Văn Học

Tm Về Nguồn Cội Jaya Pak Kraung Từ xa vạn dặm T젬m về cội ngưồn Ở tuổi ” Thất thập cổ lai hy” i Thԡnh địa Mỹ-Sơn! Vng đất “Thnh Linh” Trung t顢m Thần Quyền V Quyền Lực Chnh -Trị Của dࡢn tộc v đất nước Champa yu dấu! Của một thời xa xưa ấy, Một thời vang danh Cả vહng Đng Nam Nay c䁲n đu xa m Qu⣢n Vương Hong Hậu Cn đಢu quần thần, quan qun, nghim nghị, Ngh⪪nh đn đức Vua “Cầu Thnh Lễ” Cho quốc th㡡i dn an! Đường xuyn Th⪡nh-địa l vng dệt lối, Đᠠn voi thing im tiếng tự bao giờ. Trụ cột, pho tượng sụp đỗ ngổn ngang, Thp cổ rꡪu phong phế tch hoang tn Tu sĩ gởi hồn trong m�y ngn gi n೺i Quan qun, thần dn A⢅n mnh trn d쪣y ni Sulaha (1) Đe rồi hꥳa thạch Lm lũy Thnh bao bọc Thࠡnh Đ. Con chu đời nay, Đời sau v䡠 mi mi; Đến cung nghinh Th㣡nh Địa Tui hờn, xt xa, ki볪u hnh. Chn bước đi tr㢪n lối mn Của hơn ngn năm trước M⠠ dấu chn xưa của tổ tin ta C⪲n in đậm nơi đy Hồn thing s⪴ng ni Như văng vẳng tận ngn mꠢy. Gạch đ Thp Thiᡪng thay mu đổi sắc Nhuộm nh thời gian Ghi dấu t࡭ch lịch sử Champa. Đền Thp thm nghiᢪm kỳ vĩ Văn minh kiến trc rực rỡ Từ sau cng nguy괪n đến thời Trung Cổ. Đến ngy nay Được nhn loại ࢴm vo long Tặng cho mỹ danh “Di sản Văn-hำa thế giới”. Đường nt hoa văn chạm trổ Mun h鴬nh mun vẻ; Nổi bật trn tường gạch đỏ sậm r䪪u phong. L tuyệt tc điࡪu khắc tinh xảo Của tiền nhn ta; Đ t⣴ điểm cho giang sơn gấm vc Champa Thm khởi sắc, th㪪m hồn, thm sức mạnh Cn n겳i ln cả một nền văn minh Kiến trc ho꺠nh trng Một nghệ thuật điu khắc Tr᪪n đ gạch của đền đi Tưởng chừng như những nᠩt “hoa phong” Vẽ trn nhung gấm lụa l! Cꠡc “văn bia” d nghing ng骣 Hay cn đứng vững như đồng Vẫn thch đố với thời gian Với gi⡳ ni mưa ngn Với bꠠn tay bạo tn của nhn thế Để truyền lại cho hậu duệ Champa Biết được lịch sử vࢠ văn ha cội nguồn dn tộc! 㢔i đức vua “Bhadravarman” Ngi đ d࣢ng hết vng địa linh nhn kiệt Với đền Th颡p uy nghi rữc rỡ Với đất đai mầu mỡ, cư dn cần c lương thiện Ng⹠i cũng dng hết cho vị Thần “Bhadresvara” Vị thần đầy quyền uy. Bảo vệ Vương Quyền Non sng gấm vⴳc v dn tộc Champa, Một đất nước hࢹng mạnh Với sở trường về Tượng binh v hải-chiến Với nền văn ha nghệ thuật đầy t೭nh nhn bản Một nền kiến trc đi⺪u khắc sng chi. Một nền kinh tế n᳴ng nghiệp “Sung mn” M sao giờ đ㠢y đất nước v dn tộc Chỉ cࢲn lại điu linh tan tc! Vꡬ đu gy dựng cho n⢪n nổi ny? (chinh phụ ngࠢm) V cc thời đại Vua ch졺a ngy xưa Trng cậy hoഠn ton vo Thần Thࠡnh che chở?! M khng vận dụng trഭ tuệ v lng yಪu nước dn tộc? Hoặc, do sự xoay vần của lịch sử? Hay do luật đo thải của thời gian? Do sự ghen tu⠴ng đố kỵ của tạo ha? Hay do sự tham tn chiếm đoạt Ph㠡t xuất từ su thẫm của lng người? Để dập vⲹi tan nt nước non Chim?! Ng᪠y nay du khch mọi nơi trn thế giới Đến thăm viếng Th᪡nh-địa Mỹ Sơn, Khng phải đi tm ngọc ng䬠 chu bo Kh⡴ng phải đến nơi đ hội điểm trang Khng phải đến b䴣i biển Nha Trang, Đại Lnh Để thảnh thơi tắm mt. M㡠 đến Thnh-địa Mỹ-Sơn Để chim ngưỡng những c᪴ng trnh kỳ vĩ Của chất xm d졢n tộc Champa, Từ thời văn minh cổ. Đe dựng xy từ A,700 năm nay. Đến để lắng động t墢m tư Nghe những lời th thầm Của Thần Thnh ng졠y xưa, trch mc nguyền rủa Những kẻ tội đồ, ph᳡ hoại vng đất Thnh Linh. Để nghe những tiếng nấc nghẹn ng顠o rất nhỏ Của cc Vua Cha Champa ngẠy xưa Khng giữ được nước v d䠢n tộc cc Ngi! Đến để chia sẽ với nỗi lᠲng của dn tộc Chăm Đang ấp ủ trong lng Thⲡp cổ Với min viễn xt xa! Trong buổi chiều t고 cng xuống thấp, Ni rừng Thມnh-Địa cng đượm vẻ thm u. Lࢠ hậu-duệ của dn tộc Chăm Lng cảm thấy u buồn, quⲬ gối chấp tay bi biệt Tiền nhn Tᢴi quay gt rời Thnh-Địa Từng bước ch㡢n m thầm Với sự ngậm ngi rơi lệ Thấm v⹠o long đất mẹ Champa!./. 蠠 (1) Sulaha: Dy ni ph㺭a Đng của Thnh địa Mỹ Sơn. 䡠 Trich từ cuốn Vijaya #8

3 bu vật hong tộc Chăm xuất hiện ở Đᠠ Lạt? Dư luận ở L"m Đồng trong những ngy gần đy khࢴng ngớt đồn đại về 3 bu vật hong tộc Chăm đang được một nhᠠ sưu tầm đồ cổ ở Đ Lạt sở hữu. ࠔng Nguyễn Đăng Thanh kể về 3 mn hng độc m㠠 ng đang sở hữu. Người m dư luận nhắc đến l䠠 ng Nguyễn Đăng Thanh, ngụ tại 86 Hong Diệu, TP. Đ䠠 Lạt – hội vin Cu lạc bộ UNESCO Nghiꢪn cứu bảo tồn cổ vật Việt Nam tỉnh Lm Đồng. Đ lⳠ tấm x rng của Vua Chăm, dao lệnh của Vua Chăm vഠ bộ ching arap của hong tộc Chăm. Về tấm xꠠ rng được cho l trang phục của Vua Chăm, 䠴ng Thanh tỏ ra d dặt: “Giới đồ cổ th n謳i vậy. Cn ti, tⴴi chưa khẳng định một cch chắc chắn rằng đ l᳠ tấm x rng của Vua Chăm. Nhưng chắc chắn lഠ n rất qu v㽠 c lin quan đến cộng đồng người Churu ở huyện Đơn Dương, tỉnh L㪢m Đồng – những người từng được hong thn quốc thࢭch của Vua Chăm giao giữ những đồ vật của triều đnh khi chạy ln đ쪢y trong lịch sử xa xưa”. Theo ng Thanh, ng đ䴣 mua lại tấm x rng nഠy từ một người bạn cũng chuyn sưu tầm đồ cổ. Chng t꺴i quan st: Tấm x rᠴng c chiều rộng 95cm v d㠠i 174cm; được dệt bằng lụa tơ tằm, kh mịn v cᠳ trang tr nhiều hoa văn với nhiều mu sắc kh� sặc sỡ. Về bộ ching arap, ng Thanh n괳i rằng cch nay chưa lu, trong một chuyến đi chơi ở Ninh Thuận, ᢴng v tnh gặp được một gia đ䬬nh người Churu ngỏ lời bn bộ ching 12 chiếc m᪠ theo họ ni l “truyền từ đời n㠠y sang đời khc”; l bộ chiᠪng được sử dụng trong cc dịp lễ hội của hong triều Chăm. Qua quan sᠡt, chng ti thấy, bộ chi괪ng ny gồm 12 chiếc ching bằng (kh઴ng c nm), đặt tr㺹ng kht ln nhau từ nhỏ đến lớn. Hiện trong tay �ng Nguyễn Đăng Thanh c hơn 10.000 hiện vật sưu tầm được, trong đ c㳳 rất nhiều hiện vật lin quan đến đời sống v văn h꠳a cc dn tộc ᢭t người, đặc biệt l cc hiện vật của người Chăm vࡠ cc tộc người thiểu số Nam Ty Nguyᢪn. Theo Dn Việt http://vietnamnet.vn/vn/khoa-hoc/86149/3-bau-vat-hoang-toc-cham-xuat-hien-o-da-lat-.html

"Thp Chăm Phong Lệ cần khai quật rộng hơn" - Sng nay (28/8), tại khu vực khai quật di tᡭch Chăm lng Phong Lệ, Bảo tng Điࠪu khắc Chăm – Đ Nẵng phối hợp với Trường ĐH KHXH&NV thuộc ĐHQG HN tọa đm c࠴ng bố những kết quả khai quật bước đầu v nu lપn phương n bảo tồn pht huy giᡡ trị di tch… >> Truy tm vật thi�ng trong lng thp Chăm >> Giải m⡣ hố thing nghn năm trong lꬲng đất >> Pht hiện hố vung kỳ lạ giữa lᴲng thp Chăm >> Phát ḷ nᴪ̀n tháp Chăm-pa nghìn tủi Quang cảnh buổi tọa đ䠠m ngay tại di tch Chăm lng Phong Lệ �ng Nguyễn Chiều, giảng vin chnh bộ mꭴn khảo cổ học, khoa Lịch sử, trường ĐH KHXH&NV HN, người chủ tr khai quật cho biết: Đợt khai quật vừa qua đ l죠m lộ kh r rᵠng v chnh xୡc ton bộ quy m vഠ cấu trc chn mꢳng của 1 to thp Chăm. Cụ thể, chࡢn mng c b㳬nh đồ gần hnh chữ Thập. Từ cửa Đng tới cửa T촢y di 23,15m, từ cửa Bắc tới cửa Nam di 19,85m. Từ m࠳ng tường Bắc tới mng tường Nam di 16,15m. 㠠 Bề mặt của chn mng khⳡ bằng phẳng, được tạo bởi 1 lớp gạch vụn đầm rất chắc, dy khoảng 10cm. Pha dưới lớp gạch vụn đầm mặt m୳ng đến độ su hơn 2m l những lớp gạch vụn đầm kh⠡c xen kẽ giữa những lớp cuội cng ct trắng. Lớp dưới c项ng l đất pha ct, khࡡ mịn v chặt. Ở chnh tୢm của mng thp c㡳 1 hố vung c độ s䳢u cng với mng th鳡p. Hố vung ny được Đo䠠n Khảo cổ quy ước gọi l Hố thing. Hố thiપng c vch ph㡭a ty, bắc chiều di 3,86m, v⠡ch pha đng, ph�a nam l 3,92m. Một phần hiện trạng di tch Chăm được tiến hୠnh khai quật Được biết, đy l những kết quả ban đầu sau hai đợt khai quật Di t⠭ch khảo cổ Phong Lệ nằm tại địa phận thn 3, Phường Ha Thọ Đ䲴ng, Quận Cẩm Lệ, Thnh phố Đ Nẵng (đợt 1 (thࠡng 4/2011 đến cuối thng 6/2011; đợt 2 (đầu thng 7/2012 đến cuối thᡡng 8/2012). Trao đổi trong buổi tọa đm, PGS.TS Bi Duy H๲a, ủy vin hội đồng Di sản Quốc gia, cũng l một người dꠢn Đ Nẵng, ni: “Kết quả khai quật khảo cổ học ban đầu lೠ rất lớn. Nhưng n chỉ l những t㠭n hiệu cơ bản, chưa đầy đủ. V vậy, ti đề xuất, tiếp tục tiến h촠nh khai quật quy m rộng lớn, để c kết quả to䳠n diện”. Hiện vật di tch Chăm: đ thạch anh, gạch chăm được trưng b�y ng VԵ Văn Thắng, Gim đốc bảo tng Chăm cho biết thᠪm: Sau đợt bo co kết quả của đợt khai quật di tᡭch Chăm ny, chng tິi tạm thời dừng tiến hnh khai quật v đề nghị UBND Phường tiếp tục quan tࠢm cng tc bảo vệ di t䡭ch. Chng ti cũng đề nghị th괠nh phố hỗ trợ, quy hoạch di tch v khu vực chung quanh di t�ch thnh một khu bảo tồn di sản văn ha, trưng bೠy, giới thiệu sản phẩm truyền thống của địa phương, gắn liền bảo tồn di tch với pht triển kinh tế du lịch. C�c hnh ảnh về hiện vật điu khắc t쪬m thấy ở di tch Phong Lệ Cc nh� khảo cổ vẫn đang tiếp tục tm kiếm cc hiện vật nơi hố thi졪ng v những hiện vật lin quan đến khu thડp ny cng như t๬m kiếm tra cứu ti liệu lịch sử để giải m những b࣭ ẩn nơi khu thp Chăm dưới lng đất lᲠng Phong Lệ vừa được pht lộ ny. Đᠴng đảo người dn đến xem hiện vật Di tch Chăm tại l⭠ng Phong Lệ thu ht một số nh khoa học, nghi꠪n cứu nước ngoi cũng đến tm hiểu ଠ Uyn Chu - Vũ Trung

Hố thing Chăm ngn năm tuổi Thứ Bảy, 01/09/2012 22:05 Rất nhiều hiện vật văn h꠳a Chămpa độc đo, c niᳪn đại ngn năm tuổi được pht hiện tại lࡠng cổ Phong Lệ - TP Đ Nẵng, h lộ nhiều b੭ ẩn của những dng chảy văn ha qua v⳹ng đất miền Trung Việc khai quật khu di tch khảo cổ Phong Lệ đến thật tnh cờ khi v�o thng 3-2011, một người dn lᢠm nh pht hiện những hiện vật Chămpa. Sự việc được bࡡo ln chnh quyền vꭠ một quyết định khai quật khẩn cấp được thực hiện. Qua 2 đợt khai quật (đợt 1 từ thng 4 đến thng 6-2011 vᡠ đợt 2 từ thng 7 đến thng 8-2012), Bảo tᡠng Nghệ thuật điu khắc Chămpa Đ Nẵng vꠠ tổ cng tc khảo cổ học Trường ĐH KHXH&NV H䡠 Nội đ pht hiện nhiều hiện vật qu㡽 bị vi chn trong l鴲ng đất cả ngn năm. Những bu vật ngࡠn năm Trong đợt khai quật lần thứ nhất, đon khảo cổ đo 5 hố thࠡm st trn diện t᪭ch 500 m2, pht hiện được những hiện vật v nền mᠳng của một khu đền thp rộng lớn. Chnh những ph᭡t hiện ny đ l࣠m tiền đề cho đợt khai quật lần thứ hai với quy m lớn hơn, ở ngay khu vực được cho l th䠡p chnh trong quần thể di tch rộng 10.000 m2. Tại đ�y những nh khảo cổ đ ph࣡t hiện một hố thing hnh vuꬴng nằm trong lng thp c⡳ cạnh di 4,26 m x 4,26 m, cc cạnh đࡡy khng đồng đều, di từ 3,86 m đến 3,95 m. Chiều s䠢u hố ny l 1,82 m được l࠳t những lớp đ cuội gốc granit v gốc thạch anh, xếp lớp lang trᠪn nhỏ dưới lớn xen với lớp ct trắng. Theo cc nhᡠ khảo cổ, đy l những vật liệu thường được người Chăm d⠹ng khi đo hố trong lng thಡp để đặt thờ những vật linh thing. Hố thing trong lꪲng thp Chm vừa được khai quật tại lᠠng Phong Lệ. Ảnh: ĐNG NGUYỄN Trước đԢy, tại khu đền thp Mỹ Sơn (tỉnh Quảng Nam), trong một đợt khai quật lng thᲡp G1, cc nh khảo cổ người ᠝ đ pht hiện một hố thi㡪ng 2,2 m x 2,31 m, trong đ c c㳡t, sỏi, đ ong v đᠡ ni. Thp nꡠy được xc định xy dựng vᢠo thế kỷ XII. Trong lng thp F1 được x⡢y dựng vo thế kỷ VIII, cc nhࡠ khảo cổ cũng pht hiện được một hố thing 1,84 m x 1,84 m chứa c᪡c vật liệu tương tự. Hố thing tại lng th겡p phế tch Phong Lệ lớn hơn rất nhiều so với cc hố thi�ng đ được pht hiện. Điều n㡠y chứng tỏ ngi thp c䡳 hố thing ny hẳn c꠳ kch thước kh lớn. Điều đặc biệt, c�c nh khảo cổ đ bất ngờ khi ph࣡t hiện ở cc vch hố thiᡪng ở Phong Lệ c 8 “hốc thing” v㪠 cho rằng đy l một kiểu kh⠡n thờ. Tm hốc thing n᪠y hnh thp, cao từ 47 - 53 cm. Bốn hốc thi졪ng ở cc gc Đ᳴ng - Ty - Nam - Bắc nằm lệch tim, khng đối xứng. Bốn hốc nằm ở cⴡc gc Đng Bắc - Đ㴴ng Nam - Ty Bắc - Ty Nam đối xứng nhau. Ph⢭a trước cc hốc thing đều c᪳ một vin đ thạch anh đꡣ được gia cng với phần đy lớn, phần tr䡪n nhỏ. Giữa hốc thing c một vi곪n đ cuội hnh bầu dục, chiều cao từ 14 - 16 cm,ᬠ pha trn được đặt một vi�n gạch hnh vung c촳 diện tch 16 cm x 16 cm, trng giống h�nh Linga v Yoni ngược. Cࠡc hốc thing cũng được lấp đầy ct trắng. Cꡡc nh khảo cổ phỏng đon rằng cࡳ thể đy l một c⠡ch yểm ba ch hoặc ma thuật n麠o đ theo quan niệm của người Chăm. TS Nguyễn Chiều, giảng vin ch㪭nh Bộ mn Khảo cổ Khoa Lịch sử Trường ĐH KHXH&NV H Nội, trưởng nh䠳m khảo cổ, nhận định: “Đy l kiến tr⠺c hố thing độc đo, khꡡc lạ m chng tິi chưa thể l giải được.” Sống tr�n cổ vật Những người dn sinh sống tại đy cho biết khi đ⢠o mng lm nh㠠 hay cc cng trᴬnh phục vụ dn sinh, họ thường pht hiện gạch ng⡳i, vết tch của thp Chăm. Họ cũng biết c� di tch Chăm ở đy nhưng kh�ng hnh dung đang sống trn một khu di t쪭ch ngn năm tuổi v lớn như vậy. Tại khu trưng bࠠy cổ vật hnh lang Quảng Nam trong Bảo tng Chăm Đࠠ Nẵng, khch tham quan dễ dng nhᠬn thấy một số hiện vật Chăm Phong Lệ được ghi nin đại từ thế kỷ VI-VII. Đ l고 những hiện vật được ng chủ đồn điền Phong Lệ tm thấy c䬡ch đy hơn 100 năm v gửi cho nh⠠ khảo cổ người Php Henri Parmentier, nay trưng by tại Bảo tᠠng Chăm. Cc nh khảo cổ Nhật đang nghiᠪn cứu những vin gạch vừa tm thấy tại hố thiꬪng. Ảnh: ĐNG NGUYỄN Những phԡt hiện khảo cổ mới đy tại khu phế tch Phong Lệ dường như mới chạm v⭠o một phần rất nhỏ những b ẩn cn nằm s�u trong những địa tầng văn ha Đ Nẵng. TS L㠪 Đnh Phụng, trưởng đon khảo s젡t, lịch sử Đ Nẵng, nhận định: Nằm chung trong dng chảy xứ Quảng của lịch sử dải đất miền Trung, manh nha từ văn hಳa Sa Huỳnh v theo suốt tiến trnh lịch sử với văn hଳa Chămpa hơn 1.000 năm, tiếp đ với gần ngn năm văn h㠳a Việt trn địa bn Đꠠ Nẵng đ để lại những dấu tch v㭴 cng quan trọng. Hiện tại, ở TP Đ Nẵng c頳 khoảng 10 phế tch Chăm được pht hiện nhưng hầu hết đ� bị chn vi trong l乲ng đất, chỉ cn st lại rải rⳡc khắp nơi những hiện vật v những giếng Chăm. Sau hơn cả ngn năm tồn tại, phế t࠭ch Phong Lệ tưởng như bị chn vi trong l乲ng đất với bao biến thin của lịch sử v d꠲ng chảy của thời gian v tưởng chừng chỉ cn được nhắc đến qua những hiện vật sಳt lại trong bảo tng, giờ đ hiện hữu v࣠ pht sng với những dự ᡡn văn ha du lịch đang được ấp ủ triển khai. Gắn di tch với du lịch 㭔ng V Văn Thắng, Gim đốc Bảo t塠ng Chăm, cho biết đon khảo cổ quyết định lập dự n đề nghị quy hoạch, bảo tồn, phࡡt huy gi trị di tch Chăm Phong Lệ với hy vọng sẽ được cấp ph᭩p xy dựng thnh khu bảo tồn, trưng b⠠y v phࠡt triển du lịch. “Quần thể di tch ny c� vị tr thuận lợi v nằm cạnh Quốc lộ 1A v� sng Cầu Đỏ, nối thẳng tuyến du lịch đường sng l䴪n khu di sản văn ha thế giới Mỹ Sơn, c c㳡c di tch lịch sử, khảo cổ bao hm nhiều gi� trị lớn lao. V vậy, nếu được quy hoạch kịp thời, khai quật hon chỉnh, nơi đ젢y c đủ tiềm năng để trở thnh điểm đến du lịch văn h㠳a hấp dẫn” - ng Thắng nhận định. Lng Phong Lệ cũng l䠠 một ngi lng cổ, ng䠠y trước c tn l㪠 Đ Ly, xuất hiện trn Hồng Đức bản đồ cડch đy hơn 500 năm. Đy cũng l⢠ qu hương của ng ꔍch Khim. Thời vua Thiệu Trị năm thứ nhất (1841), khi ng ꔍch Khim ra lm quan, lꠠng đổi tn thnh Phong Lệ. Hiện nơi đꠢy cn c nhiều nhⳠ vườn, những cy cổ thụ hng trăm năm tuổi, c⠳ nh thờ danh nhn ࢔ng ch Khiͪm v nhiều di sản văn ha phi vật thể rất độc đೡo. Đặc biệt c đnh thờ Thần N㬴ng v lễ rước mục đồng - lễ hội dnh riࠪng cho cc trẻ chăn tru, tᢴn vinh nghề nng, cầu cho những vụ ma bội thu đang được kh乴i phục v thu ht đິng đảo người dn tham gia. Tuy nằm trong TP Đ Nẵng nhưng l⠠ng cổ Phong Lệ vẫn giữ được những nt cổ knh. Theo 魴ng V Văn Thắng, nn quy hoạch khu vực n媠y thnh cng viപn khảo cổ du lịch, kết hợp pht triển một số lng nghề truyền thống để du khᠡch c thể vừa tham quan một lng qu㠪 giữa lng phố thị vừa thưởng thức những đặc sản, nghề truyền thống, đồng thời tm hiểu di t⬭ch lịch sử địa phương. Dấu tch những ta th�p Chăm đồ sộ Đợt 1 ( từ thng 4 đến thng 6-2011): Khai quật tại 5 hố thᡡm st trn tổng diện t᪭ch 206 m2, đon khảo cổ đ ph࣡t hiện nền mng kiến trc 2 phế t㺭ch thp Chăm quy m lớn, 30 hiện vật tương đối nguyᴪn vẹn v hng trăm viࠪn gạch, mảnh ngi, gốm… c nguồn gốc Chămpa ni㳪n đại khoảng 1.000 năm. Đặc biệt, dấu tch tại hố khai quật H1 rộng 90 m2 cho thấy c thể từng tồn tại một t�a thp Chăm đồ sộ tại đy. Đợt 2 (từ thᢡng 7 đến 8-2012): Khai quật tại 4 hố thm st trᡪn diện tch 500 m2, đon khảo cổ đ� lm lộ r vൠ chnh xc to�n bộ quy m v cấu tr䠺c chn mng của một tⳲa thp Chăm rất lớn, chn mᢳng c hnh chữ thập. Từ cửa Đ㬴ng đến cửa Ty của thp c⡳ chiều di 23,15 m; từ cửa Bắc đến cửa Nam c chiều dೠi 19,3 m; từ mng tường Đng đến m㴳ng tường Ty di 15,85 m; từ m⠳ng tường Bắc đến mng tường Nam di 16,15 m. Những phế t㠭ch chờ khai quật Đ l phế t㠭ch thp Chăm tại g Cấm MᲭt (thn Cẩm Toại Đng, x䴣 Ha Phong, huyện Ha Vang) rộng hơn 1.000 m2. Dấu tⲭch Chăm cn kh đậm đặc ở phế t⡭ch ny, c tiềm năng lớn về khai quật khảo cổ học. Phế t೭ch thp Qu Giᡡng (thn Qu Gi䡡ng, x Ha Phước, huyện H㲲a Vang), hiện c một ngi miếu B㴠, chnh giữa miếu c một tượng Chăm được đặt tr�n bệ đ, mặt trước c chạm khắc hᳬnh con t gic. Phế tꡭch thp Xun Dương (thᢴn Nam , phường HԲa Hiệp Nam, quận Lin Chiểu), theo người dn, trước kia nơi đꢢy l một l gạch cao bị đổ nಡt với nhiều tc phẩm điu khắc c᪳ tnh mỹ thuật cao, nay đ được đưa về bảo quản tại Bảo t�ng Điu khắc Chămpa. Cch trung tꡢm TP Đ Nẵng về pha Tୢy Nam khoảng 10 km, dưới chn ni Phước Tường c⺲n dấu vết của một quần thể đền thp Chăm rộng lớn, khu phế tch trong khu᭴n vin An Sơn cổ tự, một ngi ch괹a được dựng vo những năm giữa thế kỷ XIX... Bࠠi v ảnh: KIM NGN

Cu chuyện về 2 vin gạch xấu Đến miền đất mới, c⪡c vị sư phải xy dựng, mua dụng cụ v bắt tay v⠠o lm việc. Một ch tiểu được giao xຢy một bức tường gạch. Ch rất tập trung vo c꠴ng việc, lun kiểm tra xem vin gạch đ䪣 thẳng thớm chưa, hng gạch c ngay ngắn kh೴ng. Cng việc tiến triển kh chậm v䡬 ch đặc biệt kỹ lưỡng. Tuy nhin, chꪺ khng lấy đ l䳠m phiền lng bởi ch biết m⺬nh sắp sửa xy một bức tường tuyệt đẹp đầu tin trong đời. Cuối c⪹ng ch cũng hon thꠠnh cng việc vo l䠺c hong hn buഴng xuống. Khi đứng lui ra xa để ngắm nhn cng tr촬nh lao động của mnh, ch bỗng cảm thấy c캳 g đ đập v쳠o mắt: mặc d ch đ麣 rất cẩn thận khi xy bức tường song vẫn c hai vi⳪n gạch bị đặt nghing. V điều tồi tệ nhất lꠠ hai vin gạch đ nằm ngay ch곭nh giữa bức tường. Chng như đi mắt đang trừng trừng nh괬n ch.Kể từ đ mỗi khi du kh곡ch đến thăm ngi đền ch tiểu đều dẫn họ đi khắp nơi trừ đến chỗ bức tường m亠 ch xy dựng. Một hꢴm c hai nh sư gi㠠 đến tham quan ngi đền. Ch tiểu đ亣 cố li họ sang hướng khc nhưng hai người vẫn nằng nặc đᡲi đến khu vực c bức tường m ch㠺 xy dựng. Một trong hai vị sư khi đứng trước cng tr⴬nh ấy đ thốt ln:"㪔i, bức tường gạch mới đẹp lm sao!""Hai vị ni thật chứ? Hai vị kh೴ng thấy hai vin gạch xấu x ngay giữa bức tường kia ư?" - Chꭺ tiểu ku ln trong ngạc nhiꪪn."C chứ, nhưng ti cũng thấy 998 vi㴪n gạch cn lại đ gh⣩p thnh một bức tường tuyệt vời ra sao." - Vị sư gi từ tốn.Đ࠴i khi chng ta qu nghiꡪm khắc với bản thn mnh khi cứ lu⬴n nghiền ngẫm những lỗi lầm m ta mắc phải, cho rằng cả thế giới đều nhớ đến n vೠ quy trch nhiệm cho ta. Chng ta dả hon ton quࠪn rằng đ chỉ l hai vi㠪n gạch xấu x giữa 998 vin gạch ho�n hảo.V đi khi chഺng ta qu nhạy cảm với lỗi lầm của người khc. Khi bắt gặp ai đᡳ mắc lỗi, ta nhớ kỹ từng chi tiết. V hễ c ai nhắc đến t೪n người đ, ta lại lin hệ ngay đến lỗi lầm của họ m㪠 qun bẵng những điều tốt đẹp họ đ l꣠m.Cần phải học cch rộng lượng với người khc vᡠ với chnh mnh. Một thế giới nh�n i trước hết l một thế giới nơi lỗi lầm được tha thứ. Nguon: vnson.com

Nắng ng"y thơ Trưa h nắng ập trn đường đấttiếng bọn trẻ k蠪u la đy n… đ⨢y n… tao n… bắt đi n訨...lấm lem da mặt chy, tc ch᳡ychị ku về mau đi cha cho ăn đnchẳng chừa - khỏi bữa trưa - 겹a nhanh tm bạnchơi cho hết tr!철Vụt - khỏi nh mi cười toe toഩtnhư ch chim non thot khỏi tổbay vꡠo nắng trưa, đầu trần chn đấtchơi cho hết chiều…Sẫm tối lẻn về,⠠mặt nonkhờ hối lỗimắt đỏ mặt đen, t3c huyền chở nắng đầycha cầm roi dọa - mẹ th lamẹ c la nhưng mẹ lại chở che쳠Khoảnh khắc nắng qutối giấc mơ trở về!

TRN ĐƯỜNG VỀ ʠ Một ngy biếc thị thnh ta rời bỏࠠQuay về xem non nước giống dn Hời:..................................⠠.................................. Đ"y, những Thp gầy mn vᲬ mong đợiNhững đền xưa đổ n!t dưới Thời GianNhững s4ng vắng l mnh trong bꬳng tốiNhững tượng Ch m lở li rỉ rn than. Đ㪢y, những cảnh ngn su cࢢy lả ngọn,Mu4n Ma Hời sờ soạng dắt nhau điNhững rừng thẳm b3ng chiều lan hỗn độnLừng hương đưa, rộn r# tiếng từ qui ! Đy, chiến địa nơi đi b⴪n giao trậnMu4n c hồn tử sĩ ht gầm vang䩠Mu Chm cuộn thᠡng ngy niềm on hận,ࡠXương Chm lun rഠo rạt nỗi căm hờn. Đy, những cảnh thi b⡬nh trong Chim QuốcNhững c꠴ thn vng nhuộm nắng chiều tươi䠠Những Chim nữ nhẹ nhng quay lại ấpꠠo hồng nu phủ phất xᢵa lời vui Đy, điện cc huy ho⡠ng trong nh nắng,Những đền đᠠi tuyệt mỹ dưới trời xanhĐ"y, chiến thuyền nằm mơ trn sng lặng,괠Bầy voi thing trầm mặc dạo bn thꪠnh. Đy, trong nh ngọc lưu ly mờ ảo⡠Vua quan Chim say đắm thịt da ng,ꠠNhững Chim nữ mơ mng trong tiếng sꠡo,C9ng nhịp nhng uyển chuyển uốn mnh hoa. Những cảnh ấy Trପn Đường Về ta đ gặpTh㠡ng ngy qua m ảnh mࡣi khng thi䴠V từ đấy lng ta lu಴n trn ngậpNỗi buồn thương, nhớ tiếc giống dࠢn Hời. Những Sợi Tơ LngT⠴i khng muốn đất trời xoay chuyển nữa Với thng ng䡠y biền biệt đuổi nhau triXun đừng về ! H䢨 đừng gieo nh lửa !Thu thi sang ! Đᴴng thi lại no l䣲ng ti ! Quả đất chuyển đy l䢲ng ti rung độngNỗi sầu tư nhuần thấm ci Hư V䵴 !Thng ngy qua, gạch Chᠠm đua nhau rụngThp Chm đua nhau đổ dưới trăng mờ ! Lửa hᠨ đến ! Nỗi căm hờn vang dậy !Gi thu sang thấu lạnh cả hồn thơ !Chiều đng t㴠n, như mai xun lộng lẫyChỉ ni th⳪m sầu khổ với ưu tư ! Tạo ha hỡi ! Hy trả t㣴i về Chim Quốc !Hy đem tꣴi xa lnh ci trần gian !Muᵴn cảnh đời chỉ lm ti chướng mắt !Muഴn vui tươi nhắc mi vẻ điu t㪠n ! Hy cho ti một tinh cầu gi㴡 lạnh,Một v sao trơ trọi cuối trời xa !Để nơi ấy thng ng졠y ti lẩn trnhNhững ưu phiền, đau khổ với buồn lo . Đ䡪m TnTa c࠹ng Nng nhn nhau kh଴ng tiếng ni Sợ lời than lay đổ cả đm s㪢u,Đi hơi thở tm nhau trong b䬳ng tối\.Đi linh hồn chm đắm bể U Sầu\. "Chi䬪m nương ơi, cười ln đi em hỡi !Cho lng anh qu겪n một pht buồn lo !Nhn chi em chꬢn trời xa vi vọiNhớ chi em sầu hận nước Chm ta ? N⠠y, em trng một v sao đang rụngH䬣y nghing mnh mꬠ trnh đi, nghe em !Chắc c lẽ linh hồn ta lay độngKhi vội v᳠ng trở lại nước non Chim". Lời chưa dứt, bng đ곪m đ vụt biến !Tnh chưa nồng, đଣ sắp phải phi pha !Tnh trần gian vừng 䬴 kia đ đếnGỡ hồn Nng ra khỏi mảnh hồn ta ! Mồ Kh㠴ngV xương kh, v sọ người, v䠠 thịt nt, V hơi ᠢm rờn rợn của yu tinhLoi người đꠣ mang đi qua mộ khcĐể lng ta trống trải khᲭ thing linh Thi vắng bặt từ nay bao gi괢u phtM tiếng cười gh꠪ rợn dậy vang mồ !M hơi khc rung dೠi dy gi lướt,ⳠM lời than no động cࡵi Hư V ! Hồn ma ơi ! Hồn ma ơi ! c nhớNơi mi hằng ch䳴n gửi hận Trần Gian ?Nơi đ kh của mi bao m㴡u đỏ,Bao tủy nồng, no trắng với xương tn ? Mi c࠳ biết rồi đy trong những buổiM sao sa rung chuyển đ⠡y mồ khng,M nắng chếch huyệt s䠢u um cỏ dạiTa buồn thương, nhớ tiếc, với trng mong ? Hồn ma ơi ! Trong những đm u tốiMi tung m䪢y về chn trời vi vọiHⲣy mau nghing cnh lại ở bꡪn mồPhủ lng ta say đắm cht hương mơ ! lời của mồ kh⺴ng Ở đu rồi người nhớ mong yu tưởng M⪠ phch hồn vẫn m ấp trong tay ?Quᴡ xa xi pht gi亢y chan chứa mộng !Vỡ tan rồi ! cốc rượu ứa hơi say ! Nng hỡi nng ! trࠪn tay ta l mộ trốngTrong lng ta lಠ huyệt bỏ, với trong hồnM mồ khng lạnh lഹng sương gi đọng,Ton khổ đau, sầu nᠣo với lo buồn ! Hy cho ta lc vui tr㺪n tay khcMột cht Thương an ủi tấm lẲng đauNhư hồn ma, trong khi về mộ khc,Cn đᲴi hồi dừng cnh viếng mồ su\. Ngủ Trong SaoᢠTa để xim ln mꪢy, rồi nhẹ bước Xuống dng Ngn l⢲a chi nh h㡠o quangSao tn loạn đua bơi trn mặt nước,Tiếng lao xao dội thấu đến cung Hằng Rồi trần truồng, ta nằm tr᪪n điện ngọc,Hai tay cuồng vơ nu o mu�n tinĐầu gối ln hꪠng Thất tinh vừa mọcHồn giạt tri về đến nước non Chim Ta gặp N䪠ng trn một v sao nhỏTa hꬴn Nng trong bng n೺i my caoTa m Nⴠng trong những nguồn trăng đổTa gh Nng trong những suối trăng sao N젠ng khng ni, kh䳴ng cười, khng than thởTheo ta về sao Đẩu ở chn trờiTr䢪n m ta lệ Nng đᠢu bỗng nhỏm mԡ ta, Nng sẽ bảo đi lời\. Nhưng mഠ trăng ! nhưng m sao ! nhưng m gi࠳ !Ồn o ln, tડn loạn chạy quanh taPht hỗn độn qua rồi\. Trời ! Đau khổ !Bng Chi곪m nương dần khuất dưới sương sa\. Đm hm nay ngồi đ괢y trn bờ bểTa lặng đếm thử bao nhiu thế kỷĐꪣ tri trong một pht vội v亠ng quaTa lắng nghe những thế giới bao la Tụ họp lại trong lng mun hột cⴡt,Dng tư tưởng lần tri trong Lầm LạcHồn say sưa vⴠo khắp ci Trời Mơ,Ai ku ta trong c媹ng thẳm Hư V ? Ai ro gọi trong mu䩴n sao, chới với ?-- Nng, nng, nࠠng, thi chnh n䭠ng đương mong đợi\. Chiếc Sọ Người Ny chiếc sọ người kia, mi hỡi ! Dưới ln xương mỏng mảnh của đầu mi;Mi nhớ gࠬ, tưởng g trong đm tối ?Mi tr쪴ng mong ao ước những điều chi ? Mi nhớ đến cảnh php trường gh rợnSọ mu᪴n người lần lượt đuổi nhau rơi ?Hay mi nhớ những đm mờ rng rợn깠Hồn mi bay trong đốm lửa ma trơi ? C tm chăng, những chiều kh㬴ng tiếng gi,Của người mi thi thể rữa tan rồi ?C tưởng lại mảnh hồn mi đau khổ㳠Đang lạc loi trong Ci Chết xa x൴i ? Hỡi chiếc sọ, ta v cng rồ dạiMuốn giết ta trong sức mạnh tay ta !Để những giọt m乡u đo cn đọng lạiTheo hồn ta, tu಴n chảy những lời thơ . Ta muốn cắn mi ra từng mảnh nhỏ !Muốn đin cuồng nuốt cả khối xương kh !Để nếm lại cả một thời xưa cũCả một d괲ng năm thng đ trᣴi xa ! m Xun Sầuꢠtrời xun nắng cỏ cy r⢪n xo xạcbng đ೪m hm hoảng hốt mi kh䣴ng thigi xu䳢n lạnh, ngn sau thời ca httrăng xuࡢn sầu, sao ho cũng thi cười tr鴪n đồi lạnh, thp chm sao ủ rũhay hận xưa muᠴn thuở vẫn chưa ngui ?hay lnh đạm, Hời kh䣴ng về thp cũhay xun sang, Chiᢪm nữ chẳng vui cười bn thp vắng, cꡲn người thi sĩ hỡisao khng ln tiếng h䪡t đi người ơi ?m buồn b ࣢u sầu trong đm tốingười vẫn nằm h miệng đớp sao rơi ? ꡠiệu Nhạc ĐiЪn Cuồng Hầu ran n3ng , lửa h`ng bừng chy mắtM䡡u n`ng tươi lay vỡ cả thnh tim䠐u đi.u nhạc đi⪪n cu`ng ta khao khtChẳng vang l䡪n trn ng.p suࢴ'i trng m ? 䪐m mau đy , chiếc sọ dừa ứ huyếtChiꢪ'c xương kh rợn tr'ng kh䤭 tinh anh !V rt mau trong h೴`n ta t li.tNhững nguồn mơ rồ dại , hỡi yꪪu tinh ! Ta sẽ nhịp khớp xương ln đỉnh sọTa sẽ ca những giọng của H`n 괐inể mꐡu cạn , hồn tn , tim tan vỡể trдi đi ngy thng nࡤ.ng ưu phiền! ể hưởng lТ'y m.t giờ khng tục lụy䴐ể u'ng vo m䠴't pht ch't say sưa !Nhạc trần gian khꪴn vui h`n quạnh quẽRượu trần gian gy nhớ v䢪't thương xưa . Hồn triC䠴 em ơi! đằng xa cy toả bng, Sao c⳴ khng ngồi đợi giấc mơ nồng?Đến chi đy, cho th䢢n c rung độngLớp hồn ti 䴪m rải khắp trời trong? Đừng ht nữa! Tiếng c trong trẻo quᴡKhiến hồn ti t liệt kh䪳 bay cao,Ny, im đi, nhn xem, trong kẽ lଡ,Một mặt trời giả dng một v sao. Ngoᬠi xa xa, khng, ngoi xa xa nữa,Thấy kh䠴ng c, nh nắng k䡩o hồn ti?Đến những chốn m đềm như hơi thở,Nồng tươi như suối m䪡u lc ban mai. C bảo: Hồn c괳 hay khng trở lạiMột khi tri v䴠o giữa giấc mơ cuồng?- C, c ơi, hồn t㴴i rồi trở lạiVới lng đin, ⪽ chết, với tnh thương. Nắng maiB젳ng đm tan trn đồng xanh vꪴ tận Nắng trời bay phấp phới bọc mun cyChốn cao xa , tr䢪n trn giời khng giới hạnLᴠn tc my đ㢹a rỡn bảo nhau bay . Cả vũ trụ biến dần ra nh sng ,Nước sᡴng Linh ha lẫn nắng trời mưa ,Nắng trời tươi , tưng bừng bay tn mạnGợi l⡲ng ta bao dấu vết xa xi . Ta vẫn thấy hồn ta buồn ủ rũV c䠵i lng dy đặt b⠳ng đm mờV , bạn ơi , trong bao tia nắng rỡTia nꬠo đu rơi tự nước Chm ta ? B⠳ng tối Cả cảnh vật trần gian cng mờ xo Trong m顠u đen huyền b. Ta bảo lng “Ng�y mai đy mun loⴠi đều tan r Vũ㠠 trụ kia rồi biến ra Hư Khng !” Nhưng ai bảo đm trần l䪠 ci Chết ? Ny, mu場n cy chắp nối điệu than di N⠠y nghe chăng trong trời su mờ mịt Tiếng mun trⴹng rn rỉ giọng bi ai ? Trong lng xa tiếng trẻ thơ k꠪u khc Đn ch㠳 gi nguyền rủa bng đ೪m lan, V m lൠng no nng reo lốc cốc, Tựa đầu l㹢u reo dưới khớp xương tn. Cng như thế nơi xa xăm trong c๵i Chết, Bao c hồn vẫn sống thng ng䡠y qua, Nước non Chm chẳng bao giờ tiu diệt, Thડng ngy qua vẫn sống dưới đm mờ Ta hણy nghe trong mồ su lạnh lẽo, Tiếng thịt người nảy nở tiếng xương rn, Ta h⪣y nghe mơ mng trong cỏ ho, ੠Tiếng c hồn lặng thở kh trời đ䭪m ! Ta h#y nghe trong lng bao đỉnh Thp Tiếng thở than lời o⡡n trch cơ trời, Ta hy nghe trong gạnh Chᣠm rơi lc đc, Tiếng mᡡu Chm ri rỉ chảy khng thഴi. Lng hỡi lng ! Biết đⲢu l m giới ? Biết nơi đ¢u ci sống của mun người ? Trong U Minh hồn ta đương lạc lối Tr崴ng thng ngy, yᠪn đẻ lệ sầu rơi ! Chiến tượng Chim cm tiếng, nắng chiều khng dⴡm động, L vng kia sợ hᠣi cũng thi rơi Ln suối trắng nghẹn lời trong ng䠠n rộng Bn hng cꠢy kinh khủng bặt hơi cười. Trn thảm l mꡡu chim mung loang lổ, Tiếng ai đi rung động cả ngn s䠢u ? Hay im lặng chuyển mnh trn m쪠u đỏ ? Hay rừng xanh lăn nhẹ khối u sầu ? Giữa ng n rậm, mun cy chen l䢡 thẳm Voi Chm đi lẳng lặng, dng uy linh Cũng rung chuyển, dưới chࡢn ngi, rừng n࠺i thẳm. Dưới chn ngi r⠪n rỉ l vng, xanh Ngᠠi lặng đi mắt mờ sau mn lệ Nỗi lo sầu mong nhớ quấn theo chn, Trࢪn lưng gi, chiếc bnh khࡴng vắng vẻ , Ph tn xanh tua đỏ 䠡nh chu trong. Bn s⪴ng vắng voi Chm thi cất bưഭớc Để tri theo sng đến trời xa Đến trời xa, nơi gi䳳 vng tha thướt Bn lઢu đi lặng ngủ dưới sương mờ. Đến trời xa, nơi chiều kia, chiến tượng Nặng nề đi theo tiếng trống thu kh୴ng. Lc trong tối, cờ đo dần lặng rụng ꠠLc sng chiều, phơn phớt 괡ng sương hồng ! Nơi một sng Đỗ Bn vang tiếng hᠡt Mu4n binh Chm thắng trận giở qun về Đࢠn chiến tượng , trong hương trầm man mc Cng oai hṹng, lặng lẽ, nặng nề đi Nơi, một sng Đồ Bn vang tiếng hᠡt mun binh Chm thắng trận giở qu䠢n về Đn chiến tượng, trong hương trầm man mc Cࡹng oai hng, lặng lẽ, nặng nề đi Nơi, một tối, mu g顠o vang chiến địa Nơi, loa vang, ngựa h với đầu rơi Bầy voi Chm hung hăng như s�ng bể Hung hăng theo nh lửa của dn Hời. Nơi, ᢴi những nơi, từ xưa kia, rực rỡ Những lu đi, th⠠nh quch, với cung đền! Nơi ngựa h xương rền vang trong gi᭳ Nơi vang lừng tiếng ht vạn dn chiᢪm! Những c͠nh ấy thong về bn chiến tượng ᪠Khiến voi Chm hồi hộp lặng nhn ngଢy Tiếng sng ro vang lừng trong nắng rụng 䩠M tưởng như Dĩ vࠣng đến gần đy. Ngi vội bư⠭ớc trong ging su đ⢳n lấy Những ngy xưa theo nước cuộn tri về ഠNhưng nước chảy, mơ tan, Ngi bổng thấy Cả khng gian nhuần đഭượm vẻ sầu bi ! Chiến tượng bỗng gầm vang trong giͳ rt Để dư m rung chuyển cả ng颠n xanh. Trong khng trung tưởng vừa vang tiếng st V䩠 mun tinh cầu toang vỡ dưới trời thanh. Ci ta 䵔i bt ngt mᡪnh mng như m giới, Đ䂢y ci ta rộng ri đến v壴 bin ! Nơi an tng khổ đau trong huyệt tối Nơi sinh s꡴i, nẩy nở những mầm đin Nhưng cũng l nơi ai ꠴i b nhỏ, Nơi kh d鳲, kh biết, kh suy tường, Nơi, c㳹ng nhau, trước khi về đy mộ, Xc hồ ta đᡣ chia rẽ đi đường. Ta đứng trước ci Ta kh䵴n hiểu thấu Như khng sao hiểu được nghĩa thời Gian ! Mắt bừng nng tự nhi䳪n tro vụt mu Hầu cࡢm kh toang vỡ dưới lời than ! i biết l䔠m sao cho ta thot khỏi Ngoi cᠵi Ta ngập chm trong bng tối ? Cho linh hồn vụt đến xứ Trăng M쳢y Cho ta l khng phải của ta đഢy M sp nhập vࡠo tuổi tn cy cỏ ! ꢔi ! Mơ Mộng dm ta trong suối Khổ Đm ma Dưới h졠ng tre cao gieo ln bng mảnh ುnh đuốc mờ nhợt nhạt lạnh lng soi Chiếc hm con 鲪m đi trong sương lạnh Người mẹ gi nức nở ln đ઴i hồi. Ta lặng lẽ nhn mun sao tự hỏi: Mảnh hồn ta ti촪u diệt tự bao giờ? M trong chiếc hm con kia u tối, Cಳ phải chăng thi thể của người ta ? Văng vẳng nghe trong khng giới bao la Một v sao 䬪m gieo lời đp lại ! Đầu mnh mang Biết l᪠m sao tm ra thanh kiếm sắc Để cắt phăng ln cổ của ta đi ? Đ젣 trn trề, chứa chan bao tội c Đỉnh sọ nࡠy lưu lại để lm chi ? Chực ngăn gim đừng cho nguồn m๡u vọt Kh tanh hi gh� tởm cả mun người ! Đừng nu cao đầu l䪪n cho những giọt No bn nhơ lầy lụa cả㹠 hoa tươi. Lắp cho ta lấy những thnh sọ trắng Một khối đầu bt ngࡡt tựa khng gian Cho ta chứa lấy một trời im lặng Cho ta mang lấy mun vạn linh hồn Cho ta đựng cả một bầu sao rụng Cả một nguồn trăng s䴡ng cả mun hương Cho sọ ta no n bao 䪽 mộng Cho hả h, ngy ngất rượu Đau Thương ! Đầu rơi Tội ꢡc cn chuyển rung bao thớ thịt Tiếng gươm đưa thấu đến no c⣢n ta, C phải chăng cn tr㲠o bao suối huyết. C phải chăng cn dội tiếng đầu sa ? Lo㲠i người đến lm chi bn bણi chm, Lấy mu đ顠o t thắm nt m䩴i tươi ? Hay tm điệu nhạc vang trong lưỡi kiếm Vụt ngang trn đỉnh sọ h쪣i hng rơi ? Trường chinh chiến đang cn, v鲲ng tranh đấu Vẫn thng ngy dᠠy x xc mu顴n người, By ra chỉ tấn tr đầy xương mಡu, Trong php trường u uất kh tanh h᭴i ? Hy trả lại đầu l㠢u cho thi thể, V hy chࣴn trong cng đy mồ s顢u. Đừng c để những đm mờ vắng vẻ Phải dội v㪠ng tiếng khc quỷ khng đầu ! Đợi người Chi㴪m nữ Tồi hm nay chị Hằng nghim nghị qu䪡 Dy cy v㢠ng đợi mộng, đứng im hơi Kh4ng một mối trăng ng rung mun lഡ Khng một lần my bạc vẫn ch䢢n trời. Thnh Đồ Bn cũng th࠴i khng nức nở Trong sương mờ huyền ảo, lắng tai nghe Từ một lng xa x䠴i bao tiếng mỏ Tn dần trong im Lặng của đồng qu Bપn cửa Thp ngng tr᳴ng người Chim Nữ Ta vẩn vơ nhn khꬴng kh bng khu�ng: Vi ngi sao lẻ loi hồi hộp thở Một đഴi cnh tơ liễu nhng trong trăng! Nຠng khng lại, v n䠠ng khng lại nữa Cả thn䢠 ta dần tan trong hơi thở Một đm nay, lng hỡi, biết bao sầu ! K견a trời cao, trn mi ch࣭n từng cao Hồn ta bay trong ln khi tỏa, Chẳng biết rồi lưu lạc đೠn nơi nao ? Đừng lng qun 㪔i rồ dại mun người trn quả đất 䪠Tr v tư theo đuổi mộng ng�ng cuồng, Ở trần gian,muốn tho!t khi U Buồn, Trong ci sống, ưng ra v㵲ng khổ sở, Đua nhau cười, kh4ng đua nhau nức nở Th!ng ngy qua, theo đuổi nh Vui Tươi ࡠi biết bao rồ dại của muԴn người ! Họ muốn lấy M n Qun che lấp cả Cả Đau Thương, cả Dĩ Văng xa xi ! Hỡi mu괴n người, hy xa dng Qu㲪n Lng Để sầu, lo, buồn, giận đắm say l㠲ng Cứ ỵ*u thương, cứ nhớ tiếc, mơ mng !

Hong Hn ഠ Hong hn buഴng,bốn bề my giăng phủHạt mưa rơi ướt đẫm lối ti vềXa qu⴪ hương sau ngy ..thng lࡪ thThời gian đứng ...cho ti lần nhung nhớ giấc mộng v괠ng gy chi bao tan vỡThng năm buồn sầu nhạc thấm hồn t⡴iHồn rưng rưng khi dĩ vng xa rồiNo ai bi㠪t đời chỉ thơ một độ Xa qu hương vo đầu thu lꠡ đỗm mộng mơ luyến lưu thời niԪn thiếuNu mộng mơ sẽ đau khổ một đờiCầu dương thế trời đừng cho mơ ước.... XA QU Mỗi buổi chiều khi nhꊬn về Chim QuốcHồn min man day dứt cảnh...miềm sầuCꪡnh con nhạn lạc đn nơi đất khchMࡢy đầy trời phủ kn cả sơn khchampa ơi!!! nghe như buồn n�o ruộtNghe tm hồn như dần dần t buốtSuốt ng⪠n năm chưa thấy nh mặt trờiSuốt ngn năm trᠡi tim...Hời...rướm mu SUỐI V NHẠN Một con nhạn giữa trời chiều giăng giဳBng chm theo sương kh㬳i khuất dần xaTiếng suối trong vang vọng lại gọi vềĐến tm sự, đến đy người lữ kh⢡chSuối trong suốt như pha l lấp lnhTa chim trời đ꡴i cch rả rời đau…………………………Suối trong trắng như một trang giấy trắngChưa kẽ vᴠ chưa viết bao giờHồn thản nhin như một nng ti꠪n nữMi tc thề ᳳng ả dưới hong hnSuối ngഢy ng trng ng䴳ng mỗi chiều vềHt mi mᣣi bản tnh ca ấp ủSuối đu biết cuộc đời l좠 thc lũX đời người th᩠nh vạn mảnh đau thương…Ny c bഩ thi đừng hờn… hay dỗiHy v䣴 tư như mới gặp ngy noHࠣy gọi mời như chưa lần gặp gỡĐể ta nghe…lắng đọng của ..tnh người 젠 THANH TR

Hong Hn Hoഠng hn bung,bốn bề m䴢y giăng phủHạt mưa rơi ướt đẫm lối ti vềXa qu hương sau ng䪠y ..thng l th᪪Thời gian đứng ...cho ti lần nhung nhớGiấc mộng vng g䠢y chi bao tan vỡ Thng năm buồn sầu nhạc thấm hồn tiHồn rưng rưng khi dĩ vᴣng xa rồiNo ai bit đời chỉ thơ một độ Xa quપ hương vo đầu thu l đỗࡔm mộng mơ luyến lưu thời nin thiếuNu mộng mơ sẽ đau khổ một đờiCầu dương thế trời đừng cho mơ ước.... XA QUꪊ Mỗi buổi chiều khi nhn về Chim QuốcHồn mi쪪n man day dứt cảnh...miềm sầuCnh con nhạn lạc đn nơi đất khᠡchMy đầy trời phủ kn cả sơn kh⭪Champa ơi!!! nghe như buồn no ruộtNghe tm hồn như dần dần t㢪 buốtSuốt ngn năm chưa thấy nh mặt trờiSuốt ngࡠn năm tri tim...Hời...rướm mu SUỐI Vᡀ NHẠN Một con nhạn giữa trời chiều giăng gi Bng ch㳬m theo sương khi khuất dần xaTiếng suối trong vang vọng lại gọi vềĐến tm sự, đến đ㢢y người lữ khchSuối trong suốt như pha l lấp l᪡nhTa chim trời đi cch rả rời đau……………Suối trong trắng như một trang giấy trắngChưa kẽ 䡴 v chưa viết bao giờHồn thản nhin như một nઠng tin nữMi tꡳc thề ng ả dưới hong h㠴nSuối ngy ng trⴴng ngng mỗi chiều vềHt m㡣i mi bản tnh ca ấp ủSuối đ㬢u biết cuộc đời l thc lũXࡩ đời người thnh vạn mảnh đau thương…Ny c࠴ b thi đừng hờn… hay dỗiH鴣y v tư như mới gặp ngy n䠠oHy gọi mời như chưa lần gặp gỡĐể ta nghe…lắng đọng của ..tnh người 㬠 THANH TR

Hội Bảo Tồn Văn Ha Champa @ U.S.A P.O Box 62061, Sunnyvale, CA 94088 Email: ccpaoffice@ilimochampa.org Web: www.ilimochampa.org *** Ngy 16 th㠡ng 03 năm 2013 THƯ MỜIVIẾT BI CHO ĐẶC SAN VIJAYA SỐ 9 Knhgởi: - Cc Bậc Thức Giả Champa - C�c Văn Nhn Thi Sĩ Champa - Cc Nh⡠ Hoạt Động Văn Ha-X Hội Champa K㣭nh thưa qu vị: Thấm thot Đặc san Vijaya đ� ra mắt qu độc giả được 8 số với chặng đường di khi�m tốn mười bốn năm, kể từ ngy ra mắt Vijaya số 1 đầu tin vઠo năm 1999. Một lần nữa chng ti xin ch괢n thnh cảm ơn qu vị đୣ v đang đng gೳp bi viết gi trị cho Đặc San Vijaya đến ngࡠy hm nay. Để kịp ra mắt Đặc san Vijaya số 9 vo dịp lễ KATE năm 2013, k䠭nh mong qu vị cng tiếp tay, đ�ng gp bi viết gồm c㠡c chủ đề lin quan đến Văn ha, X곣 hội, Lịch sử v sinh hoạt cộng đồng Champa khắp nơi, truyện cười dn gian Chăm, truyện cổ tࢭch, ca dao tục ngữ, truyện viết bằng tiếng Chăm, tiếng Việt v tiếng Anh. Mọi bi viết vࠠ kiến xy dựng xin gửi về email: BBTVijaya@gmail.com. bằng những bản văn đ�nh my sẵn hoặc c thể gởi qua email hay diskette cᳳ bi viết chứa đựng bn trong để anh em Ban Biપn Tập tiện dụng trong việc sắp xếp ấn bản cho đến cc bi khảo cứu, BBT đều nồng nhiệt đᠳn nhận. Những bi viết đ đăng tr࣪n sch bo khᡡc xin qi vị miễn gởi cho Đặc san Vijaya hay ngược lại. Tất cả những bi đăng tr꠪n Vijaya bản quyền thuộc Hội Bảo Tồn Văn Ho Champa v tᠡc giả. Thời hạn nhận bi viết kết thc vຠo ngy 31 thng 7 năm 2013 Một lần nữa Ban Biࡪn Tập rất mong được sự cộng tc v giᠺp sức của quvị. K�nh cho thn ࢡi v trn trọng, T.M Ban Biࢪn Tập Đặc San Vijaya Trưởng Ban, ( đ k ) L㽢m Gia Tn

Salam tong abih yut saong adei sa-ai hatain anit ranam. Harei ni Dahlah pajao sa kadha daoh : Ranam anit yuw eh angin . Cuak kadha daoh saong Ulang di (Hanh phuc lang thang Anh Bang -Tran ngoc Son) . Thekwa Cam palei Ram wak di harei dau bulan sa thun nasaktheik (lisak aseik) 1/2/2014 yuw ni :Harei nan Adei yuw bingu CampaMbau pahe bauk di nagarMang bier harei teng maiHarei nan yuw aia taklondaok lapinguk phun kayauSu-uh su-ol sadrei.Harei nan Adei yuw lapeiMboh pinguk rub-sehSa-ai mai tengJalan atah tangin peng tanginHadeng wek hadom harei tapa .Hadom thun bulan harei tapaHatai sanang jang O mbohSa-mbo bhrauk salih sa-mbo jhaoAdei ranam saong anitGilai (ke) klak nhu tapa krong pajeHali-halemg lei oh mboh ...Binguk rut-seh Adei lihikJalan krak malam hajan leh,lehPhum palei klak weng angan adeiNao(tabak) sanang yuw mubuk - mbungAngin yuh li-al boh hataiMbang aia mata sata-eing drei .Harei nan ranam adeiSa-ai oh sanang teng pariphaYut-coi O hadar wekHadom boh paneuc Anit saong RanamRanam- Anit yuw eh anginBrai kayawa Adei doh pak nanHadom malam lapei teng AdeiMin cang yeh mboh Adei... mai...Thekwa Cam palei Ram .

------ar{Y% --ad~T pd~y _C                              \\\\\ K~D% mkL \\\\\   mkL _d ZK E~bR h~% tp~K I{n%aAN C# j;$ ,, s% Il{_m% , al{m~% _g* _p`@H p@H tb~K ZK tn;$ t_nY E@P bK ,   Pn&@C _Q. twK t`N af{K dh*K , ht~K qN _d tN{ pdR kD% k*K an{t rN$ , dh*K xrK t&@K-t&K a#-P# prN \d] ,,   l{k~w al{N pn&@C b{Z~% t@L ad] , k~D% s`. m\k;% , MT hdH h=d _\p hn{. F&@L =QH _\EH \g@P k~l{_dU , s% b@L p=tH m\E~. tO/ _BU _rU s/ d_n   s% BP x% C# hdH aO h~% Il{_m% , h~% pn&@C a=mK _d h~% ad# dR% =QK _q h~% adT cOT , h~% _F% p_t   h~% s% h)H \t~H A$ kj@P , h~% FK _k`@U ad{H : uT , p~N , p~N , =P ,, al{N F% ad] h_d. l{b{K x=\h , =j& _OH mD{L-klL _b*   F% E@P bK x=I Q&% pQ{K , k*H _p`@H d} s% t\nK lZ{K l{N tp{N ,, al&{C tp&{C x$ hdH w@K m{N , ky&% m_N% xK =R xN} tZ{N a&K pj^ ,,   gn~. g@P w@H _p*> F% G@H , s% m=EK bL jw K% nrH _x@H mL/ ,, ad] w@Y d$ d_gK =j& C/ , g{lL# t@L t~K G&@H G/ uE~ML ,,   =R dh)w _A% rOH aE@N pj@N , urK N{ \kH hdH \g@P ng@R yT cK ,, pN tZ{N oT m_nT ET t`K , oN t_bN an{T a_lg E}-rsK m_h@H x=R ,,   g{n~P md% _d h_d. mn~x g*c ad&{x y/ p=\b V~% m{N ,, xm{ xML \g~K ZK j`~. al{N , mn&{x uR/_A% rOH l{h{K tZ{N t=K S~P pl~P .   d~N y% t@L ht~K md% g{n~P , al{N F% ad] as~N b{lN ht~K awg s`. ,, O$ h&K aQ{H b{Z} hR] mL# , \p;N yw% A$ kd$ y~w dL# \k~/ \k;C ,,   B{Q{ b{=Y _d L/ c=l& _Q. _pC oH b{=W& xlK ht`N ,, A< d&% _b Q&% xlw , aO~K cK G@H G/ mn~H mn;/ ,,   x=I t\k;% m=sK ad] a;. , k~K a_k \k;n x_L< ad] dl# s/ mg{K , Pt&H W~~@P jnK pA{K dL# af{K h~% ht} ,,   adT cOT anK k~M] c# b{n} , ad# dr7 pq# an[T bEK rE} hpK aw-l&H ,, _FK x_l< _\cU d} ak _\E     aL/ c_lY j~U c_OY =QH b}Z~% ,, ad] k*< A{. ap@H mT% t@L t~% F% dh*K an{T ad] _\p hg t\k;% D~g =D h*n h*K al&H _F% ,,   t\k;% p&@C g*$ aqK adT _B% , adT k~M]-xH l{k]-_d^w%m_N% , _d^w%xm=lK , _pC r_L% ad] _Q> oH tl=K ,,, _b*   O/ a_b Mv~. a`% b{Z~N MT b@N mIN s/ad] ,, _d F% BP X% C# , Il{_M% \d] _QU t_gK .   ZK E~b@R A$ h~% rK _rK , Pn&@C _Q. a=mK h~% B&@H w@K dL# u=R ,,,   ,,,xl# ad] _s _n< l{k~w _fL _p`@H m=R p@H s/bc , k*w as~N kQH k=QY m/ h~ g{lC , h~ p_t   ad] x=I m{K-w% ab{H \d] , pcH g@P bC m\j~% mL# hR] oH _k* =xH bC m=R b* Mt =cK _m   K*w aE~N hn[ f&@L _s j/ oH aw@R \g~K _G aw d&% _b E~b@R km@Y A&K =l& F% V~% m~t&] m~DR ,   aAR W# j{H b{Z~% ar ML , b{Q} b{=Y s`. m=EK AL dML an{T rN# ,, ,,, my~T km@Y j$ \g~% p_t \g~K ZK P$ kd$ F% u=R prN C$ dh*K ,,   F% IN%aAN C# yT cK oH md# , _d ------ g{n~. g@P _rH d&H Il_m% , _j`@N p=d O$ ab{H oH _d% aAN tp~K ,, Mn&{x x$ bC h)H \t~H , Ad~h a`% g`~. a_lg s`. m/g~h hr] p_g^ ,,   Th% _n< j/pA{KD_n _p`@H k% b`% ut m/ m[H e t_gK p_t _s yK y~. j~. p_t> p\t} p\t% prN dh*K ,,   l{k] xg =j O&K amH p\MK , k~M] jg krg Et t`K t_gK E&@L g% ,, h~% s% uR% r{y% aZN : tN Q%- p\d~T p\=d& F% uT b`% _c   t&@K t&K s% af`N ar{y% j# j} , =l& w@K =R C# s% gq} ad~T pd~Y , Al{N kM@Y a`@K =j& r~w r} , =jK s% r{b~w as~N t@L urK xn} _d   ,,,\E~w ad~w tL/ drH a_lg tN} , a@N =Z mn&{X h*] j# j} _g` hdH pj^ d} \g@P gl%L# , b*@K xl{H b{r~w u=r an[K rN# t&] h=T F% m_n%xK ,,   k*K w@R ab{H kD% JK k*K , h_d. jnK k# m=b kd$ adK u=R b{r~w ,, mn&@X hd`{P ab{H \g~K b=W& r~w , tnH r{y% , _\c   \g~. ktL mV} md@H ab{H \d] , hjN aZ{N tb~K r{_E =g* r$ l{h{K , ac@K c@N _d C[ k*K \E~H apN tm% t\nK l{Z{K _\p@w h`% ,,   L{m;N k*K r# dn;N –d_N< s~% a`% , B*K tm% _\c D~N y% \E~w d~w a@K l{F% , An;K mn&{X ZK _F% O$ _R% h)L dh*K ,,   _F% _gN d{ a_Lg _\p M{N s~bR k*H d} o xlK t`N akL ,, =r hd`{P pcH g@P O&H akR , _d   R{y%akL h~% d&{X d} h=gK , _B* hr] hd] hd`{P md% m=R h~ , ky*% _y       ---\\\\--d`} IN \d% tw _y`@w --\\\\

----_p`@H tn;$ h=n&----   p@H t~U t`N tb`K _kN aR# c@K =\g , h_d. j# j} , E@P-bK dL# dL# kL/ drH ,, kt@K Q&% pQ{K F% yw%-E&K _d l{Z{K tE{K S@H ab&] , h&$ hdH b@L p=tH ,,   t=lH E@P-x&N tb`K pR# _kN =\pT t{K , \g# nrH _\P w@H mT% _m F% ht~K wg p@H _\P   thK aR EK F% l2L pt~K hdH _\E \d;/ u=R t_gK _\bK apN _N< \g@P g{_L ThK aR EK , ap@H t\nK lZ{K _g* M=R h_d. pt~K aL/ E~P mn;g j&% g{Q@U ,   k*} kd$ A$ kj@P m=EK d@U oH b* oH =l& p@H _\p     -----\\\d`} IN \d% tw _y`@w \\\\-------------------    

----_p`@H tn;$ h=n&----   p@H t~U t`N tb`K _kN aR# c@K =\g ,   h_d. j# j} , E@P-bK dL# dL# kL/ drH ,,   kt@K Q&% pQ{K F% yw%-E&K _d   l{Z{K tE{K S@H ab&] , h&$ hdH b@L p=tH ,,   t=lH E@P-x&N tb`K pR# _kN =\pT t{K ,   \g# nrH _\P   w@H mT% _m   F% ht~K wg p@H _\P   ----------- d`} IN \d% tw _y`@w --------------    

Chiếc vòng tay nước mắt Đêm hôm ấy, một đêm thu, trăng sáng, không một tiếng động, hoa sứ nhà ai tỏa hương thơm ngào ngạt? Quấn lấy cái không gian yên tĩnh, chợt như đang lắng động lại trong lòng đôi bạn trẻ, Jadu và Mưsa ngồi đó, lặng thinh. Nước mắt trào ra, chạy dài trên đôi má Mưsa từ lúc nào? Nàng không biết và cũng chả muốn lau. Tay của Jadu đã bầm tím lên vì chàng ghì nó quá chặt vào mảnh đá chàng đang ngồi.   Đêm nay, hai người hẹn nhau để nói điều gì đó, nhưng – nhường chỗ lại cho cái khoảng không tỉnh mịch – họ không nói gì cả, vì họ đều biết cả hai đang muốn nói điều gì. Mưsa không thể chờ đợi lâu hơn, nàng gạt nước mắt, rồi quay sang phía Jadu, dúi vào tay chàng chiếc vòng tay mà chàng đã tặng nàng năm tốt nghiệp cấp ba, hai người xem đó như chiếc vòng đính ước, đêm nào Mưsa cũng lau chùi, ngấm nghía nó, rồi lại cười tủm tỉm, nó đã theo nàng hằng đêm vào giất ngủ. Mưsa bỏ chạy, nàng về nhà và khóc suốt đêm đó. Jadu ngồi đó, khóc nấc lên như một đứa trẻ, chưa bao giờ chàng khóc nhiều đến thế, chưa bao giờ chàng đau khổ đến thế… … Mưsa sinh ra trong một gia đình Bàlamôn đầy uy tín trong thôn, mẹ của nàng mất – vì bệnh hiểm nghèo – khi nàng mới ba tuổi, kể từ đó, nàng sống trong sự nuôi dưỡng của bà. Bà của Mưsa, người đứng đầu của tộc họ, người phụ nữ đầy quyền uy và trọng vọng đối với cộng đồng Bàlamôn. Người đàn bà đó, thừa hưởng một gia tài lớn của gia tộc là những sách cổ và các đồ dùng quý giá. Mẹ của Mưsa, con gái út của bà, người sau này bà hy vọng sẽ truyền lại để lưu giữ những tài sản tinh thần quý giá đó của gia tộc. Nhưng, mẹ Mưsa lại mất quá sớm, ngày mẹ nàng mất, bà của nàng đã buồn lắm, bà khóc rất nhiều, người đầu bạc tiễn kẻ đầu xanh, đứa con gái yêu quý của bà đã không còn trên đời này nữa, bà đã đau khổ lắm. Lúc ấy, Mưsa hãy còn nhỏ quá, nàng chỉ biết khóc theo bà và cha. Từ đó, bà dành mọi tình yêu của mình cho Mưsa, bà thương nàng vô cùng, thương nàng còn hơn thương con gái của mình, bà thương nàng mất mẹ từ tấm bé, sợ nàng thiếu thốn tình thương của mẹ. Những đứa cháu khác của bà dù nội hay ngoại, chưa bao giờ được bà cho ngủ chung, chưa bao giờ được bà chăm sóc từng miếng ăn, giất ngủ như nàng. Và từ đó, bà xem nàng như là người mà sau này sẽ truyền thừa lại kho tàng của tổ tiên, người mà bà sẽ giao lại vai trò của người đứng đầu dòng tộc, nàng còn quá trẻ để biết điều đó, nhưng bà sợ mình không sống lâu hơn được nữa, bà dạy cho nàng cách làm người con gái Chăm, đêm đêm bà ngâm những bài ariya Patauw Adat Kamei hay Muk Thruh Palei cho nàng, cho dù nàng không hiểu triết lý và bài học trong những gia huấn ca ấy cho lắm! Cha của Mưsa, một nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa Chăm mẫu mực và nổi tiếng trong cộng đồng Bàlamôn, là cựu sinh viên Đà Lạt, ông trở về tham gia sáng lập và giảng dạy tại trường Pô Klong, sau đó về làng mở trường dạy chữ Chăm cho những đứa trẻ trong thôn. Ông gặp mẹ Mưsa, hai người yêu nhau và kết hôn như bao cặp tình nhân cùng đạo khác. Sau khi mẹ Mưsa qua đời, ông buồn bã và đau khổ, người vợ thân yêu của ông đã không còn nữa, ông lao đầu vào viết sách và nghiên cứu, ông rong ruổi khắp các làng Chăm sưu tầm các văn bản cổ, tham gia soạn giáo trình, từ điển tiếng Chăm, làm thơ, sáng tác nhạc về Chăm, con người đó thật sự đã tạo nên uy tín rất lớn được nhiều người ngưỡng vọng. Đối với giới chức sắc Bàlamôn ông còn là người có công lớn, ông đã đóng góp rất nhiều kinh phí tổ chức lễ tết cho làng xóm, cũng như cộng đồng, không bậc tu sĩ Bàlamôn nào không biết và không tri ân ông. Đối với làng, ông là người đã đứng ra tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, tổ chức thôn xóm và xây dựng nếp sống trong thôn. Chính vì phải hằng ngày lao mình vào công việc ông không có thời gian chăm sóc cho Mưsa, nhưng ông thương nàng lắm, ngoài thời gian nghiên cứu, ông làm nông, như bao người Chăm bình thường khác. Ông viết sách và nghiên cứu ngoài tinh thần dân tộc, còn là để nuôi cho Mưsa ăn học thành người. Mưsa lên lớp sáu, năm ấy gặp mùa hạn, không có tiền, ông đã bán những tác phẩm sáng tác văn chương và âm nhạc của mình cho người khác với giá rẻ mạt để có tiền cho nàng kịp nhập học, điều mà một nhà viết lách chuyên nghiệp như ông, không bao giờ muốn làm. Người cha, không thể biểu hiện tình cảm yêu thương của mình ra bên ngoài như bà và mẹ, nhưng cha của Mưsa đã yêu thương nàng bằng cái cách thầm lặng nhưng dạt dào tình cảm như vậy đó! Ngày lại qua ngày, Mưsa lớn dần theo tình thương mà bà và cha đã dành cho nàng. Nàng không mãi là cô bé, cô bé của cái thời trẻ dại, khi mái tóc còn chấm ngang vai, khi đôi chân vẫn còn để trần rong chơi khắp xóm làng. Nàng đã trở thành thiếu nữ, đôi mắt long lanh với những cái nhìn gợi cảm, mái tóc dài thước tha tung bay trong gió, nụ cười duyên làm lộ hai má lún đồng tiền, làm cho ai bắt gặp cũng phải xuyến xao. Mưsa đã là một thiếu nữ thật sự, nàng đã biết sửa soạn, biết trau chuốt, biết làm duyên trước lũ con trai cùng lứa. Có bao người đã thầm yêu trộm nhớ nàng, và nàng cũng đã có những người để mà thương, mà nhớ, nhưng tất cả chỉ là những mối tình vụn trộm, ngây dại của cái tuổi mới lớn, nàng chôn chặt những tình cảm đó vào trong, chưa bao giờ dám thổ lộ. Cho đến cái năm mười sáu tuổi, cái tuổi đẹp nhất của đời người con gái, nàng gặp Jadu. Jadu sinh ra trong một gia đình chức sắc Bàni ở thôn bên cạnh, cha chàng là một vị tăng lữ có địa vị và tiếng nói, tương lai sẽ là Cả sư (Po Gru) của thôn. Chàng là con thứ sáu, con trai út, trong gia đình trước đó đã có năm đứa con gái. Cha mẹ chàng mãi mới có một người con trai, chàng là hy vọng của cha mẹ, mẹ sinh ra chàng khi bà đã gần bốn mươi tuổi, đối với cha mẹ, ông bà chàng là con cầu con khẩn, con mà Po Aulwah đã ban cho gia đình. Vì vậy, ngay từ nhỏ chàng được cha mẹ rất mực cưng chiều, ngay từ nhỏ, cha đã cho chàng làm lễ trưởng thành (katat) và đưa chàng đi học chữ Bini để lớn lên chàng gọi ông bà tổ tiên về chứng dám trong các dịp tảo mộ (nau ghur) và cúng tổ tiên (ew muk kei). Có thể nói, gia đình chàng, hy vọng ở chàng nhiều lắm, họ muốn chàng là một người Bàni thật sự, xứng đáng là con của một Po Acar, mà sau này có thể lên chức sư cả (Po Gru), tuổi thơ chàng thanh bình lớn lên trong tình thương đầy ấp mà cha, mẹ giành cho chàng. Mưsa và Jadu gặp nhau khi cả hai đều bắt đầu bước vào trường Pô Klong, hai người học chung một khóa ở cái ngôi trường giàu truyền thống này. Ở ngôi trường này, biết bao nhiêu thế hệ những người con Chăm và Raglai ưu tú đã trưởng thành, cũng từ ngôi trường này biết bao thế hệ bạn bè đã trở nên thân thiết, từ ngôi trường này cũng có biết bao câu truyện tình yêu lứa đôi đã được nở hoa kết trái, những năm tháng được học dưới mái trường này, thật sự là một kỷ niệm không thể nào quên được trong ký ức tuổi học trò của những con em Chăm và Raglai nhiều thế hệ. Trong những năm tháng đó, đôi bạn trẻ của tuổi mười sáu ấy – cái tuổi mười sáu trinh bằng, ngây dại như những đóa hoa Tagalau mới nở mỗi độ hè về – gặp nhau và yêu nhau. Hai người học khác lớp nhưng cạnh nhau, buổi ban đầu biết nhau họ chưa phải lòng nhau. Cho đến cái ngày tổ chức hội trại của trường… Đêm hôm ấy, khi buổi sinh hoạt văn nghệ hội trại của trường đã xong, khi đám con gái đã vào trại ngủ rồi, ở bên ngoài trại lớp, lũ con trai rủ nhau ngồi lại hát hò, Jadu cầm ghi-ta, đàn cho lũ bạn hát, những nam sinh Chăm và Raglai ngồi bên nhau, quay quần bên ánh lửa trại, cất lên tiếng hát, hát những khúc nhạc về quê hương dân tộc. Giất mơ Chapi, Đêm hội Raglai, Điệu ru đất tháp, Mùa xuân trên tháp cổ… những bài ca ấy gợi nhớ về những hình ảnh xa xăm, bình dị của buôn làng Raglai: “với những ngôi nhà sàn đơn sơ, nơi những con người sống cuộc đời thanh bình, không lo toan, không tính toán, hay những hình ảnh của đêm hội say sưa bên ghè rượu cần, nam, nữ, già, trẻ nhảy múa bên ánh lửa, trong tiếng cồng , chiêng vang vọng núi rừng…”. Hay từ những khúc ca gợi những liên tưởng, những ký ức về những palei Chăm: “… hằng đêm vẫn vang lên tiếng đàn kanhi đắm say, ngất ngây tâm hồn, hình ảnh của đàn chim Chrao tung bay trên vòm trời xanh thẳm, những xóm làng lại rộn lên trong những mùa gặt hái, hay hình ảnh hoa tagalau nỡ đầu xuân,  bên tiếng trống ginang, tiếng kèn saranai, đàn em mùa hát bên tháp Chàm đón mừng ngày hội quê hương và cả xóm làng như hòa mình vào ngày hội của quê hương, dân tộc…”. Tiếng ca hòa lẫn tiếng đàn, vang lên trong đêm lửa trại, không biết tự khi nào đánh thức đám con gái hòa mình vào cuộc vui, từ các trại bên cạnh các học sinh kéo đến cũng ngồi vây quần tham gia vào cuộc vui khó cưỡng, tiếng đàn của Jadu, lời hát của những chàng trai Raglai, Chăm đã lôi cuốn được đông đảo mọi người. Theo lời giới thiệu của một người bạn trong lớp, Mưsa hát cho mọi người nghe bàiBhum Adei, cái bài ca thắm đượm tâm tư, tình cảm và tiếng lòng của người con gái Chăm. Tiếng hát trong ngần của Mưsa cất lên, tiếng đàn Jadu say theo từng câu hát, giọng hát của nàng thanh thót, âm vang, tiếng đàn của chàng du dương, da diết,  hòa vào tiếng hát, làm cho cả không gian dường như tỉnh lặng, mọi người ngồi nghe không một tiếng động. Mưsa nhìn Jadu, mĩm cười, nàng hát: “…jwai wơr palei adei ơy xa-ai, jwai bboh mưda wơr kathaut rah mai…”. Jadu như say sưa trong tiếng hát của Mưsa, chàng chưa bao giờ chơi bản nhạc nào có hay đến thế! Chàng thấy, lời nhắn gửi của bài hát dường như nhắn gửi riêng cho mình. Tiếng đàn của Jadu cũng làm trái tim Mưsa xao động, nó đã đánh lên tiếng lòng của người con gái, nàng cảm thấy xuyến xao lạ thường, nàng xuyến xao tiếng đàn, hay xuyến xao người nghệ sĩ chơi đàn, nàng cũng không biết nữa? Đêm hôm ấy, những nữ sinh, nam sinh Chăm – Raglai, ngồi với nhau bên ánh lửa bập bùng, không tiếng mã la, không tiếng chapi, không tiếng cồng chiêng, không có kanhi, ginang, saranai, không có ghè rượu cần, không phải ở giữa buôn làng, giữa palei. Nhưng ở nơi đây, qua lời hát, qua tiếng đàn họ như sống lại những lúc còn ở quê nhà, ở những buôn làng, những nhà sàn của người Raglai, ở những palei Chăm vào mùa lễ hội. Lời hát, tiếng đàn làm cho những người anh, em Chăm – Raglai học xa nhà, nhớ quê hương hơn, nhớ người thân hơn, nhưng ở nơi đây họ được sẽ chia bên tình bạn, ở nơi đây họ trở thành một khối, quyện chặt vào nhau, bên nhau cho vơi đi nổi nhớ. Tình bạn đó sẽ theo họ đến suốt cuộc đời này, rồi sau này khi trưởng thành, nó sẽ mãi là những kỷ niệm không bao giờ quên trong lòng tất cả. Cũng trong đêm cái đêm lửa trại ấy, Mưsa và Jadu đã tìm được một nửa của cuộc đời mình, ở đó, hai trái tim đồng điệu đã cũng thổn thức, đêm nay sẽ là cái đêm không bao giờ quên trong ký ức của mỗi người. Kể từ cái đêm hôm ấy, không khi nào Mưsa không nghĩ về Jadu, không khi nào không nhớ về chàng, hằng đêm nàng đưa chàng vào trong giất ngủ của mình, cái hình ảnh nàng hát, Jadu đàn, cứ ghi sâu trong tâm trí nàng, nàng đã biết yêu thật rồi! Jadu cũng vậy, chàng say mê tiếng hát của Mưsa, nàng kiều diễm với nụ cười làm duyên lúc nào cũng khắc sâu trong tâm trí chàng, chàng gặng hỏi lũ con trai cạnh lớp để biết về Mưsa. Kể từ đêm đó, hai người đã biết chỉnh chu hơn trong mắt nhau, và đôi lúc – ngoài giờ học – trộm liếc nhìn nhau, lúc gặp mặt nhau chỉ nở một nụ cười e thẹn, ánh mắt nhìn nhau trìu mến, nói với nhau những lời ngượng ngùng. Và đêm về lại nghĩ về nhau, đưa nhau vào suy nghĩ, vào giấc mơ, họ chợt nhận ra mình yêu người kia, tự lúc nào cũng không biết? Thông qua lũ bạn cùng lớp, Jadu biết số điện thoại của Mưsa, hai người nhắn tin qua lại cho nhau, gần hai tháng, cho đến cái ngày Jadu quyết định chàng sẽ hẹn nàng ra quan nước trước trường. Lần đầu – chỉ hai người – ngồi cùng trong quán nước, có một chút thẹn thùng, một chút ngượng ngạo, nhưng rồi Jadu cũng chủ động bắt chuyện với Mưsa, chàng hỏi đủ thứ chuyện về học hành, về bạn bè trong phòng của Mưsa, không chuyện nào ăn nhập với chuyện nào, chàng còn hơi bối rối, nàng cũng vậy. Thoáng chốc, hai người không còn ngượng ngùng, rụt rè như ban đầu nữa – từ lúc nào – đôi bạn hiểu nhau hơn, thân mật hơn và tự nhiên hơn. Đêm về, họ lại tin qua, tin lại cho nhau, Mưsa và Jadu yêu nhau như vậy đó, mối tình đầu của họ – mối tình thuở học trò – là những lần hẹn nhau ngoài quán nước, là những lần đi dạo dưới sân trường, là những chiều mưa đứng ngoài ban công tâm sự, là những dòng nhắn vội lúc đêm về, là những lời quan tâm, âu yếm… là những ngày lưu luyến mãi về nhau! Họ yêu nhau, biết đối phương nghĩ gì, nhưng chưa bao giờ nói tiếng yêu. Jadu đã hỏi Mưsa, nhưng Mưsa nghẹn ngùng không muốn đáp, nàng cứ lần hồi, lần hồi mãi… Cho đến cái ngày họ sắp ra trường, một chiều mùa mưa trên hành lang lớp học, Jadu tặng cho nàng chiếc vòng tay kỷ niệm, chàng ngập ngừng: – “Không biết ra trường rồi, làm sao mình gặp nhau liên tục được nữa, tôi sợ cái cảm giác không được thấy Mưsa hằng ngày lắm, Mưsa à”. Một hồi yên lặng, Mưsa đáp: - “Mưsa cũng vậy, không biết từ khi nào Mưsa cũng có cảm giác như Jadu vậy?”. - “Thế sao Mưsa không trả lời tôi đi, Mưsa còn suy nghĩ đến bao giờ nữa” – Jadu tiếp lời nàng – “chúng ta sắp tốt nghiệp rồi, không biết có còn được gặp nhau nữa không”. Mưsa nói: - “Jadu nói chuyện gì vậy, Mưsa không hiểu?”. Jadu: “thì chuyện tôi yêu Mưsa, muốn làm bạn trai Mưsa đó, Mưsa không nhớ sao?” Mưsa thoáng chút e thẹn trên nét mặt, nàng cười và nói: “Mưsa và Jadu chẳng phải đã là bạn của nhau đó sao, Mưsa không nói, nhưng tự khi nào, em đã xem Jadu như người yêu của mình rồi”. Nghe những lời đó, chàng như mở cờ trong bụng, chàng lấy chiếc vòng tay – chàng đã mua để tận Mưsa từ lâu, tính hôm nay nói chuyện và tặng nàng – tặng cho Mưsa, chàng nói: - “Quen nhau đó giờ, Jadu không có gì để tặng Mưsa cả, nay tặng cho Mưsa, Mưsa cứ xem đây như là tình cảm cua tôi”. Mưsa không dám nhận: - “Sao vậy được, Mưsa không dám lấy quà của Jadu đâu”. Chàng đáp: - “Đây không phải là món quà bình thường đâu, Mưsa à! Nó là tình cảm của Jadu tặng cho Mưsa, Mưsa không nhận tức là từ chối tình cảm của Jadu đó, hay Mưsa cứ xem nó như là kỷ niệm cũng được”. - “Jadu nói vậy thì Mưsa nhận” – nàng đáp. Ngoài trời, mưa vẫn rơi, những cơn mưa đầu mùa ở cái xứ sở nắng nóng Panduranga. Jadu và Mưsa ngồi đó – chỉ hai người – bên hành lang lớp học. Thế là, đã hai năm trôi qua kể từ đêm lửa trại, đêm hai người bắt đầu yêu nhau, hôm nay họ mới chính thức trao lời cho nhau, chiếc vòng tay mà Jadu tặng Mưsa như một minh chứng cho tình cảm của họ. Họ gặp nhau, yêu nhau, như bao đôi lứa Chăm bình thường khác, họ không nghĩ rào cản Chăm – Bàni có thể chia cắt được tình yêu của họ, họ nghĩ thời đại đã phát triển, người ta sẽ không còn ngăn cản con gái Bàlamôn yêu con trai Bàni như xưa nữa. Tình yêu sẽ giúp họ có đủ can đảm để vượt qua tất cả và đến với nhau, như nhiều trường hợp đã diễn ra như vậy. Thế là hai, ba mùa mưa nữa lại trôi qua, tình yêu của họ lớn dần theo năm tháng. Cả hai người đều là sinh viên đã ra trường, họ quen nhau trọn vẹn năm năm rồi, mối tình của họ đẹp như thơ, êm ả nhưng cũng mãnh liệt như dòng sông Lu vẫn chảy trên quê hương từ nghìn đời, nồng nhiệt như cái nắng, cái gió của xứ sở. Thời gian càng trôi mối tình đó lại càng thêm sâu đậm, họ cảm thấy mình yêu nhau lắm rồi! Không có gì có thể chia cắt nổi tình yêu đó. Yêu nhau, họ không bao giờ nghĩ đến những rào cản nào cả, có nghĩ đến nhưng cũng tin rằng, tình yêu sẽ giúp họ vượt qua tất cả và đi bên nhau đến bến bờ hạnh phúc. Tình yêu của hai người đến một ngày cùng đến tai của người lớn. Đêm hôm ấy, khi bữa cơm vừa xong, cha của Mưsa, ngồi bên ngoài hiên nhà, nhâm nhi tách trà nóng, Mưsa cảm thấy trên khuôn mặt cha hiện lên một nét lo âu gì đấy. Bà nội gọi Mưsa vào trong và nói chuyện với Mưsa, trên nét mặt bà cũng hiện lên những nỗi âu lo như vậy, nàng cảm nhận thấy một điều gì đó? Bà hỏi Mưsa về chuyện tình cảm của mình, sau một hồi nàng thú nhận đang yêu Jadu – người con trai Bàni. Nét lo âu trên khuôn mặt bà giờ được thay thế bằng giọt nước mắt ướt đẫm, người đàn bà cứng rắn nhất tộc họ, lần thư hai đã khóc – lần đầu là lúc mẹ Mưsa mất – bà thương Mưsa, nhưng bà không thể cho Mưsa lấy người con trai khác đạo được. Ở nhà nào bà không cần biết, ở trong nhà của bà, đăc biệt là người cháu thừa kế của bà không thể lấy người Bàni được, bà thương Mưsa, nhưng chính bà cũng không thể thoát khỏi cái rào cản này được. Bà là trụ cột của tộc họ, bà phải làm gương cho tộc họ. Mưsa đêm ấy, không ngủ được, nàng khóc sướt mướt. Nàng nghĩ, chẳng lẽ mình phải chia tay với Jadu sao? Nàng không thể, nàng yêu Jadu lắm rồi, nàng không thể sống mà không có Jadu được, như con thú không thể sống mà không có rừng, như con cá không thể sống mà rời xa nước. Hôm sau nàng nói chuyện này với Jadu, chàng cũng buồn lắm không biết phải tính sao nữa, gia đình chàng cũng đã biết chuyện này, cha nói tuyệt đối không được lấy con gái Bàlamôn, nếu muốn thì cha sẽ từ con, còn hơn là làm mất thể diện. Nghe đến đây mẹ Jadu cũng khóc, bà khóc cho đứa con của bà, đứa con mà bà hằng hy vọng làm rạng danh gia đình, nay lại đòi lấy người con gái Bàlamôn, bà chỉ khóc và không nói gì cả, thà bà cứ đánh, cứ chửi Jadu, thì chàng không cảm thấy áy náy và đau khổ, đằng này không nói gì cả, cứ ngồi khóc, cứ buồn rầu, bà đổ bệnh mấy ngày liền, cha không cho vào thăm, mà cứ gặp Jadu là bà lại khóc. Jadu tự nghĩ chàng không thể là người con bất hiếu, nhưng biết làm sao được? Chàng yêu Mưsa như sậu đậm mất rồi, một ngày xa nàng là một ngày khắc khoải, là một ngày ăn không yên, ngủ không ngon, chàng nhớ nàng, như con chim Chrao nhớ đàn, như chàng Đam San nhớ nữ thần mặt trời vậy! Họ tiếp tục yêu nhau – bắt chấp sự ngăn cản của gia đình – được hơn năm nữa, hai người cố gằng thuyết phục hai bên nhưng hoài vô vọng, cho dù ở trong họ niềm tin về sự chiến thắng của tình yêu lúc nào cũng chảy. Chàng đã nhiều lần đến xin gia đình nàng nhưng không được tiếp, lũ con trai trong họ nghe tin nhiều lần dọa đánh chàng, nếu chàng không từ bỏ Mưsa, trong gia đình chàng ai cũng xa lánh chàng, vì sợ gần chàng sẽ làm cho cha chàng phật ý, mẹ chàng từ đó, cũng đổ bệnh, không ngớt thuốc thang, chàng cũng thường xuyên vắng nhà vì sợ về lại làm mẹ đau lòng. Mưsa, cũng vậy, bà nói với nàng: “khi nào tao chết thì mày hãy lấy nó, lấy nó để mà làm người ngoài tộc, lấy nó để mà chết làm con ma hoang ở ngoài làng”. Bà thương nàng lắm, bà kể với nàng, ngày xưa bà cũng yêu một người con trai Bàni, nhưng bà lại là người thừa kể của dòng họ, bà từ bỏ tình yêu để làm tròn hiếu hạnh, bà là con của tộc họ, do tộc họ sinh ra, bà phải có trách nhiệm với cội nguồn, bà nói với Mưsa: “đừng vì một thằng con trai, mà từ bỏ dòng họ, từ bỏ tổ tiên, như người mất gốc, rồi chết đi không được nằm trong kut của tộc họ, không được siêu thoát linh hồn con ạ”. Cha Mưsa, cũng buồn lắm, ông vốn ít nói, nhưng biểu hiện ra mặt, ông không còn quan tâm đến Mưsa nhiều hơn trước nữa, nàng dọn cơm, nấu nước ông không ăn, ông gọi cô cháu gái đến để nấu cơm, nấu nước trong nhà đã hơn nửa năm nay. Uy tín của một nhà Chăm học, một người hoạt động cho dân tộc, khiến ông không thể chấp nhận điều này. Thế là cứ hằng đêm, hằng đêm cuộc hẹn hò của hai người chìm cho nỗi buồn và nước mắt, Mưsa đã chảy bao nhiêu giọt nước mắt rồi, hằng đêm nàng không ngủ được, chỉ biết khóc, xanh xao và gầy hẳn đi. Jadu, thì ít cười hơn trước, chàng bỏ bê mọi thứ, suốt ngày cứ suy nghĩ mông lung như kẻ mất hồn. Thế rồi, chuyện gì đến sẽ phải đến, Mưsa không thể làm người con bất hiếu, và càng không thể để Jadu, vì mình mà cũng là người con bất hiếu, mẹ chàng đã bệnh lâu lắm rồi, nàng không muốn người bên nàng cứ sang mắng chửi cha chàng không biết dạy con, để cho chàng đi dụ dỗ con gái. Nàng cứ suy nghĩ mãi, cái lần mẹ chàng dù bệnh tật, không đi nỗi, phải có người dắt díu, cũng đến gặp nàng và nói: “Ta yêu Jadu lắm! Nó yêu con, ta biết con cũng yêu nó lắm! Ta cũng yêu con lắm! Nhưng gia đình ta là một chức sắc Bàni, ta không cho con làm con dâu ta được, nếu cha nó chỉ là một lão nông phu nghèo hèn, và gia đình ta chỉ là một gia đình bình dân, ta sẽ cho con lấy nó… ta tin rằng gia đình con cũng sẽ không bao giờ chấp nhận chuyện này, ta không muốn con trai ta bị mắng chửi là đi dụ dỗ con gái nhà lành, bị đánh đập mỗi lần sang nhà con nữa! Ta không muốn nó phải từ bỏ chữ hiếu, vì con, ta không muốn nó khi chết đi, không được làm lễ nhập Ghur, mà phải làm con ma vất vưởng, mãi không thể siêu thoát.  Ta yêu nó lắm, ta đau khổ khi nhìn nó ra nông nỗi này lắm, khi nào có con, con mới biết ta yêu nó như thế nào con ạ!… Con đừng trách cha nó, đừng trách ta, cũng đừng trách gia đình con, nếu trách hãy trách số mệnh, trách tiếng khen che, giễu cợt của người đời, con ạ!…” Đến đây, Mưsa lại nhớ đến câu nói của bà: “… Ta và con đều từng yêu một người Bàni, nhưng số mệnh đã sinh ta ra là người Bàlamôn, số mệnh sinh ta ra là người thừa kế của dòng tộc này. Ta không thể vì tình yêu mà trở thành một người con bất hiếu, ta thương con, nhưng ta không thể vì con làm mất thanh danh dòng họ, con có thể lấy bất kỳ ai con muốn, nhưng con không thể vì hạnh phúc của mình mà phải để gia đình, dòng tộc phải chịu lời vô tiếng ra của người đời, con không thể vì người khác mà làm ô nhục gia tộc được. Ta thà từ bỏ con chứ không bao giờ chấp nhận truyện này, hãy trách số mệnh, trách người đời, chứ đừng trách ta, trách cha con, trách gia đình mình…”. Thế là xong, nàng yêu Jadu, nhưng nàng không muốn vì tình yêu của mình mà cha, mẹ chàng phải buồn, nàng yêu chàng, không muốn chàng phải chịu khổ, chịu nhục vì yêu mình nữa, chàng không muốn Jadu phải vì mình mà làm một người bất hiếu. Nàng lại càng không muốn bà và cha mình phải buồn, càng không muốn vì mình mà dòng họ lại phải chịu tai tiếng, bị người đời chê bai. Bà nàng và mẹ Jadu nói đúng: “… Nếu trách hãy trách số mệnh, trách tiếng khen che, giễu cợt của người đời…”. Nàng tự hỏi, không biết mình sẽ sống thế nào khi không được ở bên Jadu? Năm năm yêu nhau, thật khó để mà có thể kết thúc, biết bao nhiêu kỷ niệm, biết bao nhiêu tình cảm, giờ phải chấm dứt như vậy sao? Nàng tự hỏi. Những rồi, nàng phải lựa chọn, chia tay tốt hơn cho cả hai, cứ mỗi lần nghĩ vậy, nàng lại khóc, đôi mắt nàng thâm quần lên vì hằng đêm không ngủ. Cứ hằng đêm, nàng nằm dài trong tuyệt vọng, những giọt lệ vẫn hằng ngày ước đẫm đôi môi, ướt đẫm cả mối tình nàng, ướt đẫm tâm tư người con gái, trái tim nàng đớn đau như rỉ máu: “Chàng hỡi! Chàng ơi! Em yêu chàng nhiều lắm, những ngại mẹ cha, nhưng ngại gia đình, em phải làm sao? Không phải lỗi của đôi mình mà là lỗi của số mệnh, nếu em không sinh ra trong một dòng tộc danh vọng trong làng, nếu chàng không phải là con của một Po Acar đầy uy tín… có lẽ ta đã đến được bên nhau, có lẽ và có lẽ!…” Mưsa có kìm cái mối riêng tư ấy lại, cho dù nàng biết nó sẽ để lại một nỗi đau không thể nào nguôi trong lòng mình. Nàng hẹn chàng để trả lại chiếc vòng tay mà chàng tặng lúc tốt nghiệp cấp ba – chiếc vòng tay minh chứng cho tình yêu của họ, chiếc vòng tay đã theo họ trải qua những nỗi nhớ, những niềm vui, những hy vọng thuở đang yêu, đã theo họ nếm trải những nỗi buồn, nước mắt lúc khổ đau – đó là một đêm mùa thu – hai người nói tiếng chia tay – một đêm mùa thu, Mưsa và Jadu không còn là của nhau nữa, không còn bên nhau nữa, cho dù vẫn rất yêu nhau.“Nếu trách hãy trách số mệnh, trách tiếng khen che, giễu cợt của người đời…”. Đâu đó, ở trong xã hội Chăm đương đại, vẫn còn có những chuyện tình buồn như chuyện tình Mưsa và Jadu. Đâu đó – dù đã có nhiều tiến bộ – nhưng người Bàni vẫn không thể lấy người Bàlamôn. Và ở đâu đó Ariya Cam – Bini thuở xưa vẫn được tái hiện bằng cách này hay cách khác, không khắc nghiệt, thê thảm như chuyện xưa nhưng cũng thấm đẫm đầy niềm đau và nước mắt. Đêm nay, bỗng từ đâu vang lên khúc dân ca Chăm – Bini: “Cam saung Bini hu min Vơy adei nhu lơy, min hu min. Thei, thei lac ong khin? Dwix nan, đwa nhu đwa, dwix nan, đwa nhu đwa » (Chăm và Bàni được thôi, hỡi em vẫn được thôi.

                                        KATÊ CHỢT NHỚ ! Một sớm mai, tôi bàng hoàng tĩnh giất Nhìn hàng cây trụi lá, dáng hao gầy. Nhìn lá đổ, phủ vàng ngoài hiên vắng Mưa sương buồn, se lạnh cả tâm cam. Tôi đâu ngỡ thu về nhanh đến thế? Gió thu sang, chợt thoáng chút ngỡ ngàng. Tôi đâu ngỡ, trên vùng thân thương ấy Thu đã về, gieo rắc cả nhân gian?   Tôi chợt nhớ quê hương tôi ngoài đó Cũng gió thu nồng, cũng nắng thu sang. Tôi chợt nhớ đến những mùa thu cũ Katê đã về trên khắp nẻo đường quê. Nắng sớm palei, nắng tràn thôn ấp Gió thơm nồng, hương lúa phía nông trang.   Tôi chợt nhớ: Lũ em thơ rộn ràng kheo áo mới Ánh mắt sáng ngời, trong tiếng cười vang. Bóng mẹ già bồi hồi bên hiên vắng Mắt xa xăm, mong ngóng lũ con về. Phía đầu thôn, những chuyến xe đến vội Lũ con về, thăm lại chốn quê cha.   Tôi chợt nhớ: Dáng em tôi thấp thoáng sau khung cửi Áo mới điểm tà, khoe nét kiêu sa. Buông suối tóc, khăn makra choàng vội Nở môi cười, khoe sắc với muôn hoa. Tôi liên tưởng đến những vùng ân ái Bóng hồng nhan chợt tỏa khắp thân ngà.     Tôi chợt nhớ: Trong những ánh nắng ban mai vàng nhẹ Trên những vùng tháp cổ ngống trông thu. Những đoàn người hành hương lên trẩy hội Katê muôn màu, muôn vẻ thiên thai. Tượng Siva nước sông thiên gột rửa Cột đá linga làm lễ tẩy trần. Thần mặc áo mới, đón mùa lễ hội Lũ con dân, đưa lễ cúng dâng người. Vị tăng lữ đốt hương trầm cầu nguyện Tiếng kanhi réo mãi khúc xưng thần.   Tôi chợt nhớ: Trong những ngày Kate xưa cũ ấy Palei tôi bừng tỉnh khúc giao mùa. Cả xóm thôn, ngập tràn trong vũ hội. Điệu múa, lời ca vang mãi chẳng ngừng. Và nhà nhà đắm chìm trong hoang hỉ Chén rượu mùa vui, ngâm suốt đêm trường.   Tôi lại nhớ, những mùa Kate ấy! Trong một ngày, gió nhẹ chốn tha hương. Tôi chợt nghĩ đến Katê quê mẹ Chắc giờ này, thôn xóm cũng vui ca. Katê ơi! katê sao đến vội? Để tôi ngồi tôi nhớ chốn quê hương. Gió thu ơi! Có về nơi đất mẹ. Nhớ gửi lời, dùm cho kẻ xa quê: Palei giờ này có gì thay đổi, Katê đã về, ai có thấy vui không?   JASHAKLIKEI  Bai Gaor, Katê, 2014.

Wa Praong -fb PANUEC LANGKAR EW YANG ( Lời khấn vái trong các nghi lễ) Likau da-a Po Harei siam tuk tanyruahHarei ligaih tuk makrâPo deh di danaokPo daok di Cam. Aia patil aia pataPo kalung papah thah tageihala nduen hala khailisei sapluh limâ salaoahar thong ahar cambah. Manuk yauakaok takai hatai hajaiphik la aguen. Hadiip pasang muk Jukduah hu ngao jiengthau phuel thau yaomka Po muk Po keiPo Praok Po PatraPo Patri Po Nabi Daliwetdalam sang dalam danaokbilan Katé bilan Cambur bilan than uh bilan than auenPo dai thau dai hamiitjuai aen juai kaden. Likau da-a Poliéng phuel liéng yaomliéng likau liéng kunâliéng pajiak liéng pajiengsaong mbeng trah thombeng trah angantrah harak trah agalthraiy juai kandonganak dam klaong juai kawak. Dei tra likau mbai padaongtapeng paga ala sanghadiip hataom[pataom] pasanganak hataom amaiksuma hataom matuwcek hataom tacaowadei hataom sa-aimik hataom kamuen. Saong mbai padaongjalan nao jalan maijalan trun jalan tagokpandiak praong padaong di Po rimbuk praong padaong di Po nao tel cek wek tel sangnao tel glai mai tel sangakaok yau basei drei yau habanakaok yau basei drei yau talithei brei Po breithei pajieng Po pajienglaik likei daok likeilaik kamei daok kamei. Likei ngap kajang lang ciéw tiap asau raow manuk kumei daok di khan di aw taik khan tamâ khan taik aw tamâ aw ka Po Muk Po Kei Po praok Po Patra Po Patri Po Nâbi Daliwet ngap dhaong jieng dhaong ngap kanu jieng kanu ngap hamu hu padai nao raglai hu tangey ngap hamu sa phun sa taok sa laok sa ribuw sa phun sa taok sa laok sa tamân ndom saong yuen ranam ndom saong cam anit peh pabah klao urang kacaw mâh brei peh pabah puec urang kuec mâh brei. Anâk tacaow Po daok dom ro rah kakah kaghak likau di Po juai aen kaden hanaik kajaok thei jhak hatai iniai yak Po paoh mbaok mâng likuk mbuk mâng anak ngap mbeng hu ginup jieng mâda yak yum jum pataom yau rakaom mâng baoh di aia yau caraoh bak banâk mâk oh mada thraok jhaok oh mada karang kheng yau Po tanâh Po riya thei caong oh taklok thei rok oh magei ribuw thun tamân thun. Haiy laih....!! likau thuk kunâ siam likau kajep kunâ karo Po brei Po pajieng oh mâng da hu hagait tra,,,, Sohaniim _ Sưu tầm.

Mộng Tình Xứ ChămPa( tác giả : Ngọc Tảo )Phần1. - Bông Hoa Không NởNgày xưa, khi vương quốc Chăm Pa còn là một đất nước hưng thịnh và phồn hoa, tiểu vương quốc Vijaya là một lãnh địa rộng lớn giàu có, các thương nhân ở nhiều nơi khác đổ về làm ăn, cảnh tượng xem thấy thật đông đúc và rất thịnh vượng, nhưng nhân dân nơi đây vẫn phải chịu cạnh cơ cực do chiến tranh và nạn cướp phá.Năm 1373 niên lịch Saka (tức năm 1451 sau CN) . Bắc ChămPa có đô thành tên Đồ Bàn thuộc tiểu vương Vijaya, Đồ Bàn là một kinh đô to lớn và nhộn nhịp, đó là nơi ở mà vua của các vua ngự đã hàng trăm năm nay, Đồ Bàn cũng là nơi tập trung và chỉ huy hạm đội thủy quân và lục quân lớn nhất mà ChămPa thời đó có, Đồ Bàn được bao bọc bởi tường thành lũy hào vững chắc, kiên cố và hiểm trợ nhằm ngăn chặn các cuộc đánh úp vào kinh đô hòng dành vương quyền tối cao của các lãnh chúa liên bang ở phía nam và cả những ý đồ diệt phá từ các nước phương bắc và tây nam. Bên ngoài thành là vùng đất trồng trọt và những khu rừng quý.Cách ngôi thành Đồ Bàn không xa ở phía trong rừng có một ngôi nhà tranh mái lá, trong nhà chỉ có một bà mẹ và một đứa bé trai mới được ba tuổi, đứa bé này tên JaNin, họ vốn ở tận đất Indrapura, sau khi hoàng gia để mất đất vào tay của người phương Bắc, dân Chăm sống trong cảnh cơ cực và nghèo nàn, sau bao nhiêu trăm năm ở đây với hoang phế và tàn tích của một vương triều đã mất, họ quyết định bỏ xuống phía Nam, nhưng vẫn còn một số ở lại vì không nỡ rời bỏ đất đai, nhà cửa, gia đình JaNin thuộc trong số ở lại, họ và nhiều người khác cố gắng bám vào số ruộng đất đã khai hoang để sống, nhưng họ sống mà không được yên; hàng tháng bọn lính phương Bắc thường đến với số lượng đông, chúng kiểm dân,bắt bớ,lũ trai thanh niên cũng bị bắt làm lính cho chúng, mùa màng đến thì dân Chăm phải trả tiền thuế với giá ở trên trời, mọi của cải và những tặng phẩm mà dân Chăm tích góp đưa cho vị quan ở đây cũng không làm thỏa mãn lòng tham và tội ác của chúng. Những cuộc nổi dậy bùng lên, lửa chưa bén thì đã bị dập tắt hoàn tàn và tàn khóc, nhiều người bị giết và bỏ đói vì không đủ tiền đóng thuế, những ai nổi dậy chống đối thì gia đình bị giết sạch vì tội che giấu và đồng lõa, Cha JaNin dẫn đầu đám đông đánh trả bọn lính, thế là gia đình JaNin bị tàn sát hết, người mẹ phải bồng đứa bé là JaNin trốn trong một đống rơm lớn mới thoát được nạn, sau đó người mẹ bế JaNin chạy dài về hướng nam đến xứ Vijaya và dựng một ngôi nhà tranh nhỏ ở ngoài thành Đồ Bàn, hằng ngày bà mẹ dắt đứa con vào thành tìm cách làm thuê, làm mướn, ở đở cho người ta chỉ để nuôi con và sinh sống qua ngày, cuộc sống hết sức khốn khổ.Thời gian đằng đẵng trôi qua, người mẹ ấy bây giờ mái tóc đã nhanh chóng nhuốm màu mây, từng nếp nhăn đua nhau in vết trên khuôn mặt hốc hác, người mẹ ấy giờ đã già đi nhiều. Còn đứa bé thì đã khôn lớn, trở thành một chàng trai lực lượng và khôi ngô, chàng JaNin năm nay được mười chín tuổi, JaNin da ngâm, tóc xoăn, mặt vuông mũi cao, lưng to vai rộng, dáng đi như loài mãnh sói. Nin rất khỏe, có hôm chàng tìm được một cái thân cây to vốn là loài gỗ quý ở trong rừng, ước chừng nặng hơn cả một xe bò chở thóc, chàng ta liền chặt xuống vác vào thành đem bán để đổi gạo, ai ai trông thấy cũng tấm tắc khen là một người có sức khỏe. Nin rất thích nhìn và ngắm nghía những loại vũ khí mà chàng thấy, vào thành Đồ Bàn, hễ thấy thanh gươm nào hình thù kì lạ là chàng chăm chú nhìn thật lâu, sau đó chạy liền ngay về nhà chặt cây chế tạo lại thanh gươm đó bằng gỗ y chang, chàng giấu những thứ vũ khí bằng gỗ đó trên cây vì sợ mẹ nhìn thấy, hẳn nhiên mẹ chàng không chịu dựng nhà trong thành mà dựng nhà tranh ngoài rừng là có nguyên do, mẹ JaNin đã từng chứng kiến và chịu đựng quá nhiều sự mất mát, mất cha mẹ, mất chồng, anh chị em và họ hàng, mẹ JaNin không muốn mất thêm JaNin, từ nhỏ JaNin được mẹ dạy và dặn rất nhiều lần, mẹ chàng ngăn cấm chàng gây thương tích cho người khác, không dùng vũ khí, chỉ được dùng nỏ và một số thứ để đi săn, JaNin hiểu và không muốn mẹ trông thấy những cái vũ khí tuy rằng bằng gỗ đó, hằng ngày JaNin tập luyện với những thứ vũ khí mà chàng chế tác, chàng có thể sử dụng thành thạo và điêu luyện mọi thứ vũ khí mà chàng tạo ra. Tính chàng như thế nhưng chàng rất thương người, Nin rất thật thà và chàng thương mẹ lắm, hằng ngày chàng được mẹ dạy cho cái chữ, chàng thấy cái chữ của Chăm mình ngoằn nghèo cong nghoeo cũng hay hay nên rất ham thích.Một ngày trời mưa lưa thưa mát mẻ, JaNin bẫy được một lúc cả hai con nai và một con lợn rừng, chàng nhìn vào mắt con nai, không hiểu sao cảm thấy chảnh lòng nên chàng thả cho hai con nai này chảy đi, còn lợn rừng thì chàng liền vác mang vào trong thành ở chỗ ngoài chợ bán cho người bán thịt. Bên trong thành Đồ Bàn, ở trong chợ kẻ bán người rao, người mua dạo chợ đông như hội, con nít nối đuôi nhau đùa nghịch, những nàng thiếu nữ Chăm xinh tươi tuổi đôi mươi cũng ra đây, họ đi chợ và dạo mua những thứ trang sức, những chiếc khăn và những thứ vải quý giá, các thương nhân và ngoại nhân mang mọi thứ quý hiếm ở khắp nơi mang về đây, thật là tấp nập và nhộn nhịp, bọn thanh niên nhìn thấy những thiếu nữ ấy lấy làm vui và thích mắt vô cùng.Trong thành có rất nhiều người đẹp và duyên, trong đó có một người con gái tuổi vừa mười tám, nàng tên là PaRa, PaRa vừa đẹp người lại vừa đẹp nét, đôi mắt thơ ngây to tròn trong vắt của nàng nhìn vào như người mới tỉnh ngủ, quyến rũ ánh nhìn của người khác một cách vô tình và lạ thường; nàng có khuôn mặt tròn, mi nàng cong, môi nàng phai nồng, dáng người gọn gẽ, tiếng nói thỏ thẻ nhưng rất chính chắn và chuẩn mực, nàng có nụ cười duyên làm đắm đuối biết bao nhiêu con trai mang trong mình cái dại dột của tình ái, nàng nhăn mặt củng đủ làm cho người con trai đứng bên cạnh phải thẫn thờ. PaRa mồ côi cả cha lẫn mẹ, nàng sống nhờ trong nhà một người chú từ nhỏ, vì cảm lòng chú nuôi nấng nên nàng làm việc rất chăm chỉ, nàng nấu ăn rất ngon, múa lại càng rất hay, bọn con trai làng thường đua nhau mang quà đến tận nhà tặng nàng nhưng nàng chỉ mỉm cười mà không lấy. Hôm nay nàng PaRa cũng đi chợ, nàng đi với một người em trai tám tuổi lúc nào cũng tươi cười và đòi theo chị gái, đó là em họ của PaRa, họ ra chỗ người bán thịt, chàng JaNin cũng đang ở đấy. Vừa trông thấy PaRa, JaNin đã đứng chôn chân tại chỗ, chàng chưa bao giờ được đứng gần nhìn một người con gái như thế này, Nin mê mẩn tâm thần chăm chú ngắm đôi mắt, đôi môi và đôi khuyên tai nhỏ đáng yêu của nàng, Nin dường như đã bị PaRa hớp hồn ngay từ lần gặp đầu tiên, đúng là cảm giác của đứa con trai lần đầu trông thấy một người con gái xinh đẹp. Còn nàng PaRa thấy có người con trai bên cạnh nhìn mình như vậy, nàng mỉm cười và nhìn JaNin, hai đôi mắt nhìn nhau, nàng thấy khuôn mặt của JaNin thật là ngây ngô và nó làm nàng như muốn bật cười, nàng e dè lấy chiếc khăn choàng đầu che mặt lại, ngoài trời mưa vẫn rơi lưa thưa làm trời thật thoáng mát.Cạnh chỗ người bán thịt đó có những người thợ săn kia, họ mang về một con hổ to lớn, cực kì hung dữ, con hổ bị nhốt trong lồng, mấy đứa con nít súm lại quanh cái lồng reo hò ầm ĩ, chẳng may cửa lồng bị con hổ xé toạc sợi dây, con hổ phóng mình lao ra làm cửa lồng bị gãy gập làm hai, con hổ to lớn thoát ra khỏi lồng, những ai ở quanh đó đều lo mà chạy, trẻ con đàn bà thì ôm nhau đứng núp, những người thợ săn thì thủ thế giăng dây cầm giáo nhưng không ai giám tiến lại gần cả, con hổ to lớn bị bỏ đói nhiều ngày, thấy con lợn rừng chỗ hàng thịt, lại thấy nàng PaRa ở trước mặt liền nhe những chiếc răng nanh gầm lên, nhún đôi chân sau nhảy vồ tới định ngoặm cái đầu nhỏ của nàng PaRa, Nin đứng gần đó, chàng nhanh chân lao tới đẩy PaRa ngã xuống thoát khỏi cái chết trong gang tất, PaRa sợ quá ngất đi mất, con hổ nhanh chóng quay lại về phía JaNin, nhảy tới dùng móng vuốt vồ JaNin, JaNin không kịp trở tay, chàng bị con hổ cào chảy máu nhiều ở ngực, chàng ngã quỵ xuống, con hổ xoay mình và định nhảy tới lần nữa, con hổ gầm lên, Nin nhanh chóng đứng dậy, máu chảy ướt đẫm áo và người của chàng, Nin xé toạc áo mình để lộ thân hình cơ bắp, chàng rút con dao trong người ra,dựng cả tóc gáy, trợn mắt cau mày, điên tiết hét lên một tiếng lớn vang như sấm sét đang muốn xẻ đôi cây to, Nin bước tới,con hổ nghe tiếng thét sợ hãi bước lui mấy bước rồi nằm phục xuống, Nin bước tới thì con hổ càng nằm xuống thấp hơn và tỏ ra vẻ co ro, ai trông thấy cũng kinh sợ , những người thợ săn liền mang cái lồng úp lên con hổ rồi cột lại cửa lồng thật chặt, ai cũng khen Nin tài giỏi và ca ngợi không ngớt lời, chuyện chàng JaNin thuần phục con hổ được mọi người trông thấy truyền tai nhau. Còn nàng PaRa được người nhà đưa về, tới đêm mới tỉnh, nghe kể lại mọi chuyện mới nhớ ra là mình đã được JaNin cứu, từ đó nàng đem lòng ngưỡng mộ và thầm mong nhớ JaNin, chỉ cầu được gặp lại chàng để cảm ơn và thể hiện lòng thật của mình.Chàng JaNin từ nhỏ đã theo mẹ đi làm thuê mướn cho người trong thành, mẹ chàng có làm công cho một nhà giàu nọ, sau này chàng lớn lên cũng làm thuê trong nhà này, trong nhà đó chàng có quen thân với một người thanh niên hơn chàng một tuổi, người thanh niên ấy tên Bố Ca, là một cậu chủ trong gia đình, JaNin xem Bố Ca như là bạn thân và người anh của mình. Bố Ca dáng người vừa, mặt sáng mày ngược, đôi mắt nhìn không thẳng, tính tình đa nghi và tính toán, Bố Ca biết JaNin là một người sức khỏe có thể làm việc gấp hai những kẻ khác nên mới lân la làm thân, thường xuyên cho người mang thức ăn ngon về cho mẹ JaNin để JaNin cảm cái ơn ấy mà làm việc hết sức vì nhà mình hơn, mẹ JaNin tưởng Bố Ca là người tốt nên nói con trai mình phải cố gắng làm việc vì chủ, cũng kể từ ấy mà JaNin chỉ đi săn và làm việc cho nhà Bố Ca mà thôi.Chiều ngày hôm sau Nin vào thành xin Bố Ca cho chàng nghỉ mấy ngày vì chàng bị thương do hổ vồ, nàng PaRa tìm đến gặp, JaNin và PaRa gặp nhau, PaRa và JaNin đưa nhau ra bờ sông tâm sự, bỗng nhiên trời mưa, cả hai nắm tay chạy vào núp trong Tháp Cánh Tiên, đôi trai gái lần đầu tiên được ngồi gần nhau nên cả hai ai cũng ngượng ngùng, trong câu chuyện nàng PaRa tỏ ý cảm kích cái ơn cứu mạng, lời nói hết sức e thẹn và ý nhị làm cho chàng JaNin siêu lòng lúc nào không hay, chàng ấp úng mãi mà chẳng nói thành lời được, hai cặp mắt nhìn nhau đắm đuối, tưởng chừng như là đã thuộc về nhau tự bao giờ, một nụ hôn đầu được trao đi nhẹ nhàng, mưa vẫn rơi trên khung nền lãng mạn của tình yêu. Và kể từ đó trở đi, JaNin và PaRa đem lòng yêu mến nhau, thường xuyên gặp gỡ trao đổi tâm tình.Bố Ca vốn cũng biết đến PaRa, PaRa là một người con gái xinh đẹp mà Bố Ca đã mang lòng mê mẩn nhưng nhiều lần mang quà đến tìm gặp mà không bao giờ gặp được, nay bỗng nhiên nghe PaRa và JaNin là một đôi thì hết sức ghanh tị, lại được JaNin đem chuyện chàng yêu thương PaRa kể thật cho nghe thì Bố Ca lại càng căm tức, hắn ta nghĩ JaNin là một đứa nghèo hèn trong tay chẳng có cái gì mà PaRa lại đi thân với người như vậy, còn nhà mình thì bạc vàng tuy ít nhưng cũng không hề thiếu thốn, gia đình lại giàu có thì kém thua thằng JaNin chỗ nào, từ đó Bố Ca tỏ ý ghen ghét JaNin, những công việc nặng nhọc đều khéo léo sắp xếp để cho mình JaNin làm, buổi sáng ông mặt trời còn chưa ló mặt thì JaNin đã phải lùa đàn trâu ra chăn,chàng hết đi lấy những bó củi to đùng thì lại ra rẫy khai hoang, hết ghánh nước cả ngày thì lại thức trắng đêm đi gặt lúa, có ngày Bố Ca giả cách bị đau kêu JaNin trèo lên tận núi cao hái lá cây thuốc về cho hắn ăn, hắn chỉ mong cho JaNin lên núi bị rắn rít cắn chết, ma quỷ bắt đi cho hắn được một mình yêu lấy PaRa, một bên Bố Ca bốc lột sức JaNin, một bên lại sai người mang thêm nhìu thứ ngon quý đem tặng cho mẹ JaNin,lại chu cấp thêm tiền bạc, JaNin thì vẫn cố gắng làm việc cho tốt, chàng không biết là người bạn thân duy nhất và cũng là người anh mà chàng coi đang cố gắng tìm cách hại mình.Cuộc sống nơi xứ sở Chăm cứ như vậy trôi qua từng ngày, những tai ương cứ âm thầm tìm đến.Năm 1391 niên lịch Saka (tức năm 1469 sau CN)Một ngày mới lại đến trên kinh đô Đồ Bàn. Nhà vua tối thượng ban lệnh cho tất cả thần dân và quân đội chuẩn bị cho cuộc vượt biển tiến đánh một khu vực trọng yếu ở phương bắc, sau những cuộc họp hoàng gia và quan thần, vùng đất được chỉ định đánh phá lần này là Vuyar – thành Hóa châu (Châu Lý), một vùng đất xưa kia của ta đã đánh mất vào tay nước Đại Việt, cần phải đánh phá Hóa châu vì đây là nơi tích trữ gạo dồi dào nhằm cung cấp lương thực cho quân binh của Đại Việt trên đường di chuyển cả đường bộ và đường thủy để đánh chiếm kinh đô của ta.Cả thành dường như chấn động và tấp nập hẳn lên, ở ngoài khơi, những chiếc thuyền độc mộc được dẹp sang một ngả để hàng ngàn những chiến thuyền to lớn của ta vào luân chuyển lương thực và sửa chữa chuẩn bị cho ngày xuất quân, binh lính được chọn lựa và tuyển thêm, bọn thanh niên háo hức đua nhau xin nhập quân, hầu như ai cũng muốn đi đánh trận này, đây chắc chắn là một trận thắng vì nó là một sự bất ngờ được dành cho địch,tinh thần của binh lính thoải mái lúc nào cũng có sự sẵn sàng, đây chỉ là một cuộc đi cướp phá và ai cũng biết là ai đi cũng sẽ có chiến lợi phẩm để mang về, Bố Ca cùng đám bạn cũng đi, Bố Ca nghĩ quân ta đông và nhiều như thế, đi cho biết một lần thế nào là đánh trận và nếu gặp may thì hắn sẽ mang về những chiến lợi phẩm có giá trị. Tất cả được chuẩn bị kĩ lưỡng cho cuộc xuất phát sau nửa tháng nữa.Được tin, JaNin đang cày ruộng, lại thêm mấy đứa bạn rủ nhập quân, JaNin lập tức chạy quay về nhà tìm mẹ, thấy mẹ đang ngồi nhai trầu trước cửa chàng ngồi xuống cầu xin mẹ cho chàng được gia nhập thủy quân, chàng từng theo mấy đứa bạn ra biển đánh cá, chàng thích cái cảm giác được lướt đi trên đầu những con sóng, ở trên những con thuyền giữa đại dương bao la khiến chàng thấy mình thật nhỏ bé giữa thiên nhiên, giữa trời này, chàng thầm cảm ơn các Yang đã ban cho chàng, cho mẹ chàng, PaRa và tất cả mọi người có được một cuộc sống thú vị và vui vẻ. Giữa biển xanh này, chàng thấy thoải mái và tự do. Chàng thích thú khi kể cho mẹ nghe về cảm xúc của chàng trong những lần ra khơi, chàng nài nỉ mẹ cho chàng được đi đánh trận này, chàng sẽ lập công và nhận được những phù hiệu cao quý, những chiến lợi phẩm mang về chàng sẽ đem đổi thành tiền mua vải tặng mẹ, chàng sẽ mua gạo để dành trong nhà, chàng vui mừng khi nghĩ đến những điều đó, nhưng câu trả lời của mẹ làm chàng thất vọng vô cùng.Mẹ chàng ôn tồn đáp :- “ Không đi và đừng đi. Nin! ”Mẹ chàng lấy khăn choàng đầu lâu mồ hôi trên mặt chàng rồi nói tiếp :- “ Hãy hiểu cho nỗi lòng và sự cố gắng của mẹ bấy lâu nay. Mẹ đã thấy con đang sẵn sàng, người khác nhìn vào nghĩ mẹ thật ích kỉ khi giữ con ở nhà. Mẹ không cần những thứ lợi phẩm mà con nói đến từ việc theo theo đoàn quân đi đánh phá. Ngày xưa mẹ ẵm con bỏ làng chạy về nơi này là mong tìm được cuộc sống bình thường với những niềm vui. Nói cho mẹ nghe, con đã giết hay cắt đầu một ai chưa ? “JaNin buông giọng đáp :- “Dạ ! chưa một lần nào, đi đánh trận con sẽ thử”Mẹ chàng khuyên:- “ Con giết người khác hay người khác giết con, mẹ không muốn con đi chết ở đất người. Nhà mình nghèo, mẹ đi làm thuê lấy gạo nấu cháo nuôi con từ ngày con biết bò đến lúc con biết chạy, biết nói, lời mẹ nói con hãy nghe, trận này con không được đi.”JaNin nghe mẹ nói, thất vọng tràn trề, chàng như một đứa trẻ con, chàng buồn, chàng chạy ra ngoài nhảy xuống con suối ở trước nhà tắm để quên đi nỗi buồn này. Đúng lúc đó thì PaRa mang một mớ rau đến, nghe mẹ JaNin kể lại, trông ra ngoài thấy JaNin đang kì cọ tắm mình ở con suối trước nhà thì hai người phụ nữ nhìn nhau cười rất tươi.Đến thời gian hạm đội xuất phát, người ta kéo nhau ra tiễn người thân, PaRa cũng ra tiễn người thân, JaNin thì ra tiễn Bố Ca vì chàng coi Bố Ca như là người anh trai, Bố Ca đắc ý và coi thường JaNin khi thấy JaNin không có mặt trong đội hình xuất phát. Cãnh tiễn người ra trận diễn ra trong nước mắt và cả những niềm vui. Hàng ngàn chiến thuyền dần dần biến mất ở nơi xa tít.Hằng ngày JaNin vẫn đến nhà Bố Ca để nhận công việc làm thuê như bình thường, cứ đến buổi trưa thì PaRa mang cơm đến hai người cùng ăn, tình cảm càng trở nên mặn nồng. Ngày qua ngày, hết JaNin qua nhà PaRa chơi thì JaNin lại dẫn PaRa về nhà với mẹ mình, hai gia đình và chòm xóm láng giềng ai cũng khen là đôi bạn trẻ rất đẹp đôi.Chưa được một tháng thì tin tức truyền về, trận đánh phá thắng lợi, bên ta mất mát ít, thu được khá nhiều chiến lợi phẩm. Gần hai tháng thì hạm đội với những chiếc thuyền to lớn trở về biển của ta, mọi người cùng nhau ra đón trong niềm vui gặp mặt lại người thân. Người nhà Bố Ca ra đón nhưng nhận được tin giữ, Bố Ca và một toán binh của ta bị địch phục kích và bắt sống mang đi vì ham mải miết đuổi theo một gia đình phú hộ trên đường vận chuyển tài sản tháo chạy, thuyền của ta neo ngoài biển nên không thể mạo hiểm tiến sâu vào vùng nội địa để giải cứu toán quân này. Gia đình Bố Ca đau đớn khóc lóc rất thảm thiết, JaNin đang ở ngoài đồng, khi về mới được tin, JaNin tỏ ra rất buồn và oán giận quân địch, gia đình Bố Ca có ơn với chàng, chàng rất muốn đi tìm anh Bố Ca.Ngày tháng trôi qua, tình cảm của PaRa và JaNin dành cho nhau ngày càng sâu nặng. PaRa một đêm mang chuyện nàng yêu và muốn lấy chàng JaNin làm chồng cho người chú nghe, người chú này vốn cũng mến cái tài sức khỏe của chàng JaNin nên hứa sẽ đồng ý kết duyên chàng JaNin cho cháu mình. PaRa đem chuyện ấy nói JaNin nghe, JaNin bên vui bên buồn, chàng vui vì mình thân nghèo mà sắp lấy được vợ, chàng buồn vì người anh của mình là Bố Ca bị bắt ở xứ người ta, sống chết bây giờ chưa rõ, và quan trọng nhất là chàng thương người mẹ già, PaRa phải nói lời an ủi thì JaNin mới đỡ buồn được phần nào. Chàng về nhà mang chuyện PaRa và Bố Ca tỏ rõ tâm tư của mình cho mẹ nghe, chàng nói:- “ Thưa mẹ ! nay mai người ta sẽ đến nhà mình hỏi con về làm chồng, nhưng lòng con chỉ muốn đi tìm anh Bố Ca về rồi sẽ tính chuyện vợ chồng sau, không biết ý mẹ như thế nào..? “Lần này mẹ JaNin đồng ý cho chàng đi tìm Bố Ca, đây cũng có thể là một trận đánh của riêng chàng mà chẳng cần một hạm đội thủy quân nào cảSau khi suy nghĩ, người mẹ từ tốn nói :- “ Người ta không chê nhà mình nghèo mà muốn lấy con về là người ta thật lòng với con, nhưng nhà Bố Ca đã giúp đỡ hai mẹ con ta rất nhiều, tình là một chuyện nhưng nghĩa con không bao giờ được quên,con hãy nhớ lấy.”JaNin xúc động thưa rằng:- “Lòng con cũng nghĩ như vậy, nhưng hành trình con đi sẽ không biết bao giờ trở về, để mẹ một thân già yếu ở nhà lòng con không an tâm.”Nói xong chàng ta nằm xuống tựa đầu vào đôi chân mẹ già, người mẹ xoa đầu JaNin, rớt nước mắt nhìn ra ngoài hát lên một khúc dân ca.JaNin nghe câu hát ru rồi thiu thiu ngủ đi lúc nào không hay. Đêm đó, JaNin đi đến nhà PaRa nói thật nỗi lòng của mình, bên nhà PaRa cũng không vội nên đồng ý ý muốn của chàng, sau đó JaNin và PaRa cùng nhau ra chỗ Tháp Cánh Tiên ở giữa thành, trời lại bỗng mưa, ông trời thật biết khéo đùa, mỗi lần hai người ở bên nhau thì mưa lại rơi xuống, nhưng chỉ một lúc sau thì mưa đã tạnh, hai người trao cho nhau những tình cảm yêu thương chân thành, những giãi bày, tâm sự của đôi trai gái thì thầm dưới ánh sáng lung linh của ánh sao xuyên qua tàn cây in lên bóng Tháp một thứ màu sắc mê hoặc,những lời hứa được trao đi, những lời thề được trao lại, một tình yêu giản dị và thơ mộng của đôi trai gái Chăm, dưới bóng Tháp hùng vĩ, PaRa tặng cho JaNin một bài múa, nàng đứng lên múa,nàng bắt đầu bước đi, nhịp điệu có khi nhanh có khi chậm, cung cách đi đứng hết sức ý tứ, những bàn tay của nàng lúc xòe ra lúc uốn cong như loài bông hoa nở rộ, nụ cười thơ ngây càng tô thêm màu sắc cho điệu múa đẹp đẽ, JaNin dường như bị hoa mắt trước nàng tiên trước mặt, chàng cũng yêu thích múa hát, chàng đứng dậy bước đến gần PaRa cất tiếng hát, những bàn tay của chàng cũng xòe ra khép vào đung đưa theo cánh tay PaRa, đôi chân chàng nhanh hơn, chàng bước tới nhanh rồi chậm rãi lui xuống, vừa múa vừa hát vòng quanh nàng, PaRa và JaNin như hai con chim non bay quấn quýt đùa dỡn nhau, điệu múa như là tìm thấy được niềm vui trong cuộc sống vậy.Sáng sớm hôm sau, PaRa và mẹ JaNin cùng ra tiễn chàng, nàng PaRa tháo ba chiếc vòng vàng ở tay ra cho JaNin mang theo phòng lúc cấp bách, để có tiền đi đường cho con, mẹ JaNin đem hết những thứ trong nhà có giá trị đổi thành ít tiền vàng cho JaNin, JaNin một mình một ngựa thẳng theo con đường đến hướng bắc mà chạy, phía sau chàng là những giọt nước mắt chia ly của người mẹ và người yêu, , , , hai người phụ nữ với những đôi mắt xa xăm nhìn theo bóng JaNin khuất dần sau những bụi cây rồi mất dạng về đường chân trời, mẹ JaNin vẫn đứng đó nhìn dù JaNin đã đi rất xa. Làm sao có thể hiểu được hết ý nghĩa những giọt nước mắt mà một người mẹ dành cho đứa con mình.“ Mẹ mang con trong bụng,trời sinh raĐôi chân con chưa vững, cất tiếng khóc ê aMẹ dạy con ba tiếng : ChămPa, Mẹ và ChaDòng máu chảy trong con là đất và quê nhàBầu sữa mẹ căng tròn, con nằm ngoan chờ đợiMẹ ru con giấc ngủ, cha nâng bước con điCha mẹ đi trồng lúa,thành hạt cơm thơm phứcNhững lời con đã cãi, cha mẹ chẳng trách chiTrời làm cảnh mưa gió, Mẹ nuôi con khó nhọcCha ghánh đời nghèo khó,ghánh cả con trên lưngNhững chiếc áo mỏng vai, Cha Mẹ mặc từ đóSông núi lớn trước mắt rồi con sẽ thấy rõ.Nè ne neChim non cất cánh từ trong ổCá con vẫy vùng ra biển khơiChim khôn cá lớn ngày tháng dàiCon đã nên người con trả cho ai “JaNin ngày đi đêm nghỉ, chàng đi hơn tháng trời mới đến được nước Việt, tin tức về Bố Ca và toán binh lính của ta hầu như không ai biết cả, nhưng JaNin vẫn không nản lòng, tiền bạc trong người hết, chàng phải bán luôn con ngựa của mình, nhưng chiếc vòng vàng PaRa trao cho chàng vẫn giữ bên mình, ngày tháng tìm kiếm tha phương, hai tháng trời trôi qua nhanh chóng trong niềm vô vọng, một ngày kia chàng đi đến một vùng núi mỏ vàng, ở đây con người thay nhau làm việc cả ngày lẫn đêm, mặt mũi ai nấy lem luốc và bơ phờ vì công việc khổ cực, tiền bạc trong tay đã hết sạch, JaNin xin vào làm ở mỏ vàng này và người ta nhận ngay bởi nhìn vào là biết JaNin là người có sức khỏe, ở trong mỏ, nhìn từ xa JaNin trông thấy một hình dáng thân quen, tuy không nhìn rõ mặt nhưng chàng nhận ra ngay đó là anh Bố Ca, JaNin tìm đến gặp thì quả đúng là Bố Ca thì vui mừng khôn xiết, Bố Ca nhận ra JaNin, cảm động quá ứa nước mắt mà khóc rống lên như đứa trẻ con, nói cũng chẳng thành lời, JaNin liền xin người ta cho chàng làm thay anh mình để Bố Ca nghỉ ngơi, tới đêm JaNin mới xong việc, hai anh em ngồi nói chuyện với nhau, Bố Ca kể về những chuyện mà mình đã trải qua,từ khi qua đây , Bố Ca bị áp bức, bị đánh,bị chửi mắng, ăn uống lại hết sức khổ sở, nay gặp lại JaNin thì dường như được cảm thấy cơ hội thoát thân chắc hơn và hắn đỡ cô đơn rất nhiều,JaNin kể về những chuyện ở quê, kể về mẹ, về PaRa, bây giờ tìm đã tìm được Bố Ca, chàng hứa sẽ tìm mọi cách để đưa anh mình về đoàn tụ với gia đình.Sáng hôm sau, JaNin lại đi làm thay Bố Ca, trong lúc làm, chàng quan sát địa hình, hỏi thăm địa vật, xác định đường đi nước chạy ngay từ trong đầu, chàng nhận thấy cạnh quả núi này có một con sông chảy quanh khu mỏ vàng, sông rộng và sâu, nước chảy rất xiết, người ta lại không xây cầu, nhiều người bị chết đuối khi qua sông này vì bỏ chạy,tất cả nơi ở của người và vùng mỏ đều được lắp hào, lại để ý thấy bọn canh gác rất đông, chúng thay phiên nhau ba lần một ngày, việc thoát khỏi nơi này tưởng chừng như không dễ một chút nào.JaNin ngày đêm suy nghĩ, tìm cách cứu Bố Ca, còn Bố Ca thì giả cách bị bệnh, nằm liệt tại cái chòi của mình không đi làm, tên quản đốc thấy JaNin làm thay cho Bố Ca là tên có sức khỏe thì cũng thầm đồng ý, không hỏi đến Bố Ca nữa. JaNin đem suy nghĩ của mình nói cho Bố Ca nghe, chàng nói cần thời gian để tìm cách, chỉ cần có sơ hở thì hai anh em sẽ thoát được, bằng nếu hết cách thì sẽ lấy ba chiếc vòng vàng của PaRa cho để đổi lấy sự tự do của anh Bố Ca, còn thân mình sẽ tính sau, nói xong chàng mang ba cái vòng vàng ra cho Bố Ca xem, Bố Ca trông thấy vòng vàng, trong ánh mắt rạng rỡ vui mừng ánh lên những toan tính, lấy cớ JaNin đi làm mang theo vòng vàng dễ bị đánh rơi nên Bố Ca đòi giữ những chiếc vòng ấy cho an tâm, tất nhiên là JaNin không từ chối.Một tuần trôi qua, vẫn không thấy JaNin nhắc đến chuyện bỏ trốn, Bố Ca cảm thấy hết sức sốt ruột, cũng không thể giả bệnh hoài. Sáng hôm đó, chờ khi JaNin đi làm rồi, Bố Ca lén mang ba cái vòng vàng tìm đến tên quản đốc, ở đây một thời gian dài nên Bố Ca cũng hiểu và biết nói tiếng người nước Việt, Bố Ca dùng lời ngon ngọt và lí lẽ tỏ rõ cho tên quản đốc nghe, tên quản đốc này tính lại tham lam, thấy vàng thì nhận ngay, hắn nghĩ cho Bố Ca về, để JaNin lại thì cũng tốt, chỉ lợi chứ không hại, hắn liền cho người mở cổng thả cho Bố Ca đi, lại thấy Bố Ca yếu ớt nên cho thêm con ngựa già, Bố Ca được ra ngoài, cắm đầu phi ngựa mà chạy, không biết trời đất là gì, cũng không nhớ tới JaNin đang ở phía sau nữa, hắn chỉ biết là cuộc sống mới và nàng PaRa đang ở phía trước mà thôi.Đêm JaNin làm về, hỏi thăm thì biết Bố Ca dùng vàng đổi thân, đã được thả đi từ sáng, trong lòng JaNin buồn bã, cô đơn vô cùng, chàng nhớ mẹ và nhớ PaRa rất nhiều, chàng không trách Bố Ca, chàng còn mong cho Bố Ca được mau mau về đến nhà chu cấp một phần nào đó cho người mẹ già của chàng.Nhắc qua PaRa, từ khi tiễn biệt JaNin, ngày nào nàng cũng đến nhà JaNin săn sóc cho mẹ người yêu, mặc dầu chưa phải là dâu nhưng dẫu tất cả công việc nàng đều làm hết thảy, nàng không để người mẹ phải đụng đến chân tay dù là việc nhỏ nhất, thường ngày nàng lên núi hái rau rừng, xuống suối bắt con tôm con cá về nấu những bữa cơm đạm bạc cho hai mẹ con, người mẹ cảm thấy nếu có được người con dâu như PaRa là hết sức may mắn cho con mình, căn nhà tranh mái lá đơn sơ với hai người đàn bà ngày đêm trông ngóng JaNin trở về.Hơn một tháng sau, Bố Ca về đến nhà, cha con Bố Ca thấy mặt, ôm nhau khóc lóc kể lệ sự tình. Mẹ JaNin và PaRa được tin Bố Ca về, niềm vui như muốn vỡ òa, hơn nhiều tháng nay chờ đợi cuối cùng họ cũng quay về, hai người liền dắt nhau tìm đến nhà Bố Ca với niềm hân hoan trong lòng. Vừa trông thấy mẹ JaNin, Bố Ca đã quỳ xuống dưới chân người mẹ khóc lóc rất thảm thiết, như cảm thấy điều gì bất an đã xảy ra, người mẹ liền đỡ Bố Ca lên hỏi ngay sự tình, gặng hỏi mãi Bố Ca mới ấp úng dối rằng trên đường trốn chạy về đây, JaNin đă bị trăm mũi tên của quân Việt bắn chết rồi, chỉ một mình hắn là trở về được. PaRa nghe đến đấy, chân tay run rẩy, nước mắt vỡ tan, cả người như không đứng vững. Mẹ JaNin nghe xong, đứng sững một chỗ, định nói lời gì đó nhưng chưa kịp thốt lời nào đã ngã lăn ra đất, bất tỉnh từ đó.Những ngày hôm sau, người mẹ vì quá thương con nên việc ăn uống không điều độ, PaRa hết sức ngày đêm săn sóc nhưng mẹ JaNin không muốn dùng đến thuốc than, hằng ngày người mẹ cố lê từng bước mỏi mệt ra ngoài tựa đầu vào cửa khóc đứng đó nhìn xa xa chờ con, đôi mắt hốc hác người mẹ tưởng chừng như đã khóc đến cạn khô nước mắt rồi. PaRa cũng gầy đi thấy rõ, không đêm nào là nàng không đẫm lệ nhớ thương, nàng không giám khóc trước mặt mẹ già vì sợ làm bà buồn thêm,nàng cố nén lòng, ban đêm đi ngủ mới sụt sùi nước mắt nhớ thương người yêu, nàng chẳng ngủ được, trong giấc mơ nàng thấy hình bóng JaNin rất gần, ngôi nhà tranh chìm trong màn cảnh buồn đau.Nửa tháng sau, sức khỏe mẹ JaNin yếu hẳn đi, bà không thể ngồi dậy được nữa, đến lúc hơi thở cuối cùng, bà kêu PaRa lại bên giường, nắm tay nàng, nói rằng:- “ Khi mẹ chết đi rồi, xin con mang xác đem chôn ở trên đỉnh núi cao để hồn mẹ có thể trông thấy thân xác JaNin, được như vậy mẹ có thể yên lòng biết nhường nào. Còn con PaRa, con phải đi tìm một chỗ dựa khác cho riêng mình, JaNin đã chết rồi, chết thật rồi, con đừng buồn bã và suy nghĩ mãi mà sống cuộc đời một mình, con còn trẻ,đường hạnh phúc còn dài, PaRa con hãy nghe lời mẹ.”Nói xong những lời dặn dò thì đêm đó người mẹ JaNin buông tay nhắm mắt, thân ở lại đất, hồn bay về trời, một kiếp người trôi qua trong trần gian đau thương. PaRa khóc nức nở, ôm lấy mẹ JaNin, nàng kêu tên JaNin, nước mắt nàng làm ướt cả khuôn mặt hồng hạc cô đơn, bây gi

 THÁP THIÊN THU Trên những dải cồn cát xa xăm Giữa những cánh đồng miên man gió thổi Và trùng dương muôn đời dậy sóng Dáng những tháp Chàm vận in dậm nơi đây. Từ thuở gò cao, gạch Chàm chất đống Cho đến lúc thành hình, nghệ sĩ tác dung nhan Tháp động mình trần, khói hương trầm nghi ngút Tăng lữ xướng kinh, quân vương dâng lễ  Tiếng kinh cầu vang vọng trốn linh thiêng Trải gió xương, lịch sử bao lần Tháp vẫn đứng hiên ngang từ độ ấy! Dù tuổi già đã ngấp nghé trên thân. Nhớ, thuở Khu Liên lập quốc Đến dặm đường Ô, Lý xót xa Chế Bồng Nga hành quân về ải Bắc Thành Đồ Bàn thất thủ máu xương tan. Phía biển khơi Cei Sit trở về Để đất nước lại ngập tràn hy vọng Dù chỉ là hy vọng thoáng qua mau Cho đến buổi chiều tàn trên xứ sở  Khi dân Chàm, máu cuộn, xương tuôn Nơi rừng sâu ai vong thân vị quốc? Phía đường mòn, lớp lớp kẻ lưu vong. Tháp vẫn đứng u buồn trên đất mẹ Thách thức phong trần, đánh đố thời gian Tháp vẫn đứng dù người đời quên lãng Nhìn thế nhân mà khóc biết bao lần. Ai, có thử một lần nhìn lại? Thấy mảnh gạch Chàm mà nhớ đến cố nhân Thấy những bức phù điêu vàng úa,  mà nghĩa về quá khứ lệ rưng rung. Thấy rêu xanh, in hằng lên dáng tháp  Mà nhớ về cố quốc Hay chăng? Thấy những vết chân chim trong lòng tháp, mà để lòng đau đấu nổi thương tan? Có thấy Siva trầm ngâm trên cửa Tháp,  chốn thiêng đường uất hận thâu canh? Có thấy vũ nữ apsara đang múa,  những điệu tang ca cho chốn điêu tàn?  Và có thấy chăng, trong lòng tháp cổ, tiếng oán than của kiếp đá mòn? Suốt mấy trăm năm, trên khắp miền đất mẹ Tháp lặng im đứng giữa cõi xa vời. Rồi một lần có ai chợt nhìn lại, Thấy Tháp kia, chết đứng, chạnh lòng? Ai, có biết chăng nỗi lòng của Tháp,  Vẫn ngậm ngùi, nức nở suốt thiên thu?    Ja shaklikei  

NHỮNG CÂY XƯƠNG RỒNG NỞ HOA Tùy bút           Vùng đất Panduranga, nằm về phía cực Nam miền Trung đất nước, vùng đất đầy nắng, gió, ít mưa và khô hạn.Dải đất ấy tựa mình vào núi, bị biển bao phủ ở phía Đông, chỉ còn sót lại những cánh đồng nhỏ hẹp trên tuyến đường Bắc - Nam ở trung tâm xứ sở. Nơi ấy, hằng năm biển khơi cuồn cuộn mang trong mình tiếng “gào thét” cuồng nộ của những trận bão trùng dương đe dọa vào lòng đất mẹ.Mưa, những trận mưa hiếm hoi nhưng daidẳngđi theo gió bãolàm nát bờ kênh, con mương, làm cho đồng ruộng ngập tràn nước lũ, mùa màng thất bát, tan hoang…  Nhưng bão tố, phong ba và tiếng thét gào của trùng dương, không khắc nghiệt bằng cái nắng như thiêu như đốt, làm cháy da cháy thịt, bằng cái gió như rang, như tát và bằng cái khô hạn của xứ sở ít mưa nhất nước. Vào những mùa hạn ấy, sông cạn đấy, mặt đất nứt nẻ, hằng rõ những vết “chân chim”,  bóc lên một mùi “khen khét” như một chảo dầu đang nóng,  ruồng đồng thì khô héo, cây lúa héo hon, trâu bò đợi nước mòn mỏi… Kỳ lạ thay! Trên mảnh đất khô cằn, nứt nẻ, đất nằng và gió ấy! Có một loài cây vẫn trường tồn, với sức sống phi thường và mãnh liệt, dường như bất chấp tất  cả những khắc nghiệt, những khổ sở mà thiên nhiên “gieo” vào lòng đất mẹ. Trên những cồn cát của quê hương, cây xương rồng vẫn mọc lên, vẫn sinh sôi từ ngàn đời nay như thách thức tất cả những đe dọa, thử thách của nằng, của gió, của trùng dương muôn đời dậy sóng… Ở mảnh đất ấy, bên cạnh những đồi cây xương rồng là những Palei Chăm đã có từ lâu rồi, như là chứng nhân cho một thời quá vãng, khi tổ tiên họ còn là thần dân của vương quốc Champa xưa cũ. Trong đó có cái palei Krak, mà trên con đường vào Palei, bạt ngàn, bạt ngàn những cây xương rồng, tạo thành cả một rừng cây xương rồng.Rừng cây xương rồng ấy, dường như “ôm trọn” cả palei Krak trong mình nó. Cũng như các palei Chăm trên vùng đất Panduranga này, palei Krak mưa ít, nắng nhiều, năm nào cũng khô hạn. Con mương duy nhất chạy vào palei cách sông đến mười mấy cây số, ruộng đồng cũng vậy. Hằng năm cứ vào mùa hạn, cây lúa, cây khoai, cây bắp thiếu nước nằm chết yểu trên những đồng ruộng cằn khô, trơ sỏi đá, trâu, bò, dê, cừu… há hốc chờ nước, dáng đi xiêu quẹo, mắn nhấm mắt mở, rên lên những tiếng thoi thót…Nhìn cái cảnh tượng ấy, con người cũng ngao ngán, thở dài nhìn trời, nhìn đất mà trĩu nặng nỗi lo âu cho mùa màng năm tới. Thế nhưng! Cũng lạ kỳ thay! Cái palei Krak ấy, vẫn tồn tại từ bao đời nay, trên chính cái vùng đấtấy, con người vẫn sống, vẫn sinh sôi, vẫn con đàn, cháu đống. Đêm đêm cụ già vẫn vỗ trống Baranưng, ngâm cho lũ trẻ nghe những Ariya huyền thoại, những Damnưy cổ tích gợi nhắc về một quá khứ xa xăm huyền ảo. Dưới ánh trăng mờ, trai gái hẹn nhau bên bên nước, hát đối giao duyên ru lòng say đắm…Và đặc biệt, palei trong những mùa lễ hội - với điệu múa, lời ca, với tiếng xaranai, baranưng rộn rã, đàn em thơ khoe những tà áo mới, nam thanh, nữ tú dập dìu trẩy hội – lại chợt bừng tỉnh và đắm chìm trong niềm vui bất tận để quên đi những gánh nặng của đời thường.Lạ kỳ thay! Palei Krak, hay nói đúng hơn là những người con của palei này, có một sức sống mãnh liệt như chính những cây xương rồng nở quanh palei vậy! Trong cái palei nhỏ này, những người già như ông Than Takok, bà Nai Para như những cây xương rồng già, dù đã đuối sức sau một đời ròng rã, dù trên bóng thân ngà đã xuất hiện những nếp nhăn như những vết nứt trên thân những cây xương rồng già cổi. Nhưng các cụ, các bà lại có một sức sống bền bỉ, nghị lực phi thường dìu dắt và trở thành mẫu mực cho những thế hệ trẻ như những cây xương rồng tuy già, nhưng vẫn vươn mình che chở cho những cây xương rồng non mọc lên và trưởng thành, trong gió xương của những trận bảo cát, của cái hạn trên quê hương. Cụ Than Takok, một người đứng đầu làng, người điều hành hội đồng phong tục của cả palei. Cụ vẫn cần mẫn lưu giữ những kho sách cổ hiếm hoi, những điệu dân ca còn sót lại, rồi đêm đêm cụ đem ra đọc, hát và dạy cho những đứa trẻ. Cụ vẫn miệt mài gieo vào lòng con cháu vài ba ngôn ngữ cha ông, vài ba câu truyện cổ, dạy chúng biết thổi kèn Xaranai, đánh trống Ginang, kéo đàn Kanhi… Bà Nai Para, vợ ông, người chủ tộc họ Bàlamôn uy tín nhất thôn, bà vẫn đêm ngày truyền dạy cho những thiếu nữ những gia huấn ca Patauw Adat Kamei, dạy những cô gái biết dệt, biết múa, biết ca như ngày xưa bà và mẹ của bà dạy bà vậy…Những cụ già như ông Than Takok, bà Nai Para… như những người giữ “ngọn lửa” truyền thống của cái palei này vậy! Những thanh niên, thiếu nữ của palei Krak, thì như những cây xương rồng trưởng thành, đang vươn sức mình lên, cống hiến tuổi thành xuân cho cuộc đời để làm cho rừng cây ngày càng tươi trẻ, đậm sức sống trước những phong xương, bão táp. Những thiếu nữ như Mưsa vẫn hằng ngày múa những điệu khoang thai, với giọng hát trong ngần đêm đến niềm vui, tiếng cười cho cuộc đời. Mưsa là người thiếu nữ đẹp nhất palei, nàng làm duyên sau khung cửi, ngày ngày dệt những sợi chỉ ước mơ, tô vẽ thêm cho sắc thắm của cuộc đời, nàng duyên dáng trong áo Dhai dân tộc, với chiếc khăn Matra nhung huyền trong những đêm hẹn ước… Còn những nam thanhnhư Para, lại cống hiến sức khỏe, sự cường tráng của mình vào lao động, chàng ngày ngày gặt ruộng, trồng khoai,… xây bồi sự ấm no của xóm làng. Những người thanh niên như chàng đã đem lại cho palei những hạt thóc đầy bồ, tôm cá đầy khoang, cho câu hạt nhặt quang mãi âm vang trên đất quê mình. Những cây xương rồng non, bé hơn, mới đâm chồi lại như những đứa trẻ thơ của cái palei Krak vậy. Chúng là những rặng xương rồng yếu, gai rất mềm dễ tổn thương, nhưng chính chúng lại được che chở, hấp thụ dinh dưỡng được san sẻ từ những cây lớn hơn. Những đứa trẻ của palei hồn nhiên, trong trẻo, chúng rong chơi trên trong xóm thôn quen thuộc, chúng thả hồn mình vào tiếng sáo, bóng diều, ngày ngày reo ca tiếng ca mục đồng. Và những buổi chiều giăng câu bắt cá, đêm đến chúng hát ca, reo hò, vui đùa ngộ ngĩnh, palei trong những đêm như vậy lại chợt rộn ràng, chợt tươi trẻ. Những đứa trẻ, như những xương rông non vẫn nở, để cho cuộc đời tươi trẻ, vui ca, để cho những gánh nặng, những suy tư về cuộc sống vơi đi ít nhiều. Trên dậm dài mảnh đất quê hương khô cằn, nắng, gió, nghèo nàn này, con người, nhất là người Chăm, như cái palei Krak vậy, họ vẫn sống, vẫn trường tồn, vẫn sinh con, đẻ cái. Và hơn hết, trong điều kiện kham khổ ấy, họ vẫn vui ca, vẫn hát hò, người già vẫn lưu giữ và truyền dạy cho con cháu mình những truyền thống của dân tộc. Nhưng nam thanh, nữ tú vẫn yêu nhau, vẫn mộng mơ vẫn đem cho đời câu ca, điệu múa vẫn lao động để tô điểm cho đời dù đời còn nhiều khó khăn thử thách. Những đứa trẻ, đem tuổi thời làm vui tượi và rộn ràng thôn ấp, chính chúng đã làm cho người lớn vơi đi phần nào những nỗi âu lo từ nụ cười hồn nhiên, ánh mắt trong trẻo, ngây thơ của mình. Lạ thay! Giữa cái xứ sở, cái mảnh đất thiếu vắng phì nhiêu, trải đầy nắng hạn.Con người vẫn vươn lên, không chỉ tồn tại mà còn phát triển, còn hát ca, còn bồi đắp cho cõi đời thêm tươi đẹp và dạy cho con cháu phải lưu giữ truyền thông, tiếp tục bồi đắp cho cuộc đời thêm tươi đẹp. Họ, như những cây xương rồng mọc lên ở mảnh đất này từ ngàn đời nay vậy! Và, ở đấy, họ đã nở hoa, như chính những bụi cây xương rồng nở hoa trên vùng trời đất mẹ.                                                                         JASHAKLIKEI                                                                         Panrang, tháng 11, 2014

Bingu Throh Drei  Bel Pataih ndik asaih aiek binguMboh ralo bingu gheh thau ruah ber haleiKamei dara yau bingu throh dreiLi-nguw bingu yamân hiak ralo kadit marai ndem Adei ley cang hagait harei malamPok mata maong akaok ruah dam siam likeiSiam likei praong thaik o kareiDuh hatai pa-ndik akaok malam harei mâk madau Bingu gheh  bingu buai juai malauHarei tapa bel Pataih mang thau ka dreiSa-ai ley juai klao balei ka adeiThan kamei yau gep thei jang caong khin   Hoa Nở Rộ Mùa xuân cưỡi ngựa xem hoaThấy nhiều hoa đẹp biết chọn màu nào đâyGái xuân như hoa nở rộNhụy hoa ngọt khàn nhiều bướm đến đậu Em ơi đợi chi ngày đêmĐưa mắt trông mong chọn chàng đẹp traiĐiển trai to tướng đâu khác gìÂu lo nhức óc đêm ngày bắt ghen  Hoa đẹp hoa tàn đừng thẹnNgày qua xuân tiết mới biết thân mìnhAnh ơi đừng cười cho emThân gái đều vậy ai cũng ước mong ---------------------------***--------------------------- B[qU ORTH Rd] b-& pEtH V[` aEsH aY-` b[qUOvH rOl b[qU G-H T-U rWH b-^ hl]km] dr y-U b[qU ORTH Rd]l[qU* b[qU ymI# hY` rOl kd[@ MEr V< ad] l-% c) hEg@ hr] Ml.Op` Mt\ Om= aOk_` rWH d. sY. l[k]sY. l[k] ORp= ET` o kr]dUH hEt pV[` aOk_` Ml. hr] mI` Md-U b[qU G-H b[qU EbW EjW Ml-Uhr] tp b-& pEtH m) T-U k\ Rd]SEA l-% EjW OkL_ bl] k\ ad]T# km] y-U g-$ T] j) Oc= K[#  

BINGUK URANG MÂYUT thei yam tapa urang ni krân? mbaok mâta hadah hadai takai yam lidia aia ribaong jangaih, thei yam tapa? binguk trun ribaong haluei di aia ribaong dalam bak hatai tian aia di ribaong nduec tal halei? aia nduec tamâ kraong, tamâ tasik pandiak chang trun chang hamiet nyâ ka urang ni krân binguk adei di katua aia ribaong urang ni khin tanyi klaoh hatai tian adei yam tapa katua binguk trun aia aia ba binguk nao halei? --- BÓNG NGƯỜI TÌNH chàng ngắm ai bước ngang khuôn mặt diễm lệ dáng thư thả nước mương trong, ai bước ngang? soi bóng theo dòng in bóng mặt nước dòng mương sâu chở tình dòng nước đi tới đâu? nước trôi vào sông, biển nắng rọi xuống chiếu hoài nhé cho chàng suy tư bóng em trên cầu mương chàng muốn hỏi nôn nao em bước qua cầu soi bóng mặt nước nước in bóng em trôi đâu?  ----- b[qU` ur) myU@   T] y. tp\ ur) n{ RkI# Ov_` mt\ hdH hEd tEk y. l[dY aY\ r[Ob= jEqH T] y. tp b[qU` RtU# r[Ob= hlW] d{ aY   r[Ob= dl. b` hEt tY# aY d{ r[Ob= VW-! t& hl] aY VW-! tm ORk=  tm tS[` pVY` C) RtU# C) hmY-@ z\ k ur) n{ RkI#   b[qU` ad] d{ ktW\ aY r[Ob= ur) n{ K[# tz[ OkL_H hEt tY# ad] y. tp\ ktW b[qU` RtU# aY aY\ b b[qU` On_ hl] Sri Thraoh    

Brem guh brem guh li-an yawa deng halei? urang  ndih sa drei mâdeh sanâng gilac padruai yau urang rinaih o thuw ruai yau hala phun buai di pa-ndiak balan bhang urang alah urang tapong kang urang gila urang ngap cek   hala pah angin jawing ye hala buai laik ye angin yuk nao halei? dhan thu ye deng karei hala buai dhan thu harei uni ngap habar? ngap hagait bijip bisamar likei yaom sa amar gilac agha phun   hala buai laik trun dhan mâlun dhan phun laik trun phun yau urang o hu tangin hala dhan hu kajap o min yaom hu gok agha rim yawa oh kanda ribuk hala buai dhan thu yau sa mbuk urang gila ngap cek angin ribuk nyu o thuw   rai hadiip hu kandah hu lingau ka-ndah ka-ndaiy birau phun mâti tamâ gruk prân yawa buai nao halei plaih angin o yuk? urang gila urang cek o thuw likuk nyu nan hagait pah tada pik mata nduec o thuw hagait bién halei libuh maong tanat mbuah kar o sumu   rai uni likei ngap habar nao bisumu? thuw akhar thuw adat mânuh o siam o jieng ra laor kataor ngap hagait o hajieng pajantian urang khing drah min khik tian urang hu o daok deng habar khing thraong di ilimo? njep lac tok drap bidrah o njep lac tok yamân sa birok o   bhum bhap mâng kal cahya lo rai uni ka-ndah kan-daiy o kahria bijip bisamar o siam bhap bini ngap habar thraong di alam? thei hatai siam khing khik thraong paran? danaw hamu kapek dom ikan, adang bhap bini mâng kal urang jak buh prân ngap khing bijieng   mâlam sup, brem guh ngan hadah mblang ula  taglaoh gawang rup praong hatai cagraw urang jak plaih ula klaw urang gila ye nao hataw o gaok aia danaw cheh buei sa drei anâk naok ranyah iku mâ-in parabaoh tok hatai mânei aia danaw   ***  Mờ sáng   mờ sáng lạnh, hồn người đâu mất? ta nằm một mình, nghĩ lại buồn nhưđứa trẻ không thểđi như lá héo giữa nắng khô kẻ lười thì chống cầm kẻ ngốc thì kiêu căng   lá khô gió xoáy đó lá héo rồi gió thổi đi đâu? cành khô thì cách biệt lá héo cành khô, hôm nay làm sao? làm sao thật rõ, thật nhanh ta chỉ muốn trở lại nguồn cội   lá héo rơi, cành trọc cành lìa khỏi, cây như kẻ không tay cành lá chẳng vững chỉ có gốc rễđủ mạnh không sợ bão lá héo cành khô một đống kẻ khờ dại kiêu căng, bão táp chẳng biết đến   cuộc đời gian nan và hương mát gian truân bước đầu tiên sức tàn sao chịu nổi gió bão? kẻ ngốc, kẻ khờ chẳng biết đằng sau là gì vỗ ngực nhắm mắt chạy, chẳng hề biết khi nào vấp ngã, nhận ra chẳng kịp   cuộc đời bây giờ, ta làm gì cho kịp? giỏi chữ nghĩa, giỏi phong tục tính không tốt chẳng được kẻ gian dối làm gì chẳng nên dụ lòng người thì nhanh mà giữ lòng người không được sống sao giữ lại văn hóa chẳng phải lấy của cho nhanh, chẳng phải nếm ngọt chốc lát   xứ sở này xưa kia anh dũng cuộc đời hấp hối không nghĩ kĩ và nhanh không được làm sao xứ sở tồn tại mãi trên cõi đời? ai lòng tốt giữ lấy dân tộc vũng nước trên đồng ve vẩy cá, tôm khi xưa kẻ khôn làm nên dân tộc   đêm tối, đầu hôm hay mờ sáng con rắn mù cuộn mình ngồi chễm chệ kẻ khôn thì tránh được kẻ dại thì đi đâu chẳng gặp con lòng tong vẫn vẫy lên giữa vũng nước ve vẩy cái đuôi chơi bong bóng giữa vũng lầy --- Rb< gUH Rb< gUH l[a# yw d-) hl] ?ur) V[H s Rd] mId-H snI~ g[l! pERdW y-U ur) r[EnH o TU* ErW y-U hl PU# EbW d{ pVY` bl# B) ur) alH ur) tOp~ k) ur) g[l ur) q$ c-` hl pH aq[# jw{~ y- hl EbW El` y- aq[# yU` On_ hl] ?D# TU y- d-) kr] hl EbW D# TU hr] un{ q$ hb^ ?q$ hEg@ b[j[$ b[sm^ l[k] Oy+ s am^ g[l! aG PU# hl EbW El` RtU# D# mIlU# D# PU# El` RtU# PU# y-U ur) o hU tq[# hl D# hU kj$ o m[# Oy+ hU Og` aG r} yw oH kV r[bU` hl EbW D# TU y-U s vU` ur) g[l q$ c-` aq[# r[bU` zU o TU* Er hdY[$ hU kVH hU l[q-U kVH kEV% b[r-U PU# mIt{ tmI RgU` RpI# yw EbW On_ hl] EpLH aq[# o yU` ?ur) g[l ur) c-` o TU* l[kU` zU n# hEg@ pH td p[` mt VW-! o TU* hEg@ ObY-# hl] l[bUH Om= tn@ vWH k^ o sUmU Er un{ l[k] q$ hb^ On_ b[sUmU ?TU* aK^ TU* ad@ mInUH o sY. o jY-~ r Ol_^ kOt_^ q$ hEg@ o hjY-~ pj#tY# ur) K{~ RdH m[# K[` tY# ur) hU o Od_` d-) hb^ K{~ ORT= d{ il[Om ?x-$ l! Ot` Rd$ b[RdH o x-$ l! Ot` ymI# s b[Or` o B.U B$ mI~ k& cHy Ol Er un{ kVH k#Ed% o kRhY b[j[$ b[sm^ o sY. B$ b[n{ q$ hb^ ORT= d{ al. ?T] hEt sY. K{~ K[` ORT= pr# ?dn* hmU kp-` Od. ik# , ad) B$ b[n{ mI~ k& ur) j` bUH RpI# q$ K{~ b[jY-~ mIl. sU$ , Rb< gUH q# hdH vL) ul tOgL_H gw) rU$ ORp= hEt cRg* ur) j` EpLH ul kL* ur) g[l y- On_ ht* o Og_` aY dn* C-H bW] s Rd] anI` On_` rzH ikU mIi# prOb_H Ot` hEt mIn] aY dn*    Sri Thaoh

Hader Wek Ka Kadha Adaoh Gru Dang Nang Qua Thekwa Palei Ram Di kraong gah ka Bruh hu ralo banek nduec trun marai tel banek patau. Banek patau nan nduec aia nao ka dua mblang hamu, nan mblang hamu palei hamu Tanran saong mblang hamu palei hamu Craok.Tel di thun banek patau ni pacalah, gah hamu palei hamu Craok di hu aia ngap hamu pala padai o. Yau nan ye gru Dang Nang Qua hu panâh kadha adaoh “Palei Dahlak” yau ni: "Palei dahlak takik hamu o padaiGaok ndua pak thun dak raiTanâh len raong pa-ndar ni maraiMada nagar urang , kasaot min palei drei.Juai wer tanâh aia muk keiKhik kajep adei sa-ai manaok drei." Palei hamu Craok nan sa palei ngap gaok glah mâng haluk tanâh len hu pajieng mâng ong muk kei caik marai tel harei ni. Wak di harei dua, bulan sapluh, thun dua ribau sa pluh pak. Bel Seattle, Washington  --------------------------------------------***-------------------------------------------- hd-^ w-` k\ kD aOd_H RgU d) N-) k\W  d[ ORk= gH k\ RbUH hU rOl bn-` VW-! RtU# mEr t-& bn-` pt-U ; bn-` pt-U N# VW-! aY On_ k\ dW vL) hmU ; N# vL) hmU pl] hmU tRn# Os= vL) hmU pl] hmU ORc_` ;t-& d{ TU# bn-` pt-U n{ pclH ; gH hmU pl] hmU ORc_` d{ hU aY Q$ hmU pl pEd o ; y-U N# y| RgU d) N-) k\W hU pnIH kD aOd_H “pl] dhL`” y-U n{ :  pl] dhL` tk[` hmU o pEd Og_` VW p` TU# d` Er tnIH l-# Or= pV^ n{ mEr md ng^ ur) ; kOs_@ m[# pl] Rd] EjW w-^ tnIH aY mU` k] K[` kj-$ ad] SEA mOn_` Rd]  ; pl] hmU ORc_` N# s pl] Q$ Og_` gLH mI~ hlU` tnIH l-# hU pjY-~ mI~ o) mU` k] Ec` mEr t-& hr] n{ ; w` d{ hr] 2 ; bUl# 10 TU# 2014 ; b-& Seattle, Washington  

KHÓC NÀNG MỴ Ê                                            “Châu Giang một giải sông dài,                         Thuyền ai than thở một người Cung phi!...”                                                              Tản Đà.   Gió Châu giang, gió gào cung oán Trong sương mờ ai khóc thảm thương. Có phải nàng Mỵ Ê của Chiêm Thành năm ấy? Đã gieo mình xuống bãi sông đây. Ta nghe đâu đây, tiếng Chiêm nương than thở, Và lại buồn tiếc nhớ thuỡ xa xưa: “ - Cái thuở giang sơn còn chiến loạn, Phận má đào tựu cánh bèo trôi. Kẻ ngang tàn vùi hoa, dập liễu, Để Hoa Vàng rụng xuống bến sông sâu. Và từ đó tiếng lòng sông vang vọng, Như tiếng người con gái khóc đêm trăng.” Ta đứng đây, nơi Chiêm nương tuẫn tiết, Để khóc người thiếu nữ liệt trinh. Nàng không chết dù xác thân đã mất, Vẫn sống hoài sống mãi với non sông. Đây dưới đáy Châu giang thăm thẳm, Anh linh nàng vẫn khóc với nhân gian.  Ja shaklikei    

  Harak angka: 2 – Tabiak di harei Sanacar, 28 bulan 2 thun 2015                 Kontak: eharakcam@gmail.com Sistem Rumi Cam â = anâk (children)          au = thau (to know)             ua= dua (two)         mb = mbaok (face) é= pagé (morning)          nd = nduec (to run)             ao = nao (to go)      ny = nyu (he, him) e= padeng (to build)       nj = njuh (fire wood)           aow= pataow (to teach)  (daok wek gah yok bi-ar)                                 Nok Ndung 1.  Akaok Panuec ……………………………………….. Qasim Tu                          2.  Ariya Hatai Paran Hadas Ka Lok ……… Thanh Phu Ba        3.  Damân Palai Pajua…………………………… Kieu Dai Tho                           4.  57 Thun Ayut Cuai Taom Mbaok …… e-HARAK CAM                            5.  Madeh Hatai…………… Indrapura Chau 6.  Khik Sap Ndom Saong Wak Akhar Cam...Jasakawi 7.  Dak Rai Tuei Thun Rai Rah …….... Thien Sanh Phan  8.  Pahlawan Teng Gaiy ................ Thekwa Palei Ram 9. AriyaBingu Throh Drei ….……………………….. Cei Juk  --------------------------***-------------------------------- Akaok Panuec Salam Mikwa, Mâng di e-HARAK CAM tabiak angka sa marai tel ni, hu ralo mikwa praong thun ew phone ta-nyi riwang, jang yau hadom gru pataow di sang bac university, dam dara anâk saih bac, daok thau puec akhar Cam payua email tadhuw ayuh, auen tabuen, cheh chai marai ka khaol dahlak lac akhar Cam drei ni hadiep wek paje! Pieh patuei wek hadom anit ranam nan, e-HARAK CAM khaol dahlak tabiak angka dua pieh ka mikwa puec aiek yaom. Dalam nok ndung peh kadha, ong Thanh Phu Ba cuah ruah “Ariya Hatai Paran Hadas Ka Lok” pieh pahadar anâk Cam drei juai kalam agal tapuk, khik hai adat ca-mbat muk kei, ngap haber tabem phun pajaih Campa throh bingu rak hala di angaok dunya ni.  Ong Kieu Dai Tho panâh kadha “Damân Palai Pajua” padrut padruai dalam hatai ka urang Campa lihik aia maong mboh bimong kalan brai rai. Patuei di nan wek, e-HARAK CAM tuek saong kalak wek di harei klau muk kamei Cam hu taom mbaok gep pak bal Sacramento, Cali dalam kadha “57 thun Ayut Cuai Taom Mbaok Pak Nagar America”. Ndom ka ga-ndi kadha harei ni, dua urang wak biruw nan, Indrapura Chau dalam kadha “Madeh Hatai”, saong Jasakawi dalam kadha “Khik Sap Ndom Saong Wak Akhar Cam” hadar ka rup drei êng mâng dahlau di bac magru akhar Cam, blaoh khik ramik akhar tapuk ong akaok muk kei drei caik wek mâng kal rah marai. Ndom ka sakarai, ong Thien Sanh Phan dalam kadha lang tuei panuec Cam “Dak Rai Tuei Thun Rai Rah” pieh ka anâk Cam ndaom kanal hadom rai patao pakreng nagar Campa mâng di thun pajieng bengsa tel thun lihik aia 1832. Hadei nan wek, ong Thekwa Palei Ram dalam kadha “Chien-si Teng Gaiy – Pahlawan Teng Gaiy” pa-pok angan (honor) ka hadom urang Cam khin deng tagok pak cek Teng Gaiy pieh mariak (against) wek saong Yuen di thun 1975. Taluic di angka dua, Cei Juk cuak ariya mayut “Bingu Throh Drei” ndom ka kamei dara ngap yau bingu throh li-nguw, duah ruah dam siam likei min oh thau ka rup bingu drei buai di tuk halei. Khaol dahlak Caong lac (Hopefully), e-HARAK CAM angka dua ni ba marai ka mikwa takrâ aiek, takrâ puec, ngan takrâ tabur (focus) sanâng di tuk linâng ha.  Ginuer e-HARAK CAM  Qasim Tu  ---------------------------------***----------------------------------------------- aOk_` pnW-! Sl. m[` w\, m) d{ e-hr` c. tbY` a)k\ s\ mEr t-& n{, hU\ rOl\ m[` w\ ORp_) TU# e* OP# tZ{ r[w), j) Q$ yU- hOd. RgU pOt_* d{ s) b! university, d. dr\ anI` ESH, Od_` b! Od_` TU- pW-! aK^ c. py\W email tDU* ayUH, aW-# tbW-#, C-H EC mEr k\ OK_& dhL` l! aK^ c. Rd] n{ hdY-$ w-` pj|,, pY-H ptW] w-` hOd. an[@ rn. N#, e-hr` c. OK_& dhL` tbY` a)k\ d\W pY-H k\ m[` w\ pW-! aY-` Oy+,,   dl. On` VU~ p-H kD\, o) Thanh Phu Ba cWH rWH “ar[y\ hEt pr# hd( k\ Ol`” pY-H f\hd^ anI` c.f\ Rd] EjW kl. ag& tpU`, K[` Eh ad@ cv@ mU` k], Q$ hb-^ tb< PU# pEjH c.f\ ORTH b[qU\ r` hl\ d{ aOq_` dU#y\ n{,, o) Kieu Dai Tho pnH kD\ “dmI# pEl pjW” f\RfU@ f\ERdW dl. hEt k\ ur) c.f\ l[h[` aY\ Om= OvH b[Om~ kl# ERb Er,, ptW] d{ N# w-`, e-hr`c. tW-` Os= kl` w-` d{ hr] kL-U mU` km] c. h\U pOt+ Ov_` g-$ p` b& Sacramento, Cali dl. kD\ “57 TU# ayU@ EcW Ot+ Ov_` p` ng^ America”,, OV. k\ gV{ kD\ hr] n{, d\W ur) w` b[rU* N#, Indrapura Chau dl. kD\ “md-H hEt”, Q# Jasakawi dl. kD\ “K[` S$ OV. Os= w` aK^ c.” hd^ k\ rU$ Rd] e~ m) dhL-U d{ b! mRg\U aK^ c., ObL_H K[` rm[` aK^ tpU` o) aOk_` mU` k] Rd] Ec` w-` m) k& rH mEr,, OV. k\ SkEr, o) Thien Sanh Phan dl. kD\ l) tW] pnW-! c. “d` Er tW] TU# Er rH” pY-H k\ an` c. OV+ kn& hOd. Er pOt_ pRk-) ng^ c.f\ m) d{ TU# pjY-) b-) S\ t-& TU# l[h[` aY\ 1832,, hd] N#  w-`, o) Thekwa Palei Ram dl. kD\ “pHlw# t-) Eg%” f\Op` aQ# k\ hOd. ur) c. K[# d-) tOg` p` c-` t-) Eg% pY-H mrY` w-` Os= yW-# d{ TU# 1975,, tlW[! d{ a)k\ d\W , c] jU` cW` ar[y\ myU@ “b[q\U ORTH Rd]” OV. k\ km] dr\ Q$ y-U b[q\U ORTH l[qU*, dWH rWH d. sY. l[k] m[# oH T-U k\ rU$ b[q\U Rd] EbW d{ tU` hl],, OK_& dhL` Oc= l!, e-hr`c. a)k\ d\W n{ b\ mEr k\ m[` w\ tRkI\ aY-`, tRkI\ pW-!, Q# tRkI\ tbU^ Sn) d{ tU` l[n) h\,, g[nW-^ e-hr`c. Qasim Tu   

 Putra Po Dam GI?I THI?U PO KLAONG KASAT Po Klaong Kasat là v? th?n linh ???c tôn kính trong c?ng ??ng ng??i Ch?m ? khu v?c Panduranga, ti?u v??ng qu?c n?m ? c?c nam c?a v??ng qu?c Champa x?a.  Po Klaong Kasat có 3 ??n th? ph??ng t?i ba ??a ?i?m khác nhau, nh?ng ??n chính hi?n nay t?i palei Aia Mamih (thôn Bình Minh, xã Phan Hòa, huy?n B?c Bình, t?nh Bình Thu?n). ??n th? x?a kia t?a l?c trên dãy núi "Cek Glang" n?m trên v? trí d?c núi, hi?m tr? cách trung tâm xã Phan Hòa kho?ng 5 km v? phía Tây. Vì ngôi ??n ? trên núi cao hi?m tr?, ng??i dân ??a ph??ng di d?i ngôi ??n xu?ng c?nh chân núi ? "Cek Glang" ?? ti?n vi?c th? cúng ngài. Chính n?i ?ây ?ã t?ng nh?n 8 s?c phong c?a các tri?u ??i Nhà Nguy?n t? th?i vua Gia Long ??n vua Kh?i ??nh. ??n n?m 1972, ?? thu?n l?i cho vi?c th? cúng, ng??i dân xã Phan Hòa, Phan Hi?p, m?t l?n n?a xin phép th?n linh, di d?i ??n Po Klaong Kasat v? ngay t?i ??ng cát bên c?nh làng Palei Aia Mamih ngày nay. Theo truy?n thuy?t, ngài Po Klaong Kasat là nhân v?t có công khai phá ??t ?ai, d?n th?y nh?p ?i?n, canh nông lúa n??c mang l?i ??i s?ng ?m no cho th?n dân Champa. Chính vì vai trò ?ó, ng??i Ch?m ? Panduranga ?ã l?p ??n ?? th? cúng và t??ng nh? ??n công lao c?a Ngài. Các l? cúng m? c?a ??n và l? h?i c?u m?a ???c t? ch?c ? ??n Po Klaong Kasat còn l?u gi? cho ??n ngày nay là m?t minh ch?ng th? hi?n tín ng??ng dân gian còn l?u l?i. T? s? tôn kính này, c?ng ??ng ng??i Ch?m ?ã thiêng hóa ngài Po Klaong Kasat nh? m?t v? th?n anh linh t?o ra m?a thu?n gió hòa, mùa màng b?i thu, dân lành ???c ?m no, h?nh phúc. Trong các th?i k? tr? vì c?a các tri?u ??i nhà Nguy?n, v? th?n Po Klaong Kasat ?ã ???c nh?n phong t?ng 8 s?c phong (Gia Long: 1, Minh M?ng: 1, T? ??c: 2, Thi?u Tr?: 2, Duy Tân: 1, Kh?i ??nh: 1). Các s?c phong này v?n ???c l?u gi? c?n th?n ?? làm c? li?u liên quan ??n v? th?n Po Klaong Kasat, hi?n v?t này không ch? là c? li?u quý hi?m liên quan ??n m?t nhân v?t l?ch s? trong c?ng ??ng ng??i Ch?m mà còn tr? thành các hi?n v?t thiêng khi ti?n hành các nghi l? liên quan ??n Ngài. ?ây là n?i dung b?n d?ch s?c phong c?a các vua tri?u Nguy?n ban t?ng cho Po Klaong Kasat do nhóm B?o tàng Hà N?i chuy?n ng? t? ti?ng Hán sang ti?ng Vi?t. 1. S?C K? SÁT PHAN D??NG TH?N (1820 – 1840) Ngài “K? Sát Phan D??ng” có công có ??c vang ti?ng kh?p n?i nên ai c?ng ph?i ph?ng th?. Th? T? Cao Hoàng nh?t bi?n v?i ??t li?n g?p Ngài r?t m?ng vì ???c h?p l?c cùng m? r?ng, h?ng ?? t? ?ó Ngài ???c n?i ti?ng ti?ng t?t nên ???c da t?ng “Quang Di?u Chi Th?n” (Quán xuy?n soi sáng kh?p trong dân ?? giúp ?? b?o v? dân). Và c?ng truy?n Huy?n Hòa ?a, Xã Minh M?, ph?ng th? th?n gi? y c? l? s? ???c b?o h? an dân r?t t?t. Vua Minh M?ng Nam th? 21, tháng 9, ngày mùng 6 (1840). 2. S?C QUANG DI?U K? SÁT PHAN D??NG TH?N (1840 – 1847) V? th?n có công quán xuy?n kh?p m?i n?i lo gìn gi? n??c giúp ai có lòng t??ng ni?m r?t linh ?ng theo s? c?u. T?ng s?c c?ng do công ph?ng s? Vua Minh M?ng th? 21 n?m th?i Thánh T? Nh?n hoàng ?? t?i v? s?c ch? trong di?p l? ng? tu?n ??i khánh ti?t. N?i theo vi?c t?t ???c Vua phong t?ng ghi công ?? d??ng trong các k? l?. Ng??i m?u m?c ???c tôn là v? Th?n nên ???c t?ng thêm danh hi?u “Quang Di?u Linh Chánh Chi Th?n” truy?n ch?. Huy?n Hòa ?a, xã Minh M? ph?ng th? y theo c? l? thì s? ???c Th?n b?o h? dân r?t t?t. Vua Thi?u Tr? n?m th? 3, tháng 8, ngày 13 (1843) 3. S?C QUANG DI?U CHÁNH K? SÁT PHAN D??NG TH?N (1843) B?o v? ??t n??c, giúp ?? an dân, nên t??ng ni?m trong nh?ng k? ti?t l? ?ã ??nh. T?ng s?c cho ph?ng th? theo s? nguy?n. Ng??i g??ng m?u nên ph?ng th? t??ng ni?m ?? ghi ân và ???c t?ng thêm “Quang Di?u Linh Chánh ?ôn ?át Chi Th?n” ngoài vi?c quán xuy?n ch?m lo coi sóc cho dân, Ngài còn có lòng th??ng yêu dân t?ng thêm 2 ch? “?ôn ?át” và cùng truy?n cho Huy?n Hòa ?a, xã Minh M?, y theo n? n?p c? ph?ng th? cúng t? ?úng k? s? ???c b?o h? an dân r?t t?t. Vua Thi?u Tr? n?m th? 3, tháng 9 ngày 21 (1843) 4. S?C K? SÁT PHAN D??NG TH?N (1847 – 1883) V? th?n hi?u: k? Sát Phong D??ng ???c t?ng “Quang Di?u Linh Chánh ?ôn Thu?n” vì Ngài quán xuy?n coi sóc trong dân gi? lòng trung chính v?i trên hòa di?u v?i d??i lo ch?m sóc cho dân nên ???c thêm 2 ch? “??n Thu?n” c?ng m?t lòng lo gi? n??c giúp lo cho dân ai t? lòng thành kính c?ng ???c ?áp ?ng theo s? nguy?n. T?ng s?c cho ph?ng th? theo t?c l? và nguy?n v?ng Do tính cách m?n cán, m?u m?c nên ???c t?ng thêm “Quang Di?u Linh Chánh ?ôn Thu?n, ?oan Túc Chi Th?n” C?ng truy?n Huy?n Hòa ?a, xã Minh M? ph?ng th? ?? c?u Th?n b?o h? dân chúng. Vua T? ??c, n?m th? 3, tháng 11, ngày mùng 8 (1850) 5. S?C CH? T?NH BÌNH THU?N, huy?n Hòa ?a, xã Minh M? ph?ng th? Th?n “Quang Di?u Linh Chánh, ?ôn ?át, ?oan Túc k? Sát Phan D??ng Th?n” nh? l? ?ã phân theo các s?c tr??c. (1847 – 1883) (Quang Di?u Linh Chánh, ?ôn ?át, ?oan Túc) (Quán xuy?n lo ch?m sóc cho dân nghiêm minh, chánh tr?c, v?a bi?t cung kính b? trên và xót th??ng ng??i d??i) S?c phong v? ?ã ph?ng s? Vua T? ??c 31 n?m, coi gi? vi?c chánh tr? trong dòng t?c 50 n?m và ch?m lo các ??i l? m?ng theo l? th??ng n?m ?ã d?nh. Ng??i s?t s?ng n?i ti?p vi?c t?t nên ???c bi?u d??ng trong các l? và ???c ph?ng th? cúng t? trong ngày qu?c khánh. Vua T? ??c, n?m 33, tháng 11, ngày 14 (1880) 6. S?C “QUANG DI?U LINH CHÁNH, ?ÔN ?ÁT, ?oan Túc k? Sát Phan D??ng Th?n, Chi Th?n” t? tr??c ??n nay luôn trách nhi?m gi? n??c giúp dân nên t? lòng kính thành, kính t??ng ni?m r?t linh ?ng. (1885 – 1888). T?ng s?c ?? l?u th? ph?ng cúng theo s? nguy?n c?a dân. Ng??i tr?n ??i trung chính, b?o h? dân trùng hung cho n??c nên ???c t?ng thêm 4 ch? “ D?c B?o Trung H?ng” Nh?ng c?ng truy?n huy?n Hòa ?a, xã Minh M? gi? vi?c ph?ng th? cúng t? ?úng y l? s? ???c Th?n b?o h? dân chúng r?t t?t. Vua ??ng Khánh n?m th? 2,tháng 7, ngày mùng 1 (1887) 7. S?C CH? T?NH BÌNH THU?N , huy?n Hòa ?a, xã Minh M? ph?ng th? Th?n “Quang Di?u Linh Chánh, ?ôn ?át, ?oan Túc, D?c B?o Trung H?ng k? Sát Phan D??ng Th?n” nh? ?ã phân và gi? l? theo các s?c tr??c. (Duy ch? thêm 4 ch? “D?c b?o Trung H?ng” có ngh?a “gánh vác trách nhi?m b?o v? tr?ng h?ng ??t n??c”). (1907 – 1916). S?c phong v? ?ã ph?ng s? vua Duy Tân n?m ??u và có công ph? qu?ng ch?m lo các cu?c ??i l? và cùng n?i ti?p các vi?c t?t nh? ch?m lo cho dân nên ???c bi?u d??ng và ph?ng th? cúng t? nêu danh trong ngày qu?c khánh. Vua Duy Tân, n?m th? 3, tháng 8, ngày 11 (1910) 8. S?C CH? T?NH BÌNH THU?N, huy?n Phan Lý Th?, xã Minh M? ph?ng th? “ K? Sát Phan D??ng Th?n Tôn Th?n” nguyên ???c t?ng “Quang Di?u Linh Chánh ?ôn Tín (siêng n?ng, tin t??ng) ?oan Túc (ngây th?ng, nghiêm ngh?) D?c B?o Trung H?ng Tôn Th?n” gi? n??c giúp dân, nên t??ng ni?m cúng t? nh? tr??c. (1916 -1925) ???c truy?n xu?ng v?i các s?c phong ?ã có công ph?ng s? “D??ng Kim d? nhi?m v? chánh tr? trong t?c và ch?m lo 40 n?m ??i khánh l? và có công là ng??i n?i ti?p vi?c t?t ???c bi?u d??ng trong các cu?c l?, nên ???c t?ng thêm “Linh To?i trung ??ng Th?n” (ti?n lên b?t trung ??ng) truy?n ph?ng th? nên danh ch?c trong ngày qu?c l? r?t nên. Vua Kh?i ??nh n?m th? 9, tháng 7, ngày 25 (1925) ------------------------ Hình d??i ?ây theo th? t?: Minh M?nh m?t s?c phong (2 hình) Thi?u Tr? hai s?c phong (4 hình) T? ??c hai s?c phong (2 hình) ??ng Khánh m?t s?c phong (2 hình) Duy Tân m?t s?c phong (2 hình) Kh?i ??nh m?t s?c phong (2 hình)       source: facebook.com

Pahlawan Teng Gaiy Thakwa Palei Ram Bulan 4 thun 1975, kalin praong pak aia Viet Nam. Yuen di gah Birak marak saong Yuen pak gah Mraong. Dua gah masuh, matak gep pieh mablah ngap Po di Nagar Viet Nam. Harei 16 bulan 4 thun 1975, bhum Ninh Thuan laik tamâ dalam tangin Yuen di gah Birak. Harei nan yeh ngap ka paran Cam di Panrang thruw duw, karung kareng, nduec bal glai bal klaow. Manâng drei caoh ribang padep rup dalam ala haluk, manâng drei nduec nao dep ga-ndep pak apuh, pakak, manâng drei nduec nao ka-ndap yaong daok pak aia lingiw. Di hu halar tian o ka jalan pakreng nagar di urang Birak biruw marai, hadom urang Cam hu ngap praong, glaong di dalam rajakar (goverment) klak ew buel bhap blaoh ba gep deng tagok ndik cek Teng Gaiy pieh mariak (against) wek saong Yuen. Teng Gaiy nan sa libik la-aow cek pak gah Panrang. Gah aia harei tagok hu cek Ca-mbang. Gah aia harei tamâ hataom cek Baok. Gah Birak hataom mblang Praong. Gah mraong hataom mbaok tasik Kana. Teng Gaiy nan ye sa libik yau danaok pataom (base) hadom urang Cam nao ka-ndap daok pieh ngap bengsa. Hu ralo urang Cam daok pak palei Ram, palei Cabhan, palei Palao, palei Aia La-u, palei Cuah Patih, palei Patuh deng tagok pak cek Teng Gaiy. ---------------------***---------------------------- sHgv# t-) Eg%  Thakwa Palei Ram bUl# 4 TU# 1975 ; kl[# ORp= p` aY\ bY-@ N,;; y-W# d{ gH b[r` mrY` Os= y-W# gH ORm=;; d\W gH msUH mt` g-$ pY-H mbLH Q$ Of- d{ ng^ bY-@ N,;; hr] 16 bUl# 4 TU# 1975; BU, “Ninh Thuan” El` tmI\ dl, tQ[# yW-# d{ gH b[r`;; hr] N# y-H Q$ k\ pr# c, d{ pRn) RTU* dU*; krU~ kr-); VW-! b& EgL b& OkL_*;; mnI) Rd] Oc_H r[b) pd-$ rU$ dl, al\ hlU`; mnI) Rd] VW-! On_ d-$ kV-$ p` apUH pk`; mnI) Rd] NW-! On_ kV-$ Oy= Od_` p$ aY\ l[q[*;; d{ h\U hl^ tY# o k\ jl# pRk-) ng^ d{ ur) b[r` b[rU* mEr; hd, ur) c, h\U Q$ ORp= OgL= d{ dl, r\jk^ kL` e* bW-& B$ ObL_H b\ g-$ d-) tOg` V[` c-` t-) Eg% pY-H mrY` w-` Os= yW-#;; t-) Eg% N# s\ l[b[` lOa_* c-` p` gH pRn);; gH aY\ hr] tOg` h\U c-` cv); gH aY\ hr] tm\I hOt+ c-` Ob_`; gH b[r` hOt+ vL) ORp=; gH ORm= hOt+ Ov_` ts[` kN\;;   t-) Eg% N# y| s\ l[b[` Q$ y-U s\ dOn_` pOt+ hOd, ur) c, On_ kV$ Od_` pY-H Q$ b-) S\;; h\U rOl\ ur) c, Od_` p` pl] r,; pl] cB#; pl] f\Ol_; pl] aY\ l[u\; pl] cWH f\t[H;

Khik Sap Ndom Saong Wak Akhar Thrah Cam Jasakavi Urang taha hu lac “Panuec ndom Cam daok yau tanâh aia Cam daok”. Haber panuec urang taha ndom yau nan? Sap puec panuec ndom ngap yau suan thep bengsa Campa. Sap amaik manâk drei nao tel halei drei lijang seng anâk Cam nan rei. Mayah hu sa urang lingiw ngap yau Yuen, Laow tanyi drei lac “sa-ai thau ndom thau wak akhar Cam halei? Drei lac haber ni! Apakar ni ngap ka dahlak sanâng biak drut druai di hatai baoh kayua anâk Cam lihik aia hadom ratuh thun tapa ngap ka anak Cam wer akhar tapuk. Urak ni anâk Cam drei di hu hagait tra o. Sap ndom jaik si lihik abih. Hadom anâk Cam harei ni ndom tablak ralo panuec Yuen saong sap ndom urang lingiw. Karei di nan wek takik lo anâk Cam drei thau wak akhar Cam. Gruk ni hadom urang Cam hu bac da-a thau akhar tapuk njep sanâng kahria nyaom gep biai wek. Marat hatai ngap sa jalan mâng kal marai. Ong akaok muk kei drei ndom saong wak akhar tapuk yau halei, anâk tacaow hadei ni ngap tuei yau krung nao baik. Hu yau nan ka anâk Cam drei njep gep, pan tangin gep, blaoh ba gep nao sa jalan tapak ka hadom anâk Cam daok dalam aia jang ngap yau pak aia lingiw. -----------***------------ Jasakavi K[` S$ OV. Os= w` aK^ RTH c  ur) th\ h\U l! “pnW-! OV, c, Od_` yU- tnIH aY\ c, Od_`”;; hb-^ pnW-! ur) th\ OV, yU- N#;; S$ pW-! pnW-! OV, Q$ yU- SW-# T-$ b-) S\ c,f\;; S$ aEm` mnI` Rd] On_ t-& hl] Rd] l[j) S-) an` c, N# r];; myH h\U s\ ur) l[q[* Q$ yU- yW-#; Ol_* tz{ Rd] l! “SEA TU- w` aK^ c, hl]” Rd] l! hb-^ n{;; a\pkr n{ Q$ k\ dhL` SnI) bY` RdU@ ERdW d{ hEt Ob_H ky\W anI` c, l[h[` aY\ hOd, rtUH TU# tp\ Q$ k\ an` c, w-& aK^ tpU`;; ur` n{ anI` c, Rd] d{ h\U hEg@ Rt\ o;; S$ OV, Ej` s{ l[h[` ab[H;; hOd, an` c, hr] n{ OV, tbL` rOl\ pnW-! yW-# Os= S$ OV, ur) l[q[*;; kr] d{ N# w-` tk[` Ol\ anI` c, Rd] TU- w` aK^ c,;; RgU` n{ hOd, ur) c, h\U b! da\ TU- aK^ tpU` x-$ SnI) kRhY\ Oz+ g-$ EbY w-`;; mr@ hEt Q$ s\ jl# m) k& mEr;; o) aOk_` mU` k] Rd] OV, Os= w` aK^ tpU` yU- hl]; an` tOc_* hd] n{ Q$ yU- RkU~ On_ Eb`;; hU\ yU- N# k\ an` c, Rd] x-$ g-$; p# tq[# g-$; ObL_H b\ g-$ On_ s\ jl# tp` k\ hOd+ an` c, Od_` dl, aY\ j) Q$ yU- p` aY\ l[q[*;;    

DAK RAI TUEI THUN RAI RAH Thien Sanh Phan

T?p chí V?n hóa Dân t?c, s? 1, 1994. Trong dòng v?n ch??ng tr? tình, ba tác ph?m Ariya Bini – Cham, Ariya Cham – Bini, và Ariya Xah Pakei là ba thi ph?m ?ã xác l?p th? ??ng c?a mình trong d? lu?n qu?n chúng Ch?m. Th? nh?ng, tác ph?m dài h?n c?, và theo chúng tôi có giá tr? h?n c? l?i là tác ph?m ít ???c ph? bi?n nh?t: Ariya Bini – Cham.Tác ph?m có l? ???c sáng tác vào kho?ng th? k? XVIII. Các s? ki?n và nhân v?t l?ch s? th?i Po Rome nh? Bia Ut (công chúa Ng?c Khoa), Xah Bin (m?t v? t??ng c?a Po Rome), Bal Debare (th? ?ô Champa ? Chung M?) ???c ghi nh?n ch?ng t? tác ph?m ra ??i sau th?i Po Rome (1651), th?i v??ng qu?c Champa lóe sáng m?t l?n cu?i cùng ?? r?i d?n d?n hòa nh?p vào l?ch s? Vi?t Nam.??ng v? khía c?nh thu?n v?n h?c, trong l?ch s? v?n h?c Ch?m, Ariya Bini – Cham ?ã ?óng m?t vai trò quy?t ??nh. Th? th? ???c s? d?ng trong thi ph?m này ?ã t?o m?t ti?n ?? quan tr?ng cho s? phát tri?n cho th? th? l?c bát Ch?m. Nó ?ã b??c ra kh?i c?n nhà truy?n th?ng ?? ?i sang ngôi nhà hi?n ??i. Chính hành ??ng “?i” này, m?t ngh? thu?t m?i ?ang hình thành, và nó ?ã thành t?u n?i Ariya Bini – Cham, ?ã t?o m?t hi?n t??ng ??c ?áo. Có m?t không hai trong n?n v?n h?c Ch?m(1).Ngay c? l?i c?u trúc tác ph?m c?ng là m?t hi?n t??ng vô ti?n khoáng h?u.Qua cu?c tình m?t chi?u c?a m?t hoàng thân Ch?m v?i m?t nàng công chúa Islam ??n t? M?kah (La Mecque), nhà th? ??a chúng ta ?i d?c su?t gi?i ??t mi?n duyên h?i nh? h?p, ?au kh? và huy?n bí; mi?n ??t g?n 17 th? k? v??ng qu?c Champa ng? tr?. T? Har?k Kah Har?k Dhei (Qu?ng Bình) ??n Bicham (MaLâm) qua các kinh ?ô c? kính: Sriban?y (Bình ??nh) Hanguv (Qu?ng Nam) Hangwei (Qu?ng Ngãi) Bal Huh Bal Lai (Tuy Hòa), các kinh thành ?? nát: Debare (Chung M?) Nha Trang…; các di tích l?ch s? ghi d?u m?t th?i: Tháp Po Klaung Garay, Tháp Po Dam, núi Po Nai…” theo d?u chân voi c?a nàng công chúa Bini và d?u chân ng?a c?a Hoàng thân Ch?m ???c khút x? qua l?ng kính kí ?c c?a anh chàng si tình ?ang tuy?t v?ng, nên th?i gian và không gian hoàn toàn b? ??o l?n. ?ây là m?t nét ??c ?áo khác c?a thi ph?m.Th?i gian và không gian l??t qua nhanh, nhanh nh? k?p cho chàng ?au kh?, nhanh ??n ng? ngàng: Nai mai m?ng M?kahBlauh takai nai d?h Har?k Kah Har?k DheiNai nau t?l PajaiM?ng l?mng? Pajai nai jauh akauk s?ngDarak dih pur wang t?lRiyak har har gilai nai lay?m thiapW?y gilai rayar lay?m thiapGilai yung ralap kr?h bathak jallidiKaung ba nai m?l?ng bimiNau lihik di m?ta ch?k sucarEm ??n t? La MecqueR?i em d?ng chân n?i núi Har?k Kah Har?k DheiEm v? t?i MaLâmT? Malâm c?ng em tr? v? quê h??ngBi?n ?ông ch?p chùngSóng rì r?m ??y cánh bu?m em ?i xa?i cánh bu?m m? xa!Cánh bu?m nh? cánh m?i gi?a trùng d??ngCánh bu?m mang ng??i tình ??p xinh?i khu?t kh?i t?m nhìn x? s? Chàng ?ã m?t nàng th?t s? r?i. Chàng ?ang ng?i m?t mình gi?a bãi bi?n v?ng l?nh. Tr??c m?t là trùng kh?i v?i b?t sóng tr?ng xóa. Sau l?ng là núi r?ng ?ang tr?i lên khúc nh?c bu?n. Ngày ?ang t?t. Và ánh tr?ng ?ã nhô lên t? phía chân tr?i.Than ai rabbah ke tavak takai naiQuê h??ng ?au kh? khôn c?m b??c em Ngh? th?, chàng th?n th? lên ???ng tr? v?. Ng?a ??a chàng tr? v? Bal Chaung – quê chàng. ??n ?ây c?u trúc c?a tác ph?m ?ã d?i bình di?n: t? th?c t?i sang kí ?c-h?i t??ng.Chính t? n?i quê nhà, v? hoàng thân Ch?m m?i có d?p h?i t??ng l?i (h?n ba ph?n t? tác ph?m) chàng ?ã theo ?u?i nàng công chúa xa l? ?y nh? th? nào, ?ã ôm ?p trong vòng tay t?m thân ng?c ngà c?a ng??i con gái ?y nh? th? nào, và ?ã ph?i ?au kh? nh? th? nào khi ph?i ch?ng ki?n nh?ng c?nh n?i da xáo th?t gi?a hai tôn giáo c?a dân t?c trong su?t ch?ng ???ng ?i d?c mi?n ??t quê h??ng. ?? ??n lúc này, chàng m?i khám phá ra r?ng mình v?a ?ánh m?t t?t c?: b?n bè, cha m?, ng??i tình, và l?n h?n c? – T? Qu?c: Kuv yuv urang lihik phikAbih tam? sang m?gik gilac duh bimong yangTan?h riya kuv PangdarangCalah gr?p jalan dhwan bol bhap uranamKuv dauk hagait dalam tanginYaum sa drei chiim p?r tam? praittikTa nh? k? m?t h?nH?t vào thánh ???ng l?i lên ??i thápPangdarang ôi ??t n??cTan nát rã r?i con dân l?u l?cKh?p ph??ng tr?iTa còn gì trong tayM?t con chim cô ??n bay vào v? tr? M?t con chim cô ??n v?i trái tim r?m máu ?ã hát lên nh?ng khúc yêu th??ng. Con chim ch?t ?i nh?ng ti?ng hát còn l?a l?i v?i m?t d? âm tr?m bu?n tr?i dài, tr?m bu?n nh? khi nó b?t ??u, r?i xuyên su?t thi ph?m ?? cu?i cùng chín r?ng ? câu sau cùng: M?t con chim cô ??n bay vào v? tr?.?ây là m?t cu?c tình l?n và m?t t?m lòng l?n. Thi ph?m mang ch?a nh?ng y?u t? nhân b?n và có m?t giá tr? l?ch s? nh?t ??nh. Riêng v? m?t v?n ch??ng, nó ph?i ???c ??t hàng ??u. Ti?c r?ng, Ariya Bini – Cham nay ?ã th?t l?c. Thi ph?m ???c nh?c ??n trong qu?n chúng Ch?m nh? là m?t huy?n tho?i h?n là m?t th?c t?. Ng??i ta nói ??n nó, bi?t là tác ph?m ?ã xu?t hi?n, nh?ng không ai bi?t là ng??i nào ?ang s? h?u nó c?(2).Nh? v?y, b?n ph?n c?a chúng ta hôm nay là ph?i ?i tìm nó, nh? là tìm Cái ??p, ??p khu v??n v?n h?c Ch?m nói riêng và c? n?n v?n h?c Vi?t Nam nói chung v?y.Sài Gòn, tháng 9-1993.________ Chú thích(1) Xem V?n h?c Ch?m, Inrasara, s?p xu?t b?n.(2) Ng??i vi?t r?t may m?n ???c ??c thi ph?m này t? b?n chép tay c?a c? Thang Ti?ng (M? nghi?p) ghi n?m 1903.Thi ph?m dài 1.300 câu ??n, nh?ng lúc này b?n th?o ?ã b? th?t l?c và ng??i vi?t ch? còn gi? 700 câu. Ph?n gi?a c?a thi ph?m ch? y?u mô t? c?nh ??p thiên nhiên c?a ??t n??c thì ?ã m?t. R?t mong r?ng, khi bài vi?t này ra ??i, s? có ??c gi? quan tâm ??n v?n h?c Ch?m ?ang gi? thi ph?m trong tay, công b? nó trong m?t t? li?u riêng, hay tr?c ti?p biên th? cho ng??i vi?t, h?u h?t v?n h?c Ch?m không b? m?t ?i m?t viên ng?c quý v?y. theo Inrasara.com

Written by Po Dharma & Abd. Karim Ariya Sep Sah Sakei (tr??ng ca Sep Sah Sakei) m

Written by Abd Karim Hi?n nay, trong làng ng??i Ch?m còn l?u gi? nhi?u b?n "Ariya Glang Anak". Tuy nhiên, các b?n v?n này ph?n nhi?u là s? sao chép qua l?i, không có s? sai bi?t l?n, nên không th? g?i là d? b?n. Thí d? nh?, trong s?u t?p c?a Thành Ph?n có ít nh?t 3 b?n Ariya Glang Anak, mang mã s? : TP. N° 223 trang 1-35; TP. N° 349 trang 1-73; TP N° 340 trang 3-137. ? Vi?n Vi?n ?ông Bác C? Pháp (EFEO) c?ng có ít nh?t c?ng 4 b?n Ariya Glang Anak d??i các mã s? : CAM 137 (4), CAM 149 (5), CAM MICRO 18 (1), CHCPI 1 và nh?ng b?n này ?ã ???c ??a vào th? m?c «Catologue des manuscrits cam des bibliothèques francaises» EFEO xu?t b?n, n?m 1977.   B?n Ariya Glang Anak ???c chúng tôi mang ra gi?i thi?u d??i ?ây là b?n c?a CHCPI 1. B?n này ???c các ông Ja Mata Harei, Ja Yaparang, Luw Kuang Thrang, Lam Ya Tin, Thuan Weng Nien sao l?i vào n?m 1968 khi h? ?ang làm vi?c hay có m?t ? Trung Tâm V?n Hóa Chàm Phan Rang.   Ariya Glang Anak, m?t tuy?t tác v?n h?c và là m?t v?n ki?n l?ch s? quan tr?ng c?a dân t?c Ch?m vi?t vào ngày th? Sáu, mùng m??i, tháng hai, n?m Mùi, t?c là n?m Ât V? 1835 theo nh? câu 82 c?a Ariya Glang Anak «Kami sarak di dalam ariya, nasak pabaiy bulan dua sa pluh bingun Suk tanyruah», t?c là n?m cu?i cùng c?a chi?n tranh ??ng kh?i d??i s? ch? ??o c?a Ja Thak Wa ch?ng l?i quân xâm l?ng c?a tri?u ?ình Hu?.   Tác ph?m v?n h?c b?ng th? này, tuy ch? kho?ng 120 câu, nh?ng ??y ?p các tri?t lu?n v? cu?c s?ng, nhi?u áng v?n mang tính kinh ?i?n c?ng nh? s? thâm sâu c?a các ngôn t? ???c s? d?ng. Ariya Glang Anak còn là m?t thi ph?m ?? ra cho ng??i Ch?m m?t "sinh l?" trong ?i?u ki?n h? không còn l?i thoát tr??c s? tiêu di?t tàn b?o c?a ?oàn quân Minh M?ng sau ngày Champa m?t n??c vào 1832 và sau cu?c cách m?ng ??ng kh?i c?a Ja Thak Wa vào n?m 1834-1835, th?t b?i.   M?t ?i?u ??c bi?t khác, là so v?i các tác ph?m có m?t trong kho tàng v?n h?c Ch?m, Ariya Glang Anak là tác ph?m gây ra nhi?u s? ng? nh?n. S? ng? nh?n này không gi?i h?n trong qu?n chúng bình dân Ch?m, mà ngay c? v?i các v? ???c cho là uyên thâm ngôn ng? Ch?m, nh? : L?u Quí Tân, «C? th? Ch?m», trong Ph? Thông. Thiên Sanh C?nh «Tiên ?oán» trong N?i San Panrang, s? 1, 1972, trang 13-14, và v.v… khi các v? này hi?u ??n thu?n t? "glang anak" trong tiêu ?? thi ph?m có ngh?a là "tiên ?oán", ??ng th?i xem nó là m?t t?p s?m kí, trong khi ?ó t? "glang anak" ? ?ây, có ngh?a là "nhìn v? phía tr??c" hay v?i ngh?a r?ng và hàm ý h?n là "tìm m?t sinh l?".   N?i dung s? l??c   Ariya Glang Anak ?úc k?t l?i các di?n bi?n th?i cu?c c?a m?t v? lão thành ng??i Ch?m, tr??c hoàn c?nh ??t n??c Champa b? ??i Vi?t (Vi?t Nam) thôn tính và b? tàn phá d??i th?i Minh M?ng vào nh?ng n?m 1832-1835. V? lão thành này ( tác gi? Ariya Glang Anak ) ?ã cho th?y nh?ng s? ho?ng lo?n, n?i khi?p s? c?ng nh? s? xáo tr?n c?a xã h?i ng??i Ch?m khi quân gi?c kéo vào gi?t chóc, ??t phá h?u h?t các làng m?c c?a dân t?c này. Quân xâm l??c ngay t?c kh?c xô ?? n?n t?ng xã h?i Champa. Làm cho giá tr? luân lý ??o ??c nhanh chóng xu?ng c?p, lòng ng??i tr? nên nham hi?m khó dò, lòng ganh ghét l?n át tính khoan dung, s? h?n thù d?y lên tràn ng?p, cái ác l?n chi?m cái thi?n, và c?ng ??ng ng??i Ch?m chìm h?n vào trong ?êm t?i. Quân xâm l??c c?ng ?ã bày ra m?t xã h?i m?i trên ??ng hoang tàn này. Nh?ng ng??i có n?ng l?c, có hi?u bi?t và ??c ?? ???c coi là r??ng c?t c?a ??t n??c thì b? quân gi?c v?t ra rìa, b? k?t án, tù ?ày hay b? kh?ng ch?, ch? nh?ng k? phàm phu t?c t?, ??ng hèn, không bi?t gì h?n ngoài s? xu n?nh, ch?y theo chân gi?c, thì ???c quân gi?c dùng ?? c?t nh?c lên tr? thành quan quy?n, có d?p ng?i trên, ??ng lên ?è ??u c?i c? nhân dân. T?t nhiên, nh?ng ph?n t? này ch? là công c? ?? cho quân xâm l??c sai khi?n. Do v?y, mà xã h?i Ch?m tr? nên t?i t? h?n. Trong c?n bão lo?n và trong ?êm t?i c?a dân t?c Ch?m, Ariya Glang Anak c? g?ng phát th?o m?t sinh l?, và ??a nó ra nh? m?t cái phao hay ?óm l?a soi ???ng cho ng??i Ch?m còn s?ng sót bám l?y, ?? cho h? kh?i chìm h?n hay m?t d?ng trong ?êm t?i.     ?o?n ??u Ariya Glang Anak     Phiên âm   Trong ph?n phiên âm c?a tác ph?m này, chúng tôi s? d?ng h? th?ng phiên âm La Tinh qu?c t? c?a Vi?n Vi?n ?ông Pháp. ??c gi? nên l?u ý cách phát âm c?a m?t s? ph? âm và nguyên nh? sau : Nd = nduec (ch?y), ndom (nói) Mb = mbeng (?n), mboh (th?y) Nj = njep (ph?i), njuh (c?i) Â = t??ng ???ng v?i ? c?a ti?ng Vi?t, nh? hâ (nó), jiâ (thu?) O = t??ng ???ng v?i ô c?a ti?ng Vi?t, nh? oh (không có), hadom (bao nhiêu) Aow = t??ng ???ng v?i o c?a ti?ng Vi?t, nh? pataow (ch? d?n), tanaow (??c)   Chú thích   Ch? n?m trong d?u ngo?c […] là t? mà ng??i Ch?m th??ng dùng hôm nay. S? n?m trong […] là s? trang c?a tác ph?m Akhar Thranh.   B?n phiên âm Ariya Gleng Anak   1. Gleng anak linyaiy likuk jang oh hu, Bhian drep ngap ralo, pieh hapak khin ka thraong,,   2. Panrang Kraong Parik Pajai halei gilaong, Kiem basei khin ka raong, kacuec tabiak jieng darah,,   3. Gram saravan duis di hagait blaoh o thah, Mbai tabuh di grep narah, tagrang ka-ndaong pak halei,,   4. Tel thun nathak athaih nan ra brei, Apuei kadhir mbeng palei, nager chai drut merai,,   5. Deng di pur khin mbeng parabat o ka ra mai, Nâh gep blaoh pabrai, menyum tathik khin ka thu,,   6. Balan tajuh Lengka merai sumu, Klaw pakal merai saong nyu, Kawei angan bhum Kawei,,   7. Grum menyi klaw yawa tathrot di drei, Praittik jang megei, tajot sala jang tatuen,,   8. Ra caik tapeng cataik taduk luai phun, Kaing agha pieh tanan, palai pajaih aia urang,,   9. Ra caik ulik daok pakhik phun darang, Di grep tapien ra pawang, pa-mbuk pajaih nan ka drei,,   10. Grum menyi riyak tathrot kayuw megei,             Sa-ai o krân ka adei, mik o krân lac kamuen,, [2]   11. Mboh mabai saong janâk dom di on,             Dhar phuen calah caluen, ra mâk di drei nao dahluw,,   12. Pak aia nan ra brei marai pathuw,             Pa-ndep tanâh dak batuw, jhak hapak duen pataom,,   13. Jhak dahlaw siam hadei nan methraong,             Menyum tathik tabeng saong kraong, o thei ra mai ngap di drei,,   14. Dat [< adat] kayuw phun hapak jruh tanan,    O ken jruh pak biken, drei tacei wek ka drei,,   15.            duissak ké pep di thei,             ndem saong gep blaoh kakei, methuw khin nduec duah pajeng,,   16. ra brei ralo lac takik mbeng oh tel, kheng hadom lac liman, trei hadom lac lipa,,   17.  dalam o dreh norapat sa kaya, Urang bihuh bihah biha, bihi takeng hu abih,,   18.            mbeng athar aik talang pa-abih,             duen pa-mbuk nda ka jrih, palai lihik di urang,,   19.            hajieng ngap di lin ginreh pabi-ndang,             di grep tapien ra pawang, halei nager drei khin nao,,   20.            kheng di lot dahlaw liman hadei kubaw,             praong pran kheng di nao, blaoh liphuai sakasan,,   21.            daok di lot yuw ra nao di danal,             binyuel hawing mai wer, ka-njung dalam lo ra-ong,, [3]   22.            gram narah laik karam yuw khin ndong,             apuei ngah yuw khin bhong, tani ra lac yuw tani,,   23.            an di mbeng mbrai akam memâh tali,             kahlaom meyaom lac bingi, bibak janâk ka mang njep,,   24.            krung di grep rai dahlaw urang padep,             drei ginaong mbuah gep, ra pa-on haniim ka drei,,   25.            ew padaong di krâh melam ngan harei,             mbuah kar lo ka thei, tathrât mehu lo mang kal,,   26.            klak taba on ka mbak siam ahar,             mboh riyak coh mang kal, dom bi biak lac mekrâ,,   27.            bilan sa pluh nathak athaih nan mang hu,             apuei tiah krung mang Cru, cuh janâk mbeng batuw,,   28.            yah biak athar thibar o thei ra thuw,             di grep narah mai payuw, di sakaray jang oh hu,,   29.            ra mâk hadam pa-ndik limân duah magru,             ra mâk athuw khin ka hu, pa-ndik rimaong duah amal,,   30.            ra mâk takuh pa-ndik caguer duah bariyar,             ra mâk bata ngap saban, ka araok daok ba-ndang,,   31.            dalam nager Sri Banây ita karang,             ralo sup jaik li-mbang, ralo melam jaik hadah,, [4]   32.            juk hajan sup lingik yuw khin drah,             khin lam apuei sak narah, di Prangdarang drei ta ni,,   33.            danuh abih sa manga di lok kani,             patao kuyuw ngan nabi, krâm hawei hala kuyuw,,   34.            abih pakar jang hadai deng pathuw,             di lok ni drei oh thuw, thei mai lac saong drei,,   35.            mbuah kar haduis rup min likei,             daok gi-ndeng juai brei, hanuk yawa urang gi-naong,,   36.            di lok ni hu hajan hu khaong,             hu kanu hu dhaong, hu pa-ndiak hu li-an,,   37.            siam dahlaw jhak hadei dom di ken,             ralo pa-ndiak pakik li-an, ralo janâk pakik haniim,,   38.            hamit grum klaw yawa dih pur,             di lok kani thuw khin on, drei urang set hatai,,   39.            mboh ra ndik janâk patih tabiak marai,             ra deng di lamnga Pajai, di bhum Patih drei tak ni,,   40.            kunal di tian ndom bi biak urang tanyi,             ka dahlaw mai yuw ni, di grep narah mai kanal,,   41.            sa mbeng siam saong jhak jang yuw nan,             juai pachom lac tel, abih jeh ra brei pathuw,,   42.            abih phun dom rai janâk oh thaw,             yah ka-mlah puec bi yuw, panuec nan biruw ma siam,, [5]   43.            asit praong likei kumei drei urang,             puec siber khin ka siam, juai bilei yuw mang kal,,   44.            dom jhak ra kaoh pa-mbuk rabuw awan,             ra pawait di riim pakal, jet gila ra brei pathaw,,   45.            kahlaom di lot dunya ew likuw,             likei kumei lijang buw, tuk halei jang oh wer,,   46.            mabai janâk ké mboh dreh tak nan,             sa paceng nan mang tel, hajieng oh puec praong hatai,,   47.            daok di lot krân ka lot ni hai,             juai puec tuei hatai, pagep pakrâ teng tabeng,,   48.            juai mboh siam ahar ranak khin mbeng,             jama-o tian tateng, dalok tabiak ken khin duen,,   49.            juai megru tasep hatai ndom kaphuer,             caik di tian dom bi aen, oh njep urang tel kaya,,   50.            magru panuec thattiak baik ita,             siam ramiik jhak caga, paceng janâk mang anak,,   51.            yang bita supit sumat threh tabiak,             oh kakei lac ngap, janâk haniim wek ka drei,,   52.            praong di lot pak pakal [< pakar] wey likei,             ngap oh thah gem di drei, o thuw ka hagait pak pakal [< pakar],, [6]   53.            po pajieng sa rathuk tajuh awan,             mbak taba mathem yaman, Débita séh maleng,,   54.            hamiit danây apuei kadhir srok khin mbeng,             di parabat khin karem, di jallidi khin hakaoh,,   55.            di grep tapien ra pawang daok blaoh,             khin thac tathik pahakaoh, da-ndep kawek sa paceng,,   56.            narah ita dakik siam ralo habeng,             praong akaok kieng di mbeng, kasal kalik mang set hatai,,   57.            dalam ralo janak saong mabai,             haniim ayuh jang oh hai, nâm angan lijang oh hu,,   58.            rai drei sapajieng rei saong nyu,             ralo ginaong puec oh hu, ra brei janak mai ka drei,,   59.            hajieng mabaoh blaoh libuah jruh ndei,             kayua duis mang halei, pieh wek ka ita,,   60.            krung ra lac tathik darak cuah liga,             padeh tak nan ân ka, juai bilei ka urang,,   61.            mah likam laik tama oh sak karang,             ndong tagok matâh karam, blaoh oh hu thei ra thuw,,   62.            uken basei haban tamrak ngan batuw,             thattiak athar gihlaw, mang tathit kal merai,,   63.            daok sa drei sa nager di krâh hanrai,             di krâh tasik cuah hajai, halei nager drei sa thuw,, [7]   64.            daok tabur khan aw pataih li-uw,             ba alin thei oh thuw, ra pambuk pieh tak nan,,   65.            ra brei janâk parabha gep bitel,             ka-nda drei mbuah kar, lac oh mboh hagait di kuw,,   66.            sa manga di lot ni ew likuw,             ra pa-on drei dahlaw, sumu saong tian drei takrâ,,   67.            habien drei lac mbeng thruk mahu,             bibak janâk khin ka hu, mang mboh urang khin pajieng,,   68.            daok di lot bi ligaih juai peng,             panuec kadha waiy weng, tian hacih nan mang siam,,   69.            kumi panah di manes blaoh akhan,             ka sa rabang pak pakal [< pakar], di dalam rup ita,,   70.            supit sumat subik saong Yang Bita,             âng ka thah sa-ai kacua, âng jet nan adei,,   71.            sa nager nan tabiak mang halei,             ra nâh tabiak ew karei, pak pakal [< pakar] bhum hapak,,   72            thei urang khik tanan ndom bi biak,             apan panuec thattiak, hu haniim min likei,,   73.            yah meset pasumu tian drei,             graing také hu rei, kasal kalik hu bila,, [8]   74.            nan jeh ra lac drei tel kaya,             oh thei puec hu tra, urang plaih jeh di drei,,   75.            mabai janâk nao hapak gam di drei,             ukan merai mang halei, daok dalam rup ita,,   76.            sa pakal [< pakar] ghak abih grep aia,             jhak hadom pataba, ginaong sibar ra pasiam,,   77.            juai puec yuw urang nao di ngaok rabang,             mebuk mata hawing hawang, yer tangin o krân hapak,,   78.            praong di lot ni ra lac yang pa-ndiak,             angin gilaoh mai macuak, taginâm sup lingik,,   79.            di lot ni praong yaom aia tathik,             ra ngap kapar [< kapal] blaoh ndik, také di ngaok dalah riyak,,   80.            dunya maong tak nan siam saong jhak,             meset mejii mak klak, likuw haniim baik likei,,

Written by Po Dharma & Abd. Karim Ariya Cam-Bani là tác ph?m v?n v?n vi?t b?ng Akhar Thrah g?m 13 trang t?ng c?ng 126 câu th? phát xu?t t? thôn V?n Lâm, Ninh Thu?n, do Ts. Thành Ph?n s?u t?m mang ký hi?u s? TP 41. L?n ??u tiên, tác ph?m này ???c gi?i thi?u trong Truy?n C? Dân T?c Ch?m (1982, trang 134-138), trong Truy?n Th? Ch?m (Hà N?i, 1983, trang 99-123) và trong V?n H?c Ch?m c?a Inrasara (1994, trang 175-182 và 322-338). N?m 1999, Hoa Fatimah trình bày l?i tác ph?m này trong T?p San Campaka N° 1 (1999, trang 235-254).   Phiên âm   Ph??ng pháp phiên âm c?a tác ph?m này d?a vào h? th?ng phiên âm La Tinh qu?c t? c?a Vi?n Vi?n ?ông Pháp. ??c gi? nên l?u ý cách phát âm c?a m?t s? ph? âm và nguyên nh? sau : Nd = nduec (ch?y), ndom (nói) Mb = mbeng (?n), mboh (th?y) Nj = njep (ph?i), njuh (c?i) Â = t??ng ???ng v?i ? c?a ti?ng Vi?t, nh? hâ (nó), jiâ (thu?) O = t??ng ???ng v?i ô c?a ti?ng Vi?t, nh? oh (không có), hadom (bao nhiêu) Aow = t??ng ???ng v?i o c?a ti?ng Vi?t, nh? pataow (ch? d?n), tanaow (??c)   Chú thích   Ch? n?m trong d?u ngo?c […] là t? mà ng??i Ch?m th??ng dùng hôm nay. S? n?m trong […] là s? trang c?a tác ph?m Akhar Thranh.   N?i dung tóm l??c   Cô gái Cam và chàng trai Bani yêu nhau.  Do hai ng??i khác ??o nên d? lu?n xôn xao bàn tán. Hai ng??i b?t c?n s? d? ngh? hay phân bua c?a m?i ng??i. H? v?n tìm ??n v?i nhau. M?t hôm, nghe tin chàng trai Bani b? b?nh. Cô gái Cam lén sang nhà chàng ?? th?m ng??i yêu. Khi tr? v? cô b? cha m? b?t g?p. Th? là, cô b? cha m? tr?ng ph?t và b? ?ánh ??p. Cha m? ng?n c?m không cho cô qua l?i v?i ng??i con trai Bani. Nh?ng, cô quy?t không t? b? m?i tình c?a mình. T? ?ó, m?c ?? hành h? c?a gia ?ình dành cho cô càng lúc càng t?ng. Cô b? cha m? b? ?ói, b? c?o tr?c ??u, b? l?t h?t qu?n áo, và b? ?u?i ra kh?i nhà. Chàng trai Bani th??ng ng??i yêu, tìm cho nàng m?nh v?i che thân, r?i ??a nàng ra cánh ??ng v?ng t?m d?ng cái l?u, ?? hai ng??i cùng s?ng. Cha m? nghe tin l?i lôi cô gái v?, ti?p t?c ?ánh ??p. Chàng trai th?y v?y nh?y vào can ng?n. Nh?ng cô gái ?ã không ch?u ??ng n?i n?i nh?c hình và s? ?ánh ??p c?a gia ?ình. Cô trút b? h?i th? cu?i cùng. Cha m?, ng??i thân không màng ??n thân xác cô gái. Chàng trai Bani nh?t thân xác cô v? ?? làm l? táng. Vì yêu nàng, chàng trai ?ã làm l? táng m?t cách hoành tráng, mà ch? v?i dòng dõi quí t?c Cam m?i có ???c. M?i ng??i trong làng kéo nhau ??n xem. Khi ng?n l?a thiêu xác c?a cô gái ngùn ng?t cháy cao, chàng trai Bani ném t?p th? Ariya vi?t v? chuy?n trình c?a hai ng??i vào ?ám ?ông ?ang ??ng bên c?nh, r?i lao vào ng?n l?a ?? cùng ch?t v?i ng??i yêu.     Trang ??u c?a Ariya Cam-Bani   B?n phiêm âm   1. Ni ariya sa-ai ngap, panâh ba tabiak, piéh ka ra peng,,   2. mayut dreh yau ni aey haleng, kau ngap blaoh padeng, dom ayaman,,   3. anit saong ranam klaoh prân, haké hu daman, mbeng saong anguei,,   4. kau huec ka-nda pacei puec suei, klak kau matuei, luai pacalah,,   5. kau o klak nai ah, kau huec calah, yua amaik ama,,   6. haley tian kau praong lo ka hâ, amaik saong ama, kau ndua sa gah,,   7. cei ley kau biai yau ni baik ah, then drei ra-mbah, o bik payau,,   8. adei ley amaik ama ké thau, kau ciip ndua maluw, gep gan ra klao,,   9. gep gan ra klao tok hatai, kau juak sa takai, tama Bini,, [56]   10. sang suer inagiray kaong dal [dar], kajang bi tel, kau caik sa gah,,   11. sang suer mariah siam ndei, kau nduec tuei likei, klak amaik ama,,   12. pacei ley mayah matai kau ni, hâ ngap padhi, baik hai ka kau,,   13. mayah padhi bak klau bak pluh, drep ar hu buh, pakhat ka po,,   14. anit saong ranam praong lo, likau dher di po, taom sa anih,,   15. kahlaom tian dahlak klaoh hacih, taom sa anih, klaong thau ka po,,   16. anit saong ranam praong lo, likau dhar di po, drep o salih,,   17. panuec ndom takik jieng ralo, ina kau palue, ké ndom tapak,,   18. urang ndom ina peng biak, ina hamit pak, ew mai tanyi,, [57]   19. hamit di urang ndom yau ni, hâ khap di likei, anik [anâk] Bani,,   20. habién mang ina mboh rei, kau ndom saong likei, paoh auan dahlak,,   21. dahlak ndom ina peng biak, ina o tapak, blaoh ew tanyi,,   22. dep di ina nao rei, mboh yau adei, cei mai akhan,,   23. nan jeh kau ruw di tian, gruk krung kau bhian, wer nao abih,,   24. tama sang kau bah ciéw ndih, hadar ka lipih, haok aia mata,,   25. pacei kau ciip di sanah o tra, mayah thuak yawa, o abih rakak,,   26. patho ba-ar blaoh pataok, mbut wak panah, tuei ariya,,   27. krak tuk ina ndih jua, wey juk gila, blaoh nao riweng,, [58]   28. kau nao mboh pacei ndih jua, haok aia mata, duis di hagait,,   29. tama tal duk cei ndih, kau pok cei alih, blaoh crong ngaok pha,,   30. guk di akaok mai hia, haok aia mata, kau njep pacei,,   31. pacei ley kau aek di lisei saong aia, kau aek di hala, tel bak bilan,,   32. ikak tian dahlak daok cang, ruw lo di tian, cei kau hakik,,   33. sa khi pacei kau ruak, raiy rup dahlak, yaom nde ca-ndiéng,,   34. guen ba lisei mai huak, hader mai tathuak, thraiy aia mata,,   35. wang gruk dahlak daok hia, aey juk gila, o dreh yau urang,,   36. pok mbuon ka po baik rei, pa-mbuon ka pacei, sa jam kamang,, [59]   37. kau pok mbuon di grep yang, tamia di mblang, sa drei pabaiy,,   38. o kan klaong ngap ka thraiy, sa drei pabaiy, pakhat ka po,,   39. likau baik kajap karo, likau suan di po, drep o damân,,   40. hamit lac cei hu prân, mang tian linâng, khin nao riweng,,   41. pabah mbeng ina cuk taik, duis di hagait, blaoh mai sa drei,,   42. hader krung panuec hakei, hajieng mai sa drei, tuk krâh malam,,   43. likau drei di cei nao sang, rimaong daok pagrang, di krâh jalan,,   44. dahlak dréw rimaong chét nao, ha-ndaoh di aw, auak aia mata,,   45. palaik klaon dahlak daok hia, rimaong mai taphia, ké mboh sa gleng,, [60]   46. nan mang ina peh pa-mbeng, dahlak daok ga-ndeng, blaoh lua tama,,   47. nao min o ka tel duk, amaik ama batuk, ew mai tanyi,,   48. hâ nao tao bién ni, dahlak anaih sari, lac nao ma-ik,,   49. nan mang sanâng wey phik, kau auah [mbuah] lo lingik, oh duei pataom,,   50. kau auah [mbuah] lo ka saom, nyu daok paraong, kau di ina,,   51. tian kau trak lo ka hâ, huak o tamâ, ndih jang o wer,,   52. malam ndih sa tuk min wer, dom daok hader, tel juk gila,,   53. krak tuk ina ndih jua, kau lua ndik paga, mai blaoh tamâ,,   54. pabah mbeng ra khik dua gah, aey juk ra-mbah, ciip di matai,, [61]   55. guon tian sa-ai kieng mai, mayah lac matai, ndih sa lubang,,   56. halei luai kau ciip matai, halei ka kanai, tian kau o klak.,,   57. matai nai kau gem tanjak, mayah kau klak, cang po lingik,,   58. adei ley ciip di ina baik rei, ciip di hahuei [hawei], ina ataong,,   59. lama mbaik hahuei [hawei] jaoh raong, ina kau ataong, giriak di geng,,   60. giriak blaoh saom nduec mai, saom nan dai, blaoh nyu likau,,   61. ngap kieng ka kau maluw, sa khi dahlau, kau oh tapak,,   62. canak mbuk ina kau yuak, ina kau gariak, di geng katul,,   63. ha-ndaoh di hahuei [hawei] mai tadaik (?), ha-ndaoh di haraik, ikak di takuai,, [62]   64. ikak blaoh ina oh luai, ama amaik patey (?), kau di pa-ndiak,,   65. asah ndaw ama nao huak, ama lac khing tak, blaoh pamatai,,   66. nan mang urang nduec mai, ha-ndaoh di gai, blaoh klak sa gah,,   67. pacei ley kham kho dahlak lo ah, inâ pacalah, kau di pacei,,   68. nan jeh nyu ew grep drei, amâ paoh rei, leh khan abih,,   69. adei ley matai di anih krâh ndih, halei ka lipih, tian kau o klak,,   70. matai nai kau gem ka-njak, tian kau o klak, aey po lingik,,   71. tal thun hatai luak phik, ataong war pa-ndik, puec war maluw,,   72. ama paoh kanai wek rei, kau nao pok adei, blaoh pan [apan] ala,, [63]   73. ina paoh sa mbeng ân ka, sa-ai sait paga, blaoh nao talaih,,   74. talaih blaoh kau brei khan mbaik, adei nduec baik, kau ciip ala,,   75. ni jeh matai wey cei, matai di hahuei [hawei], ina kau ataong,,   76. lima mbaik hahuei [hawei] jaoh raong, ha-ndaoh gar jaong, paoh gan akaok,,   77. amaik mboh yau nan hia caok, rapek di akaok, mboh dom darah,,   78. mik wa ra mai daong ah, ra mai daong paklah, mey nduec tabiak,,   79. nduec nao tanyi mik wa, mboh bharriya, kau nao pak halei,,   80. urang tanyi ka-uk wek rei, mboh dom canu hahuei [hawei], ina nyu ataong,,   81. darah thraiy di rup lo ndei, klah nâh o brei, kau taom pacei,, [64]   82. ni jeh canu hahuei [hawei], anit rup pacei, raiy rup dahlak,,   83. urang mak lisei mai huak, mayah si akak, yaom sa cawan,,   84. wer glai dahlak wey wa, mboh bharriya, kau wek pak halei,,   85. mboh sa urang kamei, oh hu khan aw di drei, hia nao pak ngaok,,   86. nao mboh panai daok hia, ala phun hara, tattey ra-mbah,,   87. mang kal ban [aban] sa ka-ing nam blah, urak ni ra-mbah, khan taik di drei,,   88. urak ni kau daok matuei rei, kau ciip mbeng habei, saong mbrai matah,,   89. halei than dahlak ri-mbah, dom canu saong darah, ina kau ataong,,   90. jamaok kaik kau pah di raong, hader hai hadom, kham kho ra-mbah,, [65]   91. dahlak biai yau ni baik ah, than drei ri-mbah, dom thun mang ni,,   92. haké hu kau bhian yau ni, mayut saong ra-mbi, tattey sa drei,,   93. dahlak biai yau ni baik cei, duah kalei habei, mbeng tuei lipa,,   94. kal déh lisei mbong ikan darei, urak ni habei, mbeng saong sara,,   95. sanâng mai di grep adhua, ta-njaoh aia mata, di phun habei,,   96. hu haké bhian yau ni wey cei, kalei habei, mbeng tuei ra-mbah,,   97. kau auah [mbuah] kal [kar] ka wak tho ah, ka than kau ri-mbah, mai daok di glai,,   98. haké glai dahlak hu bhian, gep gan urang, thur caik di kau,,   99. dom daok sanâng blaoh ruw, hadep sa ribuw, thun tra o wer,, [66]   100. kau mbuah kar lo ka saom (?), ina kau ganaong, blaoh tuek harak,,   101. lang saom urang peng biak, ra wang mak dahlak, di sang pacei,,   102. ra wang mak dahlak ba mai, ina paoh matai, pa-ndam a-mraik,,   103. pa-ndik saong tahu gala crih, raw jang o cih [hacih], prew ew lingik,,   104. tagaok deng dahlak yam nao, tangin pan [apan] di aw, auak aia mata,,   105. ina ngap di dahlak biak ndang, gep gan urang, jang o anit,,   106. ina anit di ber [bél] mboh mbaok, ataong truh talaok, rup kau kayua,,   107. Cam saong Bani sa aia, sa-ai saong gila, praong anit ra-nam,,   108. Cam saong Bani ké kan, mu sa karan, aia sa balaok,, [67]   109. balaok lan kau blei di Laow, blei mai ricaow, Cam saong Bani,,   110. kau nao brei [blei] bi-ar phok ngaok, mak mbut pataok, wak ariya,,   111. matai nai kau cuh ka, kau wak ariya, piéh ka ra gleng,,   112. pajaih nai pajaih ciim heng, cakak ciim pa-ndam, rep céng hagar,,   113. pajaih nai pajaih bi tel, rep ceng hagar, sang suer pataih,,  

Written by Po Dharma & Abd. Karim Akayat Inra Patra (sử thi Inra Patra) là tác phẩm văn học viết bằng Akhar Thrah Thrah mang ký hiệu số CHCPI 5. Tác phẩm này do Linh Mục G. Moussay (Trung Tâm Văn Hóa Chăm) sao lại vào năm 1970 dựa vào bản gốc của một cuốn sách được lưu tại Palei Tanran (Hữu Đức, Ninh Thuận). Tác phẩm này đăng tải  trên trang Champaka.info với nội dung như sau: Akayat Inra Patra (Po Dharma & Abd. Karim)   Akayat Inra Patra (sử thi Inra Patra) mà chúng tôi trình bày ở đây là tác phẩm văn học viết bằng Akhar Thrah mang ký hiệu số CHCPI 5 hiện lưu trử trong thư viện của Trung Tâm Lịch Sử và Nền Văn Minh Bán Đảo Đông Dương (đại học Sorbonne, Paris). Tác phẩm này do Trung Tâm Văn Hóa Chăm của Linh Mục G. Moussay sao lại vào năm 1970 dựa vào bản gốc của một cuốn sách nằm trong Palei Tanran (Hữu Đức, Ninh Thuận), gồm 59 trang và tổng cộng 581 câu thơ. Akayat Inra Patra có nhiều dị bản mang ký hiệu CAM 28 (1), CAM 99, CAM 157, MEP 1189/5, CM 8, CM 12 (3), CM 21 (4), CHCPI 5 hiện lưu trử trong thư viện của cộng hòa Pháp. Lần đầu tiên, Akayat Inra Patra được dùng làm đề tài nghiên cứu tốt nghiệp đại học Sorbonne (Paris) vào năm 1976 bởi Nara Vja (Ngụy Văn Nhuận). Tác phẩm này cũng là chủ đề nghiên cứu khoa học do Po Dharma, G. Moussay và Abd. Karim thực hiện và ấn hành mang tựa đề : Akayet Inra Patra = Hikayat Inra Patra = Epopée Inra Patra (Perpustakaan Negara Malaysia & EFEO. Song ngữ : Pháp-Mã, Kuala Lumpur, 1997) Phiên âm Phương pháp phiên âm của tác phẩm này dựa vào hệ thống phiên âm La Tinh quốc tế của Viện Viễn Đông Pháp. Độc giả nên lưu ý cách phát âm của một số phụ âm và nguyên như sau : Nd = nduec (chạy), ndom (nói) Mb = mbeng (ăn), mboh (thấy) Nj = njep (phải), njuh (củi) Â = tương đương với ư của tiếng Việt, như hâ (nó), jiâ (thuế) O = tương đương với ô của tiếng Việt, như oh (không có), hadom (bao nhiêu) Aow = tương đương với o của tiếng Việt, như pataow (chỉ dẩn), tanaow (đực) Chú thích Chữ nằm trong dấu ngoặc […] là từ mà người Chăm thường dùng hôm nay. Số nằm trong […] là số trang của tác phẩm Akhar Thranh   Trang đầu của Akayat Inra Patra     Bản phiên âm   1. Ni dahlau kal si panâh di ariya, palei Sumen Tapara, praong libaih saih di saih,,   2. patao Kurama Basapa sunit ginreh, pangap dher Débisreh, pahlap ka buol di grep nager,,   3. sa phun kuyau balinga di krâh tanran, siam phun siam dhan, bingu mebaoh oh meda,,   4. Bimeng Kubami si bican drâtsa, hec abih khaol ita, siber me [meng] siam tel hadei,,   5. ka po ita ni o hu anâk likei, pakreng nager saong palei, buol su bhap thuk hatai,,   6. patao bi-ndang panraong jabuol sinbiai, ew huer Rajreng merai, tangi ka o hu anâk,,   7. huer pa-nder patao nao di krâh tathik, Dopabrei sunit ginreh, sunuw binik abih merai,,   8. buh di tan mâh bingu inâgiray, Norapet [Norapat] sanâng di hatai, kieng wek tama raja-iei,,   9. likhah jaga bibak pak pluh harei, aien [auen] ka Dosreh brei, irés bijak chaina,,   10. dom nan nyu brei angan Inra Patra, irés sani bengsa, di grep nager jang nyu thau,,   11. sa nager nyu ba mâh pataih li-uw, sa nager tra thau, patia amrak mâh bingu,,   12. patao bi-ndang baruw mang nyu ba tama, limah Norapet [Norapat] aien [auen] ka hu, anâk likei séh di séh,,   13. patia ikan daok dalam kawan [cawan] mâh, thau yaom sunit ginreh, ikan bican puec klao,,   14. sa nager nyu patia khan su aw, ba tama limah patao, aien [auen] ka hu Inra Patra,,   15. dalam nager palei Sumen Tapara, mâh pariak di riim meta, abih mang ba rai alin,,   16. dom nan ikan mâh si bican, yau ra ndung amrek di khan, tathuak tangin haok abih,,   17. Inra Patra akhan su aw mang mâh, nyu jak di ngaok yorah, irés bijak chaina,,   18. amrak mâh tatah iten su permeta [permata], patao Kurama Basapa, tabiak bi-ndang kieng pame-in,,   19. dom nan amrak mâh ba per, nao laik dalam nager, patao Rija Sah Suan,,   20. dalam thuen muk Ranaik Bariyén, nyu duon raong aien [auen] tabuon, lac anâk Dobita,,   21. dom nan nyu tangi Inra Patra, cei anâk Dobita, hapak libik palei nager,,   22. biruw mang Inra Patra si bican, di kal amrak ba per, mang Sumen Tapara,,   23. kau ni anâk patao Kurama Basapa, daok saong muk raong ba, calah di inâ ngan ama,,   24. blaoh tuei muk nao pablei bingu, Palidaw Mentri, likuw kieng raong jiéng anâk,,   25. meyah kuthaot kau brei kaya kal [kar] ka muk, aek lipa juai ka-uk, kau anit Inra Patra,,   26. kuhlaom anâk patao Kurama Basapa, daok saong muk raong ba, nda [ka] muk her wer,,   27. dom nan meda patao nao amal, dep mboh di jalan, anâk inâ njruah mâh,,   28. blaoh patao pa-ndik kathur kieng panâh, njap anâk njruah mâh, libuh tanan blaoh metai,,   29. dom nan patao gilac wek merai, mang sanâng dalam hatai, damân anâk njruah mâh,,   30. patao bi-ndang panraong jabuol taom abih, ikhan ndom ka panâh, tak di bés (?) nao amal,,   31. kau ni jiéng Norapet pakreng nager, tel usak rapajen, anâk tacaow oh meda,,   32. Sri Palieng Sujang Narah kuhrii kuhria, chinbiai ka ita, kami ka-uk dalam hatai,,   33. duah jru bi hu anâk ba merai, Palidaw Mentri nyu biai, tangi grep gram pari,,   34. pamiit panuec di Bimeng Kubimi, haké meda jru tani, pak Bimong Settik,,   35. meyah kieng nao sanâng ku-nda oh thau libik, gen cek tapa tathik, thei urang nao sa tel,,   36. Balidaw Mentri merai bican, pathau abih panuec yau nan, patao ginaong kieng pametai,,   37. Balidaw Mentri tabiak merai, Inra Patra nan kieng biai, bican lac nyu kieng nao,,   38. patao paruah khan su aw siam metuaw, kuhlaom anâk lac kieng nao, amâ alin ba anguei,,   39. dom nan Inra Patra tabiak merai, dom sanâng dalam hatai, me-irat nyu kieng nao,,   40. muk Ranaik Bariyén paralao, anit tacaow lac kieng nao, ri-mbi ri-mbâp lo sa drei,,   41. Inra Patra si také truh palei, rimaong caguw pép merai, limân saong kruk litha,,   42. kakuh da-a hec Po Inra Patra, irés sani bengsa, anâk patao praong nager,,   43. miit sep Taguret ew bican, di kal amrak ba per, inâ ama po su-aien [su-auen],,   44. tama dalam sang megik ngap dher, kuhri kuhra palei nager, pep Bimeng Kubimi,,   45. mang kal dahlak tuei po mai sani, tel urak merathi, metai abih yau binés,,   46. names sukal pak sunit Débisreh, sa meta brei mboh, su-aien [su-auen] ka Po Inra Patra,,   47. khaol dahlak metai di rak khik gaha, di ngaok cek Andel Yasa, kakei di cei plaih bi truh,,   48. Inra Patra si také jreng mboh, rak trun merai metâh, cek nyu ew Inra Patra,,   49. hec aong anâk ranaih ra meda, kau brei sa dak lakkuraba, ka hâ tani baik ka sah,,   50. names sukal pak sunit Débisreh, nyu pametai rak blaoh, biak yaom sa kasen,   51. laik trun sumu jaleh cek su cer, rimaong caguw aien [auen] tabuon, limân saong kruk lisa,,   52. Inra Patra tama jreng dalam giha, mâh pariak lo meda, di riim pakal [pakar] buissaki,,   53. di ngaok cek nan sa phun kurama, siam dhan mebaoh bingu, glaong metâh aderha,,   54. nyu nao tel Kubimi ew da-a, hec Po Inra Patra, pagar [pagan] dahlak siam kieng mbeng,,   55. mbeng thar klak tamuh blaoh jiéng, anâk tacaow mbuak di krung, tadhuw sunit Débisreh,,   56. Inra Patra si také nao truh, pep mboh amrak mâh, tiaong biyén kameng mrai,,   57. caguor bingu ciim Pabah Rem Tangai, caraw hadang abih merai, thét biyak Inra Patra,,   58. nao mboh sa phun bingu yorika, nattiak puissada, tabeng mâh ew da-a,,   59. hec po sunit ginreh Inra Patra, paik dahlak blaoh ba, plah di kéng sa asat [asit],,   60. sa phun jrai deng di krâh parabet [parabat], di cek Nder Jai Yét, Inra Patra padei tanan,,   61. nyu jreng tapak harei tagok mboh buol, ribuw tamân ralo rajen, Ribep Arosah merai,,   62. ba buol ribuw tamân kot chai, chait mâh bingu palai, pahaluei gah kawah,,   63. ribep meri kaong kamre dua gah, pak pluh dok meriah, nyu jak di ngaok thing mâh,,   64. jreng tapak harei tagok nattathih, buol su bhap Sumen Giléh, ribuw tamân laksa,,   65. anâk patao In Sumen Loga, dalam nager nyu hatua, merai kieng duah nager paken,,   66. nyu ndik di ngaok raong athaih kaok per, Rabep Arosak bican, tangi hapak gah kieng nao,,   67. dom nan Sumen Jalé nyu jak methao, ka dua mang anâk patao, daok methuh gep tanan,,   68. nyu pabinés buol su bhap lo rajen, Inra Patra nao tel, tangi hagait sreh gi-ndi,,   69. hec aong sa baoh akaok merai ta ni, hâ juai pagen gi-ndi, kau mesuh merak nager,,   70. Inra Patra nyu ginaong blaoh bican, Sumen Jalé puec yau nan, likau di ai juai methuh,,   71. Sumen Jalé pa-ndik kathur blaoh panâh, Inra Patra sunit ginreh, oh mada huec ku-nda,,   72. ndaih apuei glaong metâh aderha, nyu mak padak lakkuraba, pametai Sumen Jalé,,   73. buol bhap ribuw tamân nduoc abih, si meyaom sunit ginreh, ires bijak chaina,,   74. Ribep Rosah kakuh blaoh da-a, nyu bican lac ba, bi tel ama mang bak hatai,,   75. patao Rija Sah Suan tiap merai, Inra Patra saktajai, da-a bi tel medhir riya,,   76. dalam tian patao ranam Inra Patra, irés bijak chaina, ama patok anâk ka sah,,   77. kuhri kuhra Sri Palieng Sujang Narah, angan Rabep Rosah, biai panâh raja-iei,,   78. patao paruah hadom urang saktrei, pak pluh mesiam likei, thét biyak Inra Patra,,   79. saong paruah hadom urang kaya kaya, pak pluh mang dara, thét biyak tuan patri,,   80. Binara auak rabep yuk meri, adaoh kamrie tuon [tuan] patri, di ngaok kacak maligai,,   81. likhah caga kaong Inra Patra merai, mbeng menyum saktajai, sa rituh harei melam,,   82. Inra Patra saong patri Jamjam, Ratna Dawi Ilam, biruw mejieng subarriya [subharriya],,   83. patao bi-ndang panraong jabuol kuhri kuhra, mâh pariak di riim meta, alin anâk saong metuw,,   84. liwik harei thruai melam dahlak kieng nao, kunâ drei di patao, blaoh bican panuec kudha,,   85. tuen [tuan] patri su-aien [su-auen] Po Inra Patra, Rabep Arosah kieng ba, paralao metâh jalan,,   86. Inra Patra si také di rah nager, jreng bi-ndang mboh dil, Tagirak ew bican,,   87. khaol dahlak duah po di luic nager, tel usak me rapajen, metai di muk Kaphuari,,   88. sa phun kuyau deng di krâh jallidi, Inra Patra si také, deh padei tak ula,,   89. Kaphuari tagok di dil Sumenna, merai kieng mbeng Inra Patra, biruw mang nyu kieng pametai,,   90. biruw mang muk Kaphuari mbai, sa baoh ra-ndaik saktajai, limah ka Po Inra Patra,,   91. ra-ndaik ula sanji kawanna, sunit ginreh lo meda, riim pakal [pakar] buissanâ,,   92. Inra Patra tama dalam jallidi, tel sang Kaphuari, payak di den [del] menâng ahar,,   93. blaoh mang muk Kaphuari akhan, meyah si nao di jalan, likau digen [digar] ba saong drei,,   94. tel harei suk patri trun menei, di aia tabeng siam ndei, su nam diyeng taom hader,,   95. Inra Patra yuo mak kaya kal [kar], yuo drei jiéng ikan, tama dalam aia tabeng,,   96. rup patri saih di saih mboh sa [si] gleng, hec su nam urang diyeng, menei bi drah ita kieng nao,,   97. gleng mboh lihik aban khan su aw, tiap su radiyeng nao, duah bi mboh ba ka kau,,   98. hec po daok ala haluei kuyau, po mak rei o thau, lihik kaya kal [kar] patri,,   99. biak jeh halun merai daok tani, halei kaya kal [kar] patri, halun ké mboh sa [si] gleng,,   100. Inra Patra akhan wek saong radiyeng, nyu lac patri séh melang ,biruw mang nyu lue angal,,   101. biruw mang ra biyeng nao akhan, tuen [tuan] patri paraot di tian, nyu sap hatem Inra Patra,,   102. patri pa-nder nao wek sa mbeng tra, pathau rei panuec kudha, biruw mang tuen [tuan] patri merai,,   103. hec po siam likei saktajai, duon kaya kal [kar] kanai, brei ka halun likau di cei,,   104. meda halun mboh biyén per merai, cagaong kaya kal [kar] kanai, palaik di ngaok thing kata,,   105. halun duon biak halun si taka, pak diger nan tra, ka halun likau di nai,,   106. hec po siam likei saktajai, peng panuec halun hai, brei ka halun baik susah,,   107. nao ruah kaya kal [kar] baik bi drah, Inra Patra pa-nder tapah, sari tanan mang nyu peng,,

Mộng Tình Xứ Champa( tác giả: Ngọc Tảo ) Phần2 – JaNin gaok Yang ( JaNin gặp thần ) ...JaNin chạy về nhà, nằm trên giường nghĩ ngợi về những ngày tháng qua, đến bây giờ chàng vẫn không thể tin sự thật lại là như vậy, ruột gan chàng bây giờ đau thắt, Một lúc sau thấy hai người đàn ông vác mười bầu rượu đến để trước nhà, đây là hai người làm thuê ở nhà Bố Ca, JaNin cũng quen, hai người này kể hết sự tình những ngày qua cho JaNin nghe, JaNin nghe hai người này kể lại rằng mẹ chàng vì bệnh già yếu nên đã mất, JaNin đau đớn thét lên trong tiếng khóc thảm thiết, họ chỉ cho JaNin chỗ mẹ chàng nằm trên ngọn núi,JaNin ngã gục xuống bãi đất mồ, chàng chỉ có mẹ là người thân duy nhất mà bây giờ mẹ cũng đã bỏ chàng ra đi, chàng nằm khóc bên mộ mẹ, xé áo mình tan tành, tiếng khóc của chàng vang cả khu rừng trong cả ngày đêm, thật đau thương và thật tội nghiệp. Từ đó trở đi, JaNin không vào thành nữa, chàng không thể nào tin rằng PaRa đã là vợ của Bố Ca, PaRa đã không đợi được chàng và thay đổi tình cảm chóng vánh, đúng là trò đùa, JaNin bắt đầu học cách cười nhếch môi để chế giễu việc đời. JaNin giờ như một người điên dại, chàng làm bạn với rượu. Sáng,trưa,chiều, tối, chỉ rượu,rượu và rượu, rượu làm chàng quên bớt được buồn đau, làm chàng quên đi cái kỉ niệm đáng ghét, có cái gì đó bị vướng ở trong trái tim khi chàng say, đó ắt hẳn là thứ được gọi là Tình Yêu, chàng đã từng say mê PaRa, chàng đã từng dành trọn tất cả tình cảm cho nàng, giờ sẽ không say hay si mê người con gái với thứ tình cảm tầm thường này nữa, chàng sẽ chỉ say rượu, chàng yêu rượu như đã từng yêu PaRa vậy. Ôi rượu thật là ngon ! Một tháng trôi qua, nhưng đã là tháng thứ tám PaRa mang thai, đứa con dĩ nhiên không phải là của JaNin, vì nàng với JaNin chỉ có một thứ tình yêu trong khuôn phép, thứ tình yêu không vượt qua khỏi vòng lễ giáo và luân lý của dòng tộc. Bố Ca sắp được làm cha, hắn cảm thấy yêu PaRa hơn và một niềm vui mừng trong lòng không tả được, Bố Ca hy vọng đứa con của hắn với PaRa sẽ là vị thuốc cực tốt để xóa lành quá khứ và cắt đứt tình cảm của PaRa dành cho JaNin, hắn thừa biết tình cảm của vợ mình dành cho JaNin là nhiều đến chừng nào. Sự có mặt đột ngột của JaNin vào chiều nay làm nảy ra trong đầu Bố Ca biết bao nhiêu suy nghĩ và tính toán. Đêm đó Bố Ca nằm mơ thấy JaNin cầm dao xé toạt miệng mình, hắn thét lên vì sợ nhưng hét không ra tiếng, PaRa đứng gần bên cúi đầu xuống, một tay chỉ lên trời, Bố Ca ngước cổ lên thì JaNin dùng dao cắt đầu mình, đầu Bố Ca lăn lóc xuống cái đầm bùn hôi thối cạnh đấy, hắn không thấy đau mà chỉ thấy choáng, Bố Ca choàng tỉnh dậy mình mẩy sướt mướt mồ hôi, hắn ngồi dậy định thần rồi từ từ suy nghĩ. PaRa từ khi gặp JaNin, trong lòng hối hận vì phụ lòng chàng, nàng không ngờ là JaNin vẫn còn sống nhưng nàng bây giờ là người đã có chồng và sắp làm mẹ, nàng không thể làm gì hơn là đành chấp nhận số phận trớ trêu và cợt đùa, nàng buồn bã đến sinh bệnh nhưng vì đứa con nàng đã cố gắng rất nhiều, nàng trách Bố Ca, nàng hận Bố Ca, nàng nhớ JaNin, nàng thương JaNin, trong cơn mơ nàng kêu tên JaNin. Bố Ca vừa mới gặp ác mộng, ngồi dậy nghĩ ngợi, lại nghe thấy vợ kêu tên thằng JaNin trong giấc mơ càng làm cho Bố Ca nghe thấy sôi sục cả ruột gan, Bố Ca nghĩ trước kia mình đã bỏ JaNin một mình trở về, thế nào cũng bị JaNin trả thù như trong giấc mơ vừa rồi, rõ ràng là trong mơ lúc nãy thì PaRa đứng về phía JaNin đồng lõa hại mình, không định liệu trước thì sau này mất PaRa mà tính mạng mình e cũng chẳng còn, nghĩ thế liền ngày đêm tìm cách hại JaNin, hắn nghĩ phải tìm cách đuổi JaNin ra khỏi đất này, ra khỏi khu rừng và biến mất mãi mãi trước mặt PaRa.Trong một lần đi mua hàng hóa ở ngoài bến cảng, Bố Ca tình cờ được sự chỉ dẫn của một đạo sĩ Bà La Môn, người này chỉ cho Bố Ca con đường đi đến ngôi làng ở bên kia hai đỉnh núi, ở đó có một người đàn bà điên nhưng lại nắm rõ và sự dụng được khá nhiều bùa thuật. Bố Ca tức tốc một mình tìm đến chỗ người đàn bà đó.“Nhà tiên tri lửa” là cách gọi mà người đàn bà điên này tự xưng cho mình, nhưng người ta vẫn thường gọi bà ta là Muk Mâtah. Muk Mâtah hiển nhiên cũng không phải là quá điên như người ta truyền tai nhau, bà ta chỉ thích ăn sống những loài động vật nhỏ thân mềm nên người ta mới gọi bà là Muk Mâtah( nghĩa là Bà Sống) Những người xung quanh sợ những hành động quái gở của Muk Mâtah, người ta sợ khi thấy một người đàn bà tóc xõa lưng khòm đi như là chạy, Muk Mâtah đi rất là nhanh.Ngày xưa, khi Muk Mâtah còn trẻ, Muk Mâtah cũng bình thường như những người khác, bà cũng có một căn nhà tranh, một người chồng và một đứa con trai mới sinh. Một ngày kia, người chồng của Muk Mâtah lên rẫy bẫy thú rồi không thấy trở về nữa, anh em họ hàng cùng nhau lên tìm hết quả núi mà không thấy, ai cũng cho là người đàn ông xấu số bị thú dữ cắn rồi tha đi hoặc bị ma quỷ bắt. Muk Mâtah buồn bã và cứ sống như thế nuôi con. Một buổi chiều mát, Muk Mâtah ẵm con nhỏ lên rẫy để trồng đậu và định ở đó một đêm, khi đi sắp đến rẫy của mình thì thấy một đàn gà rừng nhìn rất lạ mắt chạy ngang qua đường định chui vào bụi gai, Muk Mâtah nhanh tay nhặt một cục đá ném trúng chân một con, bà ta bắt lấy con gà này rồi mang lên rẫy, càng nhìn con gà này đúng là càng lạ, Muk Mâtah chưa thấy loại gà nào có bộ lông màu sắc như thế này. Đến ngôi chòi nhỏ trên rẫy thì trời cũng vừa chập tối, Muk Mâtah bé con nhỏ vào ru trên chiếc võng trong chòi, khi con đã ngủ thì bà ta ra bếp nấu cơm rồi đun nước chuẩn bị làm thịt con gà tội nghiệp lúc nãy, Muk Mâtah mài cho con dao đã rỉ sét một phần cho nó bén hơn, bà ta nhổ lông cổ gà, dùng dao cứa một đường thật sâu vào cổ nó, con gà gáy lên một tiếng thì trong nhà đứa con của Muk Mâtah cũng khóc lên rất to, đến lúc con gà im thì đứa bé trong nhà cũng lặng đi không khóc nữa, Muk Mâtah nghĩ là con mình thức giấc vì đói bụng, bà ta tặng thêm một đường cứa nữa vào cổ con gà này cho máu nhanh chảy hết, con gà gáy thêm một tiếng cuối cùng trước khi Muk Mâtah thả nó ra, bên trong nhà đứa con lại khóc rống lên càng to, Muk Mâtah đút thêm mấy cây củi vào bếp lửa rồi đi rửa tay, đến lúc này thì con gà rừng đã chết, đứa con trong chòi cũng im hẳn. Bà ta bước vào trong cái chòi nhỏ thì hoảng hốt giật mình không thấy đứa con đâu, chiếc võng thì vẫn còn đó đong đưa trong sự kinh dị, ánh lửa của cây nén cũng bị gió thổi tắt đi, Muk Mâtah hoảng quá chảy vòng ra sau nhà, vừa khóc vừa tìm vừa kêu tên con, bà ta bước xuyên qua bụi gai sau nhà chạy đi tìm con mình, Muk Mâtah thảm thiết kêu tên đứa con và chạy đi tìm hết cái rẫy nhà mình mà cũng không thấy, bà ta chạy vào nhà bếp, cơm đã khét mùi cháy, con gà rừng hồi nãy cũng biến mất, Muk Mâtah rất sợ, bà ta rút một cây củi có lửa dưới đáy nồi ra rồi chạy lại vào chòi, vừa mới bước một chân vào cửa chòi thì Muk Mâtah bị một cánh tay nhơ nhuốp máu tát mạnh một cái vào mặt, Muk Mâtah bất tỉnh tới sáng.Sáng hôm sau, những đứa trẻ mục đồng chăn bò vào rẫy Muk Mâtah xin nước, thấy mặt người phụ nữ dính đầy máu thì liền đi chạy về làng gọi người tới cứu. Người ta đến xem, chăm sóc một hồi thì Muk Mâtah tỉnh dậy, nhưng đứa con nằm trên cái võng trong căn chòi thì đã tắt thở tự bao giờ, Muk Mâtah ôm con khóc mãi. Sau khi tự tay chôn xác đứa con, Muk Mâtah dường như bị biến đổi thành người khác, bà ta ẩn mình trong rừng, ít khi về làng, cũng kể từ đó, không biết Muk Mâtah được ai hay một thứ gì đó dạy mà bà ta bắt đầu sử dụng được những bùa thuật cổ xưa. Muk Mâtah trở nên quái dị, nhiều lời đồn cho rằng chính bà đã tự tay giết con, dần dần người ta cho bà là điên và đặt cho cái tên là Muk Mâtah thay vì cái tên cũ là Gliu.[….]Bố Ca tìm được đến nhà Muk Mâtah, Bố Ca sợ quá khi thấy Muk Mâtah đang nuốt mấy con thằn lằn đang ngoe nguẩy cái đuôi, bà ta cười to lên ngoái tay gọi Bố Ca đang đứng ngoài hàng rào vào nhà, nói chuyện với người đàn bà này một hồi, Bố Ca nhận thấy bà ta lúc điên lúc tỉnh, không biết có nhờ vả được chuyện không. Một cuộc thương lượng được diễn ra, những yêu cầu của Muk Mâtah Bố Ca đều có thể đáp ứng được chỉ trừ một việc, người đàn bà này đòi Bố Ca mang đến cho bà ta một đứa bé sơ sinh khi mọi việc xong xuôi, khi Bố Ca hỏi cần đứa trẻ để làm gì thì Muk Mâtah chỉ lo nuốt số thằn lằn còn lại trong tay mà không trả lời, Muk Mâtah há miệng làm lộ hai cái răng nanh dài hơn người thường, Bố Ca sợ quá gật đầu đồng ý đại, về đến nhà xong việc sẽ định liệu sau, bù lại những gì Bố Ca đáp ứng, Muk Mâtah sẽ phải hại một người mà về đến nhà Bố Ca sẽ nói rõ chi tiết. Thế là ai cũng có những ý định và ý muốn của riêng mình. Trưa hôm đó cả hai xuất phát về Đồ Bàn, giữa đường ngủ qua đêm trong rừng, chứng kiến cảnh tưởng Muk Mâtah mặc váy trèo cây cao như một loài bò sát làm Bố Ca choáng váng, đúng là bà ta đang trong cơn điên, Bố Ca thì lúc nào cũng thủ một con dao trong người, Bố Ca mệt mỏi rồi ngủ đi. Sáng sớm cả hai tiếp tục lên đường, Đồ Bàn thành đã ở trước mắt, đó là một ngày trời âm u.PaRa ngày ngày ra ngồi trước hiên, đôi mắt trông về phía xa xăm, không lúc nào là nàng không nghĩ đến chiều hôm ấy, nàng hiểu được JaNin, chắc chắn JaNin đang rất buồn, nàng thì cũng sắp đến gần kì sinh nở, nàng đã cố gắng rất nhiều để không ảnh hưởng đến đứa con trong bụng, kể cả việc kìm nén nỗi buồn, nàng muốn đi đến nhà JaNin nhưng nàng không thể làm điều đó.Thấy Bố Ca đưa về một người đàn bà lớn tuổi, PaRa như người đang trong cơn mơ, nàng cũng chẳng muốn quan tâm đến Bố Ca nữa.Bố Ca sắp xếp chỗ ở cho Muk Mâtah trong một thời gianNửa tháng sau, vào một buổi tối trăng sáng, JaNin đang rất say,chàng say cái say của men rượu, men rượu lại có vị của tình ái. Thế sự, chuyện đời và lòng người thật là phức tạp, JaNin nằm mơ màng trên cái giường gỗ cũ phủ bụi trong nhà, cũng chẳng thèm ăn cái gì vào bụng nữa, chàng ngủ say mèm. Bên ngoài cửa, trăng cũng bắt đầu lên, chậm rãi và khổ cực. Những ngôi sao băng hôm nay bay ngang nhà JaNin rất nhiều, đó là những dấu hiệu. Trăng càng lúc càng sáng, có một bóng người đứng ngoài cửa nhìn chằm chằm vào JaNin đang ngủ, cái bóng người mặc áo đen, xõa tóc, đi chân không, đó chính là Muk Mâtah, bà ta bước rất nhanh vào giữa nhà, ánh sáng từ trăng càng chiếu rõ cặp mắt lạnh lùng và sâu hoắc của bà ta, Muk Mâtah liếm qua mọi vật dụng và mọi thứ trong nhà, thật kinh tởm nếu một đứa con nít trông thấy cảnh này. JaNin thì vẫn nằm bất động, chàng ngủ bỏ quên cả trời đất, Muk Mâtah tiến gần hơn đến cái giường mà JaNin đang nằm, ngắm nghía khuôn mặt JaNin một hồi rồi từ từ rút lấy cái bầu rượu lở chừng gần cạn mà JaNin đang ôm, bà ta uống ngay một ngụm. JaNin qửa quậy nghiêng người về phía Muk Mâtah, mắt chàng vẫn nhắm, chàng nói rất to : “ PaRa ! …thoát khỏi đó đi, chảy ra đi… ….PaRa, hãy đứng sau lưng anh.. “Muk Mâtah không chút sợ hãi khom lưng ghé tai vào sát hơn để nghe gã say rượu nói, Muk Mâtah nghĩ gã này chắc chắn là đang mơ một giấc mơ khổ sở với nhân tình đây nên mới như vậy, Muk Mâtah cầm bầu rượu cạn sạch số nước còn sót trong bầu rồi nhét lại cho tên say rượu ôm rồi tự cười đắc ý một mình, sau đó Muk Mâtah niệm thật lâu một câu chú cổ, JaNin vẫn ngủ say như chết, Muk Mâtah dạo một vòng quanh trong nhà rồi bước ra cửa định đi về, bỗng nghe tiếng của JaNin nói lẫn với thứ tiếng nói vang, thứ âm thanh khác hẳn tiếng nói của con người nhưng Muk Mâtah nghe rõ mồn một :“Ngươi, Gliu ! đêm đen. Hãy tự làm dịu mong muốn trống rỗng của ngươi và biết cách làm hài lòng Ngài bằng những tặng phẩm “Muk Mâtah quay lại thì thấy JaNin vẫn ngủ im lìm ở cái giường đó, mùi của rượu vẫn nồng nặc, trong căn nhà tăm tối và rách mướp này thì giọng nói vừa nãy là của tên kia hay của ai khác, mà tên kia thì say như vậy, ai có thể gọi đúng tên cũ của bà ta đã bỏ từ rất lâu rồi. Muk Mâtah mặc kệ, bà ta quay đầu lại định chạy ra về, bước được mấy bước thì lại nghe tiếng của JaNin lẫn tiếng nói ban nãy :“ Gliu. Hạt giống. Cơn ngủ. Tự ngươi chọn lấy”Đến đây thì bà ta nổi giận, Muk Mâtah quay lại định bước nhanh về phía JaNin tặng cho chàng vài câu bùa chú nữa, nhưng chưa được nửa bước thì Muk Mâtah chôn chân tại chỗ, tròn hoe cặp mắt già nua bởi cạnh tưởng trước mặt: ánh sáng của trăng chiếu qua cửa sổ bỗng làm cho căn nhà rực lên như ban ngày, giờ thì mọi ngóc ngách trong nhà có thể thấy được rõ ràng, trong căn nhà nổi lên một cơn gió , ngoài kia gió cũng bắt đầu thổi và gọi nhau, ở trên giường bây giờ là một vóc dáng to lớn và hình hài khác người đang ngồi tựa lưng vào bức tường đất, khuôn mặt không phải là của JaNin, mà là một khuôn mặt sang trọng, cao quý và mang một vẻ siêu nhiên, tóc được búi lên gọn gàng, trên mình của người này có hai con rắn đang trườn quanh cơ thể săn chắc không mặc áo, đôi cánh tay mang những hạt chuỗi chân trâu, miệng mỉm cười nhưng đôi mắt vẫn nhắm. Đây rõ ràng không phải là cái tên JaNin lúc nãy với bộ áo rách mướp, đây là không phải là người, đây là…Muk Mâtah sợ hãi nhắm mắt lại lao mình chạy liền ra ngoài, chạy đến cửa bà ta không quên nhìn lại một cái thì hay chăng, cảnh tượng ban nãy đã biến mất, tên JaNin vẫn nằm đó đang ôm chai rượu không, vẫn cái bộ áo rách đó, vẫn cái mùi nồng nặc của men rượu trong nhà bay ra, Muk Mâtah không giám nghĩ và đứng lại nữa, bà ta chạy ngay về và bắt đầu để ý nhiều đến JaNin.Những tia nắng đầu tiên của ban mai nhanh chóng ùa nhau đến, JaNin thức dậy trong cơn đau đầu choáng váng, JaNin cố bước tới con suối trước nhà rửa mặt, chàng không đứng vững nên rơi xuống nước, phải mất một lúc JaNin mới dậy được và đi thay quần áo, chàng tìm rượu trong nhà, chàng cảm thấy phát điên khi không còn cái bầu nào còn rượu, JaNin đi ra ngoài, cái thành Đồ Bàn to lớn phía trước làm cho chàng thật chướng mắt, hôm nay mọi thứ đối với chàng thật xấu xí, khu rừng phía sau thật đen tối và bít lối, chàng chán ngẩm khi bàn chân chàng giẫm lên mớ đất bùn mà chàng cho nó là rất bẩn thỉu, tiếng kêu của chim rừng làm chàng ta nhức tai, thật ngộp ngạt và vô vị, đến gần thành, chàng nhếch miệng cười khi thấy cặp bò lì lợm không chịu nhấc chân bởi những trận roi, cách người chủ xe lẩm nhẩm cũng thật là khó chịu, và có cái gì đó dẫn đôi chân chàng đi vào trong thành.JaNin lê chân đến chỗ chợ, ở đằng kia có nhiều đứa bé và cả người lớn đang đứng xem cái gì đó, Nin bước đến, thấy Muk Mâtah đang diễn trò, người ta vỗ tay không ngớt khi thấy Muk Mâtah làm ba con cá khô quẩy đuôi bơi lội trong lu nước, JaNin nhìn Muk Mâtah rất quen, Muk Mâtah thấy JaNin, hỏang hồn nhớ lại hình ảnh đêm qua, bắt gặp ánh mắt lạnh lùng của Muk Mâtah, JaNin cười một cái rồi đột ngột dùng tay khuấy lu nước bóc ba con cá khô đó lên nhai ngon lành rồi chúc đầu vào lu uống nước trong đó làm ai trông thấy cũng há hốc thè lưỡi tròn con mắt vì phát ớn, mọi người có nghe biết đến chuyện của chàng, họ thương chàng nhưng không nghĩ là chàng lại thành ra như thế này, JaNin tội nghiệp dường như không tự chủ được chính mình.Muk Mâtah lặng lẽ bò ra khỏi đám đông, JaNin nhận thấy nên cũng đi theo Muk Mâtah, Muk Mâtah đi thẳng đến nhà Bố Ca, Muk Mâtah đi rất nhanh nhưng JaNin vẫn bắt kịp, đến nhà Bố Ca, Muk Mâtah núp sau cái cây dừa cạnh hàng rào quan sát JaNin, JaNin bước vào trong sân thì không thấy Muk Mâtah đâu, chàng cũng không nhớ rõ đây là nhà PaRa quen thuộc nữa, chàng đứng sững giữa sân, Muk Mâtah thì vừa nhìn chằm chằm vào JaNin vừa suy nghĩ về chuyện tối qua mà bà ta nhìn thấy ở nhà JaNin.Hôm nay cũng chính là ngày PaRa chuyển dạ, một người phụ nữ đỡ đẻ giỏi nhất được Bố Ca mời đến, vừa mới đưa người phụ nữ đến cổng thì đã thấy JaNin đứng trong sân, thấy Bố Ca về, Muk Mâtah chạy ra thì thầm cái điều gì đó vào tai Bố Ca làm Bố Ca cười đắc ý, Bố Ca đưa người phụ nữ đỡ đẻ vào nhà qua con đường phía sau, rồi lấy mấy củ khoai đã bị mốc ném ra ngoài sân chỗ JaNin đang đứng, JaNin nhặt ngay rồi ngồi bẹt xuống nhai ngấu nghiến hết, giờ thì Bố Ca đã nhận thấy được JaNin đang bị hóa điên, JaNin cười rất tươi khi thấy Bố Ca mang ra thêm cho mình một bầu rượu, Muk Mâtah thì bò nhanh lên cây không giám lại gần mà chỉ quan sát JaNin. Đứa em trai nhỏ của PaRa thấy JaNin như thế thì rất thương, nó tuy có chín tuổi nhưng cũng đủ hiểu mọi chuyện chị PaRa của mình, trước kia khi PaRa chưa lấy chồng, JaNin thường đến chơi và thường nặn trước những chiếc xe trâu nhỏ hoặc động vật bằng đất bùn để cho đứa em trai của PaRa chơi, nó thích lắm và nó rất quý JaNin, bây giờ thấy JaNin đang ăn sống mấy củ khoai mốc thì nó liền chạy vào bếp cạo hết số cơm còn lại trong nồi chấm thêm ít muối mang ra cho JaNin ăn, JaNin nhìn nó bằng ánh mắt biết ơn và lạ lẫm. Bên trong nhà, người ta đang quấn quýt đón chờ thành viên mới của gia đình, PaRa không biết JaNin đã bị hóa điên đang ở ngoài sân, nàng đang sắp làm mẹ, nàng đang cố gắng nghe theo những lời người đàn bà đỡ đẻ nói, và..một đứa bé trai chào đời, cả căn nhà reo hò trong niềm vui, người vui nhất có lẽ là cha của nó - Bố Ca. JaNin ngồi ăn cơm ở ngoài sân, nghe thấy tiếng trẻ thơ khóc, bỗng cảm thấy trong lòng thanh thản, chàng nở một nụ cười hạnh phúc rồi cầm bầu rượu đứng lên chậm rãi đi ra ngoài. Muk Mâtah ở trên cây, nghe tiếng đứa bé khóc trong nhà thì chợt nhớ đến đứa con của mình trước kia; trước khi nhận lời Bố Ca làm JaNin hóa điên, Muk Mâtah từng yêu cầu Bố Ca mang cho bà ta một đứa bé và Bố Ca cũng đã đồng ý, nay việc sắp xong, nghe thấy tiếng khóc con nít trong nhà Bố Ca, Muk Mâtah nghĩ ra những tính toán, Muk Mâtah định sẽ lấy đứa con của PaRa khi cơ hội đến và biến mất sâu trong khu rừng của bà ta mà đừng hòng có ai tìm thấy được, Muk Mâtah trèo xuống và dòm qua cửa sổ thấy đứa bé càng làm bà ta đắc ý với ý định của mình.Một tháng sau.Có tin quân thám thính của ta về cấp báo, quân Đại Việt đích thân vua đã mang quân vào được đất của ta, chúng đang đóng trại và tập luyện, quân địch đến với số lượng rất đông, số lượng lục quân của chúng vào khoảng một trăm năm mươi ngàn tên, ở ngoài biển có đến gần một ngàn chiến thuyền lớn, mỗi chiếc đếm được khoảng một trăm tên lính, ước chừng tổng cộng cả thủy quân và lục quân của địch có đến trên hai trăm năm mươi ngàn, con số này rất lớn, bằng khoảng tổng số dân của một trăm làng Chăm đông nhất cộng lại. Đó là vào thời điểm tháng 8 năm 1392 lịch SaKa (tức vào tháng 12 năm 1470 sau CN). Tin tức nhanh chóng lan ra khắp thành, mọi người bắt đầu lo lắng, nhà vua ban sắc lệnh huy động quân đội gấp, bây giờ thì cảnh tượng đã trở nên lo sợ hơn, tất cả đang chuẩn bị cho một cuộc chiến ác liệt.Bố Ca lần nữa được gọi nhập quân, JaNin bị điên nên chẳng ai ngó ngàng, cứ cách hai ba ngày thì chàng lại tìm đến nhà PaRa để chờ đứa em trai của PaRa cho cơm ăn, PaRa ẵm con trông thấy JaNin như thế thì nàng đau buồn không nguôi, nàng dặn đứa em trai ngày nào cũng phải dọn cơm thật tử tế chờ JaNin đến ăn, JaNin không đến thì nàng kêu đứa em đi tới tận nhà gọi chàng, Bố Ca biết rõ những chuyện đó nhưng cũng không lo lắng lắm, JaNin đã bị điên thì cũng chẳng ý thức và nhớ những chuyện trước kia nữa, một mặt cũng vì Bố Ca sợ PaRa vì nàng vẫn chưa chịu tha thứ cho hắn, bây giờ Bố Ca chỉ lo có mỗi một chuyện tìm mua đứa bé nào đó cho mụ đàn bà nửa điên nửa tỉnh là Muk Mâtah cho bà ta nhanh chóng rời khỏi nhà hắn.Hôm sau, vào buổi chiều tối, Bố Ca đi canh gác chưa về, JaNin lại tìm đến nhà PaRa vì chàng đói bụng, kể từ lúc bị điên, JaNin chỉ toàn ăn cây rừng, hôm nay chàng đến nhà PaRa ăn cơm, JaNin cứ ăn cơm xong là đòi rượu nhưng PaRa không cho, JaNin không có rượu uống thì nằm ngay tại chỗ rồi khóc, khóc xong rồi nói hát lung tung, PaRa thấy thương chàng nên kêu đứa em trai vào nhà trông cháu để nàng ra ngoài mua rượu cho JaNin, tiện thể mua cho chàng một bộ quần áo mới vì chiếc áo chàng đang mặc bị chắp vá rất nhiều chỗ. Muk Mâtah chỉ chờ có thế, bây giờ trong nhà chỉ còn một đứa trẻ con với một gã điên, bà ta đã chờ khá lâu, sẽ không có cơ hội nào tốt hơn bây giờ, Muk Mâtah thả cho hai con bò nhà PaRa bị cột ở ngoài sân rồi đánh cho chúng rống lên chạy ra ngoài, Muk Mâtah liền chạy vào trong nhà kêu đứa em PaRa ra ngoài chặn mấy con bò đó lại, còn đứa bé đang nằm trên võng cứ để mình trông giúp, đứa em trai đắn đo một hồi rồi liền chạy ra ngoài đuổi theo, Muk Mâtah ở trong này tròn mắt nhớ lại cảnh con mình chết, Muk Mâtah bế con PaRa lên ngó nghía xung quanh, đứa con bật khóc rất to làm JaNin đang nằm hát nhảm ở bên ngoài ngồi dậy ghé tai lắng nghe tiếng khóc, Muk Mâtah lấy một chiếc khăn quấn đứa bé lại rồi vắt chéo ở trước ngực chạy nhanh ra ngoài, đứa bé càng khóc thêm to hơn, JaNin đang ngồi thẫn thờ ở hiên, thấy Muk Mâtah từ trong nhà chạy ra ngoài cộng thêm tiếng khóc của trẻ thơ đi theo dường như làm cho kẻ điên đã hiểu ra được chút gì, nên chàng đứng dậy rồi đi theo Muk Mâtah, Muk Mâtah đi rất nhanh, JaNin suýt bị bỏ xa nhưng chàng vẫn bám theo được, tiếng khóc của đứa bé mà Muk Mâtah đang ôm làm nhiều người tò mò để ý nhưng họ không biết là đang có chuyện gì xảy ra, Muk Mâtah nhanh chóng ôm đứa bé chảy ra cửa tây của thành rồi chạy nhanh lên ngọn núi trước mắt, JaNin nghe tiếng khóc đi theo, dường như đang có thứ gì đó dẫn đôi chân chàng bước đi. PaRa mang rượu và quần áo về đến nhà thì không thấy JaNin nữa, nàng đặt mọi thứ xuống một bên rồi gọi tên đứa em trai nhưng không thấy em mình đáp, PaRa vào nhà thì cũng không thấy gì cả, không thấy đứa em và con của mình, lúc đó Bố Ca cũng vừa mới về đến nhà, PaRa hỏi Bố Ca ngay trên đường về có thấy đứa em trai không, Bố Ca không biết và cho rằng chắc nó ẵm cháu đi chơi quanh đây thôi, một lát thấy đứa em trai lùa hai con bò về, PaRa thấy nó về tay không thì cảm thấy lo lắng chạy tới hỏi ngay, đứa em chạy vào nhà thì không thấy Muk Mâtah đâu nữa, nó khóc kể lại chuyện hồi nãy, đến bây giờ Bố Ca mới tá hỏa nhớ lại lời hứa của mình với Muk Mâtah, PaRa ướt nước mắt giận giữ nhìn Bố Ca vì Bố Ca đã dẫn người đàn bà lạ về nhà để bây giờ phải mất con, nàng chạy ra ngoài hỏi thăm hàng xóm láng giềng có trông thấy con mình và Muk Mâtah, Bố Ca cũng nhanh đi hỏi người đi đường, người ta chỉ cho PaRa và Bố Ca hướng mà một người đàn bà lưng khom đi rất nhanh bế một đứa bé đang khóc, cả hai liền chạy theo.Trời đã bắt đầu tối, mưa cũng bắt đầu trút xuống nặng hạt, Muk Mâtah chạy sâu vào rừng núi, ở phía sau bà ta thấy JaNin ngơ ngác đang đi theo, phía trước có một cái hang động, lối vào rất nhỏ chỉ vừa cho hai người chui, Muk Mâtah liền đi vào trong đó để trốn JaNin, JaNin đi đến chỗ cái hang thì thấy tiếng khóc của đứa bé biến mất, JaNin điên dại loay hoay gãi đầu, chàng dòm vào cái hang động đen tối với sự run rẩy vì bị ướt, trong suy nghĩ chàng chợt hiện lên những hình ảnh về Tháp Cánh Tiên, một chút tiềm thức trong quá khứ bỗng nhiên làm chàng nhớ lại lời của một ai đó nói, đó chính là lời mẹ chàng, JaNin từng nghe mẹ kể rằng ngày xưa cha của chàng là một nghệ nhân điêu khắc chạm trổ hình thù của các vị thần dưới dạng một khối đá trụ tròn, cha chàng khéo tay và được trọng dụng nên mỗi khi có lệnh trùng tu hay xây Tháp mới thì cha chàng cũng được gọi đến để điều chỉnh và tính toán các công thức cho hợp lý để tạo nên một ngôi Tháp cho thật hoàn mỹ, lối vào Tháp phải nhỏ hẹp, bên trong tối và không có lỗ thông khí nhưng phải đảm bảo là không được nóng và đủ mát , Tháp được xây sao cho bên trong giống như một hang động vì các vị thần thường thích trú ngụ trong các hang động mát mẻ và yên tĩnh, đang nghĩ ngợi thì tiếng đứa bé cất lên từ trong hang, tiếng đứa bé cười rất tươi.JaNin liền chui vào, vào đến bên trong một lát thì chàng không giám bước nữa, không nói được một lời nào và chàng cũng không giám thở nữa, phía trước mặt chàng là khung cảnh mà lần đầu tiên chàng được thấy trong đời; Có một người đàn ông phía trước, người đàn ông phía trước chàng có lẽ là một vị Yang, một vị Po Yang của dòng dõi thần linh mà chàng thường hay nghe mẹ và nhiều người khác kể đến trong những câu truyện huyền thoại, sự tích và những chiến tích về các Ngài trong niềm kính ngưỡng. Dù chỉ được một ít ánh sáng từ ngoài lẻn vào được nhưng bên trong hang lại sáng trưng của làn hương thanh như thứ ánh sang từ những chòm sao. Trong hang, Yang ngồi trên một tảng đá được lót tấm da của một con hổ, Ngài - một người đàn ông to lớn với cơ thể săn chắc như một chiến binh, khắp người ánh lên một thứ sắc ánh siêu phàm, khuôn mặt điềm tĩnh khoan thai với cốt cách điềm nhiên hiếm thấy không phải là của người thường, đôi mắt Po Yang vẫn nhắm với những đường nét tinh tế siêu quầng, ở giữa trán có vẽ một kí hiệu cổ mà chàng JaNin không nhìn được ra thứ hình thù lôi cuốn ấy, miệng Ngài mỉm cười thản nhiên, tóc được búi lên gọn và xõa xuống phía sau, đôi tai được đeo một loại đá trong vắt góc cạnh để tô điểm cho vẻ sang trọng, tay trái của Ngài cầm một Gahlau là một loại thứ gỗ thơm cực kì quý giá chỉ có vua chúa mới được dùng, tay còn lại đặt lên đầu gối chân phải mà bàn chân Ngài không một chút tì vết đạp lên một tảng đá phía trước, trên ngực và vai của Ngài có những con rắn quấn quanh phụ thuộc, trên cổ và hai tay đeo những thứ trân châu là tinh hoa của trời đất tích tụ, bên dưới tảng đá Po ngồi có một con bò to lớn màu trắng đang nằm phục được quấn những thứ trang sức kì lạ và những cái chuông vàng cho loài linh vật, nằm cạnh con bò to lớn là đứa con của PaRa đang ngồi đùa nghịch với con bò đó, đứa bé cười khúc khích rất vui. Đứng bên cạnh tay phải chàng JaNin là Muk Mâtah, Muk Mâtah cũng bị chôn chân như chàng, nhưng Muk Mâtah không sao nhấc được chân lên nỗi, dường như chân bà ta đã mọc rễ bám sâu vào lòng đá, dưới chân bà ta là cả hàng chục những loài rắn cực độc hung dữ bao quanh. Dĩ nhiên là Po đang điều khiển mọi thứ trong hang, Po Yang có tất cả quyền lực tối thượng trên mặt đất này; ở thế giới này hay thế giới kế tiếp, Ngài luôn được dân Chăm tôn sùng và tán thán những vinh quang bằng những nghi lễ và lời tụng ca về danh tiếng của Ngài. Po từ từ mở đôi mắt thần ra nhìn đứa bé đang cười , rồi Ngài nhìn Muk Mâtah , Muk Mâtah rống lên thảm thiết rồi ở hai con mắt của bà ta bắt đầu rỉ máu, Ngài đưa mắt nhìn đến JaNin, JaNin nhìn Po rồi chắp tay ở ngực cúi mặt lạy Ngài với tất cả sự tôn kính và ngợi ca, bằng đôi mắt thần thanh khiết và ánh nhìn trìu mến, Po chữa lành cho chàng khỏi những bùa chúa bấy lâu.Bỗng bên ngoài mưa có tiếng gọi con của PaRa và Bố Ca, PaRa gọi JaNin một tiếng, JaNin quay lưng lại gọi PaRa, chàng quay mặt lại về phía Po thì thấy cảnh tưởng lúc nãy đã biến mất, JaNin không nhìn thấy Ngài đâu, những thứ ánh sáng và con bò to lớn cũng đã biến mất, hang động bây giờ thành tối om chỉ nghe thấy tiếng của hạt nước nhỏ giọt trong động, chàng quỳ xuống lạy ba lạy về phía tảng đá lúc nãy mà Po ngồi rồi đến bế con của PaRa lên, đứa bé với tay ôm lấy JaNin, miệng thì vẫn cười khúc khích đáng yêu, JaNin thật sự đã hết bị điên, chàng cất tiếng lớn gọi PaRa ở bên ngoài. Bố Ca mang một ngọn đuốc dắt PaRa vào hang, một cảnh tưởng hãi hùng trước mắt, Muk Mâtah nằm chết ở một xó, trên người bà ta là rất nhiều con rắn mà miệng rắn vẫn ngoắp những mớ thịt của Muk Mâtah chưa chịu buông. PaRa nhìn thấy đứa con bình yên vô sự, nàng vui mừng chạy đến gần JaNin với những cảm giác khó tả, nàng ứa lệ nhìn con và nhìn JaNin, JaNin nhìn PaRa rồi mỉm cười, một nụ cười tha thứ. JaNin đưa con cho PaRa, chàng bước đến gần Bố Ca rồi vỗ vai Bố Ca một cái, Bố Ca như người tỉnh ngủ, xúc động chảy nưN