Select
Tag Cloud

Anything in here will be replaced on browsers that support the canvas element

  • Facebook
  • Yahoo
  • Google
  • Live
  • Twitter
  • Live
Uncategorized
By: On February 12, 2012
Sch chữ Chăm bị mối mọt khng ai sử dụngᴠ(tapuk akhar bhaw)(B i đăng tr*n Thời Bo Kinh Tế Sᠠi Gn ngy 11-6-2010)Sinh năm 1967 tại l⠠n g Chăm B̀u Trc- Ninh Thuận, Sakaya (Văn M⺳n) tốt nghiệp khoa sử Đại học Đ Lạt năm 1991, Thạc sĩ Nhn văn tại ĐH Malaya, Malaysia năm 2008 vࢠ học ṃt ś chuy䴪n đ̀ v̀ lịch sử, văn hoꪡ, x ḥi ở ĐH Hawaii, Hoa Kỳ do Quỹ Ford Foundation t㴠i trợ. L một người đi nhiều, biết nhiều, quan trọng l sống vࠠ trải nghiệm trong bầu khng kh văn h䭳a của cộng đồng Chăm, nhiều năm qua, nh nghin cứu Sakaya đણ c nhiều cng tr㴬nh khoa họcđăng tải trong nhiều cuốn s!ch, tạp ch trong nước v quốc tế.� Chng ti giới thiệu cuộc trao đổi với Sakaya v괠 một bi viết ring của ઴ng dnh cho Thời Bo Kinh tế Sࡠi Gn lm t⠢m điểm cho chuyn đề ny.PV: Theo th꠴ng tin chng ti thu thập được, 2/3 tượng thờ ở c괡c thp Ninh Thuận, Bnh Thuận lᬠ tượng phục chế?Sakaya: Đng. Ở Ninh Thụn, hiꢪ̣n nay tượng thờ chủ ýu c mặt ở 4 ng곴i đ̀n thp chꡭnh: đ̀n Po Nagar (th́ kỉ 9), thꪡp Ho Lai (th́ kỉ 9), thડp Po Klaong Garai (th́ kỉ 13) v thꠡp Po Rome (th́ kỉ 17). Trong đ th곡p Ho Lai v thࠡp Po Klaong Garai l hai di tch được bảo v୪̣ t́t, chưa xảy ra vụ ḿt cắp n䢠o. Cn đ̀n Po Nagar v⪠ thp Po Rome bị ḿt tượng thờ nhiᢪ̀u nh́t. Đ̀n Po Nagar ở Ninh Thu⪢̣n c 3 tượng chnh: tượng Po Nagar, Bia Adakan v㭠 Po Th nhưng hai tượng Bia Adakan v Po T⠢h đ bị ḿt cắp năm 1997. Th㢡p Po Rome c t́t cả 6 tượng ch㢭nh nhưng ḿt 4 tượng: tượng Siva đặt trước cửa ra vo bị m⠢́t thời Php thục, tượng Bia Than Cih mᴢ́t năm 1993, tượng Bia Than Can ḿt năm 1994 v b⠲ th̀n Nandin (b cⲡi) ḿt năm 2005. Hịn nay, trong th⪡p Po Rome chỉ cn ṃt tượng thờ vua Po Rome bằng đⴡ– mang hnh th̉ Mukha-Linga (Linga c쪳 gắn mặt vua) v ṃt con bല th̀n Nandin (b đực). BⲪn cạnh đ, nhìu đ㪴̀ trang sức Po Rome bằng vng 24k nặng 1,7 kg cũng bị ḿt cắp vࢠo 1982. Ṿy t̉ng sⴴ́ tượng thờ ở hai di tch (đ̀n Po Nagar v� thp Po Rome) c t᳢́t cả 9 tượng thờ chnh nhưng đ m�́t đ́n 6 tượng, chím 2/3 tượng thờ ở di tꪭch trn. Hịn nay, những tượng thờ bị mꪢ́t trn đ được Bảo T꣠ng Ninh Thụn kịp thời phục ch́ lại bằng b⪴̣t xi măng giả đ đặt lại ở cc di tᡭch đ̀n thp Chăm, nơi bị mꡢ́t cắp.Ring ở Bnh Thuꬢ̣n, h̀u h́t c⪡c đ̀n thp Chăm cꡲn lại như thp Po Sah In, thᢡp Po Dam (th́ kỉ 9), Đ̀n Po Nꪭt (th́ kỉ 17), v.v đ̀u thờ tượng hoặc bꪴ̣ Linga- Yoni tḥt, khng phục ch⴪́. Chỉ c trường hợp tượng thờ ở Đ̀n Po Klaong Menai (th㪪́ kỉ 17) bị kẻ gian đ̣t nḥp đ䢢̣p bẻ đ̉ ăn cắp vo năm 2007 nhưng do ch꠪́ đ̣ bảo ṿ nghi䪪m ngặt nn kẻ gian ăn cắp khng th괠nh. Tượng được hn gắn đ̉ lại nguyપn trạng ở di tch, chứ khng phục ch�́.PV: Qua khảo st, rất nhiều tượng thờ trn c᪡c thp bị mất cắp trong qu khứ phần vᡬ chiến tranh, phần chnh l chế độ bảo vệ c�n "th sơ”. C c䳡ch no tốt hơn để bảo vệ những cổ vật cn lại trಪn cc thp Chᡠm?Sakaya: Như đ trnh b㬠y trn, h̀u hꢪ́t những tượng thờ bị ḿt cắp ở Ninh Thụn đ⢪̀u xảy ra vo thời bnh, kh଴ng phải thời chín, cụ th̉ từ 1993 trở lại đꪢy. Chỉ c duy nh́t m㢴̣t tượng Siva ở thp Po Rome bị ḿt cắp vᢠo thời Php thục.ᴠNguyn nhn mꢢ́t cắp th sẽ c h쳠ng ngn l doୠkhc nhau nhưng chung qui v dᠪ̃ dng nḥn thࢢ́y nh́t l sự m⠢́t cảnh gic của cơ quan chức năng v sự tinh vi của kᠪ̉ cắp. Bằng chứng trước khi ḿt cắp tượng Bia Than Cih vo năm 1993, tại th⠡p Po Rome, nơi xa xi hẻo lnh nhưng kh䡴ng c lực lượng bảo ṿ th㪡pchuy*n nghịp.Sau năm 1994, thꠡp Po Rom mới c nh鳢n vin hợp đ̀ng của Bảo t괠ng bảo ṿ tc trực 24/24 nhưng tượng ở trong th꺡p Po Rome, bia Than Can “khng cnh m䡠 bay”. Thng 5/2005, kẻ cắp cn ngang nhiᲪn ḷng hnh, th䠡ch thức cơ quan chức năng, bằng cch đ̣t nhᴢ̣p vo thp Po Rome, đࡢ̣p ph tượng Bia Than Cih m Bảo Tᠠng vừa mới phục ch́.Thít nghĩ, bꪢy giờ cũng chưa mụn, cơ quan chức năng nn ph䪴́i hợp với người Chăm cng bảo quản, cụ th̉ n骪n giao lại đ̀n thp cho ꡴ng Từ (Camanei) của người Chăm trng coi, cn nh䲠 nước chỉ lm chức năng quản l vୠ h̃ trợ. V th䬡p Chăm đa ś l những di t䠭ch m người Chăm hịn đang thờ c઺ng, chứ khng phải l ph䠪́ tch (trừ thp Ho� Lai). Trước giải phng (1975), m̃i th㴡p Chăm đ̀u c m곴̣t ng Từ đ̉ tr䪴ng coi v chăm lo cng lສ̃. ng Từ nԠy cha truỳn con ńi, kh괴ng ai thay được. Họ lm vịc vબ nìm tin tn ngưỡng cho n꭪n ŕt ṭn tuỵ v⢠ c trch nhi㡪̣m với đ̀n thp, với c꡴̣ng đ̀ng. Sau 1975, cụ th̉ từ 1993, trở lại đ䪢y, v nhu c̀u tr좹ng tu thp, ṃt mặt vᴬ ln sng du lịch phೡt trỉn nn mꪴ̃i thp Chăm đ̀u l᪠ địa chỉ của khch du lịch. Do ṿy, nhᢠ nước tín hnh quản l꠭ đ̀n thp, đưa nhꡢn vin nh nước lꠠm cng tc quản l䡭, bảo ṿ, bn vꡩ, v.v. lm cho vai tr của ಴ng Từ trn thp Chăm bị v꡴ hịu ho. Từ đꡳ lm cho lng tin, trಡch nhịm của người Chăm gắn với đ̀n thꪡp bị suy giảm. Đy l m⠴̣t trong những nguyn nhn dꢢ̃n đ́n sự lơ l mꠢ́t cảnh gic của qùn chᢺng Chăm v ḥu quả tượng thờ Chăm hiࢪ̣n nay do nh nước quản l bị mୢ́t cắp nhìu hơn so với trước kia khi cn trong tay nh겢n dn (ng Từ) quản lⴭ v bảo ṿ.PV: Lઠ một nh nghin cứu, anh cho biết ઽ kiến ring trước việc bảo vệ cổ vật kiểu gia đnh, tộc họ truyền đời. Một vꬭ dụ tiu biểu lꠠđịa chỉ nh b Nguyễn Thị Thềm (Bắc Bnh- Bବnh Thuận)- vị cng cha cuối c亹ng của vương triều Chăm. Hiện nay, nhiều người biết đến hai gian kho nh mở, bảo quản cổ vật hong gia Chăm. Nhưng c࠳ một con số thống k, qua thời gian, gần 200 cổ vật được lưu giữ đến nay chỉ cn lại con số 50 cổ vật…Sakaya: Hi겪̣n nay, ngoi ṃt sഴ́ Bảo Tng Vịt Nam, hiપ̣n ṿt Chăm ṽn c⢲n nằm rải rc ở ṃt sᴴ́ ḅ sưu ṭp c䢡 nhn hoặc gia đnh - d⬲ng họ do thừa ḱ m c꠳. Chẳng hạn, Ḅ sưu t̀m c䢴̉ ṿt Champa của Vũ Kim Ḷc; Bⴴ̣ c̉ ṿt Ho䢠ng gia Champa của b Nguỹn Thị Thềm (Bắc Bબnh- Bnh Thụn) v좠 ṃt ph̀n t䢠ng thư Chăm cn lưu lại trong nhìu gia đ⪬nh ở c̣ng đ̀ng Chăm. Ng䴠y nay, nh nước đ cࣳ Lụt Di Sản, mọi người c quy⳪̀n sưu t̀m hịn v⪢̣t, mở bảo tng tư nhn. Đࢢy l đìu kiપ̣n cho những nh sưu t̀m cࢴ̉ ṿt Champa trnh l⬠ng ḅ sưu t̀m của ri䢪ng mnh đ̉ g쪳p thm thng tin chung cho vi괪̣c nghin cứu c̉ v괢̣t Champa. Tuy nhin do lụt Viꢪ̣t Nam chưa nh́t qun, hay thay đ⡴̉i cho nn nhìu nhꪠ sưu t̀m c b⳴̣ c̉ ṿt qu䢽 chưa mạnh dạn đ̉ trnh lꬠng.Ring hịn vꪢ̣t tại nh b Nguyࠪ̃n Thị Th̀m l những hi꠪̣n ṿt thừa ḱ của gia đ⪬nh hong gia Champa cúi cഹng vo th́ kỉ 19 bao g઴̀m nhìu hịn vꪢ̣t qu gi bằng v�ng như ḅ vương mịng, đ䪴̀ trang sức (nh̃n, vng tay), đⲴ̀ thờ cng (chn, bꩡt, mm, quả đựng đ̀ l⴪̃),v.v. Hịn nay b Nguy꠪̃n Thị Thm đ m꣢́t,ch!u gibᠠ típ tục thừa ḱ đꪪ̉ bảo quản, gn giữ tại gia đnh như m쬴̣t bảo ṿt của t̉ ti⴪n. Đy cũng l địa chỉ đ⠡ng tin c̣y cho khch du lịch, tham quan, nghi⡪n cứu v̀ người Chăm. Ṃt giải ph괡p t́t đ̉ g䪬n giữ bảo t̀n hịn v䪢̣t ở gia đnh nh b젠 Nguỹn Thị Th̀m, ngoꪠi thức nu cao tinh th�̀n trch nhịm đ᪪̉ gn giữ bảo ṿt t좴̉ tin của gia đnh thꬬ nh nước cũng c̀n hࢴ̃ trợ, gip đỡ gia đnh bꬠ Nguỹn Thị Thềm v̀ kinh phꪭ v cả nhn viࢪn kĩ thụt đ̉ l⪢̣p h̀ sơ, bảo quản v trưng b䠠y hịn ṿt theo đꢺng tiu chủn của bảo tꢠng,v.v. V ở đy, mặc d좹 hịn ṿt của gia đꢬnh nhưng n l m㠴̣t ph̀n di sản của qúc gia. Cⴳ như ṿy mới trnh được v⡢́n đ̀ chảy mu c꡴̉ ṿt ở gia đnh tư nh⬢n. V tng thi캪́u nn khng ai ng괴̀i trng giữ những hịn v䪢̣t ny (“cm treo heo nhịn đࡳi”) nn họ phải đem ra bn ngoꡠi thị trường đ̉ ĺy tiꢪ̀n trang trải cục śng. Nh䴠 nước c̀n phải tnh đ⭪́n ḱ hoạch, chnh sꭡch cụ th̉ gip đỡ gia đ꺬nh b Nguỹn Thị Thપ̀m bảo quản v giới thịu hiપ̣n ṿt qu hi⭪́m ny t́t hơn đപ́n với mọi người, trong nước v qúc tപ́.PV: Mở rộng hơn, lm sao để bảo tồn cả những tng thư Chăm với tư cࠡch l những di chỉ văn ha để thấu hiểu hơn quೡ khứ, m hiện nay, c khi do luật tục, ch೺ng cn lưu lạc thất thot trong d⡢n gian?Sakaya: V̀ v́n đꢪ̀ tng thư Chăm, ḿy năm nay bࢡo ch, sch vở�c3 thỉnh thoảng đ̀ c̣p. Tꢴi xin ni r hơn, tại sao t㵠ng thư Chăm chưa được cc cơ quan chức năng Vịt Nam quan t᪢m nhưng ngược lại ở nước ngoi như Php lại coi trọng. Hࡠng năm,Vịn Vĩn Đꪴng Php (EFEO) đ̀u đ᪢̀u tư kinh ph, phương tịn m�y mc đ̉ sưu t㪢̀m, bảo quản, dich thụt v giới thi⠪̣u tng thư Chăm Vịt Nam.Vબ ṃt l do đơn giản, ngo䭠i bia k ở đ̀n th�p, tng thư l di sản qu࠭ gi chứa đựng nhìu th᪴ng tin v̀ lịch sử, văn ho, nghꡪ̣ thụt, tn giⴡo, tn ngưỡng,v.v. của người Chăm. Đy l� ngùn tư lịu g䪴́c đng tin c̣y giᢺp họ (những nh khoa học) nghin cứu vપ̀ ǹn văn minh Chăm t́t hơn so với những tư li괪̣u phỏng v́n tại địa phương m m⠴̣t ś nh khoa học Vi䠪̣t Nam hịn nay thường lm đ꠪̉ nghin cứu người Chăm. Ngy ngꠠy, những tng thư ny c࠲n được lưu giữ ở m̃i gia đnh ở l䬠ng Chăm Ninh – Bnh Thụn. T좠ng thư c̉ nh́t cũng v䢠i trăm năm, mụn nh́t cũng hai mươi năm trở lại đ䢢y v thường được vít bằng giઢ́y gi, gíy xi măng, mực đen được ch㢪́ tc từ nhựa cy hoặc mực tᢠu,v.v. V ṿy, đ좪́n by giờ với kh h⭢̣u nng ̉m như ở v㢹ng Phan Rang, ṃt ś t䴠ng thư Chăm bắt đ̀u đang bị huỷ hoại bởi ḿi mọt, nhi⴪̣t đ̣ v thời gian. Hơn nữa, những t䠠ng thư Chăm đ lu đời, m㢴̣t ś chủ nhn của n䢳 tủi gi đ䠣 ra đi nhưng khng c th䳪́ ḥ trẻ típ ńꪴi, thừa ḱ, lưu giữ nn mꪴ̣t ś tng thư bị thả tr䠴i sng theo phong tục đ̉ v䪪̀ với ng b t䠴̉ tin(người Chăm gọi akhar bhaw - sꠡch hoang). Tnh hnh n쬠y đng bo đᡴ̣ng nhưng chưa c ṃt cơ quan chức năng n㴠o ở Vịt Nam vo cu꠴̣c. Đ̉ cứu vớt, ḿy năm gꢢ̀n đy chỉ mới xút hi⢪̣n ṃt vi c䠡 nhn người Chăm v say m⬪ văn ho Chăm m họ tự lᠠm. Ngoi ti đang ഢm th̀m sưu t̀m v⢠ chủn bị xút bản cu⢴́n thư tịch Chăm sau hơn 15 năm nghin cứu th Tiꬪ́n sĩ Thnh Ph̀n (Đại học KHXH&NV T/p Hࢴ̀ Ch Minh) v Nh� thơ Inrasara với sự ti trợ ti ch࠭nh của Quỹ Toyota Foundation – Nḥt Bản cũng⠠đ sưu t̀m v㢠 cng b́ th䴠nh sch v̀ ṃ᪴t ś danh mục v n䠴̣i dung của tng thư của người Chăm ở Ninh - Bnh Thuଢ̣n. Cn cơ quan chức năng nh nước hi⠪̣n nay chỉ duy nh́t Trung tm Nghi⢪n cứu Văn ho Chăm - ṃt cơ quan chuyᴪn nghin cứu v̀ người Chăm thuꪴ̣c Sở Văn ho, Th̉ thao v᪠ Du lịch tỉnh Ninh Thụn đ th⣠nh ḷp từ năm 1993 đ́n nay (2009) g⪢̀n 16 năm, trải qua ba đời gim đ́c với 14 nhᴢn vin, kinh ph hꭠng năm từ 300-500 trịu đ̀ng, cơ sở v괢̣t ch́t v phương ti⠪̣n my mc đ᳢̀y đủ (my ảnh, my chụp tư liᡪ̣u, my quay film, my chiᡪ́u, vi tnh, photocopy,v.v.) nhưng đ́n nay v�̃n chưa thực hịn hoặc đảm trch được c꡴ng tc ny đᠪ̉ cứu vớt tng thư Chăm.V́n đࢪ̀ ny đ đặt ra m࣢́y năm nay nhưng nh nước chưa c giải phೡp no hữu hịu. Thiપ́t nghĩ, mún bảo t̀n t䴠ng thư Chăm, trước tin m̃i c괡 nhn v c⠴̣ng đ̀ng Chăm nn tự c䪳 thức trch nhi�̣m m tự sưu t̀m, tự bảo quản tࢠng thư theo cch truỳn th᪴́ng của ng cha đ̉ tự cứu vớt l䪢́y di sản văn ho của mnh. Kᬪ́ đ́n, nh nước, cơ quan chức năng n꠪n vo cục, trong đള c Trung tm Nghi㢪n cứu Văn ho Chăm phải tự cải t̉ lᴢ́y mnh, nh́t l좠 v́n đ̀ con người (c⪡n ḅ) phải nng cao tr䢬nh đ̣ quản l, tr䭬nh đ̣ chuyn m䪴n, học t́t cả tíng Vi䪪̣t v tíng Chăm mới cળ th̉ đảm trch vꡠ hon thnh được nhịࠪm vụ nghin cứu, sưu t̀m, bảo tꢴ̀n v pht huy di sản văn hoࡡ của người Chăm.PV Nguyễn Vĩnh Nguynthực hiện ꠠ Source:http://vn.360plus.yahoo.com/sakaya67/article?mid=169
0 Rating 151 views 1 like 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 12, 2012
Sch chữ Chăm bị mối mọt khng ai sử dụngᴠ(tapuk akhar bhaw)(B i đăng tr*n Thời Bo Kinh Tế Sᠠi Gn ngy 11-6-2010)Sinh năm 1967 tại l⠠n g Chăm B̀u Trc- Ninh Thuận, Sakaya (Văn M⺳n) tốt nghiệp khoa sử Đại học Đ Lạt năm 1991, Thạc sĩ Nhn văn tại ĐH Malaya, Malaysia năm 2008 vࢠ học ṃt ś chuy䴪n đ̀ v̀ lịch sử, văn hoꪡ, x ḥi ở ĐH Hawaii, Hoa Kỳ do Quỹ Ford Foundation t㴠i trợ. L một người đi nhiều, biết nhiều, quan trọng l sống vࠠ trải nghiệm trong bầu khng kh văn h䭳a của cộng đồng Chăm, nhiều năm qua, nh nghin cứu Sakaya đણ c nhiều cng tr㴬nh khoa họcđăng tải trong nhiều cuốn s!ch, tạp ch trong nước v quốc tế.� Chng ti giới thiệu cuộc trao đổi với Sakaya v괠 một bi viết ring của ઴ng dnh cho Thời Bo Kinh tế Sࡠi Gn lm t⠢m điểm cho chuyn đề ny.PV: Theo th꠴ng tin chng ti thu thập được, 2/3 tượng thờ ở c괡c thp Ninh Thuận, Bnh Thuận lᬠ tượng phục chế?Sakaya: Đng. Ở Ninh Thụn, hiꢪ̣n nay tượng thờ chủ ýu c mặt ở 4 ng곴i đ̀n thp chꡭnh: đ̀n Po Nagar (th́ kỉ 9), thꪡp Ho Lai (th́ kỉ 9), thડp Po Klaong Garai (th́ kỉ 13) v thꠡp Po Rome (th́ kỉ 17). Trong đ th곡p Ho Lai v thࠡp Po Klaong Garai l hai di tch được bảo v୪̣ t́t, chưa xảy ra vụ ḿt cắp n䢠o. Cn đ̀n Po Nagar v⪠ thp Po Rome bị ḿt tượng thờ nhiᢪ̀u nh́t. Đ̀n Po Nagar ở Ninh Thu⪢̣n c 3 tượng chnh: tượng Po Nagar, Bia Adakan v㭠 Po Th nhưng hai tượng Bia Adakan v Po T⠢h đ bị ḿt cắp năm 1997. Th㢡p Po Rome c t́t cả 6 tượng ch㢭nh nhưng ḿt 4 tượng: tượng Siva đặt trước cửa ra vo bị m⠢́t thời Php thục, tượng Bia Than Cih mᴢ́t năm 1993, tượng Bia Than Can ḿt năm 1994 v b⠲ th̀n Nandin (b cⲡi) ḿt năm 2005. Hịn nay, trong th⪡p Po Rome chỉ cn ṃt tượng thờ vua Po Rome bằng đⴡ– mang hnh th̉ Mukha-Linga (Linga c쪳 gắn mặt vua) v ṃt con bല th̀n Nandin (b đực). BⲪn cạnh đ, nhìu đ㪴̀ trang sức Po Rome bằng vng 24k nặng 1,7 kg cũng bị ḿt cắp vࢠo 1982. Ṿy t̉ng sⴴ́ tượng thờ ở hai di tch (đ̀n Po Nagar v� thp Po Rome) c t᳢́t cả 9 tượng thờ chnh nhưng đ m�́t đ́n 6 tượng, chím 2/3 tượng thờ ở di tꪭch trn. Hịn nay, những tượng thờ bị mꪢ́t trn đ được Bảo T꣠ng Ninh Thụn kịp thời phục ch́ lại bằng b⪴̣t xi măng giả đ đặt lại ở cc di tᡭch đ̀n thp Chăm, nơi bị mꡢ́t cắp.Ring ở Bnh Thuꬢ̣n, h̀u h́t c⪡c đ̀n thp Chăm cꡲn lại như thp Po Sah In, thᢡp Po Dam (th́ kỉ 9), Đ̀n Po Nꪭt (th́ kỉ 17), v.v đ̀u thờ tượng hoặc bꪴ̣ Linga- Yoni tḥt, khng phục ch⴪́. Chỉ c trường hợp tượng thờ ở Đ̀n Po Klaong Menai (th㪪́ kỉ 17) bị kẻ gian đ̣t nḥp đ䢢̣p bẻ đ̉ ăn cắp vo năm 2007 nhưng do ch꠪́ đ̣ bảo ṿ nghi䪪m ngặt nn kẻ gian ăn cắp khng th괠nh. Tượng được hn gắn đ̉ lại nguyપn trạng ở di tch, chứ khng phục ch�́.PV: Qua khảo st, rất nhiều tượng thờ trn c᪡c thp bị mất cắp trong qu khứ phần vᡬ chiến tranh, phần chnh l chế độ bảo vệ c�n "th sơ”. C c䳡ch no tốt hơn để bảo vệ những cổ vật cn lại trಪn cc thp Chᡠm?Sakaya: Như đ trnh b㬠y trn, h̀u hꢪ́t những tượng thờ bị ḿt cắp ở Ninh Thụn đ⢪̀u xảy ra vo thời bnh, kh଴ng phải thời chín, cụ th̉ từ 1993 trở lại đꪢy. Chỉ c duy nh́t m㢴̣t tượng Siva ở thp Po Rome bị ḿt cắp vᢠo thời Php thục.ᴠNguyn nhn mꢢ́t cắp th sẽ c h쳠ng ngn l doୠkhc nhau nhưng chung qui v dᠪ̃ dng nḥn thࢢ́y nh́t l sự m⠢́t cảnh gic của cơ quan chức năng v sự tinh vi của kᠪ̉ cắp. Bằng chứng trước khi ḿt cắp tượng Bia Than Cih vo năm 1993, tại th⠡p Po Rome, nơi xa xi hẻo lnh nhưng kh䡴ng c lực lượng bảo ṿ th㪡pchuy*n nghịp.Sau năm 1994, thꠡp Po Rom mới c nh鳢n vin hợp đ̀ng của Bảo t괠ng bảo ṿ tc trực 24/24 nhưng tượng ở trong th꺡p Po Rome, bia Than Can “khng cnh m䡠 bay”. Thng 5/2005, kẻ cắp cn ngang nhiᲪn ḷng hnh, th䠡ch thức cơ quan chức năng, bằng cch đ̣t nhᴢ̣p vo thp Po Rome, đࡢ̣p ph tượng Bia Than Cih m Bảo Tᠠng vừa mới phục ch́.Thít nghĩ, bꪢy giờ cũng chưa mụn, cơ quan chức năng nn ph䪴́i hợp với người Chăm cng bảo quản, cụ th̉ n骪n giao lại đ̀n thp cho ꡴ng Từ (Camanei) của người Chăm trng coi, cn nh䲠 nước chỉ lm chức năng quản l vୠ h̃ trợ. V th䬡p Chăm đa ś l những di t䠭ch m người Chăm hịn đang thờ c઺ng, chứ khng phải l ph䠪́ tch (trừ thp Ho� Lai). Trước giải phng (1975), m̃i th㴡p Chăm đ̀u c m곴̣t ng Từ đ̉ tr䪴ng coi v chăm lo cng lສ̃. ng Từ nԠy cha truỳn con ńi, kh괴ng ai thay được. Họ lm vịc vબ nìm tin tn ngưỡng cho n꭪n ŕt ṭn tuỵ v⢠ c trch nhi㡪̣m với đ̀n thp, với c꡴̣ng đ̀ng. Sau 1975, cụ th̉ từ 1993, trở lại đ䪢y, v nhu c̀u tr좹ng tu thp, ṃt mặt vᴬ ln sng du lịch phೡt trỉn nn mꪴ̃i thp Chăm đ̀u l᪠ địa chỉ của khch du lịch. Do ṿy, nhᢠ nước tín hnh quản l꠭ đ̀n thp, đưa nhꡢn vin nh nước lꠠm cng tc quản l䡭, bảo ṿ, bn vꡩ, v.v. lm cho vai tr của ಴ng Từ trn thp Chăm bị v꡴ hịu ho. Từ đꡳ lm cho lng tin, trಡch nhịm của người Chăm gắn với đ̀n thꪡp bị suy giảm. Đy l m⠴̣t trong những nguyn nhn dꢢ̃n đ́n sự lơ l mꠢ́t cảnh gic của qùn chᢺng Chăm v ḥu quả tượng thờ Chăm hiࢪ̣n nay do nh nước quản l bị mୢ́t cắp nhìu hơn so với trước kia khi cn trong tay nh겢n dn (ng Từ) quản lⴭ v bảo ṿ.PV: Lઠ một nh nghin cứu, anh cho biết ઽ kiến ring trước việc bảo vệ cổ vật kiểu gia đnh, tộc họ truyền đời. Một vꬭ dụ tiu biểu lꠠđịa chỉ nh b Nguyễn Thị Thềm (Bắc Bnh- Bବnh Thuận)- vị cng cha cuối c亹ng của vương triều Chăm. Hiện nay, nhiều người biết đến hai gian kho nh mở, bảo quản cổ vật hong gia Chăm. Nhưng c࠳ một con số thống k, qua thời gian, gần 200 cổ vật được lưu giữ đến nay chỉ cn lại con số 50 cổ vật…Sakaya: Hi겪̣n nay, ngoi ṃt sഴ́ Bảo Tng Vịt Nam, hiપ̣n ṿt Chăm ṽn c⢲n nằm rải rc ở ṃt sᴴ́ ḅ sưu ṭp c䢡 nhn hoặc gia đnh - d⬲ng họ do thừa ḱ m c꠳. Chẳng hạn, Ḅ sưu t̀m c䢴̉ ṿt Champa của Vũ Kim Ḷc; Bⴴ̣ c̉ ṿt Ho䢠ng gia Champa của b Nguỹn Thị Thềm (Bắc Bબnh- Bnh Thụn) v좠 ṃt ph̀n t䢠ng thư Chăm cn lưu lại trong nhìu gia đ⪬nh ở c̣ng đ̀ng Chăm. Ng䴠y nay, nh nước đ cࣳ Lụt Di Sản, mọi người c quy⳪̀n sưu t̀m hịn v⪢̣t, mở bảo tng tư nhn. Đࢢy l đìu kiપ̣n cho những nh sưu t̀m cࢴ̉ ṿt Champa trnh l⬠ng ḅ sưu t̀m của ri䢪ng mnh đ̉ g쪳p thm thng tin chung cho vi괪̣c nghin cứu c̉ v괢̣t Champa. Tuy nhin do lụt Viꢪ̣t Nam chưa nh́t qun, hay thay đ⡴̉i cho nn nhìu nhꪠ sưu t̀m c b⳴̣ c̉ ṿt qu䢽 chưa mạnh dạn đ̉ trnh lꬠng.Ring hịn vꪢ̣t tại nh b Nguyࠪ̃n Thị Th̀m l những hi꠪̣n ṿt thừa ḱ của gia đ⪬nh hong gia Champa cúi cഹng vo th́ kỉ 19 bao g઴̀m nhìu hịn vꪢ̣t qu gi bằng v�ng như ḅ vương mịng, đ䪴̀ trang sức (nh̃n, vng tay), đⲴ̀ thờ cng (chn, bꩡt, mm, quả đựng đ̀ l⴪̃),v.v. Hịn nay b Nguy꠪̃n Thị Thm đ m꣢́t,ch!u gibᠠ típ tục thừa ḱ đꪪ̉ bảo quản, gn giữ tại gia đnh như m쬴̣t bảo ṿt của t̉ ti⴪n. Đy cũng l địa chỉ đ⠡ng tin c̣y cho khch du lịch, tham quan, nghi⡪n cứu v̀ người Chăm. Ṃt giải ph괡p t́t đ̉ g䪬n giữ bảo t̀n hịn v䪢̣t ở gia đnh nh b젠 Nguỹn Thị Th̀m, ngoꪠi thức nu cao tinh th�̀n trch nhịm đ᪪̉ gn giữ bảo ṿt t좴̉ tin của gia đnh thꬬ nh nước cũng c̀n hࢴ̃ trợ, gip đỡ gia đnh bꬠ Nguỹn Thị Thềm v̀ kinh phꪭ v cả nhn viࢪn kĩ thụt đ̉ l⪢̣p h̀ sơ, bảo quản v trưng b䠠y hịn ṿt theo đꢺng tiu chủn của bảo tꢠng,v.v. V ở đy, mặc d좹 hịn ṿt của gia đꢬnh nhưng n l m㠴̣t ph̀n di sản của qúc gia. Cⴳ như ṿy mới trnh được v⡢́n đ̀ chảy mu c꡴̉ ṿt ở gia đnh tư nh⬢n. V tng thi캪́u nn khng ai ng괴̀i trng giữ những hịn v䪢̣t ny (“cm treo heo nhịn đࡳi”) nn họ phải đem ra bn ngoꡠi thị trường đ̉ ĺy tiꢪ̀n trang trải cục śng. Nh䴠 nước c̀n phải tnh đ⭪́n ḱ hoạch, chnh sꭡch cụ th̉ gip đỡ gia đ꺬nh b Nguỹn Thị Thપ̀m bảo quản v giới thịu hiપ̣n ṿt qu hi⭪́m ny t́t hơn đപ́n với mọi người, trong nước v qúc tപ́.PV: Mở rộng hơn, lm sao để bảo tồn cả những tng thư Chăm với tư cࠡch l những di chỉ văn ha để thấu hiểu hơn quೡ khứ, m hiện nay, c khi do luật tục, ch೺ng cn lưu lạc thất thot trong d⡢n gian?Sakaya: V̀ v́n đꢪ̀ tng thư Chăm, ḿy năm nay bࢡo ch, sch vở�c3 thỉnh thoảng đ̀ c̣p. Tꢴi xin ni r hơn, tại sao t㵠ng thư Chăm chưa được cc cơ quan chức năng Vịt Nam quan t᪢m nhưng ngược lại ở nước ngoi như Php lại coi trọng. Hࡠng năm,Vịn Vĩn Đꪴng Php (EFEO) đ̀u đ᪢̀u tư kinh ph, phương tịn m�y mc đ̉ sưu t㪢̀m, bảo quản, dich thụt v giới thi⠪̣u tng thư Chăm Vịt Nam.Vબ ṃt l do đơn giản, ngo䭠i bia k ở đ̀n th�p, tng thư l di sản qu࠭ gi chứa đựng nhìu th᪴ng tin v̀ lịch sử, văn ho, nghꡪ̣ thụt, tn giⴡo, tn ngưỡng,v.v. của người Chăm. Đy l� ngùn tư lịu g䪴́c đng tin c̣y giᢺp họ (những nh khoa học) nghin cứu vપ̀ ǹn văn minh Chăm t́t hơn so với những tư li괪̣u phỏng v́n tại địa phương m m⠴̣t ś nh khoa học Vi䠪̣t Nam hịn nay thường lm đ꠪̉ nghin cứu người Chăm. Ngy ngꠠy, những tng thư ny c࠲n được lưu giữ ở m̃i gia đnh ở l䬠ng Chăm Ninh – Bnh Thụn. T좠ng thư c̉ nh́t cũng v䢠i trăm năm, mụn nh́t cũng hai mươi năm trở lại đ䢢y v thường được vít bằng giઢ́y gi, gíy xi măng, mực đen được ch㢪́ tc từ nhựa cy hoặc mực tᢠu,v.v. V ṿy, đ좪́n by giờ với kh h⭢̣u nng ̉m như ở v㢹ng Phan Rang, ṃt ś t䴠ng thư Chăm bắt đ̀u đang bị huỷ hoại bởi ḿi mọt, nhi⴪̣t đ̣ v thời gian. Hơn nữa, những t䠠ng thư Chăm đ lu đời, m㢴̣t ś chủ nhn của n䢳 tủi gi đ䠣 ra đi nhưng khng c th䳪́ ḥ trẻ típ ńꪴi, thừa ḱ, lưu giữ nn mꪴ̣t ś tng thư bị thả tr䠴i sng theo phong tục đ̉ v䪪̀ với ng b t䠴̉ tin(người Chăm gọi akhar bhaw - sꠡch hoang). Tnh hnh n쬠y đng bo đᡴ̣ng nhưng chưa c ṃt cơ quan chức năng n㴠o ở Vịt Nam vo cu꠴̣c. Đ̉ cứu vớt, ḿy năm gꢢ̀n đy chỉ mới xút hi⢪̣n ṃt vi c䠡 nhn người Chăm v say m⬪ văn ho Chăm m họ tự lᠠm. Ngoi ti đang ഢm th̀m sưu t̀m v⢠ chủn bị xút bản cu⢴́n thư tịch Chăm sau hơn 15 năm nghin cứu th Tiꬪ́n sĩ Thnh Ph̀n (Đại học KHXH&NV T/p Hࢴ̀ Ch Minh) v Nh� thơ Inrasara với sự ti trợ ti ch࠭nh của Quỹ Toyota Foundation – Nḥt Bản cũng⠠đ sưu t̀m v㢠 cng b́ th䴠nh sch v̀ ṃ᪴t ś danh mục v n䠴̣i dung của tng thư của người Chăm ở Ninh - Bnh Thuଢ̣n. Cn cơ quan chức năng nh nước hi⠪̣n nay chỉ duy nh́t Trung tm Nghi⢪n cứu Văn ho Chăm - ṃt cơ quan chuyᴪn nghin cứu v̀ người Chăm thuꪴ̣c Sở Văn ho, Th̉ thao v᪠ Du lịch tỉnh Ninh Thụn đ th⣠nh ḷp từ năm 1993 đ́n nay (2009) g⪢̀n 16 năm, trải qua ba đời gim đ́c với 14 nhᴢn vin, kinh ph hꭠng năm từ 300-500 trịu đ̀ng, cơ sở v괢̣t ch́t v phương ti⠪̣n my mc đ᳢̀y đủ (my ảnh, my chụp tư liᡪ̣u, my quay film, my chiᡪ́u, vi tnh, photocopy,v.v.) nhưng đ́n nay v�̃n chưa thực hịn hoặc đảm trch được c꡴ng tc ny đᠪ̉ cứu vớt tng thư Chăm.V́n đࢪ̀ ny đ đặt ra m࣢́y năm nay nhưng nh nước chưa c giải phೡp no hữu hịu. Thiપ́t nghĩ, mún bảo t̀n t䴠ng thư Chăm, trước tin m̃i c괡 nhn v c⠴̣ng đ̀ng Chăm nn tự c䪳 thức trch nhi�̣m m tự sưu t̀m, tự bảo quản tࢠng thư theo cch truỳn th᪴́ng của ng cha đ̉ tự cứu vớt l䪢́y di sản văn ho của mnh. Kᬪ́ đ́n, nh nước, cơ quan chức năng n꠪n vo cục, trong đള c Trung tm Nghi㢪n cứu Văn ho Chăm phải tự cải t̉ lᴢ́y mnh, nh́t l좠 v́n đ̀ con người (c⪡n ḅ) phải nng cao tr䢬nh đ̣ quản l, tr䭬nh đ̣ chuyn m䪴n, học t́t cả tíng Vi䪪̣t v tíng Chăm mới cળ th̉ đảm trch vꡠ hon thnh được nhịࠪm vụ nghin cứu, sưu t̀m, bảo tꢴ̀n v pht huy di sản văn hoࡡ của người Chăm.PV Nguyễn Vĩnh Nguynthực hiện ꠠ Source:http://vn.360plus.yahoo.com/sakaya67/article?mid=169
0 Rating 151 views 1 like 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 12, 2012
Sch chữ Chăm bị mối mọt khng ai sử dụngᴠ(tapuk akhar bhaw)(B i đăng tr*n Thời Bo Kinh Tế Sᠠi Gn ngy 11-6-2010)Sinh năm 1967 tại l⠠n g Chăm B̀u Trc- Ninh Thuận, Sakaya (Văn M⺳n) tốt nghiệp khoa sử Đại học Đ Lạt năm 1991, Thạc sĩ Nhn văn tại ĐH Malaya, Malaysia năm 2008 vࢠ học ṃt ś chuy䴪n đ̀ v̀ lịch sử, văn hoꪡ, x ḥi ở ĐH Hawaii, Hoa Kỳ do Quỹ Ford Foundation t㴠i trợ. L một người đi nhiều, biết nhiều, quan trọng l sống vࠠ trải nghiệm trong bầu khng kh văn h䭳a của cộng đồng Chăm, nhiều năm qua, nh nghin cứu Sakaya đણ c nhiều cng tr㴬nh khoa họcđăng tải trong nhiều cuốn s!ch, tạp ch trong nước v quốc tế.� Chng ti giới thiệu cuộc trao đổi với Sakaya v괠 một bi viết ring của ઴ng dnh cho Thời Bo Kinh tế Sࡠi Gn lm t⠢m điểm cho chuyn đề ny.PV: Theo th꠴ng tin chng ti thu thập được, 2/3 tượng thờ ở c괡c thp Ninh Thuận, Bnh Thuận lᬠ tượng phục chế?Sakaya: Đng. Ở Ninh Thụn, hiꢪ̣n nay tượng thờ chủ ýu c mặt ở 4 ng곴i đ̀n thp chꡭnh: đ̀n Po Nagar (th́ kỉ 9), thꪡp Ho Lai (th́ kỉ 9), thડp Po Klaong Garai (th́ kỉ 13) v thꠡp Po Rome (th́ kỉ 17). Trong đ th곡p Ho Lai v thࠡp Po Klaong Garai l hai di tch được bảo v୪̣ t́t, chưa xảy ra vụ ḿt cắp n䢠o. Cn đ̀n Po Nagar v⪠ thp Po Rome bị ḿt tượng thờ nhiᢪ̀u nh́t. Đ̀n Po Nagar ở Ninh Thu⪢̣n c 3 tượng chnh: tượng Po Nagar, Bia Adakan v㭠 Po Th nhưng hai tượng Bia Adakan v Po T⠢h đ bị ḿt cắp năm 1997. Th㢡p Po Rome c t́t cả 6 tượng ch㢭nh nhưng ḿt 4 tượng: tượng Siva đặt trước cửa ra vo bị m⠢́t thời Php thục, tượng Bia Than Cih mᴢ́t năm 1993, tượng Bia Than Can ḿt năm 1994 v b⠲ th̀n Nandin (b cⲡi) ḿt năm 2005. Hịn nay, trong th⪡p Po Rome chỉ cn ṃt tượng thờ vua Po Rome bằng đⴡ– mang hnh th̉ Mukha-Linga (Linga c쪳 gắn mặt vua) v ṃt con bല th̀n Nandin (b đực). BⲪn cạnh đ, nhìu đ㪴̀ trang sức Po Rome bằng vng 24k nặng 1,7 kg cũng bị ḿt cắp vࢠo 1982. Ṿy t̉ng sⴴ́ tượng thờ ở hai di tch (đ̀n Po Nagar v� thp Po Rome) c t᳢́t cả 9 tượng thờ chnh nhưng đ m�́t đ́n 6 tượng, chím 2/3 tượng thờ ở di tꪭch trn. Hịn nay, những tượng thờ bị mꪢ́t trn đ được Bảo T꣠ng Ninh Thụn kịp thời phục ch́ lại bằng b⪴̣t xi măng giả đ đặt lại ở cc di tᡭch đ̀n thp Chăm, nơi bị mꡢ́t cắp.Ring ở Bnh Thuꬢ̣n, h̀u h́t c⪡c đ̀n thp Chăm cꡲn lại như thp Po Sah In, thᢡp Po Dam (th́ kỉ 9), Đ̀n Po Nꪭt (th́ kỉ 17), v.v đ̀u thờ tượng hoặc bꪴ̣ Linga- Yoni tḥt, khng phục ch⴪́. Chỉ c trường hợp tượng thờ ở Đ̀n Po Klaong Menai (th㪪́ kỉ 17) bị kẻ gian đ̣t nḥp đ䢢̣p bẻ đ̉ ăn cắp vo năm 2007 nhưng do ch꠪́ đ̣ bảo ṿ nghi䪪m ngặt nn kẻ gian ăn cắp khng th괠nh. Tượng được hn gắn đ̉ lại nguyપn trạng ở di tch, chứ khng phục ch�́.PV: Qua khảo st, rất nhiều tượng thờ trn c᪡c thp bị mất cắp trong qu khứ phần vᡬ chiến tranh, phần chnh l chế độ bảo vệ c�n "th sơ”. C c䳡ch no tốt hơn để bảo vệ những cổ vật cn lại trಪn cc thp Chᡠm?Sakaya: Như đ trnh b㬠y trn, h̀u hꢪ́t những tượng thờ bị ḿt cắp ở Ninh Thụn đ⢪̀u xảy ra vo thời bnh, kh଴ng phải thời chín, cụ th̉ từ 1993 trở lại đꪢy. Chỉ c duy nh́t m㢴̣t tượng Siva ở thp Po Rome bị ḿt cắp vᢠo thời Php thục.ᴠNguyn nhn mꢢ́t cắp th sẽ c h쳠ng ngn l doୠkhc nhau nhưng chung qui v dᠪ̃ dng nḥn thࢢ́y nh́t l sự m⠢́t cảnh gic của cơ quan chức năng v sự tinh vi của kᠪ̉ cắp. Bằng chứng trước khi ḿt cắp tượng Bia Than Cih vo năm 1993, tại th⠡p Po Rome, nơi xa xi hẻo lnh nhưng kh䡴ng c lực lượng bảo ṿ th㪡pchuy*n nghịp.Sau năm 1994, thꠡp Po Rom mới c nh鳢n vin hợp đ̀ng của Bảo t괠ng bảo ṿ tc trực 24/24 nhưng tượng ở trong th꺡p Po Rome, bia Than Can “khng cnh m䡠 bay”. Thng 5/2005, kẻ cắp cn ngang nhiᲪn ḷng hnh, th䠡ch thức cơ quan chức năng, bằng cch đ̣t nhᴢ̣p vo thp Po Rome, đࡢ̣p ph tượng Bia Than Cih m Bảo Tᠠng vừa mới phục ch́.Thít nghĩ, bꪢy giờ cũng chưa mụn, cơ quan chức năng nn ph䪴́i hợp với người Chăm cng bảo quản, cụ th̉ n骪n giao lại đ̀n thp cho ꡴ng Từ (Camanei) của người Chăm trng coi, cn nh䲠 nước chỉ lm chức năng quản l vୠ h̃ trợ. V th䬡p Chăm đa ś l những di t䠭ch m người Chăm hịn đang thờ c઺ng, chứ khng phải l ph䠪́ tch (trừ thp Ho� Lai). Trước giải phng (1975), m̃i th㴡p Chăm đ̀u c m곴̣t ng Từ đ̉ tr䪴ng coi v chăm lo cng lສ̃. ng Từ nԠy cha truỳn con ńi, kh괴ng ai thay được. Họ lm vịc vબ nìm tin tn ngưỡng cho n꭪n ŕt ṭn tuỵ v⢠ c trch nhi㡪̣m với đ̀n thp, với c꡴̣ng đ̀ng. Sau 1975, cụ th̉ từ 1993, trở lại đ䪢y, v nhu c̀u tr좹ng tu thp, ṃt mặt vᴬ ln sng du lịch phೡt trỉn nn mꪴ̃i thp Chăm đ̀u l᪠ địa chỉ của khch du lịch. Do ṿy, nhᢠ nước tín hnh quản l꠭ đ̀n thp, đưa nhꡢn vin nh nước lꠠm cng tc quản l䡭, bảo ṿ, bn vꡩ, v.v. lm cho vai tr của ಴ng Từ trn thp Chăm bị v꡴ hịu ho. Từ đꡳ lm cho lng tin, trಡch nhịm của người Chăm gắn với đ̀n thꪡp bị suy giảm. Đy l m⠴̣t trong những nguyn nhn dꢢ̃n đ́n sự lơ l mꠢ́t cảnh gic của qùn chᢺng Chăm v ḥu quả tượng thờ Chăm hiࢪ̣n nay do nh nước quản l bị mୢ́t cắp nhìu hơn so với trước kia khi cn trong tay nh겢n dn (ng Từ) quản lⴭ v bảo ṿ.PV: Lઠ một nh nghin cứu, anh cho biết ઽ kiến ring trước việc bảo vệ cổ vật kiểu gia đnh, tộc họ truyền đời. Một vꬭ dụ tiu biểu lꠠđịa chỉ nh b Nguyễn Thị Thềm (Bắc Bnh- Bବnh Thuận)- vị cng cha cuối c亹ng của vương triều Chăm. Hiện nay, nhiều người biết đến hai gian kho nh mở, bảo quản cổ vật hong gia Chăm. Nhưng c࠳ một con số thống k, qua thời gian, gần 200 cổ vật được lưu giữ đến nay chỉ cn lại con số 50 cổ vật…Sakaya: Hi겪̣n nay, ngoi ṃt sഴ́ Bảo Tng Vịt Nam, hiપ̣n ṿt Chăm ṽn c⢲n nằm rải rc ở ṃt sᴴ́ ḅ sưu ṭp c䢡 nhn hoặc gia đnh - d⬲ng họ do thừa ḱ m c꠳. Chẳng hạn, Ḅ sưu t̀m c䢴̉ ṿt Champa của Vũ Kim Ḷc; Bⴴ̣ c̉ ṿt Ho䢠ng gia Champa của b Nguỹn Thị Thềm (Bắc Bબnh- Bnh Thụn) v좠 ṃt ph̀n t䢠ng thư Chăm cn lưu lại trong nhìu gia đ⪬nh ở c̣ng đ̀ng Chăm. Ng䴠y nay, nh nước đ cࣳ Lụt Di Sản, mọi người c quy⳪̀n sưu t̀m hịn v⪢̣t, mở bảo tng tư nhn. Đࢢy l đìu kiપ̣n cho những nh sưu t̀m cࢴ̉ ṿt Champa trnh l⬠ng ḅ sưu t̀m của ri䢪ng mnh đ̉ g쪳p thm thng tin chung cho vi괪̣c nghin cứu c̉ v괢̣t Champa. Tuy nhin do lụt Viꢪ̣t Nam chưa nh́t qun, hay thay đ⡴̉i cho nn nhìu nhꪠ sưu t̀m c b⳴̣ c̉ ṿt qu䢽 chưa mạnh dạn đ̉ trnh lꬠng.Ring hịn vꪢ̣t tại nh b Nguyࠪ̃n Thị Th̀m l những hi꠪̣n ṿt thừa ḱ của gia đ⪬nh hong gia Champa cúi cഹng vo th́ kỉ 19 bao g઴̀m nhìu hịn vꪢ̣t qu gi bằng v�ng như ḅ vương mịng, đ䪴̀ trang sức (nh̃n, vng tay), đⲴ̀ thờ cng (chn, bꩡt, mm, quả đựng đ̀ l⴪̃),v.v. Hịn nay b Nguy꠪̃n Thị Thm đ m꣢́t,ch!u gibᠠ típ tục thừa ḱ đꪪ̉ bảo quản, gn giữ tại gia đnh như m쬴̣t bảo ṿt của t̉ ti⴪n. Đy cũng l địa chỉ đ⠡ng tin c̣y cho khch du lịch, tham quan, nghi⡪n cứu v̀ người Chăm. Ṃt giải ph괡p t́t đ̉ g䪬n giữ bảo t̀n hịn v䪢̣t ở gia đnh nh b젠 Nguỹn Thị Th̀m, ngoꪠi thức nu cao tinh th�̀n trch nhịm đ᪪̉ gn giữ bảo ṿt t좴̉ tin của gia đnh thꬬ nh nước cũng c̀n hࢴ̃ trợ, gip đỡ gia đnh bꬠ Nguỹn Thị Thềm v̀ kinh phꪭ v cả nhn viࢪn kĩ thụt đ̉ l⪢̣p h̀ sơ, bảo quản v trưng b䠠y hịn ṿt theo đꢺng tiu chủn của bảo tꢠng,v.v. V ở đy, mặc d좹 hịn ṿt của gia đꢬnh nhưng n l m㠴̣t ph̀n di sản của qúc gia. Cⴳ như ṿy mới trnh được v⡢́n đ̀ chảy mu c꡴̉ ṿt ở gia đnh tư nh⬢n. V tng thi캪́u nn khng ai ng괴̀i trng giữ những hịn v䪢̣t ny (“cm treo heo nhịn đࡳi”) nn họ phải đem ra bn ngoꡠi thị trường đ̉ ĺy tiꢪ̀n trang trải cục śng. Nh䴠 nước c̀n phải tnh đ⭪́n ḱ hoạch, chnh sꭡch cụ th̉ gip đỡ gia đ꺬nh b Nguỹn Thị Thપ̀m bảo quản v giới thịu hiપ̣n ṿt qu hi⭪́m ny t́t hơn đപ́n với mọi người, trong nước v qúc tപ́.PV: Mở rộng hơn, lm sao để bảo tồn cả những tng thư Chăm với tư cࠡch l những di chỉ văn ha để thấu hiểu hơn quೡ khứ, m hiện nay, c khi do luật tục, ch೺ng cn lưu lạc thất thot trong d⡢n gian?Sakaya: V̀ v́n đꢪ̀ tng thư Chăm, ḿy năm nay bࢡo ch, sch vở�c3 thỉnh thoảng đ̀ c̣p. Tꢴi xin ni r hơn, tại sao t㵠ng thư Chăm chưa được cc cơ quan chức năng Vịt Nam quan t᪢m nhưng ngược lại ở nước ngoi như Php lại coi trọng. Hࡠng năm,Vịn Vĩn Đꪴng Php (EFEO) đ̀u đ᪢̀u tư kinh ph, phương tịn m�y mc đ̉ sưu t㪢̀m, bảo quản, dich thụt v giới thi⠪̣u tng thư Chăm Vịt Nam.Vબ ṃt l do đơn giản, ngo䭠i bia k ở đ̀n th�p, tng thư l di sản qu࠭ gi chứa đựng nhìu th᪴ng tin v̀ lịch sử, văn ho, nghꡪ̣ thụt, tn giⴡo, tn ngưỡng,v.v. của người Chăm. Đy l� ngùn tư lịu g䪴́c đng tin c̣y giᢺp họ (những nh khoa học) nghin cứu vપ̀ ǹn văn minh Chăm t́t hơn so với những tư li괪̣u phỏng v́n tại địa phương m m⠴̣t ś nh khoa học Vi䠪̣t Nam hịn nay thường lm đ꠪̉ nghin cứu người Chăm. Ngy ngꠠy, những tng thư ny c࠲n được lưu giữ ở m̃i gia đnh ở l䬠ng Chăm Ninh – Bnh Thụn. T좠ng thư c̉ nh́t cũng v䢠i trăm năm, mụn nh́t cũng hai mươi năm trở lại đ䢢y v thường được vít bằng giઢ́y gi, gíy xi măng, mực đen được ch㢪́ tc từ nhựa cy hoặc mực tᢠu,v.v. V ṿy, đ좪́n by giờ với kh h⭢̣u nng ̉m như ở v㢹ng Phan Rang, ṃt ś t䴠ng thư Chăm bắt đ̀u đang bị huỷ hoại bởi ḿi mọt, nhi⴪̣t đ̣ v thời gian. Hơn nữa, những t䠠ng thư Chăm đ lu đời, m㢴̣t ś chủ nhn của n䢳 tủi gi đ䠣 ra đi nhưng khng c th䳪́ ḥ trẻ típ ńꪴi, thừa ḱ, lưu giữ nn mꪴ̣t ś tng thư bị thả tr䠴i sng theo phong tục đ̉ v䪪̀ với ng b t䠴̉ tin(người Chăm gọi akhar bhaw - sꠡch hoang). Tnh hnh n쬠y đng bo đᡴ̣ng nhưng chưa c ṃt cơ quan chức năng n㴠o ở Vịt Nam vo cu꠴̣c. Đ̉ cứu vớt, ḿy năm gꢢ̀n đy chỉ mới xút hi⢪̣n ṃt vi c䠡 nhn người Chăm v say m⬪ văn ho Chăm m họ tự lᠠm. Ngoi ti đang ഢm th̀m sưu t̀m v⢠ chủn bị xút bản cu⢴́n thư tịch Chăm sau hơn 15 năm nghin cứu th Tiꬪ́n sĩ Thnh Ph̀n (Đại học KHXH&NV T/p Hࢴ̀ Ch Minh) v Nh� thơ Inrasara với sự ti trợ ti ch࠭nh của Quỹ Toyota Foundation – Nḥt Bản cũng⠠đ sưu t̀m v㢠 cng b́ th䴠nh sch v̀ ṃ᪴t ś danh mục v n䠴̣i dung của tng thư của người Chăm ở Ninh - Bnh Thuଢ̣n. Cn cơ quan chức năng nh nước hi⠪̣n nay chỉ duy nh́t Trung tm Nghi⢪n cứu Văn ho Chăm - ṃt cơ quan chuyᴪn nghin cứu v̀ người Chăm thuꪴ̣c Sở Văn ho, Th̉ thao v᪠ Du lịch tỉnh Ninh Thụn đ th⣠nh ḷp từ năm 1993 đ́n nay (2009) g⪢̀n 16 năm, trải qua ba đời gim đ́c với 14 nhᴢn vin, kinh ph hꭠng năm từ 300-500 trịu đ̀ng, cơ sở v괢̣t ch́t v phương ti⠪̣n my mc đ᳢̀y đủ (my ảnh, my chụp tư liᡪ̣u, my quay film, my chiᡪ́u, vi tnh, photocopy,v.v.) nhưng đ́n nay v�̃n chưa thực hịn hoặc đảm trch được c꡴ng tc ny đᠪ̉ cứu vớt tng thư Chăm.V́n đࢪ̀ ny đ đặt ra m࣢́y năm nay nhưng nh nước chưa c giải phೡp no hữu hịu. Thiપ́t nghĩ, mún bảo t̀n t䴠ng thư Chăm, trước tin m̃i c괡 nhn v c⠴̣ng đ̀ng Chăm nn tự c䪳 thức trch nhi�̣m m tự sưu t̀m, tự bảo quản tࢠng thư theo cch truỳn th᪴́ng của ng cha đ̉ tự cứu vớt l䪢́y di sản văn ho của mnh. Kᬪ́ đ́n, nh nước, cơ quan chức năng n꠪n vo cục, trong đള c Trung tm Nghi㢪n cứu Văn ho Chăm phải tự cải t̉ lᴢ́y mnh, nh́t l좠 v́n đ̀ con người (c⪡n ḅ) phải nng cao tr䢬nh đ̣ quản l, tr䭬nh đ̣ chuyn m䪴n, học t́t cả tíng Vi䪪̣t v tíng Chăm mới cળ th̉ đảm trch vꡠ hon thnh được nhịࠪm vụ nghin cứu, sưu t̀m, bảo tꢴ̀n v pht huy di sản văn hoࡡ của người Chăm.PV Nguyễn Vĩnh Nguynthực hiện ꠠ Source:http://vn.360plus.yahoo.com/sakaya67/article?mid=169
0 Rating 151 views 1 like 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 12, 2012
Sch chữ Chăm bị mối mọt khng ai sử dụngᴠ(tapuk akhar bhaw)(B i đăng tr*n Thời Bo Kinh Tế Sᠠi Gn ngy 11-6-2010)Sinh năm 1967 tại l⠠n g Chăm B̀u Trc- Ninh Thuận, Sakaya (Văn M⺳n) tốt nghiệp khoa sử Đại học Đ Lạt năm 1991, Thạc sĩ Nhn văn tại ĐH Malaya, Malaysia năm 2008 vࢠ học ṃt ś chuy䴪n đ̀ v̀ lịch sử, văn hoꪡ, x ḥi ở ĐH Hawaii, Hoa Kỳ do Quỹ Ford Foundation t㴠i trợ. L một người đi nhiều, biết nhiều, quan trọng l sống vࠠ trải nghiệm trong bầu khng kh văn h䭳a của cộng đồng Chăm, nhiều năm qua, nh nghin cứu Sakaya đણ c nhiều cng tr㴬nh khoa họcđăng tải trong nhiều cuốn s!ch, tạp ch trong nước v quốc tế.� Chng ti giới thiệu cuộc trao đổi với Sakaya v괠 một bi viết ring của ઴ng dnh cho Thời Bo Kinh tế Sࡠi Gn lm t⠢m điểm cho chuyn đề ny.PV: Theo th꠴ng tin chng ti thu thập được, 2/3 tượng thờ ở c괡c thp Ninh Thuận, Bnh Thuận lᬠ tượng phục chế?Sakaya: Đng. Ở Ninh Thụn, hiꢪ̣n nay tượng thờ chủ ýu c mặt ở 4 ng곴i đ̀n thp chꡭnh: đ̀n Po Nagar (th́ kỉ 9), thꪡp Ho Lai (th́ kỉ 9), thડp Po Klaong Garai (th́ kỉ 13) v thꠡp Po Rome (th́ kỉ 17). Trong đ th곡p Ho Lai v thࠡp Po Klaong Garai l hai di tch được bảo v୪̣ t́t, chưa xảy ra vụ ḿt cắp n䢠o. Cn đ̀n Po Nagar v⪠ thp Po Rome bị ḿt tượng thờ nhiᢪ̀u nh́t. Đ̀n Po Nagar ở Ninh Thu⪢̣n c 3 tượng chnh: tượng Po Nagar, Bia Adakan v㭠 Po Th nhưng hai tượng Bia Adakan v Po T⠢h đ bị ḿt cắp năm 1997. Th㢡p Po Rome c t́t cả 6 tượng ch㢭nh nhưng ḿt 4 tượng: tượng Siva đặt trước cửa ra vo bị m⠢́t thời Php thục, tượng Bia Than Cih mᴢ́t năm 1993, tượng Bia Than Can ḿt năm 1994 v b⠲ th̀n Nandin (b cⲡi) ḿt năm 2005. Hịn nay, trong th⪡p Po Rome chỉ cn ṃt tượng thờ vua Po Rome bằng đⴡ– mang hnh th̉ Mukha-Linga (Linga c쪳 gắn mặt vua) v ṃt con bല th̀n Nandin (b đực). BⲪn cạnh đ, nhìu đ㪴̀ trang sức Po Rome bằng vng 24k nặng 1,7 kg cũng bị ḿt cắp vࢠo 1982. Ṿy t̉ng sⴴ́ tượng thờ ở hai di tch (đ̀n Po Nagar v� thp Po Rome) c t᳢́t cả 9 tượng thờ chnh nhưng đ m�́t đ́n 6 tượng, chím 2/3 tượng thờ ở di tꪭch trn. Hịn nay, những tượng thờ bị mꪢ́t trn đ được Bảo T꣠ng Ninh Thụn kịp thời phục ch́ lại bằng b⪴̣t xi măng giả đ đặt lại ở cc di tᡭch đ̀n thp Chăm, nơi bị mꡢ́t cắp.Ring ở Bnh Thuꬢ̣n, h̀u h́t c⪡c đ̀n thp Chăm cꡲn lại như thp Po Sah In, thᢡp Po Dam (th́ kỉ 9), Đ̀n Po Nꪭt (th́ kỉ 17), v.v đ̀u thờ tượng hoặc bꪴ̣ Linga- Yoni tḥt, khng phục ch⴪́. Chỉ c trường hợp tượng thờ ở Đ̀n Po Klaong Menai (th㪪́ kỉ 17) bị kẻ gian đ̣t nḥp đ䢢̣p bẻ đ̉ ăn cắp vo năm 2007 nhưng do ch꠪́ đ̣ bảo ṿ nghi䪪m ngặt nn kẻ gian ăn cắp khng th괠nh. Tượng được hn gắn đ̉ lại nguyપn trạng ở di tch, chứ khng phục ch�́.PV: Qua khảo st, rất nhiều tượng thờ trn c᪡c thp bị mất cắp trong qu khứ phần vᡬ chiến tranh, phần chnh l chế độ bảo vệ c�n "th sơ”. C c䳡ch no tốt hơn để bảo vệ những cổ vật cn lại trಪn cc thp Chᡠm?Sakaya: Như đ trnh b㬠y trn, h̀u hꢪ́t những tượng thờ bị ḿt cắp ở Ninh Thụn đ⢪̀u xảy ra vo thời bnh, kh଴ng phải thời chín, cụ th̉ từ 1993 trở lại đꪢy. Chỉ c duy nh́t m㢴̣t tượng Siva ở thp Po Rome bị ḿt cắp vᢠo thời Php thục.ᴠNguyn nhn mꢢ́t cắp th sẽ c h쳠ng ngn l doୠkhc nhau nhưng chung qui v dᠪ̃ dng nḥn thࢢ́y nh́t l sự m⠢́t cảnh gic của cơ quan chức năng v sự tinh vi của kᠪ̉ cắp. Bằng chứng trước khi ḿt cắp tượng Bia Than Cih vo năm 1993, tại th⠡p Po Rome, nơi xa xi hẻo lnh nhưng kh䡴ng c lực lượng bảo ṿ th㪡pchuy*n nghịp.Sau năm 1994, thꠡp Po Rom mới c nh鳢n vin hợp đ̀ng của Bảo t괠ng bảo ṿ tc trực 24/24 nhưng tượng ở trong th꺡p Po Rome, bia Than Can “khng cnh m䡠 bay”. Thng 5/2005, kẻ cắp cn ngang nhiᲪn ḷng hnh, th䠡ch thức cơ quan chức năng, bằng cch đ̣t nhᴢ̣p vo thp Po Rome, đࡢ̣p ph tượng Bia Than Cih m Bảo Tᠠng vừa mới phục ch́.Thít nghĩ, bꪢy giờ cũng chưa mụn, cơ quan chức năng nn ph䪴́i hợp với người Chăm cng bảo quản, cụ th̉ n骪n giao lại đ̀n thp cho ꡴ng Từ (Camanei) của người Chăm trng coi, cn nh䲠 nước chỉ lm chức năng quản l vୠ h̃ trợ. V th䬡p Chăm đa ś l những di t䠭ch m người Chăm hịn đang thờ c઺ng, chứ khng phải l ph䠪́ tch (trừ thp Ho� Lai). Trước giải phng (1975), m̃i th㴡p Chăm đ̀u c m곴̣t ng Từ đ̉ tr䪴ng coi v chăm lo cng lສ̃. ng Từ nԠy cha truỳn con ńi, kh괴ng ai thay được. Họ lm vịc vબ nìm tin tn ngưỡng cho n꭪n ŕt ṭn tuỵ v⢠ c trch nhi㡪̣m với đ̀n thp, với c꡴̣ng đ̀ng. Sau 1975, cụ th̉ từ 1993, trở lại đ䪢y, v nhu c̀u tr좹ng tu thp, ṃt mặt vᴬ ln sng du lịch phೡt trỉn nn mꪴ̃i thp Chăm đ̀u l᪠ địa chỉ của khch du lịch. Do ṿy, nhᢠ nước tín hnh quản l꠭ đ̀n thp, đưa nhꡢn vin nh nước lꠠm cng tc quản l䡭, bảo ṿ, bn vꡩ, v.v. lm cho vai tr của ಴ng Từ trn thp Chăm bị v꡴ hịu ho. Từ đꡳ lm cho lng tin, trಡch nhịm của người Chăm gắn với đ̀n thꪡp bị suy giảm. Đy l m⠴̣t trong những nguyn nhn dꢢ̃n đ́n sự lơ l mꠢ́t cảnh gic của qùn chᢺng Chăm v ḥu quả tượng thờ Chăm hiࢪ̣n nay do nh nước quản l bị mୢ́t cắp nhìu hơn so với trước kia khi cn trong tay nh겢n dn (ng Từ) quản lⴭ v bảo ṿ.PV: Lઠ một nh nghin cứu, anh cho biết ઽ kiến ring trước việc bảo vệ cổ vật kiểu gia đnh, tộc họ truyền đời. Một vꬭ dụ tiu biểu lꠠđịa chỉ nh b Nguyễn Thị Thềm (Bắc Bnh- Bବnh Thuận)- vị cng cha cuối c亹ng của vương triều Chăm. Hiện nay, nhiều người biết đến hai gian kho nh mở, bảo quản cổ vật hong gia Chăm. Nhưng c࠳ một con số thống k, qua thời gian, gần 200 cổ vật được lưu giữ đến nay chỉ cn lại con số 50 cổ vật…Sakaya: Hi겪̣n nay, ngoi ṃt sഴ́ Bảo Tng Vịt Nam, hiપ̣n ṿt Chăm ṽn c⢲n nằm rải rc ở ṃt sᴴ́ ḅ sưu ṭp c䢡 nhn hoặc gia đnh - d⬲ng họ do thừa ḱ m c꠳. Chẳng hạn, Ḅ sưu t̀m c䢴̉ ṿt Champa của Vũ Kim Ḷc; Bⴴ̣ c̉ ṿt Ho䢠ng gia Champa của b Nguỹn Thị Thềm (Bắc Bબnh- Bnh Thụn) v좠 ṃt ph̀n t䢠ng thư Chăm cn lưu lại trong nhìu gia đ⪬nh ở c̣ng đ̀ng Chăm. Ng䴠y nay, nh nước đ cࣳ Lụt Di Sản, mọi người c quy⳪̀n sưu t̀m hịn v⪢̣t, mở bảo tng tư nhn. Đࢢy l đìu kiપ̣n cho những nh sưu t̀m cࢴ̉ ṿt Champa trnh l⬠ng ḅ sưu t̀m của ri䢪ng mnh đ̉ g쪳p thm thng tin chung cho vi괪̣c nghin cứu c̉ v괢̣t Champa. Tuy nhin do lụt Viꢪ̣t Nam chưa nh́t qun, hay thay đ⡴̉i cho nn nhìu nhꪠ sưu t̀m c b⳴̣ c̉ ṿt qu䢽 chưa mạnh dạn đ̉ trnh lꬠng.Ring hịn vꪢ̣t tại nh b Nguyࠪ̃n Thị Th̀m l những hi꠪̣n ṿt thừa ḱ của gia đ⪬nh hong gia Champa cúi cഹng vo th́ kỉ 19 bao g઴̀m nhìu hịn vꪢ̣t qu gi bằng v�ng như ḅ vương mịng, đ䪴̀ trang sức (nh̃n, vng tay), đⲴ̀ thờ cng (chn, bꩡt, mm, quả đựng đ̀ l⴪̃),v.v. Hịn nay b Nguy꠪̃n Thị Thm đ m꣢́t,ch!u gibᠠ típ tục thừa ḱ đꪪ̉ bảo quản, gn giữ tại gia đnh như m쬴̣t bảo ṿt của t̉ ti⴪n. Đy cũng l địa chỉ đ⠡ng tin c̣y cho khch du lịch, tham quan, nghi⡪n cứu v̀ người Chăm. Ṃt giải ph괡p t́t đ̉ g䪬n giữ bảo t̀n hịn v䪢̣t ở gia đnh nh b젠 Nguỹn Thị Th̀m, ngoꪠi thức nu cao tinh th�̀n trch nhịm đ᪪̉ gn giữ bảo ṿt t좴̉ tin của gia đnh thꬬ nh nước cũng c̀n hࢴ̃ trợ, gip đỡ gia đnh bꬠ Nguỹn Thị Thềm v̀ kinh phꪭ v cả nhn viࢪn kĩ thụt đ̉ l⪢̣p h̀ sơ, bảo quản v trưng b䠠y hịn ṿt theo đꢺng tiu chủn của bảo tꢠng,v.v. V ở đy, mặc d좹 hịn ṿt của gia đꢬnh nhưng n l m㠴̣t ph̀n di sản của qúc gia. Cⴳ như ṿy mới trnh được v⡢́n đ̀ chảy mu c꡴̉ ṿt ở gia đnh tư nh⬢n. V tng thi캪́u nn khng ai ng괴̀i trng giữ những hịn v䪢̣t ny (“cm treo heo nhịn đࡳi”) nn họ phải đem ra bn ngoꡠi thị trường đ̉ ĺy tiꢪ̀n trang trải cục śng. Nh䴠 nước c̀n phải tnh đ⭪́n ḱ hoạch, chnh sꭡch cụ th̉ gip đỡ gia đ꺬nh b Nguỹn Thị Thપ̀m bảo quản v giới thịu hiપ̣n ṿt qu hi⭪́m ny t́t hơn đപ́n với mọi người, trong nước v qúc tപ́.PV: Mở rộng hơn, lm sao để bảo tồn cả những tng thư Chăm với tư cࠡch l những di chỉ văn ha để thấu hiểu hơn quೡ khứ, m hiện nay, c khi do luật tục, ch೺ng cn lưu lạc thất thot trong d⡢n gian?Sakaya: V̀ v́n đꢪ̀ tng thư Chăm, ḿy năm nay bࢡo ch, sch vở�c3 thỉnh thoảng đ̀ c̣p. Tꢴi xin ni r hơn, tại sao t㵠ng thư Chăm chưa được cc cơ quan chức năng Vịt Nam quan t᪢m nhưng ngược lại ở nước ngoi như Php lại coi trọng. Hࡠng năm,Vịn Vĩn Đꪴng Php (EFEO) đ̀u đ᪢̀u tư kinh ph, phương tịn m�y mc đ̉ sưu t㪢̀m, bảo quản, dich thụt v giới thi⠪̣u tng thư Chăm Vịt Nam.Vબ ṃt l do đơn giản, ngo䭠i bia k ở đ̀n th�p, tng thư l di sản qu࠭ gi chứa đựng nhìu th᪴ng tin v̀ lịch sử, văn ho, nghꡪ̣ thụt, tn giⴡo, tn ngưỡng,v.v. của người Chăm. Đy l� ngùn tư lịu g䪴́c đng tin c̣y giᢺp họ (những nh khoa học) nghin cứu vપ̀ ǹn văn minh Chăm t́t hơn so với những tư li괪̣u phỏng v́n tại địa phương m m⠴̣t ś nh khoa học Vi䠪̣t Nam hịn nay thường lm đ꠪̉ nghin cứu người Chăm. Ngy ngꠠy, những tng thư ny c࠲n được lưu giữ ở m̃i gia đnh ở l䬠ng Chăm Ninh – Bnh Thụn. T좠ng thư c̉ nh́t cũng v䢠i trăm năm, mụn nh́t cũng hai mươi năm trở lại đ䢢y v thường được vít bằng giઢ́y gi, gíy xi măng, mực đen được ch㢪́ tc từ nhựa cy hoặc mực tᢠu,v.v. V ṿy, đ좪́n by giờ với kh h⭢̣u nng ̉m như ở v㢹ng Phan Rang, ṃt ś t䴠ng thư Chăm bắt đ̀u đang bị huỷ hoại bởi ḿi mọt, nhi⴪̣t đ̣ v thời gian. Hơn nữa, những t䠠ng thư Chăm đ lu đời, m㢴̣t ś chủ nhn của n䢳 tủi gi đ䠣 ra đi nhưng khng c th䳪́ ḥ trẻ típ ńꪴi, thừa ḱ, lưu giữ nn mꪴ̣t ś tng thư bị thả tr䠴i sng theo phong tục đ̉ v䪪̀ với ng b t䠴̉ tin(người Chăm gọi akhar bhaw - sꠡch hoang). Tnh hnh n쬠y đng bo đᡴ̣ng nhưng chưa c ṃt cơ quan chức năng n㴠o ở Vịt Nam vo cu꠴̣c. Đ̉ cứu vớt, ḿy năm gꢢ̀n đy chỉ mới xút hi⢪̣n ṃt vi c䠡 nhn người Chăm v say m⬪ văn ho Chăm m họ tự lᠠm. Ngoi ti đang ഢm th̀m sưu t̀m v⢠ chủn bị xút bản cu⢴́n thư tịch Chăm sau hơn 15 năm nghin cứu th Tiꬪ́n sĩ Thnh Ph̀n (Đại học KHXH&NV T/p Hࢴ̀ Ch Minh) v Nh� thơ Inrasara với sự ti trợ ti ch࠭nh của Quỹ Toyota Foundation – Nḥt Bản cũng⠠đ sưu t̀m v㢠 cng b́ th䴠nh sch v̀ ṃ᪴t ś danh mục v n䠴̣i dung của tng thư của người Chăm ở Ninh - Bnh Thuଢ̣n. Cn cơ quan chức năng nh nước hi⠪̣n nay chỉ duy nh́t Trung tm Nghi⢪n cứu Văn ho Chăm - ṃt cơ quan chuyᴪn nghin cứu v̀ người Chăm thuꪴ̣c Sở Văn ho, Th̉ thao v᪠ Du lịch tỉnh Ninh Thụn đ th⣠nh ḷp từ năm 1993 đ́n nay (2009) g⪢̀n 16 năm, trải qua ba đời gim đ́c với 14 nhᴢn vin, kinh ph hꭠng năm từ 300-500 trịu đ̀ng, cơ sở v괢̣t ch́t v phương ti⠪̣n my mc đ᳢̀y đủ (my ảnh, my chụp tư liᡪ̣u, my quay film, my chiᡪ́u, vi tnh, photocopy,v.v.) nhưng đ́n nay v�̃n chưa thực hịn hoặc đảm trch được c꡴ng tc ny đᠪ̉ cứu vớt tng thư Chăm.V́n đࢪ̀ ny đ đặt ra m࣢́y năm nay nhưng nh nước chưa c giải phೡp no hữu hịu. Thiપ́t nghĩ, mún bảo t̀n t䴠ng thư Chăm, trước tin m̃i c괡 nhn v c⠴̣ng đ̀ng Chăm nn tự c䪳 thức trch nhi�̣m m tự sưu t̀m, tự bảo quản tࢠng thư theo cch truỳn th᪴́ng của ng cha đ̉ tự cứu vớt l䪢́y di sản văn ho của mnh. Kᬪ́ đ́n, nh nước, cơ quan chức năng n꠪n vo cục, trong đള c Trung tm Nghi㢪n cứu Văn ho Chăm phải tự cải t̉ lᴢ́y mnh, nh́t l좠 v́n đ̀ con người (c⪡n ḅ) phải nng cao tr䢬nh đ̣ quản l, tr䭬nh đ̣ chuyn m䪴n, học t́t cả tíng Vi䪪̣t v tíng Chăm mới cળ th̉ đảm trch vꡠ hon thnh được nhịࠪm vụ nghin cứu, sưu t̀m, bảo tꢴ̀n v pht huy di sản văn hoࡡ của người Chăm.PV Nguyễn Vĩnh Nguynthực hiện ꠠ Source:http://vn.360plus.yahoo.com/sakaya67/article?mid=169
0 Rating 151 views 1 like 0 Comments
Read more