này có tên gọi là làng Hậu Sanh thuộc xã phước Hữu là nơi có đền tháp PôRôMê đứng sừng sững trên đồi là nơi diễn ra lễ rước y trang của ngài PôRôMê được tổ chức rất long trọng vào dịp lễ hội Katê. Có sư tham gia của các bà con thuộc HaLaw (khu vực) PôRôMê gồm: palei Thun, (Hậu Sanh), PaBhar (Vụ Bổn), Palei Plao (Hiếu Thiện), palei Bhơng Con (Chung Mỹ), palei Ia Li U. Là palei có nhiều truyền thuyết liên quan đến vua PôRôMê như: truyền thuyết về cây Rạk, ở đây có các đền tháp PôRôMê, tượng công chúa Ngọc Khoa.Palei PaBhar:Palei PaBhar thuộc xã Phước Nam, có tên gọi là làng Vụ Bổn là palei có nhiếu bà con theo đạo Bàlamôn sinh sống nên mọi hoạt động sinh hoạt văn hoá Chăm mang nhiều nghi lễ của Bàlamôn hơn.Việc làm lễ Ktê thì bà con vẫn tham gia làm lễ tại đền tháp PôRôMê và ngoài ra bà con palei đến các đền tháp khác để cúng. Palei PaBhar là palei sống xa nhất các làng Chăm thuộc huyện Ninh Phước, là palei tổ chức Katê gia đình chậm hơn các làng Chăm khác một tuần như Hiếu Lễ, Cakleng.Palei PaBlao:Nằm cạnh palei PaBhar và có mối quan hệ như một palei, đó là palei PaBlao. Palei PaBlao có tên gọi là thôn Hiếu thiện thuộc xã Phước Nam, cùng với palei PaBhar, palei PaBlao cũng thuộc Halaw Pôrômê (khu vực Ppôrômê).Palei PaBlao chủ là người dân theo Bàlamôn giáo sinh sống nên cũng có các vị chức sắc ben Bàlamôn để phục các lễ cúng diễn ra trong năm của palei. Palei Ram:Đi ngược ra bắc theo quốc lộ 1A ở phí Nam chúng ta sẽ bắt gặp một palei rất giàu có, những ngôi nhà mọc lên như những khu biệt thự. Đó chính là Palei Ram, có tên gọi là làng Văn Lâm thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh Phước  Đây là palei có hai tôn giáo sinh sống, trong đó hồi giáo Bani là tôn giáo sống lâu đời sau đó là hồi giáo Islam mới xâm nhập vào. Đây là palei theo hồi giáo Bàni và hồi giáo Islam nên mọi hoặc động của palei đều diễn ra theo mang lễ nghi của Bani như: lễ Ramưwan, đám cưới (Lakhak), đám ma và một số lễ nghi riêng của palei, đều diễn ra khác với các làng Chăm theo đạo Bàlamôn. Nhưng có lễ hội RiJa NưGar (cúng đầu năm) thì diễn ra như nhau chỉ khác nhau về lễ nhi và thời và đặc điểm riêng của từng palei. Tuy palei Ram có hai tôn giáo sống xen kể nhau nhưng mọi hoạt động đều diễn ra như nhau. Nhưng bên hồi giáo Islam thì được quản lý nghiêm ngặc hơn như người trong tôn giáo không được uống rượu, bia, con gái ưng người ngoại tộc không được, ăn các loại thịt (trừ thịt heo) .Palei Ram có các Thánh đường hồi giáo Islam, Thánh đường hồi giáo Bàni và có con suối Bhum Kwei chạy rất đẹp ở giũa làng.Palei Ia Li U:Từ trong palei Ram cúng ta di về hướng đông của palei sẽ bắt gặp một palei hiện lên trước mắt chúng ta. Đó chính là palei Ia Li U, có tên gọi là thôn Phước lập thuộc xã Phước Nam, huyện Ninh phước.So với các làng Chăm khác đây là palei còn rất nghèo nhưng vẫn giữ bản sắc văn hoá Chăm. Palei IaLi U chủ yếu là đồng bào Chăm theo đạo Bàlamôn sinh sống nên mọi hoạt động,sinh hoạt văn hoá chăm đều diễn ra như các làng Chăm khác. Theo phong tục đám ma của người Chăm theo đạo Balamôn đối với người chết thì có 2 loại đám, đó là đám thiêu (đam cuh) và đám chôn (đam dhar). Thì tất cả các làng Chăm khác theo đạo Balamôn thì đề thực hiện đam cuh, ngược lại thì chỉ có palei IaLi U thì thực hiện đam dhar, đó là đặc điểm riêng của palei.Palei Bhơng Con:Rời khỏi palei Ia Li U chúng ta tiếp tục hành trình theo quốc lộ 1A và rẽ phải chúng ta sẽ thấy một palei như ẩn, như hiện lên trong ta đó chính là palei Bhơng Con. Palei Bhơng Con được tách ra từ palei CaKlaing, palei Bhơng Con có tên gọi là làng Chung Mỹ thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước.Palei Bhơng Con được tách ra từ palei Caklaing nên ở đây cũng có một số hộ gia đình còn giữ nghể tuyền thống của người Chăm đó chính là nghề  dệt thổ cẩmPalei Bhơng Con đa số bà là theo tôn giáo Balamôn nên mọi hoạt sinh hoạt của người dân ở đây đều giống như các làng Chăm theo tôn giáo BalamônPalei CaKlaing:Từ palei Bhơng Con chúng sẽ đi thăm làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống nổi tiếng  của người Chăm, dó chính là palei CaKlaing, có tên gọi là làng Mỹ Nghiệp thuộc thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước.Palei CaKlaing là palei không những là palei nổi tiếng về nghề dệt truyền thống của Chăm và còn là vùng đất của những truyền thuyết về Ppo Klonggirai, Ppo Klong Cal là người dạy cho dân làm nghề dệt. Đây là vùng đất cò nền văn hoá lâu đời và palei được người nhiều người bitế đến hơn. Palei CaKlaing chủ yếu là theo Bàlamôn giáo nên mọi hoạt động, sinh hoạt văn hóa Chăm đều diễn ra quanh năm và mang lễ nghi của Bàlamôn giáo hơn. Ở palei CaKlaing còn có nhiều di tích liên quan đến đến sự tích PpoKlonggrai và còn có nhiều di tích khác nữa.Palei Hamu Craok:Dân tộc Chăm nổi tiếng với hai làng nghể truyền thống, đó dệt CaKlaing (Mỹ Nghiệp).Và thứ hai đó là nghể gốm Bầu Trúc. Palei Hamu Craok, có tên gọi là làng Vĩnh Thuận (Bầu Trúc) thuộc xã Phước Dân. Nói đến palei Hamu Craok ai cũng  biết ngay đó là palei nổi tiếng về nghề làm gốm truyền thống của người Chăm. Palei Hamu Craok ngoài nổi tiếng về nghề gốm truyền thống và là palei còn có truyền thuyết về về Ppo Nai.Ở palei Hamu Craok còn có đền thờ Ppo Nai và có nhà trưng bày những sản vật làm từ đất nung rất là điệu nghệ những cô gái Chăm duyên dáng được trưng bày ra và thu hút nhiều du khach, có đền Ppo Nai.Palei Hamu Craok bà con theo Bàlamôn giáo nên mọi hoạt, sinh hoạt của của người dân ở đây cũng diễn ra như các làng Chăm khác.Palei Cwak PaTih:Có tên gọi là làng Thành tín thuộc xã Phước Hải, huyện Ninh Phước. Palei Cwah PaTih được biết đến là palei có những dải cát trắng, hồng trải dài mênh mông bên phía đông của palei. Palei Cwah PaTih với những bờ cát dài nổi tiếng với bài hát “Bhum adhei” do nhạc sĩ Amư Nhân sang tác đã nói lên những sản vật nổi tiếng ở đây như: bei bhong bauh libbung (khoai hồng), tam kai yamưn (trái dưa ngọt, có những giếng nước ngọt. Palei Cwah PaTih cũng là palei có nhiều tryền thuyết cũng như có những Ariya đều viết ở đây. Ở nơi đây có những giếng nước ngọt gắn liền với nghề biển cuả những người Chăm di biển xưa kia.Palei Cwah PaTih chủ yếu là bà con theo tôn giáo Bàni sinh sống nên mọi hoạt động, sinh hoạt của bà con ở đây diễn ra mang lễ nghi của Bàni hơn như: đám cưới (Lakhak), đám ma. Palei có lễ hội lớn trong năm đó là lễ hội Ramưwan ngoài ra còn có các lễ nghi khác nữa.Palei PaTuhCuối cùng chúng ta sẽ ghé thăm làng cũng có những dải cát trắng hồng thơ mộng như palei Cwah PaTih, đó chính là palei PaTuh còn có có tên gọi là làng Tuấn Tú thuộc xã An Hải. Palei PaTuh nổi tiếng có đồi cát Nam cương rất là tuyệt đẹp đươc bầu là phong cảnh rất đẹp của những cồn cát di động với những màu của cát hoà cùng ánh nắng của xứ Panduranga tạo cho cồn cát thêm đẹp hơn.Palei PaTuh đa số bà con theo đạo hồi giáo Bani nên mọi hoạt động sinh hoạt của họ đểu mang tôn giáo Bani hơn. Cũng có các lễ hội diễn ra trong năm như: Ramưwan Palei PaTuh cũng như palei Cwah Patih cũng có những giếng ngọt, có cồn cát di động rất là đẹp.  Đến các palei Chăm, các bạn ngoài việc tìm hiểu về văn hoá Chăm, ở đây các bạn còn có cơ hội tham gia và tìm hiểu đặc điểm riêng về văn hoá của từng palei. Đến các làng Chăm các bạn sẽ bị cuốn hút bởi những điệu múa của những cô gái Chăm thật duyên dáng, đẹp lỗng lẫy từng tà áo dài Cham đủ kiểu, đủ màu những ngôi tháp cổ kính đứng sừng sững trên những đồi cao.                                                                                         Tác giả Vija Nhàn Ghi chú: A Lhak: cũ            Biraw: mới            Palei: làng            Hai lễ hội lớn của dân tộc Chăm:        Ramưwan: Lễ hội lớn được tổ chức bởi người Chăm theo đạo Hồi giáo Bà Ni        Harei Katê: Lễ hội lớn được tổ chức bởi người Chăm theo đạo Bàlamôn