Select
Tag Cloud

Anything in here will be replaced on browsers that support the canvas element

  • Facebook
  • Yahoo
  • Google
  • Live
  • Twitter
  • Live
By: On November 21, 2013
Written by: Ja Intan. Trch từ:http://www.ilimochampa.org/ic/index.php?option=com_content&view=article&id=139%3A2013-10-11-08-30-31&catid=51%3Avijaya-8&Itemid=82. La l� một trong năm loại cy lương thực chnh (bắp, l⭺a m, khoai m v쬠 khoai ty) trn thế giới v⪠ rất quan trọng đối với cư dn cc nước sử dụng gạo nấu cơm ăn h⡠ng ngy. Theo cc nhࡠ nng học, trn thế giới hiện nay, l䪺a được thuần ha qua hai loại la c㺳 nguồn gốc từ la Chu ꢁ (Oryza sativa) v la chຢu Phi (Oryza glaberrima) bao gồm khoảng 21 loi cy lࢺa hoang dại. Tổ tin của chi la Oryza l꺠 một loi cy hoang dại trࢪn siu lục địa Gondwana cch đꡢy t nhất khoảng 130 triệu năm v ph�t tn rộng khắp cc chᡢu lục trong qu trnh tr᬴i dạt lục địa.Loại đa nin sống nơi đầm lầy su khꢴng bao giờ cạn, v giống hng niࠪn sống ở đầm lầy cạn khng bị ngập ng trong m亹a kh. Đặc tnh chung của 2 loại l䭺a hoang ny l hạt l࠺a rất hưu min (dormancy), v cꠢy c quang-kỳ-tnh mạnh, chỉ ph㭡t hoa khi gặp ma c ng鳠y ngắn. Một đặc tnh chung khc l� hạt rất dễ rụng (shattering) khi hạt sắp hay vừa chn, chỉ cần lay động nhẹ l rớt xuống b�n non, trn gi chỉ cꩲn hạt xanh. việc thuần ha giống hoang dại thnh l㠺a canh tc được thực hiện một cch độc lập tại nhiều trung tᡢm cư dn rải rc ở Nam v⡠ Đng Nam Ch䁢u.Ở bi ny, ch࠺ng ta chỉ đề cập đến cy la Ch⺢u l` chi la Oryza sativa. Tổ tin lꪺa chu Oryza sativa l⁠ một loại la hoang phổ biến Oryza rufipogon c nguồn gốc tại khu vực xung quanh v곹ng Đng Nam . Hiện nay đ䁢y l giống la được gieo trồng chອnh lm cy lương thực trࢪn khắp thế giới.Hơn 10.000 năm trước, cư d"n nơi đy đ trồng loại l⣺a nước v n được xem như lೠ qu hương của loại cy lương thực nꢠy v nơi đy c좳 đủ mọi điều kiện về thời tiết v kh hậu để phୡt triển giống la ny. Đ꠳ cũng l nơi đ xuất hiện nền văn minh lࣺa nước v cn cಳ thể xem l một trong những trung tm nࢴng nghiệp đầu tin trn thế giới.Champa lꪠ một vương quốc thuộc vng Đng Nam 鴁, cũng c nhiều vng đầm lầy của c㹡c con sng đổ ra biển Đng, c䴹ng với kh hậu v thời tiết ph� hợp cho cc cy lᢺa hoang dại pht triển. Cư dn nơi đᢢy đ thuần ha được giống l㳺a ngắn ngy m ngࠠy nay người Việt ở đồng bằng Bắc bộ hiện nay cn canh tc v⡠ gọi l la Chiສm v vụ ma n๠y được gọi l ma l๺a Chim.Chng ta biết đồng bằng Bắc bộ s꺴ng Hồng c 2 vụ la cổ truyền ch㺭nh l vụ la mູa v vụ la chiສm. Ở đy chng ta chỉ n⺳i đến vụ la Chim mꪠ Chim ở đy theo từ nguyꢪn l viết tắt từ “từ Chim Thઠnh”. Vụ Chim ở đồng bằng Bắc bộ chỉ xuất hiện khi c giống l곺a xuất xứ từ đất Chim Thnh quen chịu kh꠭ hậu kh hạn của miền Trung bộ, được đưa ra Bắc gieo cấy vo m䠹a t mưa (vụ Đng xu�n) rất thch hợp m trong d�n gian cn lưu truyền thnh ngữ “Chi⠪m Nam ma Bắc” l齠 vậy.Vụ la Chim xuꪢn thường được gieo trồng vo ma kh๴ tức l vo cuối thࠡng 10 hoặc đầu thng 11 (Dương Lịch), đầu v giữa vụ thường gặp rᠩt, cuối vụ nng v bắt đầu c㠳 mưa ro v thu hoạch vࠠo cuối thng 5. Nếu gieo trồng vo cuối thᠡng 11 sẽ thu hoạch vo đầu thng 6 năm sau. Do giống lࡺa Chim c khả năng chịu r곩t, t phản ứng hoặc khng c� phản ứng với quang chu kỳ v chim kỳ lઠm đng rất cần cc yếu tố dưỡng chất thi⡪n nhin, trong đ c곳 chất được tạocc giống la sớm vẠ tương đối cổ ở Việt Nam c thời gian trước từ 2000 – 3000 năm khng thấy được ghi lại trong sử s㴡ch, nn khng biết c괳 cn tồn tại ở Việt Nam hay khng? Tuy nhi⴪n, c một t số giống l㭺a cổ dưới ngn năm được ghi chp cੲn tồn tại cho tới by giờ. Ngoi ra theo s⠡ch Di vật ch, “La ở Giao Chỉ mỗi năm trồng hai lần về m�a hạ v ma đ๴ng”. Nhiều sử sch Tu trong thế kỷ II vᠠ III cũng ghi chp như thế.Qua cc tư liệu sưu tầm c顳 được v m tả của cഡc nh khoa học về la Chiສm Thnh như sau :***Giống la Chiສm (Champa rice), được canh tc từ trước thế kỷ thứ 10 trn phần lảnh thổ Chi᪪m Thnh (tức Miền Trung hiện nay), c chu kỳ rất ngắn, từ gieo đến gặt 100-120 ngೠy, khng quang cảm (photo-insensitive) v 䠭t nhiệt cảm (less thermosensitive), lại rất khng hạn (drought tolerant) nn c᪳ thể lm 2-3 vụ la một năm. L຺a Chim từ Champa đ được đưa v꣠o Việt Nam từ thế kỷ 10 nn Đồng bằng sng Hồng c괳 giống la ny từ lꠢu đời v c vụ l೺a Chim canh tc trong vụ Đ꡴ng Xun trn ruộng Chi⪪m. ***Trong sch Vn Đᢠi Loại Ngữ (pht hnh năm 1773) của Lᠪ Qu Đn (1726 – 1784) c�n cho biết vo thời ny, Việt Nam c࠳ 2 loại la, la canh v꺠 la nọa. La Canh l꺠 la ăn thng thường, c괲n la nọa l nếp. Về ruộng th꠬ c 2 loại, ruộng ma thu gọi l㹠 ruộng ma, ruộng ma hạ gọi l鹠 ruộng Chim (hạ điền). Như vậy, la Canh trồng trong ruộng Chi꺪m l giống la sớm, khິng hay t quang cảm. ***Về cc giống l�a ngắn ngy c thời gian sinh trưởng từ 60 đến 70 ngೠy th ng L촪 Qu Đn đ� chp như sau: La Thiền Minh chỉ c麳 63 ngy l c࠳ thể thu hoạch; la Tiển Tử loại hột nhỏ chỉ trồng 60 ngy, phần lớn lꠠ giống của nước Chim Thnh. Ở Thꠡi Bnh c giống l쳺a Tin chỉ trồng trong 60 ngy gọi lꠠ La Đ L꠪ Kiếm; la Xch Hồng Ti꭪n, Bt Nguyệt Tin đều l᪠ cc giống ngắn ngy. Lᠺa Tuyết L Đống, la Lăng (Quảng Trị) cũng l� la 60 ngy. Giống l꠺a c chu kỳ từ gieo đến gặt ngắn kỹ lục, chỉ c 40 ng㳠y, l giống la Cຢu ở Thừa Thin m ngꠠy nay vẫn cn tồn tại ở đầm ph lớn nhất ở Việt Nam. ***Theo Đại Nam Nhất Thống Ch⡭ “la Cu cꢳ thn ngắn, bng nhỏ, gạo rất đỏ, ưa ruộng cao, từ lⴺc cấy đến lc chn chỉ 40 ngꭠy, cơm rắn“, phải chăng đy l tiền th⠢n “la Bareng” của người Chăm m trước năm 1975 vẫn c꠲n được gieo trồng phổ biến.Vương quốc Champa cũng l một trong những nước thuộc vng Đ๴ng Nam cs nền văn minh la nước lu đời. Sở dĩ cư dꢢn Champa thuần dưỡng được giống la ngắn ngy nꠠy, chắc chắn l họ đ phải trࣣi qua những năm hạn hn, bo lụt vᣠ mất ma để lặn lội đến những vng đầm lầy thu lượm những hạt l鹺a hoang dại c sẵn. Từ những lần thu lượm ấy cộng với kinh nghiệm trong việc gieo trồng la v㺠 nhận thấy cc đặc tnh sinh trưởng của l᭺a hoang dại, họ đ cải thiện v thuần h㠳a được loại giống la ngắn ngy để bảo đảm cuộc sống vꠠ sự thiếu hụt về lương thực trong năm. Cc đặc tnh của c᭢y la m cꠡc nh nng học hiện nay cho biết như sau :- Khഴng quang cảm. Giống la cổ truyền chịu ảnh hưởng mạnh của nhật quang kỳ, chỉ pht động ra hoa khi gặp m꡹a c ngy ngắn. V㠬 vậy, giống la cổ truyền như cc giống l꡺a ma, v l頺a hoang chỉ tượng đng vo th⠡ng 10 - 12 Dương lịch (l thng cࡳ ngy ngắn), dầu gieo sớm (thng 4 hay 5 DL) hay muộn (7- 9 DL), vࡠ như vậy chỉ canh tc 1 vụ mỗi năm m thᠴi.-Ngược lại, cc giống cải thiện khng bị ảnh hưởng bởi nhật quang kỳ, lᴺa tượng đng khi tới tuổi trưởng thnh, trung b⠬nh khoảng 30 – 50 ngy sau khi gieo, v vậy chu kỳ từ gieo đến gặt chỉ dଠi từ 90 ngy đến 140 ngy, dầu trồng bất cứ thࠡng no trong năm, v như vậy c࠳ thể canh tc 2 hay 3 vụ la/năm.Chẳng những lẺa Chim Thnh đꠣ được gieo trồng ở Đại Việt từ lu m c⠲n được du nhập sang Trung Quốc c chậm hơn qua cc sử liệu Việt Nam của L㡪 Qu Đn cũng như sử liệu Trung Quốc.***Theo L� Qu Đn, c� nhiều loại la từ Chim Thꪠnh đ được mang vo Trung Quốc như l㠺a Tẻ c lng, l㴺a Tẻ chn sớm (la Ti�n), la Tin tử (lꪺa 60 ngy, la chອn trễ hơn gọi l la 80 ngຠy, la 100 ngy).ꠠ***La Chim Thꪠnh, theo sử Trung Quốc, được nh Tống mang p dụng vࡠo đầu thế kỷ XI, bắt đầu từ tỉnh Phc Kiến, mang đến Triết Giang để cấy trồng sau những vụ mất ma do hạn h깡n v để tăng thm thu hoạch. L઺a Chim Thnh tăng trưởng vꠠ chn rất nhanh nn c� thể trồng được hai vụ la trong năm. Năng suất v thế rất cao. Đến thời nhꬠ Minh th cc tỉnh ph졭a Nam sng Dương Tử từ Triết Giang, Phc Kiến đến Hải Nam đều d亹ng la Chim Thꪠnh.Vua Tống Chn Tng (998-1022) đⴣ mang la Chim vꪠo Trung Quốc, sau ny đ được ࣡p dụng khắp nơi ở Nam Trung quốc, người Trung quốc gọi loại la ny lꠠ “la Tin”, lꪺa do trời ban.***Vo thế kỷ thứ X v XI, c࠳ giống la Đạo cn gọi l겠 la Tin hay lꪺa Chim. L Quꪽ Đn (thế kỷ XVIII) viết: “…cn l䲺a Ci Hạ bạch th mᬣi đến đời Chn Tng (998-1022) nhⴠ Tống mới sai sứ sang Chim thnh lấy 3 vạn hộc l꠺a Đạo đem về phn phối cho cc đạo (c⡡c tỉnh) nn mới c giống l곺a ấy.” La Chim cꪳ nhiều loại giống: La Tin tử hay cꪲn gọi l Hồng lin cળ hạt thc to, lng đỏ, trấu cũng đỏ. Gạo hạt nhỏ, trắng, cấy th㲡ng 4 gặt thng 6 gọi giống la cấy “ 60 ngẠy”. Gạo đỏ chn muộn hơn gọi l l�a cấy “80 ngy”. Lại c giống muộn hơn nữa gọi lೠ la cấy “100 ngy”.Trong khoảng thời gian gần 150 năm (1832-1975) Vương quốc Champa bị x꠳a tn trn bản đồ thế giới, người Chăm vẫn cꪲn lưu giữ một nền nng nghiệp ưu việt so với miền Bắc như ci c䡠y (c Thrư, Boh Pali v㩠 Prok) với 2 tru c thể cⳠy xới với nhiều loại đất (miền Bắc chỉ 1 tru), gieo sạ v k⠩o r để thot nước (miền Bắc gieo mạ rồi cấy)… tiết kiệm được nhiều c⡴ng sức m cư dn Việt miền Trung từ miền Bắc di cư vࢠo Nam lập nghiệp học hỏi lm theo. Ngoi kỹ thuật n࠴ng nghiệp, người Chăm vẫn lưu giữ được cc giống la; gieo trồng ở đồng bằng Phan Rang cho vụ mẹa gồm c Ka Dung (rất được chuộng trong việc lm b㠺n, bnh phở), Ya Prak, Co Trok… v ngắn ngᠠy l Ba Trăng (khng rവ nguồn gốc), Bareng…. Cn cc giống l⡺a người Chăm gieo trồng ở đồng bằng Bnh Thuận như padhai Nư, Kối, Kối Ban, Galen ….Vương quốc Champa nằm trn d쪣i đất hẹp miền Trung ven biển Đng, c kh䳭 hậu v thời tiết khắc nghiệt, đất km m੠u mở v thường xuyn bị hạn hડn vo ma kh๴ từ thng 4 DL đến thng 8 DL do giᡳ Lo từ Ty Nam tạt vࢠo v lũ lụt vo thࠡng 9 đến thng 10 hoặc đầu thng 11DL do cᡡc cơn bo hay p thấp nhiệt đới h㡬nh thnh từ biển Đng ập vഠo. Mặc d khng được thi鴪n nhin ưu đi nhưng người d꣢n Champa vẫn cần c trong lao động, chịu kh chịu thương x鳢y dựng một đất nước giu đẹp, c nền văn minh rực rỡ qua cೡc cng trnh kiến tr䬺c đền thp, c văn hᳳa chữ viết sớm nhất vng Đng Nam 鴁 (bia V Cạnh), đội hải qun h墹ng mạnh trong vng biển Đng Nam 鴁…đồng thời cũng gp phần vo việc n㠢ng cao sản lượng lương thực thế giới với một giống la ngắn ngy gọi lꠠ “La Chim” giải quyết sự thiếu ăn thời kỳ ấy.Từ Việt Nam lꪺa Chim đ lan sang Trung Quốc tạo n꣪n một cuộc cch mạng lớn lao trong lương thực, c thể so s᳡nh đy l cuộc c⠡ch mạng xanh (green revolution) đầu tin trước cuộc cch mạng xanh sau nꡠy ở đất nước Ấn độ, thời b Ghandi vo thế kỷ XX. Cuộc cࠡch mạng sản xuất nng nghiệp đ đưa đến sự tăng trưởng nhanh ch䣳ng về dn số, kinh tế với sự bnh trướng v⠠ xuất hiện của cc trung tm đᢴ thị mới ở Trung Quốc. Đại Việt v Trung Quốc lớn mạnh cũng một phần do sự pht triển nࡴng nghiệp qua la Chim.
0 Rating 235 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On November 21, 2013
Written by: Ja Intan. Trch từ:http://www.ilimochampa.org/ic/index.php?option=com_content&view=article&id=139%3A2013-10-11-08-30-31&catid=51%3Avijaya-8&Itemid=82. La l� một trong năm loại cy lương thực chnh (bắp, l⭺a m, khoai m v쬠 khoai ty) trn thế giới v⪠ rất quan trọng đối với cư dn cc nước sử dụng gạo nấu cơm ăn h⡠ng ngy. Theo cc nhࡠ nng học, trn thế giới hiện nay, l䪺a được thuần ha qua hai loại la c㺳 nguồn gốc từ la Chu ꢁ (Oryza sativa) v la chຢu Phi (Oryza glaberrima) bao gồm khoảng 21 loi cy lࢺa hoang dại. Tổ tin của chi la Oryza l꺠 một loi cy hoang dại trࢪn siu lục địa Gondwana cch đꡢy t nhất khoảng 130 triệu năm v ph�t tn rộng khắp cc chᡢu lục trong qu trnh tr᬴i dạt lục địa.Loại đa nin sống nơi đầm lầy su khꢴng bao giờ cạn, v giống hng niࠪn sống ở đầm lầy cạn khng bị ngập ng trong m亹a kh. Đặc tnh chung của 2 loại l䭺a hoang ny l hạt l࠺a rất hưu min (dormancy), v cꠢy c quang-kỳ-tnh mạnh, chỉ ph㭡t hoa khi gặp ma c ng鳠y ngắn. Một đặc tnh chung khc l� hạt rất dễ rụng (shattering) khi hạt sắp hay vừa chn, chỉ cần lay động nhẹ l rớt xuống b�n non, trn gi chỉ cꩲn hạt xanh. việc thuần ha giống hoang dại thnh l㠺a canh tc được thực hiện một cch độc lập tại nhiều trung tᡢm cư dn rải rc ở Nam v⡠ Đng Nam Ch䁢u.Ở bi ny, ch࠺ng ta chỉ đề cập đến cy la Ch⺢u l` chi la Oryza sativa. Tổ tin lꪺa chu Oryza sativa l⁠ một loại la hoang phổ biến Oryza rufipogon c nguồn gốc tại khu vực xung quanh v곹ng Đng Nam . Hiện nay đ䁢y l giống la được gieo trồng chອnh lm cy lương thực trࢪn khắp thế giới.Hơn 10.000 năm trước, cư d"n nơi đy đ trồng loại l⣺a nước v n được xem như lೠ qu hương của loại cy lương thực nꢠy v nơi đy c좳 đủ mọi điều kiện về thời tiết v kh hậu để phୡt triển giống la ny. Đ꠳ cũng l nơi đ xuất hiện nền văn minh lࣺa nước v cn cಳ thể xem l một trong những trung tm nࢴng nghiệp đầu tin trn thế giới.Champa lꪠ một vương quốc thuộc vng Đng Nam 鴁, cũng c nhiều vng đầm lầy của c㹡c con sng đổ ra biển Đng, c䴹ng với kh hậu v thời tiết ph� hợp cho cc cy lᢺa hoang dại pht triển. Cư dn nơi đᢢy đ thuần ha được giống l㳺a ngắn ngy m ngࠠy nay người Việt ở đồng bằng Bắc bộ hiện nay cn canh tc v⡠ gọi l la Chiສm v vụ ma n๠y được gọi l ma l๺a Chim.Chng ta biết đồng bằng Bắc bộ s꺴ng Hồng c 2 vụ la cổ truyền ch㺭nh l vụ la mູa v vụ la chiສm. Ở đy chng ta chỉ n⺳i đến vụ la Chim mꪠ Chim ở đy theo từ nguyꢪn l viết tắt từ “từ Chim Thઠnh”. Vụ Chim ở đồng bằng Bắc bộ chỉ xuất hiện khi c giống l곺a xuất xứ từ đất Chim Thnh quen chịu kh꠭ hậu kh hạn của miền Trung bộ, được đưa ra Bắc gieo cấy vo m䠹a t mưa (vụ Đng xu�n) rất thch hợp m trong d�n gian cn lưu truyền thnh ngữ “Chi⠪m Nam ma Bắc” l齠 vậy.Vụ la Chim xuꪢn thường được gieo trồng vo ma kh๴ tức l vo cuối thࠡng 10 hoặc đầu thng 11 (Dương Lịch), đầu v giữa vụ thường gặp rᠩt, cuối vụ nng v bắt đầu c㠳 mưa ro v thu hoạch vࠠo cuối thng 5. Nếu gieo trồng vo cuối thᠡng 11 sẽ thu hoạch vo đầu thng 6 năm sau. Do giống lࡺa Chim c khả năng chịu r곩t, t phản ứng hoặc khng c� phản ứng với quang chu kỳ v chim kỳ lઠm đng rất cần cc yếu tố dưỡng chất thi⡪n nhin, trong đ c곳 chất được tạocc giống la sớm vẠ tương đối cổ ở Việt Nam c thời gian trước từ 2000 – 3000 năm khng thấy được ghi lại trong sử s㴡ch, nn khng biết c괳 cn tồn tại ở Việt Nam hay khng? Tuy nhi⴪n, c một t số giống l㭺a cổ dưới ngn năm được ghi chp cੲn tồn tại cho tới by giờ. Ngoi ra theo s⠡ch Di vật ch, “La ở Giao Chỉ mỗi năm trồng hai lần về m�a hạ v ma đ๴ng”. Nhiều sử sch Tu trong thế kỷ II vᠠ III cũng ghi chp như thế.Qua cc tư liệu sưu tầm c顳 được v m tả của cഡc nh khoa học về la Chiສm Thnh như sau :***Giống la Chiສm (Champa rice), được canh tc từ trước thế kỷ thứ 10 trn phần lảnh thổ Chi᪪m Thnh (tức Miền Trung hiện nay), c chu kỳ rất ngắn, từ gieo đến gặt 100-120 ngೠy, khng quang cảm (photo-insensitive) v 䠭t nhiệt cảm (less thermosensitive), lại rất khng hạn (drought tolerant) nn c᪳ thể lm 2-3 vụ la một năm. L຺a Chim từ Champa đ được đưa v꣠o Việt Nam từ thế kỷ 10 nn Đồng bằng sng Hồng c괳 giống la ny từ lꠢu đời v c vụ l೺a Chim canh tc trong vụ Đ꡴ng Xun trn ruộng Chi⪪m. ***Trong sch Vn Đᢠi Loại Ngữ (pht hnh năm 1773) của Lᠪ Qu Đn (1726 – 1784) c�n cho biết vo thời ny, Việt Nam c࠳ 2 loại la, la canh v꺠 la nọa. La Canh l꺠 la ăn thng thường, c괲n la nọa l nếp. Về ruộng th꠬ c 2 loại, ruộng ma thu gọi l㹠 ruộng ma, ruộng ma hạ gọi l鹠 ruộng Chim (hạ điền). Như vậy, la Canh trồng trong ruộng Chi꺪m l giống la sớm, khິng hay t quang cảm. ***Về cc giống l�a ngắn ngy c thời gian sinh trưởng từ 60 đến 70 ngೠy th ng L촪 Qu Đn đ� chp như sau: La Thiền Minh chỉ c麳 63 ngy l c࠳ thể thu hoạch; la Tiển Tử loại hột nhỏ chỉ trồng 60 ngy, phần lớn lꠠ giống của nước Chim Thnh. Ở Thꠡi Bnh c giống l쳺a Tin chỉ trồng trong 60 ngy gọi lꠠ La Đ L꠪ Kiếm; la Xch Hồng Ti꭪n, Bt Nguyệt Tin đều l᪠ cc giống ngắn ngy. Lᠺa Tuyết L Đống, la Lăng (Quảng Trị) cũng l� la 60 ngy. Giống l꠺a c chu kỳ từ gieo đến gặt ngắn kỹ lục, chỉ c 40 ng㳠y, l giống la Cຢu ở Thừa Thin m ngꠠy nay vẫn cn tồn tại ở đầm ph lớn nhất ở Việt Nam. ***Theo Đại Nam Nhất Thống Ch⡭ “la Cu cꢳ thn ngắn, bng nhỏ, gạo rất đỏ, ưa ruộng cao, từ lⴺc cấy đến lc chn chỉ 40 ngꭠy, cơm rắn“, phải chăng đy l tiền th⠢n “la Bareng” của người Chăm m trước năm 1975 vẫn c꠲n được gieo trồng phổ biến.Vương quốc Champa cũng l một trong những nước thuộc vng Đ๴ng Nam cs nền văn minh la nước lu đời. Sở dĩ cư dꢢn Champa thuần dưỡng được giống la ngắn ngy nꠠy, chắc chắn l họ đ phải trࣣi qua những năm hạn hn, bo lụt vᣠ mất ma để lặn lội đến những vng đầm lầy thu lượm những hạt l鹺a hoang dại c sẵn. Từ những lần thu lượm ấy cộng với kinh nghiệm trong việc gieo trồng la v㺠 nhận thấy cc đặc tnh sinh trưởng của l᭺a hoang dại, họ đ cải thiện v thuần h㠳a được loại giống la ngắn ngy để bảo đảm cuộc sống vꠠ sự thiếu hụt về lương thực trong năm. Cc đặc tnh của c᭢y la m cꠡc nh nng học hiện nay cho biết như sau :- Khഴng quang cảm. Giống la cổ truyền chịu ảnh hưởng mạnh của nhật quang kỳ, chỉ pht động ra hoa khi gặp m꡹a c ngy ngắn. V㠬 vậy, giống la cổ truyền như cc giống l꡺a ma, v l頺a hoang chỉ tượng đng vo th⠡ng 10 - 12 Dương lịch (l thng cࡳ ngy ngắn), dầu gieo sớm (thng 4 hay 5 DL) hay muộn (7- 9 DL), vࡠ như vậy chỉ canh tc 1 vụ mỗi năm m thᠴi.-Ngược lại, cc giống cải thiện khng bị ảnh hưởng bởi nhật quang kỳ, lᴺa tượng đng khi tới tuổi trưởng thnh, trung b⠬nh khoảng 30 – 50 ngy sau khi gieo, v vậy chu kỳ từ gieo đến gặt chỉ dଠi từ 90 ngy đến 140 ngy, dầu trồng bất cứ thࠡng no trong năm, v như vậy c࠳ thể canh tc 2 hay 3 vụ la/năm.Chẳng những lẺa Chim Thnh đꠣ được gieo trồng ở Đại Việt từ lu m c⠲n được du nhập sang Trung Quốc c chậm hơn qua cc sử liệu Việt Nam của L㡪 Qu Đn cũng như sử liệu Trung Quốc.***Theo L� Qu Đn, c� nhiều loại la từ Chim Thꪠnh đ được mang vo Trung Quốc như l㠺a Tẻ c lng, l㴺a Tẻ chn sớm (la Ti�n), la Tin tử (lꪺa 60 ngy, la chອn trễ hơn gọi l la 80 ngຠy, la 100 ngy).ꠠ***La Chim Thꪠnh, theo sử Trung Quốc, được nh Tống mang p dụng vࡠo đầu thế kỷ XI, bắt đầu từ tỉnh Phc Kiến, mang đến Triết Giang để cấy trồng sau những vụ mất ma do hạn h깡n v để tăng thm thu hoạch. L઺a Chim Thnh tăng trưởng vꠠ chn rất nhanh nn c� thể trồng được hai vụ la trong năm. Năng suất v thế rất cao. Đến thời nhꬠ Minh th cc tỉnh ph졭a Nam sng Dương Tử từ Triết Giang, Phc Kiến đến Hải Nam đều d亹ng la Chim Thꪠnh.Vua Tống Chn Tng (998-1022) đⴣ mang la Chim vꪠo Trung Quốc, sau ny đ được ࣡p dụng khắp nơi ở Nam Trung quốc, người Trung quốc gọi loại la ny lꠠ “la Tin”, lꪺa do trời ban.***Vo thế kỷ thứ X v XI, c࠳ giống la Đạo cn gọi l겠 la Tin hay lꪺa Chim. L Quꪽ Đn (thế kỷ XVIII) viết: “…cn l䲺a Ci Hạ bạch th mᬣi đến đời Chn Tng (998-1022) nhⴠ Tống mới sai sứ sang Chim thnh lấy 3 vạn hộc l꠺a Đạo đem về phn phối cho cc đạo (c⡡c tỉnh) nn mới c giống l곺a ấy.” La Chim cꪳ nhiều loại giống: La Tin tử hay cꪲn gọi l Hồng lin cળ hạt thc to, lng đỏ, trấu cũng đỏ. Gạo hạt nhỏ, trắng, cấy th㲡ng 4 gặt thng 6 gọi giống la cấy “ 60 ngẠy”. Gạo đỏ chn muộn hơn gọi l l�a cấy “80 ngy”. Lại c giống muộn hơn nữa gọi lೠ la cấy “100 ngy”.Trong khoảng thời gian gần 150 năm (1832-1975) Vương quốc Champa bị x꠳a tn trn bản đồ thế giới, người Chăm vẫn cꪲn lưu giữ một nền nng nghiệp ưu việt so với miền Bắc như ci c䡠y (c Thrư, Boh Pali v㩠 Prok) với 2 tru c thể cⳠy xới với nhiều loại đất (miền Bắc chỉ 1 tru), gieo sạ v k⠩o r để thot nước (miền Bắc gieo mạ rồi cấy)… tiết kiệm được nhiều c⡴ng sức m cư dn Việt miền Trung từ miền Bắc di cư vࢠo Nam lập nghiệp học hỏi lm theo. Ngoi kỹ thuật n࠴ng nghiệp, người Chăm vẫn lưu giữ được cc giống la; gieo trồng ở đồng bằng Phan Rang cho vụ mẹa gồm c Ka Dung (rất được chuộng trong việc lm b㠺n, bnh phở), Ya Prak, Co Trok… v ngắn ngᠠy l Ba Trăng (khng rവ nguồn gốc), Bareng…. Cn cc giống l⡺a người Chăm gieo trồng ở đồng bằng Bnh Thuận như padhai Nư, Kối, Kối Ban, Galen ….Vương quốc Champa nằm trn d쪣i đất hẹp miền Trung ven biển Đng, c kh䳭 hậu v thời tiết khắc nghiệt, đất km m੠u mở v thường xuyn bị hạn hડn vo ma kh๴ từ thng 4 DL đến thng 8 DL do giᡳ Lo từ Ty Nam tạt vࢠo v lũ lụt vo thࠡng 9 đến thng 10 hoặc đầu thng 11DL do cᡡc cơn bo hay p thấp nhiệt đới h㡬nh thnh từ biển Đng ập vഠo. Mặc d khng được thi鴪n nhin ưu đi nhưng người d꣢n Champa vẫn cần c trong lao động, chịu kh chịu thương x鳢y dựng một đất nước giu đẹp, c nền văn minh rực rỡ qua cೡc cng trnh kiến tr䬺c đền thp, c văn hᳳa chữ viết sớm nhất vng Đng Nam 鴁 (bia V Cạnh), đội hải qun h墹ng mạnh trong vng biển Đng Nam 鴁…đồng thời cũng gp phần vo việc n㠢ng cao sản lượng lương thực thế giới với một giống la ngắn ngy gọi lꠠ “La Chim” giải quyết sự thiếu ăn thời kỳ ấy.Từ Việt Nam lꪺa Chim đ lan sang Trung Quốc tạo n꣪n một cuộc cch mạng lớn lao trong lương thực, c thể so s᳡nh đy l cuộc c⠡ch mạng xanh (green revolution) đầu tin trước cuộc cch mạng xanh sau nꡠy ở đất nước Ấn độ, thời b Ghandi vo thế kỷ XX. Cuộc cࠡch mạng sản xuất nng nghiệp đ đưa đến sự tăng trưởng nhanh ch䣳ng về dn số, kinh tế với sự bnh trướng v⠠ xuất hiện của cc trung tm đᢴ thị mới ở Trung Quốc. Đại Việt v Trung Quốc lớn mạnh cũng một phần do sự pht triển nࡴng nghiệp qua la Chim.
0 Rating 235 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On November 21, 2013
Written by: Ja Intan. Trch từ:http://www.ilimochampa.org/ic/index.php?option=com_content&view=article&id=139%3A2013-10-11-08-30-31&catid=51%3Avijaya-8&Itemid=82. La l� một trong năm loại cy lương thực chnh (bắp, l⭺a m, khoai m v쬠 khoai ty) trn thế giới v⪠ rất quan trọng đối với cư dn cc nước sử dụng gạo nấu cơm ăn h⡠ng ngy. Theo cc nhࡠ nng học, trn thế giới hiện nay, l䪺a được thuần ha qua hai loại la c㺳 nguồn gốc từ la Chu ꢁ (Oryza sativa) v la chຢu Phi (Oryza glaberrima) bao gồm khoảng 21 loi cy lࢺa hoang dại. Tổ tin của chi la Oryza l꺠 một loi cy hoang dại trࢪn siu lục địa Gondwana cch đꡢy t nhất khoảng 130 triệu năm v ph�t tn rộng khắp cc chᡢu lục trong qu trnh tr᬴i dạt lục địa.Loại đa nin sống nơi đầm lầy su khꢴng bao giờ cạn, v giống hng niࠪn sống ở đầm lầy cạn khng bị ngập ng trong m亹a kh. Đặc tnh chung của 2 loại l䭺a hoang ny l hạt l࠺a rất hưu min (dormancy), v cꠢy c quang-kỳ-tnh mạnh, chỉ ph㭡t hoa khi gặp ma c ng鳠y ngắn. Một đặc tnh chung khc l� hạt rất dễ rụng (shattering) khi hạt sắp hay vừa chn, chỉ cần lay động nhẹ l rớt xuống b�n non, trn gi chỉ cꩲn hạt xanh. việc thuần ha giống hoang dại thnh l㠺a canh tc được thực hiện một cch độc lập tại nhiều trung tᡢm cư dn rải rc ở Nam v⡠ Đng Nam Ch䁢u.Ở bi ny, ch࠺ng ta chỉ đề cập đến cy la Ch⺢u l` chi la Oryza sativa. Tổ tin lꪺa chu Oryza sativa l⁠ một loại la hoang phổ biến Oryza rufipogon c nguồn gốc tại khu vực xung quanh v곹ng Đng Nam . Hiện nay đ䁢y l giống la được gieo trồng chອnh lm cy lương thực trࢪn khắp thế giới.Hơn 10.000 năm trước, cư d"n nơi đy đ trồng loại l⣺a nước v n được xem như lೠ qu hương của loại cy lương thực nꢠy v nơi đy c좳 đủ mọi điều kiện về thời tiết v kh hậu để phୡt triển giống la ny. Đ꠳ cũng l nơi đ xuất hiện nền văn minh lࣺa nước v cn cಳ thể xem l một trong những trung tm nࢴng nghiệp đầu tin trn thế giới.Champa lꪠ một vương quốc thuộc vng Đng Nam 鴁, cũng c nhiều vng đầm lầy của c㹡c con sng đổ ra biển Đng, c䴹ng với kh hậu v thời tiết ph� hợp cho cc cy lᢺa hoang dại pht triển. Cư dn nơi đᢢy đ thuần ha được giống l㳺a ngắn ngy m ngࠠy nay người Việt ở đồng bằng Bắc bộ hiện nay cn canh tc v⡠ gọi l la Chiສm v vụ ma n๠y được gọi l ma l๺a Chim.Chng ta biết đồng bằng Bắc bộ s꺴ng Hồng c 2 vụ la cổ truyền ch㺭nh l vụ la mູa v vụ la chiສm. Ở đy chng ta chỉ n⺳i đến vụ la Chim mꪠ Chim ở đy theo từ nguyꢪn l viết tắt từ “từ Chim Thઠnh”. Vụ Chim ở đồng bằng Bắc bộ chỉ xuất hiện khi c giống l곺a xuất xứ từ đất Chim Thnh quen chịu kh꠭ hậu kh hạn của miền Trung bộ, được đưa ra Bắc gieo cấy vo m䠹a t mưa (vụ Đng xu�n) rất thch hợp m trong d�n gian cn lưu truyền thnh ngữ “Chi⠪m Nam ma Bắc” l齠 vậy.Vụ la Chim xuꪢn thường được gieo trồng vo ma kh๴ tức l vo cuối thࠡng 10 hoặc đầu thng 11 (Dương Lịch), đầu v giữa vụ thường gặp rᠩt, cuối vụ nng v bắt đầu c㠳 mưa ro v thu hoạch vࠠo cuối thng 5. Nếu gieo trồng vo cuối thᠡng 11 sẽ thu hoạch vo đầu thng 6 năm sau. Do giống lࡺa Chim c khả năng chịu r곩t, t phản ứng hoặc khng c� phản ứng với quang chu kỳ v chim kỳ lઠm đng rất cần cc yếu tố dưỡng chất thi⡪n nhin, trong đ c곳 chất được tạocc giống la sớm vẠ tương đối cổ ở Việt Nam c thời gian trước từ 2000 – 3000 năm khng thấy được ghi lại trong sử s㴡ch, nn khng biết c괳 cn tồn tại ở Việt Nam hay khng? Tuy nhi⴪n, c một t số giống l㭺a cổ dưới ngn năm được ghi chp cੲn tồn tại cho tới by giờ. Ngoi ra theo s⠡ch Di vật ch, “La ở Giao Chỉ mỗi năm trồng hai lần về m�a hạ v ma đ๴ng”. Nhiều sử sch Tu trong thế kỷ II vᠠ III cũng ghi chp như thế.Qua cc tư liệu sưu tầm c顳 được v m tả của cഡc nh khoa học về la Chiສm Thnh như sau :***Giống la Chiສm (Champa rice), được canh tc từ trước thế kỷ thứ 10 trn phần lảnh thổ Chi᪪m Thnh (tức Miền Trung hiện nay), c chu kỳ rất ngắn, từ gieo đến gặt 100-120 ngೠy, khng quang cảm (photo-insensitive) v 䠭t nhiệt cảm (less thermosensitive), lại rất khng hạn (drought tolerant) nn c᪳ thể lm 2-3 vụ la một năm. L຺a Chim từ Champa đ được đưa v꣠o Việt Nam từ thế kỷ 10 nn Đồng bằng sng Hồng c괳 giống la ny từ lꠢu đời v c vụ l೺a Chim canh tc trong vụ Đ꡴ng Xun trn ruộng Chi⪪m. ***Trong sch Vn Đᢠi Loại Ngữ (pht hnh năm 1773) của Lᠪ Qu Đn (1726 – 1784) c�n cho biết vo thời ny, Việt Nam c࠳ 2 loại la, la canh v꺠 la nọa. La Canh l꺠 la ăn thng thường, c괲n la nọa l nếp. Về ruộng th꠬ c 2 loại, ruộng ma thu gọi l㹠 ruộng ma, ruộng ma hạ gọi l鹠 ruộng Chim (hạ điền). Như vậy, la Canh trồng trong ruộng Chi꺪m l giống la sớm, khິng hay t quang cảm. ***Về cc giống l�a ngắn ngy c thời gian sinh trưởng từ 60 đến 70 ngೠy th ng L촪 Qu Đn đ� chp như sau: La Thiền Minh chỉ c麳 63 ngy l c࠳ thể thu hoạch; la Tiển Tử loại hột nhỏ chỉ trồng 60 ngy, phần lớn lꠠ giống của nước Chim Thnh. Ở Thꠡi Bnh c giống l쳺a Tin chỉ trồng trong 60 ngy gọi lꠠ La Đ L꠪ Kiếm; la Xch Hồng Ti꭪n, Bt Nguyệt Tin đều l᪠ cc giống ngắn ngy. Lᠺa Tuyết L Đống, la Lăng (Quảng Trị) cũng l� la 60 ngy. Giống l꠺a c chu kỳ từ gieo đến gặt ngắn kỹ lục, chỉ c 40 ng㳠y, l giống la Cຢu ở Thừa Thin m ngꠠy nay vẫn cn tồn tại ở đầm ph lớn nhất ở Việt Nam. ***Theo Đại Nam Nhất Thống Ch⡭ “la Cu cꢳ thn ngắn, bng nhỏ, gạo rất đỏ, ưa ruộng cao, từ lⴺc cấy đến lc chn chỉ 40 ngꭠy, cơm rắn“, phải chăng đy l tiền th⠢n “la Bareng” của người Chăm m trước năm 1975 vẫn c꠲n được gieo trồng phổ biến.Vương quốc Champa cũng l một trong những nước thuộc vng Đ๴ng Nam cs nền văn minh la nước lu đời. Sở dĩ cư dꢢn Champa thuần dưỡng được giống la ngắn ngy nꠠy, chắc chắn l họ đ phải trࣣi qua những năm hạn hn, bo lụt vᣠ mất ma để lặn lội đến những vng đầm lầy thu lượm những hạt l鹺a hoang dại c sẵn. Từ những lần thu lượm ấy cộng với kinh nghiệm trong việc gieo trồng la v㺠 nhận thấy cc đặc tnh sinh trưởng của l᭺a hoang dại, họ đ cải thiện v thuần h㠳a được loại giống la ngắn ngy để bảo đảm cuộc sống vꠠ sự thiếu hụt về lương thực trong năm. Cc đặc tnh của c᭢y la m cꠡc nh nng học hiện nay cho biết như sau :- Khഴng quang cảm. Giống la cổ truyền chịu ảnh hưởng mạnh của nhật quang kỳ, chỉ pht động ra hoa khi gặp m꡹a c ngy ngắn. V㠬 vậy, giống la cổ truyền như cc giống l꡺a ma, v l頺a hoang chỉ tượng đng vo th⠡ng 10 - 12 Dương lịch (l thng cࡳ ngy ngắn), dầu gieo sớm (thng 4 hay 5 DL) hay muộn (7- 9 DL), vࡠ như vậy chỉ canh tc 1 vụ mỗi năm m thᠴi.-Ngược lại, cc giống cải thiện khng bị ảnh hưởng bởi nhật quang kỳ, lᴺa tượng đng khi tới tuổi trưởng thnh, trung b⠬nh khoảng 30 – 50 ngy sau khi gieo, v vậy chu kỳ từ gieo đến gặt chỉ dଠi từ 90 ngy đến 140 ngy, dầu trồng bất cứ thࠡng no trong năm, v như vậy c࠳ thể canh tc 2 hay 3 vụ la/năm.Chẳng những lẺa Chim Thnh đꠣ được gieo trồng ở Đại Việt từ lu m c⠲n được du nhập sang Trung Quốc c chậm hơn qua cc sử liệu Việt Nam của L㡪 Qu Đn cũng như sử liệu Trung Quốc.***Theo L� Qu Đn, c� nhiều loại la từ Chim Thꪠnh đ được mang vo Trung Quốc như l㠺a Tẻ c lng, l㴺a Tẻ chn sớm (la Ti�n), la Tin tử (lꪺa 60 ngy, la chອn trễ hơn gọi l la 80 ngຠy, la 100 ngy).ꠠ***La Chim Thꪠnh, theo sử Trung Quốc, được nh Tống mang p dụng vࡠo đầu thế kỷ XI, bắt đầu từ tỉnh Phc Kiến, mang đến Triết Giang để cấy trồng sau những vụ mất ma do hạn h깡n v để tăng thm thu hoạch. L઺a Chim Thnh tăng trưởng vꠠ chn rất nhanh nn c� thể trồng được hai vụ la trong năm. Năng suất v thế rất cao. Đến thời nhꬠ Minh th cc tỉnh ph졭a Nam sng Dương Tử từ Triết Giang, Phc Kiến đến Hải Nam đều d亹ng la Chim Thꪠnh.Vua Tống Chn Tng (998-1022) đⴣ mang la Chim vꪠo Trung Quốc, sau ny đ được ࣡p dụng khắp nơi ở Nam Trung quốc, người Trung quốc gọi loại la ny lꠠ “la Tin”, lꪺa do trời ban.***Vo thế kỷ thứ X v XI, c࠳ giống la Đạo cn gọi l겠 la Tin hay lꪺa Chim. L Quꪽ Đn (thế kỷ XVIII) viết: “…cn l䲺a Ci Hạ bạch th mᬣi đến đời Chn Tng (998-1022) nhⴠ Tống mới sai sứ sang Chim thnh lấy 3 vạn hộc l꠺a Đạo đem về phn phối cho cc đạo (c⡡c tỉnh) nn mới c giống l곺a ấy.” La Chim cꪳ nhiều loại giống: La Tin tử hay cꪲn gọi l Hồng lin cળ hạt thc to, lng đỏ, trấu cũng đỏ. Gạo hạt nhỏ, trắng, cấy th㲡ng 4 gặt thng 6 gọi giống la cấy “ 60 ngẠy”. Gạo đỏ chn muộn hơn gọi l l�a cấy “80 ngy”. Lại c giống muộn hơn nữa gọi lೠ la cấy “100 ngy”.Trong khoảng thời gian gần 150 năm (1832-1975) Vương quốc Champa bị x꠳a tn trn bản đồ thế giới, người Chăm vẫn cꪲn lưu giữ một nền nng nghiệp ưu việt so với miền Bắc như ci c䡠y (c Thrư, Boh Pali v㩠 Prok) với 2 tru c thể cⳠy xới với nhiều loại đất (miền Bắc chỉ 1 tru), gieo sạ v k⠩o r để thot nước (miền Bắc gieo mạ rồi cấy)… tiết kiệm được nhiều c⡴ng sức m cư dn Việt miền Trung từ miền Bắc di cư vࢠo Nam lập nghiệp học hỏi lm theo. Ngoi kỹ thuật n࠴ng nghiệp, người Chăm vẫn lưu giữ được cc giống la; gieo trồng ở đồng bằng Phan Rang cho vụ mẹa gồm c Ka Dung (rất được chuộng trong việc lm b㠺n, bnh phở), Ya Prak, Co Trok… v ngắn ngᠠy l Ba Trăng (khng rവ nguồn gốc), Bareng…. Cn cc giống l⡺a người Chăm gieo trồng ở đồng bằng Bnh Thuận như padhai Nư, Kối, Kối Ban, Galen ….Vương quốc Champa nằm trn d쪣i đất hẹp miền Trung ven biển Đng, c kh䳭 hậu v thời tiết khắc nghiệt, đất km m੠u mở v thường xuyn bị hạn hડn vo ma kh๴ từ thng 4 DL đến thng 8 DL do giᡳ Lo từ Ty Nam tạt vࢠo v lũ lụt vo thࠡng 9 đến thng 10 hoặc đầu thng 11DL do cᡡc cơn bo hay p thấp nhiệt đới h㡬nh thnh từ biển Đng ập vഠo. Mặc d khng được thi鴪n nhin ưu đi nhưng người d꣢n Champa vẫn cần c trong lao động, chịu kh chịu thương x鳢y dựng một đất nước giu đẹp, c nền văn minh rực rỡ qua cೡc cng trnh kiến tr䬺c đền thp, c văn hᳳa chữ viết sớm nhất vng Đng Nam 鴁 (bia V Cạnh), đội hải qun h墹ng mạnh trong vng biển Đng Nam 鴁…đồng thời cũng gp phần vo việc n㠢ng cao sản lượng lương thực thế giới với một giống la ngắn ngy gọi lꠠ “La Chim” giải quyết sự thiếu ăn thời kỳ ấy.Từ Việt Nam lꪺa Chim đ lan sang Trung Quốc tạo n꣪n một cuộc cch mạng lớn lao trong lương thực, c thể so s᳡nh đy l cuộc c⠡ch mạng xanh (green revolution) đầu tin trước cuộc cch mạng xanh sau nꡠy ở đất nước Ấn độ, thời b Ghandi vo thế kỷ XX. Cuộc cࠡch mạng sản xuất nng nghiệp đ đưa đến sự tăng trưởng nhanh ch䣳ng về dn số, kinh tế với sự bnh trướng v⠠ xuất hiện của cc trung tm đᢴ thị mới ở Trung Quốc. Đại Việt v Trung Quốc lớn mạnh cũng một phần do sự pht triển nࡴng nghiệp qua la Chim.
0 Rating 235 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On November 21, 2013
Written by: Ja Intan. Trch từ:http://www.ilimochampa.org/ic/index.php?option=com_content&view=article&id=139%3A2013-10-11-08-30-31&catid=51%3Avijaya-8&Itemid=82. La l� một trong năm loại cy lương thực chnh (bắp, l⭺a m, khoai m v쬠 khoai ty) trn thế giới v⪠ rất quan trọng đối với cư dn cc nước sử dụng gạo nấu cơm ăn h⡠ng ngy. Theo cc nhࡠ nng học, trn thế giới hiện nay, l䪺a được thuần ha qua hai loại la c㺳 nguồn gốc từ la Chu ꢁ (Oryza sativa) v la chຢu Phi (Oryza glaberrima) bao gồm khoảng 21 loi cy lࢺa hoang dại. Tổ tin của chi la Oryza l꺠 một loi cy hoang dại trࢪn siu lục địa Gondwana cch đꡢy t nhất khoảng 130 triệu năm v ph�t tn rộng khắp cc chᡢu lục trong qu trnh tr᬴i dạt lục địa.Loại đa nin sống nơi đầm lầy su khꢴng bao giờ cạn, v giống hng niࠪn sống ở đầm lầy cạn khng bị ngập ng trong m亹a kh. Đặc tnh chung của 2 loại l䭺a hoang ny l hạt l࠺a rất hưu min (dormancy), v cꠢy c quang-kỳ-tnh mạnh, chỉ ph㭡t hoa khi gặp ma c ng鳠y ngắn. Một đặc tnh chung khc l� hạt rất dễ rụng (shattering) khi hạt sắp hay vừa chn, chỉ cần lay động nhẹ l rớt xuống b�n non, trn gi chỉ cꩲn hạt xanh. việc thuần ha giống hoang dại thnh l㠺a canh tc được thực hiện một cch độc lập tại nhiều trung tᡢm cư dn rải rc ở Nam v⡠ Đng Nam Ch䁢u.Ở bi ny, ch࠺ng ta chỉ đề cập đến cy la Ch⺢u l` chi la Oryza sativa. Tổ tin lꪺa chu Oryza sativa l⁠ một loại la hoang phổ biến Oryza rufipogon c nguồn gốc tại khu vực xung quanh v곹ng Đng Nam . Hiện nay đ䁢y l giống la được gieo trồng chອnh lm cy lương thực trࢪn khắp thế giới.Hơn 10.000 năm trước, cư d"n nơi đy đ trồng loại l⣺a nước v n được xem như lೠ qu hương của loại cy lương thực nꢠy v nơi đy c좳 đủ mọi điều kiện về thời tiết v kh hậu để phୡt triển giống la ny. Đ꠳ cũng l nơi đ xuất hiện nền văn minh lࣺa nước v cn cಳ thể xem l một trong những trung tm nࢴng nghiệp đầu tin trn thế giới.Champa lꪠ một vương quốc thuộc vng Đng Nam 鴁, cũng c nhiều vng đầm lầy của c㹡c con sng đổ ra biển Đng, c䴹ng với kh hậu v thời tiết ph� hợp cho cc cy lᢺa hoang dại pht triển. Cư dn nơi đᢢy đ thuần ha được giống l㳺a ngắn ngy m ngࠠy nay người Việt ở đồng bằng Bắc bộ hiện nay cn canh tc v⡠ gọi l la Chiສm v vụ ma n๠y được gọi l ma l๺a Chim.Chng ta biết đồng bằng Bắc bộ s꺴ng Hồng c 2 vụ la cổ truyền ch㺭nh l vụ la mູa v vụ la chiສm. Ở đy chng ta chỉ n⺳i đến vụ la Chim mꪠ Chim ở đy theo từ nguyꢪn l viết tắt từ “từ Chim Thઠnh”. Vụ Chim ở đồng bằng Bắc bộ chỉ xuất hiện khi c giống l곺a xuất xứ từ đất Chim Thnh quen chịu kh꠭ hậu kh hạn của miền Trung bộ, được đưa ra Bắc gieo cấy vo m䠹a t mưa (vụ Đng xu�n) rất thch hợp m trong d�n gian cn lưu truyền thnh ngữ “Chi⠪m Nam ma Bắc” l齠 vậy.Vụ la Chim xuꪢn thường được gieo trồng vo ma kh๴ tức l vo cuối thࠡng 10 hoặc đầu thng 11 (Dương Lịch), đầu v giữa vụ thường gặp rᠩt, cuối vụ nng v bắt đầu c㠳 mưa ro v thu hoạch vࠠo cuối thng 5. Nếu gieo trồng vo cuối thᠡng 11 sẽ thu hoạch vo đầu thng 6 năm sau. Do giống lࡺa Chim c khả năng chịu r곩t, t phản ứng hoặc khng c� phản ứng với quang chu kỳ v chim kỳ lઠm đng rất cần cc yếu tố dưỡng chất thi⡪n nhin, trong đ c곳 chất được tạocc giống la sớm vẠ tương đối cổ ở Việt Nam c thời gian trước từ 2000 – 3000 năm khng thấy được ghi lại trong sử s㴡ch, nn khng biết c괳 cn tồn tại ở Việt Nam hay khng? Tuy nhi⴪n, c một t số giống l㭺a cổ dưới ngn năm được ghi chp cੲn tồn tại cho tới by giờ. Ngoi ra theo s⠡ch Di vật ch, “La ở Giao Chỉ mỗi năm trồng hai lần về m�a hạ v ma đ๴ng”. Nhiều sử sch Tu trong thế kỷ II vᠠ III cũng ghi chp như thế.Qua cc tư liệu sưu tầm c顳 được v m tả của cഡc nh khoa học về la Chiສm Thnh như sau :***Giống la Chiສm (Champa rice), được canh tc từ trước thế kỷ thứ 10 trn phần lảnh thổ Chi᪪m Thnh (tức Miền Trung hiện nay), c chu kỳ rất ngắn, từ gieo đến gặt 100-120 ngೠy, khng quang cảm (photo-insensitive) v 䠭t nhiệt cảm (less thermosensitive), lại rất khng hạn (drought tolerant) nn c᪳ thể lm 2-3 vụ la một năm. L຺a Chim từ Champa đ được đưa v꣠o Việt Nam từ thế kỷ 10 nn Đồng bằng sng Hồng c괳 giống la ny từ lꠢu đời v c vụ l೺a Chim canh tc trong vụ Đ꡴ng Xun trn ruộng Chi⪪m. ***Trong sch Vn Đᢠi Loại Ngữ (pht hnh năm 1773) của Lᠪ Qu Đn (1726 – 1784) c�n cho biết vo thời ny, Việt Nam c࠳ 2 loại la, la canh v꺠 la nọa. La Canh l꺠 la ăn thng thường, c괲n la nọa l nếp. Về ruộng th꠬ c 2 loại, ruộng ma thu gọi l㹠 ruộng ma, ruộng ma hạ gọi l鹠 ruộng Chim (hạ điền). Như vậy, la Canh trồng trong ruộng Chi꺪m l giống la sớm, khິng hay t quang cảm. ***Về cc giống l�a ngắn ngy c thời gian sinh trưởng từ 60 đến 70 ngೠy th ng L촪 Qu Đn đ� chp như sau: La Thiền Minh chỉ c麳 63 ngy l c࠳ thể thu hoạch; la Tiển Tử loại hột nhỏ chỉ trồng 60 ngy, phần lớn lꠠ giống của nước Chim Thnh. Ở Thꠡi Bnh c giống l쳺a Tin chỉ trồng trong 60 ngy gọi lꠠ La Đ L꠪ Kiếm; la Xch Hồng Ti꭪n, Bt Nguyệt Tin đều l᪠ cc giống ngắn ngy. Lᠺa Tuyết L Đống, la Lăng (Quảng Trị) cũng l� la 60 ngy. Giống l꠺a c chu kỳ từ gieo đến gặt ngắn kỹ lục, chỉ c 40 ng㳠y, l giống la Cຢu ở Thừa Thin m ngꠠy nay vẫn cn tồn tại ở đầm ph lớn nhất ở Việt Nam. ***Theo Đại Nam Nhất Thống Ch⡭ “la Cu cꢳ thn ngắn, bng nhỏ, gạo rất đỏ, ưa ruộng cao, từ lⴺc cấy đến lc chn chỉ 40 ngꭠy, cơm rắn“, phải chăng đy l tiền th⠢n “la Bareng” của người Chăm m trước năm 1975 vẫn c꠲n được gieo trồng phổ biến.Vương quốc Champa cũng l một trong những nước thuộc vng Đ๴ng Nam cs nền văn minh la nước lu đời. Sở dĩ cư dꢢn Champa thuần dưỡng được giống la ngắn ngy nꠠy, chắc chắn l họ đ phải trࣣi qua những năm hạn hn, bo lụt vᣠ mất ma để lặn lội đến những vng đầm lầy thu lượm những hạt l鹺a hoang dại c sẵn. Từ những lần thu lượm ấy cộng với kinh nghiệm trong việc gieo trồng la v㺠 nhận thấy cc đặc tnh sinh trưởng của l᭺a hoang dại, họ đ cải thiện v thuần h㠳a được loại giống la ngắn ngy để bảo đảm cuộc sống vꠠ sự thiếu hụt về lương thực trong năm. Cc đặc tnh của c᭢y la m cꠡc nh nng học hiện nay cho biết như sau :- Khഴng quang cảm. Giống la cổ truyền chịu ảnh hưởng mạnh của nhật quang kỳ, chỉ pht động ra hoa khi gặp m꡹a c ngy ngắn. V㠬 vậy, giống la cổ truyền như cc giống l꡺a ma, v l頺a hoang chỉ tượng đng vo th⠡ng 10 - 12 Dương lịch (l thng cࡳ ngy ngắn), dầu gieo sớm (thng 4 hay 5 DL) hay muộn (7- 9 DL), vࡠ như vậy chỉ canh tc 1 vụ mỗi năm m thᠴi.-Ngược lại, cc giống cải thiện khng bị ảnh hưởng bởi nhật quang kỳ, lᴺa tượng đng khi tới tuổi trưởng thnh, trung b⠬nh khoảng 30 – 50 ngy sau khi gieo, v vậy chu kỳ từ gieo đến gặt chỉ dଠi từ 90 ngy đến 140 ngy, dầu trồng bất cứ thࠡng no trong năm, v như vậy c࠳ thể canh tc 2 hay 3 vụ la/năm.Chẳng những lẺa Chim Thnh đꠣ được gieo trồng ở Đại Việt từ lu m c⠲n được du nhập sang Trung Quốc c chậm hơn qua cc sử liệu Việt Nam của L㡪 Qu Đn cũng như sử liệu Trung Quốc.***Theo L� Qu Đn, c� nhiều loại la từ Chim Thꪠnh đ được mang vo Trung Quốc như l㠺a Tẻ c lng, l㴺a Tẻ chn sớm (la Ti�n), la Tin tử (lꪺa 60 ngy, la chອn trễ hơn gọi l la 80 ngຠy, la 100 ngy).ꠠ***La Chim Thꪠnh, theo sử Trung Quốc, được nh Tống mang p dụng vࡠo đầu thế kỷ XI, bắt đầu từ tỉnh Phc Kiến, mang đến Triết Giang để cấy trồng sau những vụ mất ma do hạn h깡n v để tăng thm thu hoạch. L઺a Chim Thnh tăng trưởng vꠠ chn rất nhanh nn c� thể trồng được hai vụ la trong năm. Năng suất v thế rất cao. Đến thời nhꬠ Minh th cc tỉnh ph졭a Nam sng Dương Tử từ Triết Giang, Phc Kiến đến Hải Nam đều d亹ng la Chim Thꪠnh.Vua Tống Chn Tng (998-1022) đⴣ mang la Chim vꪠo Trung Quốc, sau ny đ được ࣡p dụng khắp nơi ở Nam Trung quốc, người Trung quốc gọi loại la ny lꠠ “la Tin”, lꪺa do trời ban.***Vo thế kỷ thứ X v XI, c࠳ giống la Đạo cn gọi l겠 la Tin hay lꪺa Chim. L Quꪽ Đn (thế kỷ XVIII) viết: “…cn l䲺a Ci Hạ bạch th mᬣi đến đời Chn Tng (998-1022) nhⴠ Tống mới sai sứ sang Chim thnh lấy 3 vạn hộc l꠺a Đạo đem về phn phối cho cc đạo (c⡡c tỉnh) nn mới c giống l곺a ấy.” La Chim cꪳ nhiều loại giống: La Tin tử hay cꪲn gọi l Hồng lin cળ hạt thc to, lng đỏ, trấu cũng đỏ. Gạo hạt nhỏ, trắng, cấy th㲡ng 4 gặt thng 6 gọi giống la cấy “ 60 ngẠy”. Gạo đỏ chn muộn hơn gọi l l�a cấy “80 ngy”. Lại c giống muộn hơn nữa gọi lೠ la cấy “100 ngy”.Trong khoảng thời gian gần 150 năm (1832-1975) Vương quốc Champa bị x꠳a tn trn bản đồ thế giới, người Chăm vẫn cꪲn lưu giữ một nền nng nghiệp ưu việt so với miền Bắc như ci c䡠y (c Thrư, Boh Pali v㩠 Prok) với 2 tru c thể cⳠy xới với nhiều loại đất (miền Bắc chỉ 1 tru), gieo sạ v k⠩o r để thot nước (miền Bắc gieo mạ rồi cấy)… tiết kiệm được nhiều c⡴ng sức m cư dn Việt miền Trung từ miền Bắc di cư vࢠo Nam lập nghiệp học hỏi lm theo. Ngoi kỹ thuật n࠴ng nghiệp, người Chăm vẫn lưu giữ được cc giống la; gieo trồng ở đồng bằng Phan Rang cho vụ mẹa gồm c Ka Dung (rất được chuộng trong việc lm b㠺n, bnh phở), Ya Prak, Co Trok… v ngắn ngᠠy l Ba Trăng (khng rവ nguồn gốc), Bareng…. Cn cc giống l⡺a người Chăm gieo trồng ở đồng bằng Bnh Thuận như padhai Nư, Kối, Kối Ban, Galen ….Vương quốc Champa nằm trn d쪣i đất hẹp miền Trung ven biển Đng, c kh䳭 hậu v thời tiết khắc nghiệt, đất km m੠u mở v thường xuyn bị hạn hડn vo ma kh๴ từ thng 4 DL đến thng 8 DL do giᡳ Lo từ Ty Nam tạt vࢠo v lũ lụt vo thࠡng 9 đến thng 10 hoặc đầu thng 11DL do cᡡc cơn bo hay p thấp nhiệt đới h㡬nh thnh từ biển Đng ập vഠo. Mặc d khng được thi鴪n nhin ưu đi nhưng người d꣢n Champa vẫn cần c trong lao động, chịu kh chịu thương x鳢y dựng một đất nước giu đẹp, c nền văn minh rực rỡ qua cೡc cng trnh kiến tr䬺c đền thp, c văn hᳳa chữ viết sớm nhất vng Đng Nam 鴁 (bia V Cạnh), đội hải qun h墹ng mạnh trong vng biển Đng Nam 鴁…đồng thời cũng gp phần vo việc n㠢ng cao sản lượng lương thực thế giới với một giống la ngắn ngy gọi lꠠ “La Chim” giải quyết sự thiếu ăn thời kỳ ấy.Từ Việt Nam lꪺa Chim đ lan sang Trung Quốc tạo n꣪n một cuộc cch mạng lớn lao trong lương thực, c thể so s᳡nh đy l cuộc c⠡ch mạng xanh (green revolution) đầu tin trước cuộc cch mạng xanh sau nꡠy ở đất nước Ấn độ, thời b Ghandi vo thế kỷ XX. Cuộc cࠡch mạng sản xuất nng nghiệp đ đưa đến sự tăng trưởng nhanh ch䣳ng về dn số, kinh tế với sự bnh trướng v⠠ xuất hiện của cc trung tm đᢴ thị mới ở Trung Quốc. Đại Việt v Trung Quốc lớn mạnh cũng một phần do sự pht triển nࡴng nghiệp qua la Chim.
0 Rating 235 views 0 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On October 1, 2013
CHẾ LINH Đã có giấy phép công Văn chính thức từ Sở Văn hoá Du lịch Thể thao Tỉnh Ninh Thuận .Sẽ phục vụ Đồng bào trong ngày lễ hội KATE truyền thống của dân tộc chăm .Những bài hát đã được cho phép phục vụ 1- Quê em2- linh hồn tượng Đá3- xót xa4- Thói đời5- Mười năm tình củ6- Thành phố Buồn Nhạc yêu cầu !Cùng ban nhạc "Đồng Xanh " Nhạc sĩ Amunhan . Ca sĩ Chế Viên . Ca sĩ Chế Kha .....CHẾ LINH Chính thức hát trong ngày 3-tháng 10 năm 2013 . Tại sân bóng Hữu Đức , Cùng 350 Chiêm nữ Múa Chào Mừng ngày Lễ Hội Truyền Thống "CHĂMPA KATE " 2013.Mong các bạn nhớ theo dõi lịch trên .Sau đó Chế linh sẽ về lại Sài Gòn và Bay ra HUẾ . liveshow 5/ 10/2013
0 Rating 80 views 4 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On October 1, 2013
CHẾ LINH Đã có giấy phép công Văn chính thức từ Sở Văn hoá Du lịch Thể thao Tỉnh Ninh Thuận .Sẽ phục vụ Đồng bào trong ngày lễ hội KATE truyền thống của dân tộc chăm .Những bài hát đã được cho phép phục vụ 1- Quê em2- linh hồn tượng Đá3- xót xa4- Thói đời5- Mười năm tình củ6- Thành phố Buồn Nhạc yêu cầu !Cùng ban nhạc "Đồng Xanh " Nhạc sĩ Amunhan . Ca sĩ Chế Viên . Ca sĩ Chế Kha .....CHẾ LINH Chính thức hát trong ngày 3-tháng 10 năm 2013 . Tại sân bóng Hữu Đức , Cùng 350 Chiêm nữ Múa Chào Mừng ngày Lễ Hội Truyền Thống "CHĂMPA KATE " 2013.Mong các bạn nhớ theo dõi lịch trên .Sau đó Chế linh sẽ về lại Sài Gòn và Bay ra HUẾ . liveshow 5/ 10/2013
0 Rating 80 views 4 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On October 1, 2013
CHẾ LINH Đã có giấy phép công Văn chính thức từ Sở Văn hoá Du lịch Thể thao Tỉnh Ninh Thuận .Sẽ phục vụ Đồng bào trong ngày lễ hội KATE truyền thống của dân tộc chăm .Những bài hát đã được cho phép phục vụ 1- Quê em2- linh hồn tượng Đá3- xót xa4- Thói đời5- Mười năm tình củ6- Thành phố Buồn Nhạc yêu cầu !Cùng ban nhạc "Đồng Xanh " Nhạc sĩ Amunhan . Ca sĩ Chế Viên . Ca sĩ Chế Kha .....CHẾ LINH Chính thức hát trong ngày 3-tháng 10 năm 2013 . Tại sân bóng Hữu Đức , Cùng 350 Chiêm nữ Múa Chào Mừng ngày Lễ Hội Truyền Thống "CHĂMPA KATE " 2013.Mong các bạn nhớ theo dõi lịch trên .Sau đó Chế linh sẽ về lại Sài Gòn và Bay ra HUẾ . liveshow 5/ 10/2013
0 Rating 80 views 4 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On October 1, 2013
CHẾ LINH Đã có giấy phép công Văn chính thức từ Sở Văn hoá Du lịch Thể thao Tỉnh Ninh Thuận .Sẽ phục vụ Đồng bào trong ngày lễ hội KATE truyền thống của dân tộc chăm .Những bài hát đã được cho phép phục vụ 1- Quê em2- linh hồn tượng Đá3- xót xa4- Thói đời5- Mười năm tình củ6- Thành phố Buồn Nhạc yêu cầu !Cùng ban nhạc "Đồng Xanh " Nhạc sĩ Amunhan . Ca sĩ Chế Viên . Ca sĩ Chế Kha .....CHẾ LINH Chính thức hát trong ngày 3-tháng 10 năm 2013 . Tại sân bóng Hữu Đức , Cùng 350 Chiêm nữ Múa Chào Mừng ngày Lễ Hội Truyền Thống "CHĂMPA KATE " 2013.Mong các bạn nhớ theo dõi lịch trên .Sau đó Chế linh sẽ về lại Sài Gòn và Bay ra HUẾ . liveshow 5/ 10/2013
0 Rating 80 views 4 likes 0 Comments
Read more