Select
Tag Cloud

Anything in here will be replaced on browsers that support the canvas element

  • Facebook
  • Yahoo
  • Google
  • Live
  • Twitter
  • Live
Uncategorized
By: On February 7, 2012
Đời sống tm linh Chăm Người Chăm l một d⠢n tộc c nền văn minh sớm pht triển. Họ đ㡣 xy dựng một Vương quốc Champa[1]h⠹ng mạnh một thời trong khu vực. Vương quốc ny để lại nhiều di sản văn ha phong ph೺. Cc thnh tố văn hᠳa ny được cấu thnh từ sự sࠡng tạo, tiếp thu v cải biến qua nhiều đợt,ࠠsớm định hnh trong sự đa dạng. Champa l một quốc gia đa d젢n tộc[2]bao gồm d"n tộc Chăm, cc dn tộc vᢹng Ty Nguyn; trong đ⪳ người Chăm l dn tộc đࢳng vai tr hạt nhn, chi phối mạnh đến c⢡c dn tộc khc; tuy nhi⡪n, trong phạm vi bi ny t࠴i chỉ đề cập ring văn ha người Chăm. Người Chăm Việt Nam gồm c곳161.729 người (năm 2009), sống tập trung ở vng Ninh Thuận, Bnh Thuận, An Giang, T鬢y Ninh, Ph Yn…Tuy nhiꪪn, tổ tin của họ vốn sống cả trn một vꪹng đất từ Quảng Bnh đến Đồng Nai[3]. Do đ kh쳴ng gian văn ha của họ cũng trải di tr㠪n vng đất ny. 頠 Yếu tố tm linh dn gian Trong văn h⢳a Chăm, ta thấy r sự tồn tại đan xen giữa yếu tố tm linh d墢n gian trong tn gio… . C䡡c tập tục, tn ngưỡng dn gian h�nh thnh trong qu tr࡬nh sinh sống được họ gn giữ đến ngy nay. Champa kh젴ng phải l vng đất nảy sinh c๡c tn gio nhưng l䡠 vng đất hnh th鬠nh nhiều tn ngưỡng bản địa. 1.Triết l về vũ trụ nguy�n sơ thuở hồng hoang xuất hiện trước khi B La Mn du nhập vഠo Champa. Sakkarai Krn ka Nam mk mang kal lak[4]⢠ghi nhận: Vũ trụ ban đầu l một ci hư v൴ (elak) tối tăm m mịt gồm c hai phần. Phần tr鳪n l trời (akal). Phần dưới l đất (tanࠢh riya). Thần trời kết hợp với thần đất sinh ra mun vị thần (cc Po yang), mu䡴n vạn vật (suk sar) v con người (adam). Triết l nୠy cho thấy dng dấp lưỡng hợp m – dương hiện hữu rất sớm. Nᢳ đ xuất hiện trước khi dng triết l㲭 m – dương[5]từ Ấn Độ du nhập v⠠o Champa. Triết l trn giải th�ch thế giới một cch gần gũi với đời thường. Đứng trn mặt đất ta sẽ thấy g᪬ trước tin? Ng l곪n thấy trời. Nhn xuống thấy đất. Điều ny thật trực quan. 2. C젡c lễ hội mang đậm yếu tố tm linh. Người Champa c rất nhiều lễ hội. Sau đⳢy l một số lễ hội chnh c୲n tồn tại hiện nay. Cc lễ hội người Chăm c sự kế thừa nhiều yếu tố cổ xưa. Xưa đến đ᳢u? C lẽ chng ta phải ngạc nhi㺪n khi biết rằng văn ha bản địa ban sơ thời kỳ săn bắn hi lượm, sản xuất n㡴ng nghiệp cổ sơ vẫn cn dng dấp hiện hữu trong c⡡c lễ hội ny. Cc t࡭n ngưỡng vạn vật hữu linh, tn ngưỡng thờ cng tổ ti�n l những hnh thức tଭn ngưỡng nguyn thủy của loi người, vẫn được t꠬m thấy. Kat):Đ"y l lễ hội tải nhiều yếu tố mang tnh chiều sୢu về thời gian hơn cả. N l lễ hội c㠳 cội nguồn xưa nhất. Nghi lễ ny c trước khi Bೠ La Mn du nhập vo Champa. Đ䠢y nghi lễ mang tnh tn ngưỡng d�n gian hơn l niềm tin tn giഡo. N c ảnh hưởng nhiều từ c㳡c nghi thức B La Mn. Lễ hội Katഩ được người Chăm Ahir[6]đứng ra tổ chức. Kat頩 tưởng nhớ đến cc anh hng dṢn tộc, tổ tin; chnh v꭬ thế, n dễ dng được d㠢n tộc ha, c sự tham dự của nhiều người Awal[7]. Ram㳢wan:Lễ hội n y c nhiều điểm tương đồng trong lễ Ramadan của người Hồi gio ch㡭nh thống. Đy l lễ hội c⠳ sự tn thờ đậm dnh cho Allah, n䠳 l biểu tượng cho cộng đồng Awal; tuy nhin, lễ hội nઠy cũng thờ cng tổ tin do kế thừa yếu tố văn hꪳa bản địa ban sơ như ti trnh b䬠y trước. Lễ Ramadan của người Chăm Hồi gio chnh thống chỉ t᭴n thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Họ khng thờ cng tổ ti亪n. Tuy nhin, người Chăm Hồi gio chꡭnh thống ở Ninh Thuận vẫn đi thăm mộ tổ tin của họ vo dịp nꠠy. Điều ny cho thấy họ vẫn kế thừa lễ Ramwan của Awal. Rija Nࢢgar:Đ"y l lễ hội đại diện cho dn tộc hơn cả. Nࢳ l lễ hội dnh chung cho cộng đồng Ahiࠩr v Awal.ࠠLễ hội ny thờ Thần mẹ xứ sở Po In Nࢢgar v cc thần linh khࡡc vo dịp năm mới. Po In Nagar lࢠ người phụ nữ c thật, được thần thnh h㡳a. Po In Nagar được xem l thủy tố của người Chăm. Truyền thuyết kể rằng Po Ina Nagar l⠠ con gi của thần Po Kuk được ngi sai xuống trần gian để giᠺp người Chăm xy dựng vương quốc. B dạy người Chăm trồng l⠺a, dệt vải, nui tầm,… 3.Thng thường nhiều d䴢n tộc chỉ sng tạo ra điệu ma nhằm mục đậch giải tr, nhưng người Champa khng dừng lại ở đ�. Ngoi những điệu ma mິ phỏng cc hoạt động sống thường ngy như hᠡi rau quả, chi lưới, gặt la…Người Champa cາn sng tạo cc điệu m᡺a nhằm vo việc thờ thần linh. Người ta thống k cળ đến 80 điệu ma[8]tương ứng với 80 vị thần. Người Chăm c꠳ nhiều điệu ma nhưng chung quy ta xếp chng v꺠o 4 kiểu cơ bản: Biyn, Kmn, Mrai, Chron. Đ颢y l tn của 4 loઠi chim: cng, điểu cầm, g l䠴i, ngang. Theo truyền thuyết, Po Ina Nagar nắm lấy 4 v tinh t cho nở ra 4 con chim tr캪n. B cng c๡c nng tin cưỡi xuống trần gian. Khi nhબn những con chim trn bay lượn đẹp người Chăm đ bắt chước động t꣡c ny để sng tạo 4 kiểu mࡺa mang tn 4 loi chim nꠠy. Về sau nhiều động tc ma được sạng tạo thm. Ma được xem l꺠 một hnh thức gửi gắm lng biết ơn đối với thần linh. Ch청nh v điều ny, m젺a hiện hữu trong cc lễ Rija. Nhiều dn tộc khi thờ cᢺng thần linh thường phải trang nghim, nhưng trong lễ Rija người Chăm nhảy ma rất v꺴 tư. 4. Đối với nhiều dn tộc ăn uống l một lối sinh hoạt kh⠴ng mảy may lin quan g đến tꬢm linh nhưng người ta phải bất ngờ khi thấy người Chăm Ahir v Awal thực h頠nh một nghi thức tm linh. Đy l⢠ nghi thức thuộc tn ngưỡng đa thần. Mỗi lần uống rượu, bia họ sẽ đổ xuống đất vi giọt để k�nh mời thần linh. Mỗi lần c thức ăn ngon thuộc cc m㡳n thờ cng truyền thống như ch, thịt gꨠ,… họ đều thực hnh nghi thức ny. Họ nhẩm vࠠi lời cầu sự che chở của thần linh. 5. Những thai nhi trong quan điểm của bc sĩ n vốn chỉ l᳠ phần mu thịt đơn thuần.Phᠡ thai ngy nay trở nn phổ biến. Hơn nữa, hiếm thấy dઢn tộc no để đến linh hồn của thai nhi bất hạnh. Người Chăm thཬ khc. Những thai nhi chưa ra đời, gặp một sự cố bất hạnh phải gi từ khi mới cᣲn ở trong bụng mẹ. Người Chăm c tục Mbuic haluk để tưởng nhớ, bồi đắp cho sinh linh bất hạnh ny. Linh hồn của c㠡c thai nhi ny cũng được xem l thࠠnh vin trong cc linh hồn của dꡲng tộc ở thế giới bn kia. Nếu người phụ nữ bị sảy thai ở qu thꪬ cc Po Acar[9]sẽ lấy một nắm đất ở nơi nᠳ để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nếu người phụ nữ sảy thai ở nơi xa lạ th cc Po Acar ra졠cạnh l ng về hướng nam lấy một nắm đất để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nắm đất ny được nắn theo hnh người, quấn qua vଠi lớp vải trắng. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar mặc nhiều lớp “o”. “o” lၠ một dải khăn mu trắng nhỏ được cắt theo hnh thହ tượng trưng o người qu cố[10]. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar thực hiện nghi thức tắm, rồi chᡴn trong Ghur[11], tương tự người chết. Trong Mbuic haluk, người ta sẽ “gửi” nhiều quần o, đồ sinh hoạt của trẻ con cho thai nhi. Cc vật dụng nᡠy được Po Acar thực hiện nghi thức đọc vi đoạn kinh Qu’ran[12]của người Hồi gio Bࡠni, để trao cho linh hồn của thai nhi bất hạnh. Đy l nghi lễ mang gi⠡ trị nhn văn su sắc. Mbuic haluk cần được giữ g⢬n, lưu giữ cho người Chăm Awal. 6.Bố tr nh cửa l� cng việc của kĩ sư. Đ l䳠 cch nghĩ của nhiều dn tộc. Người Chăm khᢴng chỉ c vậy. Lm nh㠠, người Chăm Awal thường hướng mặt nh về pha aia harei tamୢ (hướng ty). Họ tin rằng, lm nh⠠ theo hướng ny sẽ lm ăn phࠡt đạt, sớm trở nn giu c꠳. Vị tr đặt ngi nh� cũng vậy. Ai c dịp đến thăm cc l㡠ng người Chăm sẽ pht hiện một điều rất th vị. Cạc ngi nh được sắp xếp theo một d䠣y thẳng. Hai bn dy nh꣠ l hai con đường thẳng tp. Tục nࡠy đ tạo ra một khng gian rất tho㴡ng cho cc lng người Chăm. Trᠴng rất ngăn nắp. 7.Người Chăm xem phun bet (cy bồ đề) l nơi tr⠺ ngụ của nhiều vị thần, c cả ma quỷ. Họ cảm thấy sợ hi khi đi qua. Họ tin rằng c㣢y ny mang lại nhiều điều rủi ro, v thế rất kh଴ng ưa. Tuy nhin họ khng d괡m chặt bỏ. Họ tin rằng nếu đụng chạm đến cy ny thần linh, ma quỷ sẽ khiến họ gặp nhiều bệnh tật. 8. Đối với người Thi⠪n Cha, mỗi lần gặp điều rủi ro họ sẽ cầu nguyện để Cha gi꺺p đỡ. Cn người Chăm th sao? Họ sẽ cầu mong sự che chở của Po sang. Họ tin rằng Po sang lu⬴n di theo bước chn của họ để che chở. Po sang l墠 cc linh hồn tổ tin qu᪡ cố. Người Chăm cảm thấy tự tin khi được Po sang che chở. Điều ny chỉ c ở người Chăm Awal, Ahi೩r. Người Chăm Islam cầu mong sự gip đỡ từ Thượng đế Allah. 9.Sinh ra được một đứa con khỏe mạnh l mong muốn vꠠ niềm hạnh phc lớn lao của người mẹ. Trong thời k mang thai cꬡc b mẹ khng được nhബn thấy những hnh ảnh k dị v쬬 sợ sẽ sinh ra những đứa con tật quyền. Khi sinh con ra cn non thng, c⡡c b mẹ sẽ trnh gặp người lạ. Vࡠ đặt biệt trong sn nh c⠳ đốt lửa sng. Tất cả điều ny đều lᠠ niềm tin tm linh nhằm trnh điều rủi ro. Về tục đốt lửa c⡳ thể được giải thch như sau.: Buổi đầu ban sơ c nhiều rừng rậm k�m theo th dữ, v dĩ nhi꠪n l khng thể loại trừ kẻ xấu lảng lഡch trong bng tối, v cả ma quỷ - nỗi sợ h㠣i v hnh. B䬳ng tối mang lại sự sợ hi cho cc b㡠 mẹ. Điều ny gy tࢢm l lo ngại. nh s큡ng của lửa sẽ mang lại niềm tin cho họ. Yếu tố ny hnh thଠnh tục cho đến ngy nay. 10. Phụ nữ sở hữu nhiều vẻ đẹp. Phụ nữ li cuốn tഢm hồn của nhiều chng trai, mang lại sự say m cho cડc chng trai. Phụ nữ rất đẹp. Chnh v୬ phụ nữ rất đẹp nn người Chăm cũng sợ ma quỷ, thần linh lm m꠪ hoặc. Thần linh đối với họ khng phải vị no cũng mang lại điều tốt. C䠡c c gi trẻ, đặt biệt l䡠 cc thiếu nữ trnh thả tᡳc khi đi qua bng tối. Khi tắm ven sng suối họ cũng kh㴴ng bung xa t䵳c để trnh Patao aia khap (Thần nước gy mᢪ hoặc). Điều th vị ở đy lꢠ sự trn trọng, qu h⭳a của tnh yu đ쪴i lứa. Một khi đ yu một người con g㪡i no th bạn sẽ hẹp hଲi. Hẹp hi v muốn ri⬪ng tư cảm nhận vẻ đẹp của người yu. Khng người n괠o khc được php cảm nhận vẻ đẹp của cᩡc c gi ngo䡠i người yu của nng. Đꠢy thể hiện sự b ẩn của tnh y�u. V thế, họ khng muốn bất k촬 một thứ ma quỷ, kể cả thần linh no chim ngưỡng sắc đẹp của nઠng. Khi một người con gi bung xᴵa tc sẽ tạo ra nt gợi cảm. N㩩t gợi cảm ny chỉ ring người yપu của nng chim ngưỡng. Thật lઠ một điều k b trong t쭬nh yu đi lứa! 11. Người Kinh quan niệm họ sẽ giao cảm được với linh hồn thế giới b괪n kia v cc thần thࡡnh qua việc thấp nhang. Khi nhang bay ngun ngt sẽ khơi dậy niềm tin t㺢m linh cho họ. Ta thường thấy nhiều người Kinh thấp nhang thờ tổ tin. Họ cũng thờ Phật, cc vị Bồ tꡡt… qua cy nhang chy đỏ rực. Người Chăm th⡬ niềm tin tm linh được khơi dậy qua ngọn lửa pang jin (nến), kh⩳i gihluw asar (trầm hương). Pang jin được lm bằng s頡p ong. Người ta thường thắp sng pang jin khi c᩺ng tổ tin thần linh. Trong lễ Ramwan, họ đưa ra lời đối thoại với người quꢡ cố cầu mong điều an lnh qua ngọn lửa của cc pang jiࡩn. Trong lễ Rija praong[13]c nhiều pang jin khổng lồ cao 1 – 1.5 m được thắp s㩡ng để lm niệm tརm linh. Champa vốn nổi tiếng l xứ sở của trầm hương. Nhiều nh thơ người Chăm tốn nhiều mࠠu mực để ca ngợi trầm hương. Trầm hương trở thnh một đề ti trong nhiều bࠠi văn, bi thơ giống như cc cࡢy tng, cc , tr麺c, mai… đối với văn học Hn. Trầm hương l loại cᠢy c gi trị kinh tế cao. Trầm hương kh㡴ng chỉ mang lại sự giu c về vật chất cho cư dೢn Champa m cn mang lại đời sống tinh thần phong ph಺. Gihluw asar khi đốt sẽ tỏa ra nhiều khi. Khi Gihluw asar kh㳴ng c mi g㹢y hắc như nhang. Trong lễ tảo mộ của người Chăm Awal họ thường đốt gihluw để giao cảm với linh hồn tổ tin. Gihluw asar cũng khơi dậy niềm tin tm linh khꢴng km pang jin. T驴n gio Tn giᴡo chi phối nhiều đến cc nghi lễ phong tục. N như một khung xương tạo dựng bộ dạng của nền văn hᳳa, qua đ cc nghi lễ phong tục được h㡬nh thnh. Người Chăm theo hai tn giഡo chnh: B La M�n v Hồi gio. 1.Bࡠ La Mn được du nhập vo Champa từ thế kỉ thứ IV[14]. B䠠 La Mn (Brahman) vốn l danh từ chỉ một đẳng cấp ở Ấn Độ gồm c䠡c tu sĩ, triết gia, học giả, cc chức sắc tn giᴡo. B La Mn lഠ tn gio được h䡬nh thnh ở Ấn Độ vo khoảng năm 1.500 trước C࠴ng nguyn, chủ trương thờ đa thần (polytheism). Cc vị thần Brahma (đấng sꡡng tạo), Vishnu (đấng bảo tồn), Shiva (đấng hủy diệt) chuyển ha lẫn nhau trong một Trimurti (tam vị nhất thể). Nếu như ở Ấn Độ, Brahma được tn thờ nổi trội so với c㴡c vị thần kia, th đối với người Champa, họ đ tiếp biến t죴n gio ny: Thần Shiva được tᠴn thờ vượt trội hơn hẳn. Quả vậy, người Champa đ biến Brahma gio th㡠nh Shiva gio. Thần Shiva được thờ dưới dạng hnh tượng Linga[15]. 2.Hồi giᬡo Bni được du nhập vo Champa từ cuối thế kỉ thứ X[16]ࠠnhưng chỉ thực sự biểu hiện mạnh ở thế kỉ XVII[17]. Ban đầu, người Bni chỉ thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Cch hࡠnh lễ của họ cũng mang nhiều nt tương đồng với cộng đồng Hồi gio quốc tế. Po Aulaoh[18]đ顣 đi hnh hương Thnh địa La Macque. 3.Năm 1471, thࡠnh Vijaya (Đồ Bn) bị thất thủ. Champa bước vo ngưỡng khủng hoảng nhiều mặt. Niềm tin vࠠo cc vị thần B La Mᠴn bị giảm st. Ấn Độ cũng khng c괲n lin hệ với Champa nữa. Người Champa muốn tm kiếm một chỗ dựa mới về tinh thần. Nhiều người Champa đꬣ cải đạo vo Hồi gio. Đến thế kỉ XVII, số lượng t࡭n đồ Hồi gio đ chiếm ½ dᣢn số[19]. Mu thuẫn tn giⴡo diễn ra gay gắt. Po Rom[20]chủ trương một cuộc cải c頡ch cho dung ha hai tn giⴡo ny. Người B La M࠴n thờ cả Allah, v người Bni thờ lu࠴n cc vị thần B La Mᠴn. Đồng thời, ng cn cho kết hợp với một số t䲭n ngưỡng dn gian bản địa. Đ lⳠ đề thuyết giải quyết mu thuẫn tn giⴡo v tm chỗ dựa về tinh thần của ଴ng. Về chnh trị, ng mong muốn hợp nhất cộng đồng Chăm, tr�nh bị chia rẽ. Về cuộc cải cch ny, người Chăm hiện nay cᠲn tồn tại kiến bất đồng. Một số người Chăm Hồi gio ch�nh thống phản biện lại, v cho rằng cuộc cải cch n졠y đ phạm nhiều điều luật quan trọng của người Hồi gio. Hiện nay, nhiều hộ người Chăm ở Ninh Thuận, B㡬nh Thuận vẫn cn thực hiện theo thnh quả của cuộc cải c⠡ch tn gio n䡠y. Họ thờ nhiều tn ngưỡng đa thần bản địa, gọi chung l ngap yang. Ngap yang phổ biến l� cc nghi lễ: ngap tanh riya (cᢺng thần đất), ngap pabaiy (tế d cho thần, cầu mong điều lnh), … Tuy nhi꠪n, người Bni c xu hướng đơn giản hೳa cc lễ ngap yang, từ bỏ một số lễ ngap yang m họ cho lᠠ khng cần thiết. Trong cch h䡠nh lễ của cc tu sĩ, họ tập trung tn thờ Allah. Người Bᴠ La Mn cũng đơn giản ha nhiều lễ ngap yang hơn. 4.Hồi gi䳡o chnh thống (Islam) l một t�n gio độc thần, chỉ tn thờ Đấng tối cao Allah. Hồi giᴡo ra đời từ thế kỉ VII, tại bn đảo Ả Rập, do Thin sứ Muhammad[21]nhận mặc khải của Thượng đế truyền lại cho con người qua thi᪪n thần Jibrael. Tn đồ Hồi gio cũng tin rằng Muhamed l� vị Thin sứ cuối cng được Allah mặc khải Thi깪n kinh Qu’ran Sau những lần thất bại trước đon qun Nam tiến của Đại Việt. Người Champa bắt đầu di cư vࢠo Campuchia, diễn ra mạnh mẽ vo cc năm 1471, 1692, 1832. Họ tiếp thu giࡡo l Islam từ người M Lai ở đ�y, hnh thnh Cộng đồng Chăm Hồi gi젡o chnh thống. Thế kỉ XIX, nhiều người Chăm ở Campuchia bị ngược đi, buộc phải di cư sang l�nh nạn trở lại Việt Nam. Họ được nh Nguyễn cho định cư ven sng Mഩkong, An Giang. Họ thnh lập 7 ngi lഠng. Cc gio luật Islam được tuᡢn thủ nghim ngặt. Về sau, bộ phận người Chăm ở đy di cư sang sinh sống ở nhiều vꢹng trong Thnh phố Hồ Ch Minh, Đồng Nai. Thế kỉ XX, một số người Chăm Ninh Thuận tiếp nhận Islam từ bộ phận người Chăm Islam Thୠnh phố Hồ Ch Minh. Họ đến truyền gio cho người Chăm ở Ninh Thuận. Người Chăm ở đ�y cn gọi Islam l Asulam hay Akhlam. Cộng đồng n⠠y sinh hoạt độc lập so với người Chăm Hồi gio Bni. Hiện nay, Islam cᠳ xu hướng tăng ln. Quan điểm Trong qu trꡬnh sinh sống, người Chăm đ sng tạo nhiều gi㡡 trị tinh thần trong đời sống tm linh mang tnh cố kết cộng đồng d⭢n tộc. Họ lun lun đi t䴬m sự l giải trong nhn sinh quan về vũ trụ v� đời thường. Họ c thức g㽬n giữ nt đẹp văn ha m鳠 tổ tin để lại, nhưng khng ngần ngại cải biến một số lễ nghi cho ph괹 hợp với hon cảnh x hội, v࣠ cũng đồng tiếp nhận ci mới. C�c điểm khc biệt ny khᠴng tồn tại độc lập m lun đấu tranh vഠ bổ sung lẫn nhau. Điều ny tạo ra sự phong ph trong đời sống tຢm linh người Chăm. Ti được sở hữu dng m䲡u của một dn tộc c nền văn hⳳa đồ sộ. Ti cảm thấy tự ho về c䠡c tinh hoa trong nền văn ha của dn tộc. Nền văn h㢳a ấy thể hiện sự nhạy cảm trước sự huyền b của cuộc đời. Họ khng ngừng m� mẫm tm hiểu sự huyền b ấy. Đ쭢y chnh l l� do khiến họ tiếp nhận v sng tạo nhiều giࡡ trị văn ha tm linh l㢠m chỗ dựa cho đời sống tinh thần. 1.Ta l ai? Đứng trước vũ trụ bao la ny, con người lu࠴n trăn trở. Quả l một điều ngu ngốc nếu con người khng đặt cഢu hỏi v tm cଡch l giải điều đ. V� quả l một dn tộc khࢴng khn ngoan khi khng trăn trở điều n䴠y.C!c l giải về vũ trụ v đời thường trong c�c triết l tn ngưỡng, t�n gio d đṺng hay sai vẫn thể hiện một qu trnh tᬬm ti đng ghi nhận. Sự t⡲ m khiến con người đi tm sự l⬭ giải. Sự l giải nguyn sơ về thế giới của con người phụ thuộc nhiều v�o tnh chủ quan. Nhưng tnh kh�ch quan cũng khng thể c nếu kh䳴ng dựa trn cơ sở tnh chủ quan. Khoa học khꭴng thể đứng vị tr cao nếu bỏ qua cc triết l� tn gio ban sơ.䡠Khoa học được thực nghiệm chứng minh t-nh chn l nhưng nhiều triết l⭭ tn ngưỡng, tn gi�o cũng được chứng minh qua hoạt động thực tiễn; tuy ta khng thể khng phủ nhận một số th䴠nh tố lạc hướng, nhưng ai dm khẳng định rằng cc chᡢn l trong khoa học l ho�n ton đng? Khi nຳi về quan điểm giữa khoa học v tn ngưỡng, t୴n gio người ta thường nghĩ về sự đối lập. Thực ra gữa hai khi niệm nᡠy c bổ sung lẫn nhau. Cc quan điểm trong t㡭n ngưỡng, tn gio gợi ra nhiều đề t䡠i, vấn đề cho khoa học nghin cứu. V c꠳ rất nhiều kiến thức trong cc bộ kinh thnh của cᡡc tn gio được khoa học x䡡c nhận tnh đng đắn. 2.Con người nh�n nhận thế giới qua nhiều nhn quan khc nhau. C㡡ch nhn nhận khc nhau n졠y đ sinh ra nhiều điều phong ph trong sinh hoạt văn h㺳a. Thật l một điều hoang vắng, rập khun nếu như cഡc nền văn ha trn thế giới c㪹ng quy tụ một nhn sinh quan. Thật l một lỗ hỏng kiến thức khi người ta so s⠡nh gi trị cao – thấp giữa cc nền văn hᡳa. V vậy, cc gi졡 trị văn ha tm linh của người Chăm kh㢴ng thể bị đnh gi thấp hơn so với cᡡc gi trị tm linh của nền văn hᢳa khc. 3.Sati – một tục hnh thᬠnh ở Ấn Độ c ảnh hưởng đến Champa. Đy l㢠 một thnh tố trong thế giới quan về tn giഡo bị sai lệch. Nhiều người thường lợi dụng điều ny để hạ bệ đời sống tm linh Champa. Sati vốn lࢠ tn của vợ thần Shiva. Khi Shiva chết, v quꬡ thương chồng, nng nhảy vo lửa trong đࠡm thiu. Do nhận thức con người lc n꺠y cn hạn chế, sự việc ny ph⠡t sinh thnh một tục. Ở Ấn Độ, nhiều phụ nữ phải chịu vo lửa trong đࠡm thiu của chồng. Tuy nhin, khi ảnh hưởng vꪠo Champa, chỉ c hong hậu mới v㠠o lửa trong đm thiu của vua; đặc biệt việc n᪠y phải được sự đồng của hong hậu.�Người Champa mặc d c bị ảnh hưởng Sati nhưng họ vẫn hạn chế đến mức鳠tối thiểu. Điều n y nhiều dn tộc khc cũng theo B⡠ La Mn khng thể l䴠m được. Đy chẳng phải l một tiến bộ, một sự đột ph⠡ đ sao? Đời sống t㠢m linh người Chăm l thế. Rất phong ph! Người Chăm biết tiếp nhận văn hຳa của cc nền văn minh khc, vᡠ sng tạo cc giᡡ trị mới từ nền văn minh ny. Người Chăm cần thức điều nའy để lm vun đắp niềm tự ho dࠢn tộc. Đồng thời họ cũng phải bảo vệ nt đẹp ny. C頡c gi trị tm linh lᢠ thnh tố tinh thần quan trọng trong văn ha Chăm. [1]ೠVương quốc Champa ra đời năm 192 sau Cng nguyn do Khu Li䪪n( Cri Mara) sng lập. [2]Theo Po Dharma, Champaka.org [3]ᠠTheo Lafont, Champaka.org [4]Văn bản Chăm (VMST.13), Kr"n ka Nammk mang kal lak (Tm hiểu về vũ trụ thuở hồng hoang). [5]⬠Triết l m dương B� La Mn điển hnh l䬠 thờ Linga (dương tnh) v Yoni (�m tnh). [6]B� La Mn bản địa ha. [7]䳠Hồi gio Bni (Hồi giᠡo khng chnh thống). [8]䭠Những điệu ma dn gian Champa,ꢠvietnamtouris.edu.vn
0 Rating 69 views 0 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 7, 2012
Đời sống tm linh Chăm Người Chăm l một d⠢n tộc c nền văn minh sớm pht triển. Họ đ㡣 xy dựng một Vương quốc Champa[1]h⠹ng mạnh một thời trong khu vực. Vương quốc ny để lại nhiều di sản văn ha phong ph೺. Cc thnh tố văn hᠳa ny được cấu thnh từ sự sࠡng tạo, tiếp thu v cải biến qua nhiều đợt,ࠠsớm định hnh trong sự đa dạng. Champa l một quốc gia đa d젢n tộc[2]bao gồm d"n tộc Chăm, cc dn tộc vᢹng Ty Nguyn; trong đ⪳ người Chăm l dn tộc đࢳng vai tr hạt nhn, chi phối mạnh đến c⢡c dn tộc khc; tuy nhi⡪n, trong phạm vi bi ny t࠴i chỉ đề cập ring văn ha người Chăm. Người Chăm Việt Nam gồm c곳161.729 người (năm 2009), sống tập trung ở vng Ninh Thuận, Bnh Thuận, An Giang, T鬢y Ninh, Ph Yn…Tuy nhiꪪn, tổ tin của họ vốn sống cả trn một vꪹng đất từ Quảng Bnh đến Đồng Nai[3]. Do đ kh쳴ng gian văn ha của họ cũng trải di tr㠪n vng đất ny. 頠 Yếu tố tm linh dn gian Trong văn h⢳a Chăm, ta thấy r sự tồn tại đan xen giữa yếu tố tm linh d墢n gian trong tn gio… . C䡡c tập tục, tn ngưỡng dn gian h�nh thnh trong qu tr࡬nh sinh sống được họ gn giữ đến ngy nay. Champa kh젴ng phải l vng đất nảy sinh c๡c tn gio nhưng l䡠 vng đất hnh th鬠nh nhiều tn ngưỡng bản địa. 1.Triết l về vũ trụ nguy�n sơ thuở hồng hoang xuất hiện trước khi B La Mn du nhập vഠo Champa. Sakkarai Krn ka Nam mk mang kal lak[4]⢠ghi nhận: Vũ trụ ban đầu l một ci hư v൴ (elak) tối tăm m mịt gồm c hai phần. Phần tr鳪n l trời (akal). Phần dưới l đất (tanࠢh riya). Thần trời kết hợp với thần đất sinh ra mun vị thần (cc Po yang), mu䡴n vạn vật (suk sar) v con người (adam). Triết l nୠy cho thấy dng dấp lưỡng hợp m – dương hiện hữu rất sớm. Nᢳ đ xuất hiện trước khi dng triết l㲭 m – dương[5]từ Ấn Độ du nhập v⠠o Champa. Triết l trn giải th�ch thế giới một cch gần gũi với đời thường. Đứng trn mặt đất ta sẽ thấy g᪬ trước tin? Ng l곪n thấy trời. Nhn xuống thấy đất. Điều ny thật trực quan. 2. C젡c lễ hội mang đậm yếu tố tm linh. Người Champa c rất nhiều lễ hội. Sau đⳢy l một số lễ hội chnh c୲n tồn tại hiện nay. Cc lễ hội người Chăm c sự kế thừa nhiều yếu tố cổ xưa. Xưa đến đ᳢u? C lẽ chng ta phải ngạc nhi㺪n khi biết rằng văn ha bản địa ban sơ thời kỳ săn bắn hi lượm, sản xuất n㡴ng nghiệp cổ sơ vẫn cn dng dấp hiện hữu trong c⡡c lễ hội ny. Cc t࡭n ngưỡng vạn vật hữu linh, tn ngưỡng thờ cng tổ ti�n l những hnh thức tଭn ngưỡng nguyn thủy của loi người, vẫn được t꠬m thấy. Kat):Đ"y l lễ hội tải nhiều yếu tố mang tnh chiều sୢu về thời gian hơn cả. N l lễ hội c㠳 cội nguồn xưa nhất. Nghi lễ ny c trước khi Bೠ La Mn du nhập vo Champa. Đ䠢y nghi lễ mang tnh tn ngưỡng d�n gian hơn l niềm tin tn giഡo. N c ảnh hưởng nhiều từ c㳡c nghi thức B La Mn. Lễ hội Katഩ được người Chăm Ahir[6]đứng ra tổ chức. Kat頩 tưởng nhớ đến cc anh hng dṢn tộc, tổ tin; chnh v꭬ thế, n dễ dng được d㠢n tộc ha, c sự tham dự của nhiều người Awal[7]. Ram㳢wan:Lễ hội n y c nhiều điểm tương đồng trong lễ Ramadan của người Hồi gio ch㡭nh thống. Đy l lễ hội c⠳ sự tn thờ đậm dnh cho Allah, n䠳 l biểu tượng cho cộng đồng Awal; tuy nhin, lễ hội nઠy cũng thờ cng tổ tin do kế thừa yếu tố văn hꪳa bản địa ban sơ như ti trnh b䬠y trước. Lễ Ramadan của người Chăm Hồi gio chnh thống chỉ t᭴n thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Họ khng thờ cng tổ ti亪n. Tuy nhin, người Chăm Hồi gio chꡭnh thống ở Ninh Thuận vẫn đi thăm mộ tổ tin của họ vo dịp nꠠy. Điều ny cho thấy họ vẫn kế thừa lễ Ramwan của Awal. Rija Nࢢgar:Đ"y l lễ hội đại diện cho dn tộc hơn cả. Nࢳ l lễ hội dnh chung cho cộng đồng Ahiࠩr v Awal.ࠠLễ hội ny thờ Thần mẹ xứ sở Po In Nࢢgar v cc thần linh khࡡc vo dịp năm mới. Po In Nagar lࢠ người phụ nữ c thật, được thần thnh h㡳a. Po In Nagar được xem l thủy tố của người Chăm. Truyền thuyết kể rằng Po Ina Nagar l⠠ con gi của thần Po Kuk được ngi sai xuống trần gian để giᠺp người Chăm xy dựng vương quốc. B dạy người Chăm trồng l⠺a, dệt vải, nui tầm,… 3.Thng thường nhiều d䴢n tộc chỉ sng tạo ra điệu ma nhằm mục đậch giải tr, nhưng người Champa khng dừng lại ở đ�. Ngoi những điệu ma mິ phỏng cc hoạt động sống thường ngy như hᠡi rau quả, chi lưới, gặt la…Người Champa cາn sng tạo cc điệu m᡺a nhằm vo việc thờ thần linh. Người ta thống k cળ đến 80 điệu ma[8]tương ứng với 80 vị thần. Người Chăm c꠳ nhiều điệu ma nhưng chung quy ta xếp chng v꺠o 4 kiểu cơ bản: Biyn, Kmn, Mrai, Chron. Đ颢y l tn của 4 loઠi chim: cng, điểu cầm, g l䠴i, ngang. Theo truyền thuyết, Po Ina Nagar nắm lấy 4 v tinh t cho nở ra 4 con chim tr캪n. B cng c๡c nng tin cưỡi xuống trần gian. Khi nhબn những con chim trn bay lượn đẹp người Chăm đ bắt chước động t꣡c ny để sng tạo 4 kiểu mࡺa mang tn 4 loi chim nꠠy. Về sau nhiều động tc ma được sạng tạo thm. Ma được xem l꺠 một hnh thức gửi gắm lng biết ơn đối với thần linh. Ch청nh v điều ny, m젺a hiện hữu trong cc lễ Rija. Nhiều dn tộc khi thờ cᢺng thần linh thường phải trang nghim, nhưng trong lễ Rija người Chăm nhảy ma rất v꺴 tư. 4. Đối với nhiều dn tộc ăn uống l một lối sinh hoạt kh⠴ng mảy may lin quan g đến tꬢm linh nhưng người ta phải bất ngờ khi thấy người Chăm Ahir v Awal thực h頠nh một nghi thức tm linh. Đy l⢠ nghi thức thuộc tn ngưỡng đa thần. Mỗi lần uống rượu, bia họ sẽ đổ xuống đất vi giọt để k�nh mời thần linh. Mỗi lần c thức ăn ngon thuộc cc m㡳n thờ cng truyền thống như ch, thịt gꨠ,… họ đều thực hnh nghi thức ny. Họ nhẩm vࠠi lời cầu sự che chở của thần linh. 5. Những thai nhi trong quan điểm của bc sĩ n vốn chỉ l᳠ phần mu thịt đơn thuần.Phᠡ thai ngy nay trở nn phổ biến. Hơn nữa, hiếm thấy dઢn tộc no để đến linh hồn của thai nhi bất hạnh. Người Chăm thཬ khc. Những thai nhi chưa ra đời, gặp một sự cố bất hạnh phải gi từ khi mới cᣲn ở trong bụng mẹ. Người Chăm c tục Mbuic haluk để tưởng nhớ, bồi đắp cho sinh linh bất hạnh ny. Linh hồn của c㠡c thai nhi ny cũng được xem l thࠠnh vin trong cc linh hồn của dꡲng tộc ở thế giới bn kia. Nếu người phụ nữ bị sảy thai ở qu thꪬ cc Po Acar[9]sẽ lấy một nắm đất ở nơi nᠳ để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nếu người phụ nữ sảy thai ở nơi xa lạ th cc Po Acar ra졠cạnh l ng về hướng nam lấy một nắm đất để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nắm đất ny được nắn theo hnh người, quấn qua vଠi lớp vải trắng. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar mặc nhiều lớp “o”. “o” lၠ một dải khăn mu trắng nhỏ được cắt theo hnh thହ tượng trưng o người qu cố[10]. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar thực hiện nghi thức tắm, rồi chᡴn trong Ghur[11], tương tự người chết. Trong Mbuic haluk, người ta sẽ “gửi” nhiều quần o, đồ sinh hoạt của trẻ con cho thai nhi. Cc vật dụng nᡠy được Po Acar thực hiện nghi thức đọc vi đoạn kinh Qu’ran[12]của người Hồi gio Bࡠni, để trao cho linh hồn của thai nhi bất hạnh. Đy l nghi lễ mang gi⠡ trị nhn văn su sắc. Mbuic haluk cần được giữ g⢬n, lưu giữ cho người Chăm Awal. 6.Bố tr nh cửa l� cng việc của kĩ sư. Đ l䳠 cch nghĩ của nhiều dn tộc. Người Chăm khᢴng chỉ c vậy. Lm nh㠠, người Chăm Awal thường hướng mặt nh về pha aia harei tamୢ (hướng ty). Họ tin rằng, lm nh⠠ theo hướng ny sẽ lm ăn phࠡt đạt, sớm trở nn giu c꠳. Vị tr đặt ngi nh� cũng vậy. Ai c dịp đến thăm cc l㡠ng người Chăm sẽ pht hiện một điều rất th vị. Cạc ngi nh được sắp xếp theo một d䠣y thẳng. Hai bn dy nh꣠ l hai con đường thẳng tp. Tục nࡠy đ tạo ra một khng gian rất tho㴡ng cho cc lng người Chăm. Trᠴng rất ngăn nắp. 7.Người Chăm xem phun bet (cy bồ đề) l nơi tr⠺ ngụ của nhiều vị thần, c cả ma quỷ. Họ cảm thấy sợ hi khi đi qua. Họ tin rằng c㣢y ny mang lại nhiều điều rủi ro, v thế rất kh଴ng ưa. Tuy nhin họ khng d괡m chặt bỏ. Họ tin rằng nếu đụng chạm đến cy ny thần linh, ma quỷ sẽ khiến họ gặp nhiều bệnh tật. 8. Đối với người Thi⠪n Cha, mỗi lần gặp điều rủi ro họ sẽ cầu nguyện để Cha gi꺺p đỡ. Cn người Chăm th sao? Họ sẽ cầu mong sự che chở của Po sang. Họ tin rằng Po sang lu⬴n di theo bước chn của họ để che chở. Po sang l墠 cc linh hồn tổ tin qu᪡ cố. Người Chăm cảm thấy tự tin khi được Po sang che chở. Điều ny chỉ c ở người Chăm Awal, Ahi೩r. Người Chăm Islam cầu mong sự gip đỡ từ Thượng đế Allah. 9.Sinh ra được một đứa con khỏe mạnh l mong muốn vꠠ niềm hạnh phc lớn lao của người mẹ. Trong thời k mang thai cꬡc b mẹ khng được nhബn thấy những hnh ảnh k dị v쬬 sợ sẽ sinh ra những đứa con tật quyền. Khi sinh con ra cn non thng, c⡡c b mẹ sẽ trnh gặp người lạ. Vࡠ đặt biệt trong sn nh c⠳ đốt lửa sng. Tất cả điều ny đều lᠠ niềm tin tm linh nhằm trnh điều rủi ro. Về tục đốt lửa c⡳ thể được giải thch như sau.: Buổi đầu ban sơ c nhiều rừng rậm k�m theo th dữ, v dĩ nhi꠪n l khng thể loại trừ kẻ xấu lảng lഡch trong bng tối, v cả ma quỷ - nỗi sợ h㠣i v hnh. B䬳ng tối mang lại sự sợ hi cho cc b㡠 mẹ. Điều ny gy tࢢm l lo ngại. nh s큡ng của lửa sẽ mang lại niềm tin cho họ. Yếu tố ny hnh thଠnh tục cho đến ngy nay. 10. Phụ nữ sở hữu nhiều vẻ đẹp. Phụ nữ li cuốn tഢm hồn của nhiều chng trai, mang lại sự say m cho cડc chng trai. Phụ nữ rất đẹp. Chnh v୬ phụ nữ rất đẹp nn người Chăm cũng sợ ma quỷ, thần linh lm m꠪ hoặc. Thần linh đối với họ khng phải vị no cũng mang lại điều tốt. C䠡c c gi trẻ, đặt biệt l䡠 cc thiếu nữ trnh thả tᡳc khi đi qua bng tối. Khi tắm ven sng suối họ cũng kh㴴ng bung xa t䵳c để trnh Patao aia khap (Thần nước gy mᢪ hoặc). Điều th vị ở đy lꢠ sự trn trọng, qu h⭳a của tnh yu đ쪴i lứa. Một khi đ yu một người con g㪡i no th bạn sẽ hẹp hଲi. Hẹp hi v muốn ri⬪ng tư cảm nhận vẻ đẹp của người yu. Khng người n괠o khc được php cảm nhận vẻ đẹp của cᩡc c gi ngo䡠i người yu của nng. Đꠢy thể hiện sự b ẩn của tnh y�u. V thế, họ khng muốn bất k촬 một thứ ma quỷ, kể cả thần linh no chim ngưỡng sắc đẹp của nઠng. Khi một người con gi bung xᴵa tc sẽ tạo ra nt gợi cảm. N㩩t gợi cảm ny chỉ ring người yપu của nng chim ngưỡng. Thật lઠ một điều k b trong t쭬nh yu đi lứa! 11. Người Kinh quan niệm họ sẽ giao cảm được với linh hồn thế giới b괪n kia v cc thần thࡡnh qua việc thấp nhang. Khi nhang bay ngun ngt sẽ khơi dậy niềm tin t㺢m linh cho họ. Ta thường thấy nhiều người Kinh thấp nhang thờ tổ tin. Họ cũng thờ Phật, cc vị Bồ tꡡt… qua cy nhang chy đỏ rực. Người Chăm th⡬ niềm tin tm linh được khơi dậy qua ngọn lửa pang jin (nến), kh⩳i gihluw asar (trầm hương). Pang jin được lm bằng s頡p ong. Người ta thường thắp sng pang jin khi c᩺ng tổ tin thần linh. Trong lễ Ramwan, họ đưa ra lời đối thoại với người quꢡ cố cầu mong điều an lnh qua ngọn lửa của cc pang jiࡩn. Trong lễ Rija praong[13]c nhiều pang jin khổng lồ cao 1 – 1.5 m được thắp s㩡ng để lm niệm tརm linh. Champa vốn nổi tiếng l xứ sở của trầm hương. Nhiều nh thơ người Chăm tốn nhiều mࠠu mực để ca ngợi trầm hương. Trầm hương trở thnh một đề ti trong nhiều bࠠi văn, bi thơ giống như cc cࡢy tng, cc , tr麺c, mai… đối với văn học Hn. Trầm hương l loại cᠢy c gi trị kinh tế cao. Trầm hương kh㡴ng chỉ mang lại sự giu c về vật chất cho cư dೢn Champa m cn mang lại đời sống tinh thần phong ph಺. Gihluw asar khi đốt sẽ tỏa ra nhiều khi. Khi Gihluw asar kh㳴ng c mi g㹢y hắc như nhang. Trong lễ tảo mộ của người Chăm Awal họ thường đốt gihluw để giao cảm với linh hồn tổ tin. Gihluw asar cũng khơi dậy niềm tin tm linh khꢴng km pang jin. T驴n gio Tn giᴡo chi phối nhiều đến cc nghi lễ phong tục. N như một khung xương tạo dựng bộ dạng của nền văn hᳳa, qua đ cc nghi lễ phong tục được h㡬nh thnh. Người Chăm theo hai tn giഡo chnh: B La M�n v Hồi gio. 1.Bࡠ La Mn được du nhập vo Champa từ thế kỉ thứ IV[14]. B䠠 La Mn (Brahman) vốn l danh từ chỉ một đẳng cấp ở Ấn Độ gồm c䠡c tu sĩ, triết gia, học giả, cc chức sắc tn giᴡo. B La Mn lഠ tn gio được h䡬nh thnh ở Ấn Độ vo khoảng năm 1.500 trước C࠴ng nguyn, chủ trương thờ đa thần (polytheism). Cc vị thần Brahma (đấng sꡡng tạo), Vishnu (đấng bảo tồn), Shiva (đấng hủy diệt) chuyển ha lẫn nhau trong một Trimurti (tam vị nhất thể). Nếu như ở Ấn Độ, Brahma được tn thờ nổi trội so với c㴡c vị thần kia, th đối với người Champa, họ đ tiếp biến t죴n gio ny: Thần Shiva được tᠴn thờ vượt trội hơn hẳn. Quả vậy, người Champa đ biến Brahma gio th㡠nh Shiva gio. Thần Shiva được thờ dưới dạng hnh tượng Linga[15]. 2.Hồi giᬡo Bni được du nhập vo Champa từ cuối thế kỉ thứ X[16]ࠠnhưng chỉ thực sự biểu hiện mạnh ở thế kỉ XVII[17]. Ban đầu, người Bni chỉ thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Cch hࡠnh lễ của họ cũng mang nhiều nt tương đồng với cộng đồng Hồi gio quốc tế. Po Aulaoh[18]đ顣 đi hnh hương Thnh địa La Macque. 3.Năm 1471, thࡠnh Vijaya (Đồ Bn) bị thất thủ. Champa bước vo ngưỡng khủng hoảng nhiều mặt. Niềm tin vࠠo cc vị thần B La Mᠴn bị giảm st. Ấn Độ cũng khng c괲n lin hệ với Champa nữa. Người Champa muốn tm kiếm một chỗ dựa mới về tinh thần. Nhiều người Champa đꬣ cải đạo vo Hồi gio. Đến thế kỉ XVII, số lượng t࡭n đồ Hồi gio đ chiếm ½ dᣢn số[19]. Mu thuẫn tn giⴡo diễn ra gay gắt. Po Rom[20]chủ trương một cuộc cải c頡ch cho dung ha hai tn giⴡo ny. Người B La M࠴n thờ cả Allah, v người Bni thờ lu࠴n cc vị thần B La Mᠴn. Đồng thời, ng cn cho kết hợp với một số t䲭n ngưỡng dn gian bản địa. Đ lⳠ đề thuyết giải quyết mu thuẫn tn giⴡo v tm chỗ dựa về tinh thần của ଴ng. Về chnh trị, ng mong muốn hợp nhất cộng đồng Chăm, tr�nh bị chia rẽ. Về cuộc cải cch ny, người Chăm hiện nay cᠲn tồn tại kiến bất đồng. Một số người Chăm Hồi gio ch�nh thống phản biện lại, v cho rằng cuộc cải cch n졠y đ phạm nhiều điều luật quan trọng của người Hồi gio. Hiện nay, nhiều hộ người Chăm ở Ninh Thuận, B㡬nh Thuận vẫn cn thực hiện theo thnh quả của cuộc cải c⠡ch tn gio n䡠y. Họ thờ nhiều tn ngưỡng đa thần bản địa, gọi chung l ngap yang. Ngap yang phổ biến l� cc nghi lễ: ngap tanh riya (cᢺng thần đất), ngap pabaiy (tế d cho thần, cầu mong điều lnh), … Tuy nhi꠪n, người Bni c xu hướng đơn giản hೳa cc lễ ngap yang, từ bỏ một số lễ ngap yang m họ cho lᠠ khng cần thiết. Trong cch h䡠nh lễ của cc tu sĩ, họ tập trung tn thờ Allah. Người Bᴠ La Mn cũng đơn giản ha nhiều lễ ngap yang hơn. 4.Hồi gi䳡o chnh thống (Islam) l một t�n gio độc thần, chỉ tn thờ Đấng tối cao Allah. Hồi giᴡo ra đời từ thế kỉ VII, tại bn đảo Ả Rập, do Thin sứ Muhammad[21]nhận mặc khải của Thượng đế truyền lại cho con người qua thi᪪n thần Jibrael. Tn đồ Hồi gio cũng tin rằng Muhamed l� vị Thin sứ cuối cng được Allah mặc khải Thi깪n kinh Qu’ran Sau những lần thất bại trước đon qun Nam tiến của Đại Việt. Người Champa bắt đầu di cư vࢠo Campuchia, diễn ra mạnh mẽ vo cc năm 1471, 1692, 1832. Họ tiếp thu giࡡo l Islam từ người M Lai ở đ�y, hnh thnh Cộng đồng Chăm Hồi gi젡o chnh thống. Thế kỉ XIX, nhiều người Chăm ở Campuchia bị ngược đi, buộc phải di cư sang l�nh nạn trở lại Việt Nam. Họ được nh Nguyễn cho định cư ven sng Mഩkong, An Giang. Họ thnh lập 7 ngi lഠng. Cc gio luật Islam được tuᡢn thủ nghim ngặt. Về sau, bộ phận người Chăm ở đy di cư sang sinh sống ở nhiều vꢹng trong Thnh phố Hồ Ch Minh, Đồng Nai. Thế kỉ XX, một số người Chăm Ninh Thuận tiếp nhận Islam từ bộ phận người Chăm Islam Thୠnh phố Hồ Ch Minh. Họ đến truyền gio cho người Chăm ở Ninh Thuận. Người Chăm ở đ�y cn gọi Islam l Asulam hay Akhlam. Cộng đồng n⠠y sinh hoạt độc lập so với người Chăm Hồi gio Bni. Hiện nay, Islam cᠳ xu hướng tăng ln. Quan điểm Trong qu trꡬnh sinh sống, người Chăm đ sng tạo nhiều gi㡡 trị tinh thần trong đời sống tm linh mang tnh cố kết cộng đồng d⭢n tộc. Họ lun lun đi t䴬m sự l giải trong nhn sinh quan về vũ trụ v� đời thường. Họ c thức g㽬n giữ nt đẹp văn ha m鳠 tổ tin để lại, nhưng khng ngần ngại cải biến một số lễ nghi cho ph괹 hợp với hon cảnh x hội, v࣠ cũng đồng tiếp nhận ci mới. C�c điểm khc biệt ny khᠴng tồn tại độc lập m lun đấu tranh vഠ bổ sung lẫn nhau. Điều ny tạo ra sự phong ph trong đời sống tຢm linh người Chăm. Ti được sở hữu dng m䲡u của một dn tộc c nền văn hⳳa đồ sộ. Ti cảm thấy tự ho về c䠡c tinh hoa trong nền văn ha của dn tộc. Nền văn h㢳a ấy thể hiện sự nhạy cảm trước sự huyền b của cuộc đời. Họ khng ngừng m� mẫm tm hiểu sự huyền b ấy. Đ쭢y chnh l l� do khiến họ tiếp nhận v sng tạo nhiều giࡡ trị văn ha tm linh l㢠m chỗ dựa cho đời sống tinh thần. 1.Ta l ai? Đứng trước vũ trụ bao la ny, con người lu࠴n trăn trở. Quả l một điều ngu ngốc nếu con người khng đặt cഢu hỏi v tm cଡch l giải điều đ. V� quả l một dn tộc khࢴng khn ngoan khi khng trăn trở điều n䴠y.C!c l giải về vũ trụ v đời thường trong c�c triết l tn ngưỡng, t�n gio d đṺng hay sai vẫn thể hiện một qu trnh tᬬm ti đng ghi nhận. Sự t⡲ m khiến con người đi tm sự l⬭ giải. Sự l giải nguyn sơ về thế giới của con người phụ thuộc nhiều v�o tnh chủ quan. Nhưng tnh kh�ch quan cũng khng thể c nếu kh䳴ng dựa trn cơ sở tnh chủ quan. Khoa học khꭴng thể đứng vị tr cao nếu bỏ qua cc triết l� tn gio ban sơ.䡠Khoa học được thực nghiệm chứng minh t-nh chn l nhưng nhiều triết l⭭ tn ngưỡng, tn gi�o cũng được chứng minh qua hoạt động thực tiễn; tuy ta khng thể khng phủ nhận một số th䴠nh tố lạc hướng, nhưng ai dm khẳng định rằng cc chᡢn l trong khoa học l ho�n ton đng? Khi nຳi về quan điểm giữa khoa học v tn ngưỡng, t୴n gio người ta thường nghĩ về sự đối lập. Thực ra gữa hai khi niệm nᡠy c bổ sung lẫn nhau. Cc quan điểm trong t㡭n ngưỡng, tn gio gợi ra nhiều đề t䡠i, vấn đề cho khoa học nghin cứu. V c꠳ rất nhiều kiến thức trong cc bộ kinh thnh của cᡡc tn gio được khoa học x䡡c nhận tnh đng đắn. 2.Con người nh�n nhận thế giới qua nhiều nhn quan khc nhau. C㡡ch nhn nhận khc nhau n졠y đ sinh ra nhiều điều phong ph trong sinh hoạt văn h㺳a. Thật l một điều hoang vắng, rập khun nếu như cഡc nền văn ha trn thế giới c㪹ng quy tụ một nhn sinh quan. Thật l một lỗ hỏng kiến thức khi người ta so s⠡nh gi trị cao – thấp giữa cc nền văn hᡳa. V vậy, cc gi졡 trị văn ha tm linh của người Chăm kh㢴ng thể bị đnh gi thấp hơn so với cᡡc gi trị tm linh của nền văn hᢳa khc. 3.Sati – một tục hnh thᬠnh ở Ấn Độ c ảnh hưởng đến Champa. Đy l㢠 một thnh tố trong thế giới quan về tn giഡo bị sai lệch. Nhiều người thường lợi dụng điều ny để hạ bệ đời sống tm linh Champa. Sati vốn lࢠ tn của vợ thần Shiva. Khi Shiva chết, v quꬡ thương chồng, nng nhảy vo lửa trong đࠡm thiu. Do nhận thức con người lc n꺠y cn hạn chế, sự việc ny ph⠡t sinh thnh một tục. Ở Ấn Độ, nhiều phụ nữ phải chịu vo lửa trong đࠡm thiu của chồng. Tuy nhin, khi ảnh hưởng vꪠo Champa, chỉ c hong hậu mới v㠠o lửa trong đm thiu của vua; đặc biệt việc n᪠y phải được sự đồng của hong hậu.�Người Champa mặc d c bị ảnh hưởng Sati nhưng họ vẫn hạn chế đến mức鳠tối thiểu. Điều n y nhiều dn tộc khc cũng theo B⡠ La Mn khng thể l䴠m được. Đy chẳng phải l một tiến bộ, một sự đột ph⠡ đ sao? Đời sống t㠢m linh người Chăm l thế. Rất phong ph! Người Chăm biết tiếp nhận văn hຳa của cc nền văn minh khc, vᡠ sng tạo cc giᡡ trị mới từ nền văn minh ny. Người Chăm cần thức điều nའy để lm vun đắp niềm tự ho dࠢn tộc. Đồng thời họ cũng phải bảo vệ nt đẹp ny. C頡c gi trị tm linh lᢠ thnh tố tinh thần quan trọng trong văn ha Chăm. [1]ೠVương quốc Champa ra đời năm 192 sau Cng nguyn do Khu Li䪪n( Cri Mara) sng lập. [2]Theo Po Dharma, Champaka.org [3]ᠠTheo Lafont, Champaka.org [4]Văn bản Chăm (VMST.13), Kr"n ka Nammk mang kal lak (Tm hiểu về vũ trụ thuở hồng hoang). [5]⬠Triết l m dương B� La Mn điển hnh l䬠 thờ Linga (dương tnh) v Yoni (�m tnh). [6]B� La Mn bản địa ha. [7]䳠Hồi gio Bni (Hồi giᠡo khng chnh thống). [8]䭠Những điệu ma dn gian Champa,ꢠvietnamtouris.edu.vn
0 Rating 69 views 0 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 7, 2012
Đời sống tm linh Chăm Người Chăm l một d⠢n tộc c nền văn minh sớm pht triển. Họ đ㡣 xy dựng một Vương quốc Champa[1]h⠹ng mạnh một thời trong khu vực. Vương quốc ny để lại nhiều di sản văn ha phong ph೺. Cc thnh tố văn hᠳa ny được cấu thnh từ sự sࠡng tạo, tiếp thu v cải biến qua nhiều đợt,ࠠsớm định hnh trong sự đa dạng. Champa l một quốc gia đa d젢n tộc[2]bao gồm d"n tộc Chăm, cc dn tộc vᢹng Ty Nguyn; trong đ⪳ người Chăm l dn tộc đࢳng vai tr hạt nhn, chi phối mạnh đến c⢡c dn tộc khc; tuy nhi⡪n, trong phạm vi bi ny t࠴i chỉ đề cập ring văn ha người Chăm. Người Chăm Việt Nam gồm c곳161.729 người (năm 2009), sống tập trung ở vng Ninh Thuận, Bnh Thuận, An Giang, T鬢y Ninh, Ph Yn…Tuy nhiꪪn, tổ tin của họ vốn sống cả trn một vꪹng đất từ Quảng Bnh đến Đồng Nai[3]. Do đ kh쳴ng gian văn ha của họ cũng trải di tr㠪n vng đất ny. 頠 Yếu tố tm linh dn gian Trong văn h⢳a Chăm, ta thấy r sự tồn tại đan xen giữa yếu tố tm linh d墢n gian trong tn gio… . C䡡c tập tục, tn ngưỡng dn gian h�nh thnh trong qu tr࡬nh sinh sống được họ gn giữ đến ngy nay. Champa kh젴ng phải l vng đất nảy sinh c๡c tn gio nhưng l䡠 vng đất hnh th鬠nh nhiều tn ngưỡng bản địa. 1.Triết l về vũ trụ nguy�n sơ thuở hồng hoang xuất hiện trước khi B La Mn du nhập vഠo Champa. Sakkarai Krn ka Nam mk mang kal lak[4]⢠ghi nhận: Vũ trụ ban đầu l một ci hư v൴ (elak) tối tăm m mịt gồm c hai phần. Phần tr鳪n l trời (akal). Phần dưới l đất (tanࠢh riya). Thần trời kết hợp với thần đất sinh ra mun vị thần (cc Po yang), mu䡴n vạn vật (suk sar) v con người (adam). Triết l nୠy cho thấy dng dấp lưỡng hợp m – dương hiện hữu rất sớm. Nᢳ đ xuất hiện trước khi dng triết l㲭 m – dương[5]từ Ấn Độ du nhập v⠠o Champa. Triết l trn giải th�ch thế giới một cch gần gũi với đời thường. Đứng trn mặt đất ta sẽ thấy g᪬ trước tin? Ng l곪n thấy trời. Nhn xuống thấy đất. Điều ny thật trực quan. 2. C젡c lễ hội mang đậm yếu tố tm linh. Người Champa c rất nhiều lễ hội. Sau đⳢy l một số lễ hội chnh c୲n tồn tại hiện nay. Cc lễ hội người Chăm c sự kế thừa nhiều yếu tố cổ xưa. Xưa đến đ᳢u? C lẽ chng ta phải ngạc nhi㺪n khi biết rằng văn ha bản địa ban sơ thời kỳ săn bắn hi lượm, sản xuất n㡴ng nghiệp cổ sơ vẫn cn dng dấp hiện hữu trong c⡡c lễ hội ny. Cc t࡭n ngưỡng vạn vật hữu linh, tn ngưỡng thờ cng tổ ti�n l những hnh thức tଭn ngưỡng nguyn thủy của loi người, vẫn được t꠬m thấy. Kat):Đ"y l lễ hội tải nhiều yếu tố mang tnh chiều sୢu về thời gian hơn cả. N l lễ hội c㠳 cội nguồn xưa nhất. Nghi lễ ny c trước khi Bೠ La Mn du nhập vo Champa. Đ䠢y nghi lễ mang tnh tn ngưỡng d�n gian hơn l niềm tin tn giഡo. N c ảnh hưởng nhiều từ c㳡c nghi thức B La Mn. Lễ hội Katഩ được người Chăm Ahir[6]đứng ra tổ chức. Kat頩 tưởng nhớ đến cc anh hng dṢn tộc, tổ tin; chnh v꭬ thế, n dễ dng được d㠢n tộc ha, c sự tham dự của nhiều người Awal[7]. Ram㳢wan:Lễ hội n y c nhiều điểm tương đồng trong lễ Ramadan của người Hồi gio ch㡭nh thống. Đy l lễ hội c⠳ sự tn thờ đậm dnh cho Allah, n䠳 l biểu tượng cho cộng đồng Awal; tuy nhin, lễ hội nઠy cũng thờ cng tổ tin do kế thừa yếu tố văn hꪳa bản địa ban sơ như ti trnh b䬠y trước. Lễ Ramadan của người Chăm Hồi gio chnh thống chỉ t᭴n thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Họ khng thờ cng tổ ti亪n. Tuy nhin, người Chăm Hồi gio chꡭnh thống ở Ninh Thuận vẫn đi thăm mộ tổ tin của họ vo dịp nꠠy. Điều ny cho thấy họ vẫn kế thừa lễ Ramwan của Awal. Rija Nࢢgar:Đ"y l lễ hội đại diện cho dn tộc hơn cả. Nࢳ l lễ hội dnh chung cho cộng đồng Ahiࠩr v Awal.ࠠLễ hội ny thờ Thần mẹ xứ sở Po In Nࢢgar v cc thần linh khࡡc vo dịp năm mới. Po In Nagar lࢠ người phụ nữ c thật, được thần thnh h㡳a. Po In Nagar được xem l thủy tố của người Chăm. Truyền thuyết kể rằng Po Ina Nagar l⠠ con gi của thần Po Kuk được ngi sai xuống trần gian để giᠺp người Chăm xy dựng vương quốc. B dạy người Chăm trồng l⠺a, dệt vải, nui tầm,… 3.Thng thường nhiều d䴢n tộc chỉ sng tạo ra điệu ma nhằm mục đậch giải tr, nhưng người Champa khng dừng lại ở đ�. Ngoi những điệu ma mິ phỏng cc hoạt động sống thường ngy như hᠡi rau quả, chi lưới, gặt la…Người Champa cາn sng tạo cc điệu m᡺a nhằm vo việc thờ thần linh. Người ta thống k cળ đến 80 điệu ma[8]tương ứng với 80 vị thần. Người Chăm c꠳ nhiều điệu ma nhưng chung quy ta xếp chng v꺠o 4 kiểu cơ bản: Biyn, Kmn, Mrai, Chron. Đ颢y l tn của 4 loઠi chim: cng, điểu cầm, g l䠴i, ngang. Theo truyền thuyết, Po Ina Nagar nắm lấy 4 v tinh t cho nở ra 4 con chim tr캪n. B cng c๡c nng tin cưỡi xuống trần gian. Khi nhબn những con chim trn bay lượn đẹp người Chăm đ bắt chước động t꣡c ny để sng tạo 4 kiểu mࡺa mang tn 4 loi chim nꠠy. Về sau nhiều động tc ma được sạng tạo thm. Ma được xem l꺠 một hnh thức gửi gắm lng biết ơn đối với thần linh. Ch청nh v điều ny, m젺a hiện hữu trong cc lễ Rija. Nhiều dn tộc khi thờ cᢺng thần linh thường phải trang nghim, nhưng trong lễ Rija người Chăm nhảy ma rất v꺴 tư. 4. Đối với nhiều dn tộc ăn uống l một lối sinh hoạt kh⠴ng mảy may lin quan g đến tꬢm linh nhưng người ta phải bất ngờ khi thấy người Chăm Ahir v Awal thực h頠nh một nghi thức tm linh. Đy l⢠ nghi thức thuộc tn ngưỡng đa thần. Mỗi lần uống rượu, bia họ sẽ đổ xuống đất vi giọt để k�nh mời thần linh. Mỗi lần c thức ăn ngon thuộc cc m㡳n thờ cng truyền thống như ch, thịt gꨠ,… họ đều thực hnh nghi thức ny. Họ nhẩm vࠠi lời cầu sự che chở của thần linh. 5. Những thai nhi trong quan điểm của bc sĩ n vốn chỉ l᳠ phần mu thịt đơn thuần.Phᠡ thai ngy nay trở nn phổ biến. Hơn nữa, hiếm thấy dઢn tộc no để đến linh hồn của thai nhi bất hạnh. Người Chăm thཬ khc. Những thai nhi chưa ra đời, gặp một sự cố bất hạnh phải gi từ khi mới cᣲn ở trong bụng mẹ. Người Chăm c tục Mbuic haluk để tưởng nhớ, bồi đắp cho sinh linh bất hạnh ny. Linh hồn của c㠡c thai nhi ny cũng được xem l thࠠnh vin trong cc linh hồn của dꡲng tộc ở thế giới bn kia. Nếu người phụ nữ bị sảy thai ở qu thꪬ cc Po Acar[9]sẽ lấy một nắm đất ở nơi nᠳ để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nếu người phụ nữ sảy thai ở nơi xa lạ th cc Po Acar ra졠cạnh l ng về hướng nam lấy một nắm đất để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nắm đất ny được nắn theo hnh người, quấn qua vଠi lớp vải trắng. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar mặc nhiều lớp “o”. “o” lၠ một dải khăn mu trắng nhỏ được cắt theo hnh thହ tượng trưng o người qu cố[10]. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar thực hiện nghi thức tắm, rồi chᡴn trong Ghur[11], tương tự người chết. Trong Mbuic haluk, người ta sẽ “gửi” nhiều quần o, đồ sinh hoạt của trẻ con cho thai nhi. Cc vật dụng nᡠy được Po Acar thực hiện nghi thức đọc vi đoạn kinh Qu’ran[12]của người Hồi gio Bࡠni, để trao cho linh hồn của thai nhi bất hạnh. Đy l nghi lễ mang gi⠡ trị nhn văn su sắc. Mbuic haluk cần được giữ g⢬n, lưu giữ cho người Chăm Awal. 6.Bố tr nh cửa l� cng việc của kĩ sư. Đ l䳠 cch nghĩ của nhiều dn tộc. Người Chăm khᢴng chỉ c vậy. Lm nh㠠, người Chăm Awal thường hướng mặt nh về pha aia harei tamୢ (hướng ty). Họ tin rằng, lm nh⠠ theo hướng ny sẽ lm ăn phࠡt đạt, sớm trở nn giu c꠳. Vị tr đặt ngi nh� cũng vậy. Ai c dịp đến thăm cc l㡠ng người Chăm sẽ pht hiện một điều rất th vị. Cạc ngi nh được sắp xếp theo một d䠣y thẳng. Hai bn dy nh꣠ l hai con đường thẳng tp. Tục nࡠy đ tạo ra một khng gian rất tho㴡ng cho cc lng người Chăm. Trᠴng rất ngăn nắp. 7.Người Chăm xem phun bet (cy bồ đề) l nơi tr⠺ ngụ của nhiều vị thần, c cả ma quỷ. Họ cảm thấy sợ hi khi đi qua. Họ tin rằng c㣢y ny mang lại nhiều điều rủi ro, v thế rất kh଴ng ưa. Tuy nhin họ khng d괡m chặt bỏ. Họ tin rằng nếu đụng chạm đến cy ny thần linh, ma quỷ sẽ khiến họ gặp nhiều bệnh tật. 8. Đối với người Thi⠪n Cha, mỗi lần gặp điều rủi ro họ sẽ cầu nguyện để Cha gi꺺p đỡ. Cn người Chăm th sao? Họ sẽ cầu mong sự che chở của Po sang. Họ tin rằng Po sang lu⬴n di theo bước chn của họ để che chở. Po sang l墠 cc linh hồn tổ tin qu᪡ cố. Người Chăm cảm thấy tự tin khi được Po sang che chở. Điều ny chỉ c ở người Chăm Awal, Ahi೩r. Người Chăm Islam cầu mong sự gip đỡ từ Thượng đế Allah. 9.Sinh ra được một đứa con khỏe mạnh l mong muốn vꠠ niềm hạnh phc lớn lao của người mẹ. Trong thời k mang thai cꬡc b mẹ khng được nhബn thấy những hnh ảnh k dị v쬬 sợ sẽ sinh ra những đứa con tật quyền. Khi sinh con ra cn non thng, c⡡c b mẹ sẽ trnh gặp người lạ. Vࡠ đặt biệt trong sn nh c⠳ đốt lửa sng. Tất cả điều ny đều lᠠ niềm tin tm linh nhằm trnh điều rủi ro. Về tục đốt lửa c⡳ thể được giải thch như sau.: Buổi đầu ban sơ c nhiều rừng rậm k�m theo th dữ, v dĩ nhi꠪n l khng thể loại trừ kẻ xấu lảng lഡch trong bng tối, v cả ma quỷ - nỗi sợ h㠣i v hnh. B䬳ng tối mang lại sự sợ hi cho cc b㡠 mẹ. Điều ny gy tࢢm l lo ngại. nh s큡ng của lửa sẽ mang lại niềm tin cho họ. Yếu tố ny hnh thଠnh tục cho đến ngy nay. 10. Phụ nữ sở hữu nhiều vẻ đẹp. Phụ nữ li cuốn tഢm hồn của nhiều chng trai, mang lại sự say m cho cડc chng trai. Phụ nữ rất đẹp. Chnh v୬ phụ nữ rất đẹp nn người Chăm cũng sợ ma quỷ, thần linh lm m꠪ hoặc. Thần linh đối với họ khng phải vị no cũng mang lại điều tốt. C䠡c c gi trẻ, đặt biệt l䡠 cc thiếu nữ trnh thả tᡳc khi đi qua bng tối. Khi tắm ven sng suối họ cũng kh㴴ng bung xa t䵳c để trnh Patao aia khap (Thần nước gy mᢪ hoặc). Điều th vị ở đy lꢠ sự trn trọng, qu h⭳a của tnh yu đ쪴i lứa. Một khi đ yu một người con g㪡i no th bạn sẽ hẹp hଲi. Hẹp hi v muốn ri⬪ng tư cảm nhận vẻ đẹp của người yu. Khng người n괠o khc được php cảm nhận vẻ đẹp của cᩡc c gi ngo䡠i người yu của nng. Đꠢy thể hiện sự b ẩn của tnh y�u. V thế, họ khng muốn bất k촬 một thứ ma quỷ, kể cả thần linh no chim ngưỡng sắc đẹp của nઠng. Khi một người con gi bung xᴵa tc sẽ tạo ra nt gợi cảm. N㩩t gợi cảm ny chỉ ring người yપu của nng chim ngưỡng. Thật lઠ một điều k b trong t쭬nh yu đi lứa! 11. Người Kinh quan niệm họ sẽ giao cảm được với linh hồn thế giới b괪n kia v cc thần thࡡnh qua việc thấp nhang. Khi nhang bay ngun ngt sẽ khơi dậy niềm tin t㺢m linh cho họ. Ta thường thấy nhiều người Kinh thấp nhang thờ tổ tin. Họ cũng thờ Phật, cc vị Bồ tꡡt… qua cy nhang chy đỏ rực. Người Chăm th⡬ niềm tin tm linh được khơi dậy qua ngọn lửa pang jin (nến), kh⩳i gihluw asar (trầm hương). Pang jin được lm bằng s頡p ong. Người ta thường thắp sng pang jin khi c᩺ng tổ tin thần linh. Trong lễ Ramwan, họ đưa ra lời đối thoại với người quꢡ cố cầu mong điều an lnh qua ngọn lửa của cc pang jiࡩn. Trong lễ Rija praong[13]c nhiều pang jin khổng lồ cao 1 – 1.5 m được thắp s㩡ng để lm niệm tརm linh. Champa vốn nổi tiếng l xứ sở của trầm hương. Nhiều nh thơ người Chăm tốn nhiều mࠠu mực để ca ngợi trầm hương. Trầm hương trở thnh một đề ti trong nhiều bࠠi văn, bi thơ giống như cc cࡢy tng, cc , tr麺c, mai… đối với văn học Hn. Trầm hương l loại cᠢy c gi trị kinh tế cao. Trầm hương kh㡴ng chỉ mang lại sự giu c về vật chất cho cư dೢn Champa m cn mang lại đời sống tinh thần phong ph಺. Gihluw asar khi đốt sẽ tỏa ra nhiều khi. Khi Gihluw asar kh㳴ng c mi g㹢y hắc như nhang. Trong lễ tảo mộ của người Chăm Awal họ thường đốt gihluw để giao cảm với linh hồn tổ tin. Gihluw asar cũng khơi dậy niềm tin tm linh khꢴng km pang jin. T驴n gio Tn giᴡo chi phối nhiều đến cc nghi lễ phong tục. N như một khung xương tạo dựng bộ dạng của nền văn hᳳa, qua đ cc nghi lễ phong tục được h㡬nh thnh. Người Chăm theo hai tn giഡo chnh: B La M�n v Hồi gio. 1.Bࡠ La Mn được du nhập vo Champa từ thế kỉ thứ IV[14]. B䠠 La Mn (Brahman) vốn l danh từ chỉ một đẳng cấp ở Ấn Độ gồm c䠡c tu sĩ, triết gia, học giả, cc chức sắc tn giᴡo. B La Mn lഠ tn gio được h䡬nh thnh ở Ấn Độ vo khoảng năm 1.500 trước C࠴ng nguyn, chủ trương thờ đa thần (polytheism). Cc vị thần Brahma (đấng sꡡng tạo), Vishnu (đấng bảo tồn), Shiva (đấng hủy diệt) chuyển ha lẫn nhau trong một Trimurti (tam vị nhất thể). Nếu như ở Ấn Độ, Brahma được tn thờ nổi trội so với c㴡c vị thần kia, th đối với người Champa, họ đ tiếp biến t죴n gio ny: Thần Shiva được tᠴn thờ vượt trội hơn hẳn. Quả vậy, người Champa đ biến Brahma gio th㡠nh Shiva gio. Thần Shiva được thờ dưới dạng hnh tượng Linga[15]. 2.Hồi giᬡo Bni được du nhập vo Champa từ cuối thế kỉ thứ X[16]ࠠnhưng chỉ thực sự biểu hiện mạnh ở thế kỉ XVII[17]. Ban đầu, người Bni chỉ thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Cch hࡠnh lễ của họ cũng mang nhiều nt tương đồng với cộng đồng Hồi gio quốc tế. Po Aulaoh[18]đ顣 đi hnh hương Thnh địa La Macque. 3.Năm 1471, thࡠnh Vijaya (Đồ Bn) bị thất thủ. Champa bước vo ngưỡng khủng hoảng nhiều mặt. Niềm tin vࠠo cc vị thần B La Mᠴn bị giảm st. Ấn Độ cũng khng c괲n lin hệ với Champa nữa. Người Champa muốn tm kiếm một chỗ dựa mới về tinh thần. Nhiều người Champa đꬣ cải đạo vo Hồi gio. Đến thế kỉ XVII, số lượng t࡭n đồ Hồi gio đ chiếm ½ dᣢn số[19]. Mu thuẫn tn giⴡo diễn ra gay gắt. Po Rom[20]chủ trương một cuộc cải c頡ch cho dung ha hai tn giⴡo ny. Người B La M࠴n thờ cả Allah, v người Bni thờ lu࠴n cc vị thần B La Mᠴn. Đồng thời, ng cn cho kết hợp với một số t䲭n ngưỡng dn gian bản địa. Đ lⳠ đề thuyết giải quyết mu thuẫn tn giⴡo v tm chỗ dựa về tinh thần của ଴ng. Về chnh trị, ng mong muốn hợp nhất cộng đồng Chăm, tr�nh bị chia rẽ. Về cuộc cải cch ny, người Chăm hiện nay cᠲn tồn tại kiến bất đồng. Một số người Chăm Hồi gio ch�nh thống phản biện lại, v cho rằng cuộc cải cch n졠y đ phạm nhiều điều luật quan trọng của người Hồi gio. Hiện nay, nhiều hộ người Chăm ở Ninh Thuận, B㡬nh Thuận vẫn cn thực hiện theo thnh quả của cuộc cải c⠡ch tn gio n䡠y. Họ thờ nhiều tn ngưỡng đa thần bản địa, gọi chung l ngap yang. Ngap yang phổ biến l� cc nghi lễ: ngap tanh riya (cᢺng thần đất), ngap pabaiy (tế d cho thần, cầu mong điều lnh), … Tuy nhi꠪n, người Bni c xu hướng đơn giản hೳa cc lễ ngap yang, từ bỏ một số lễ ngap yang m họ cho lᠠ khng cần thiết. Trong cch h䡠nh lễ của cc tu sĩ, họ tập trung tn thờ Allah. Người Bᴠ La Mn cũng đơn giản ha nhiều lễ ngap yang hơn. 4.Hồi gi䳡o chnh thống (Islam) l một t�n gio độc thần, chỉ tn thờ Đấng tối cao Allah. Hồi giᴡo ra đời từ thế kỉ VII, tại bn đảo Ả Rập, do Thin sứ Muhammad[21]nhận mặc khải của Thượng đế truyền lại cho con người qua thi᪪n thần Jibrael. Tn đồ Hồi gio cũng tin rằng Muhamed l� vị Thin sứ cuối cng được Allah mặc khải Thi깪n kinh Qu’ran Sau những lần thất bại trước đon qun Nam tiến của Đại Việt. Người Champa bắt đầu di cư vࢠo Campuchia, diễn ra mạnh mẽ vo cc năm 1471, 1692, 1832. Họ tiếp thu giࡡo l Islam từ người M Lai ở đ�y, hnh thnh Cộng đồng Chăm Hồi gi젡o chnh thống. Thế kỉ XIX, nhiều người Chăm ở Campuchia bị ngược đi, buộc phải di cư sang l�nh nạn trở lại Việt Nam. Họ được nh Nguyễn cho định cư ven sng Mഩkong, An Giang. Họ thnh lập 7 ngi lഠng. Cc gio luật Islam được tuᡢn thủ nghim ngặt. Về sau, bộ phận người Chăm ở đy di cư sang sinh sống ở nhiều vꢹng trong Thnh phố Hồ Ch Minh, Đồng Nai. Thế kỉ XX, một số người Chăm Ninh Thuận tiếp nhận Islam từ bộ phận người Chăm Islam Thୠnh phố Hồ Ch Minh. Họ đến truyền gio cho người Chăm ở Ninh Thuận. Người Chăm ở đ�y cn gọi Islam l Asulam hay Akhlam. Cộng đồng n⠠y sinh hoạt độc lập so với người Chăm Hồi gio Bni. Hiện nay, Islam cᠳ xu hướng tăng ln. Quan điểm Trong qu trꡬnh sinh sống, người Chăm đ sng tạo nhiều gi㡡 trị tinh thần trong đời sống tm linh mang tnh cố kết cộng đồng d⭢n tộc. Họ lun lun đi t䴬m sự l giải trong nhn sinh quan về vũ trụ v� đời thường. Họ c thức g㽬n giữ nt đẹp văn ha m鳠 tổ tin để lại, nhưng khng ngần ngại cải biến một số lễ nghi cho ph괹 hợp với hon cảnh x hội, v࣠ cũng đồng tiếp nhận ci mới. C�c điểm khc biệt ny khᠴng tồn tại độc lập m lun đấu tranh vഠ bổ sung lẫn nhau. Điều ny tạo ra sự phong ph trong đời sống tຢm linh người Chăm. Ti được sở hữu dng m䲡u của một dn tộc c nền văn hⳳa đồ sộ. Ti cảm thấy tự ho về c䠡c tinh hoa trong nền văn ha của dn tộc. Nền văn h㢳a ấy thể hiện sự nhạy cảm trước sự huyền b của cuộc đời. Họ khng ngừng m� mẫm tm hiểu sự huyền b ấy. Đ쭢y chnh l l� do khiến họ tiếp nhận v sng tạo nhiều giࡡ trị văn ha tm linh l㢠m chỗ dựa cho đời sống tinh thần. 1.Ta l ai? Đứng trước vũ trụ bao la ny, con người lu࠴n trăn trở. Quả l một điều ngu ngốc nếu con người khng đặt cഢu hỏi v tm cଡch l giải điều đ. V� quả l một dn tộc khࢴng khn ngoan khi khng trăn trở điều n䴠y.C!c l giải về vũ trụ v đời thường trong c�c triết l tn ngưỡng, t�n gio d đṺng hay sai vẫn thể hiện một qu trnh tᬬm ti đng ghi nhận. Sự t⡲ m khiến con người đi tm sự l⬭ giải. Sự l giải nguyn sơ về thế giới của con người phụ thuộc nhiều v�o tnh chủ quan. Nhưng tnh kh�ch quan cũng khng thể c nếu kh䳴ng dựa trn cơ sở tnh chủ quan. Khoa học khꭴng thể đứng vị tr cao nếu bỏ qua cc triết l� tn gio ban sơ.䡠Khoa học được thực nghiệm chứng minh t-nh chn l nhưng nhiều triết l⭭ tn ngưỡng, tn gi�o cũng được chứng minh qua hoạt động thực tiễn; tuy ta khng thể khng phủ nhận một số th䴠nh tố lạc hướng, nhưng ai dm khẳng định rằng cc chᡢn l trong khoa học l ho�n ton đng? Khi nຳi về quan điểm giữa khoa học v tn ngưỡng, t୴n gio người ta thường nghĩ về sự đối lập. Thực ra gữa hai khi niệm nᡠy c bổ sung lẫn nhau. Cc quan điểm trong t㡭n ngưỡng, tn gio gợi ra nhiều đề t䡠i, vấn đề cho khoa học nghin cứu. V c꠳ rất nhiều kiến thức trong cc bộ kinh thnh của cᡡc tn gio được khoa học x䡡c nhận tnh đng đắn. 2.Con người nh�n nhận thế giới qua nhiều nhn quan khc nhau. C㡡ch nhn nhận khc nhau n졠y đ sinh ra nhiều điều phong ph trong sinh hoạt văn h㺳a. Thật l một điều hoang vắng, rập khun nếu như cഡc nền văn ha trn thế giới c㪹ng quy tụ một nhn sinh quan. Thật l một lỗ hỏng kiến thức khi người ta so s⠡nh gi trị cao – thấp giữa cc nền văn hᡳa. V vậy, cc gi졡 trị văn ha tm linh của người Chăm kh㢴ng thể bị đnh gi thấp hơn so với cᡡc gi trị tm linh của nền văn hᢳa khc. 3.Sati – một tục hnh thᬠnh ở Ấn Độ c ảnh hưởng đến Champa. Đy l㢠 một thnh tố trong thế giới quan về tn giഡo bị sai lệch. Nhiều người thường lợi dụng điều ny để hạ bệ đời sống tm linh Champa. Sati vốn lࢠ tn của vợ thần Shiva. Khi Shiva chết, v quꬡ thương chồng, nng nhảy vo lửa trong đࠡm thiu. Do nhận thức con người lc n꺠y cn hạn chế, sự việc ny ph⠡t sinh thnh một tục. Ở Ấn Độ, nhiều phụ nữ phải chịu vo lửa trong đࠡm thiu của chồng. Tuy nhin, khi ảnh hưởng vꪠo Champa, chỉ c hong hậu mới v㠠o lửa trong đm thiu của vua; đặc biệt việc n᪠y phải được sự đồng của hong hậu.�Người Champa mặc d c bị ảnh hưởng Sati nhưng họ vẫn hạn chế đến mức鳠tối thiểu. Điều n y nhiều dn tộc khc cũng theo B⡠ La Mn khng thể l䴠m được. Đy chẳng phải l một tiến bộ, một sự đột ph⠡ đ sao? Đời sống t㠢m linh người Chăm l thế. Rất phong ph! Người Chăm biết tiếp nhận văn hຳa của cc nền văn minh khc, vᡠ sng tạo cc giᡡ trị mới từ nền văn minh ny. Người Chăm cần thức điều nའy để lm vun đắp niềm tự ho dࠢn tộc. Đồng thời họ cũng phải bảo vệ nt đẹp ny. C頡c gi trị tm linh lᢠ thnh tố tinh thần quan trọng trong văn ha Chăm. [1]ೠVương quốc Champa ra đời năm 192 sau Cng nguyn do Khu Li䪪n( Cri Mara) sng lập. [2]Theo Po Dharma, Champaka.org [3]ᠠTheo Lafont, Champaka.org [4]Văn bản Chăm (VMST.13), Kr"n ka Nammk mang kal lak (Tm hiểu về vũ trụ thuở hồng hoang). [5]⬠Triết l m dương B� La Mn điển hnh l䬠 thờ Linga (dương tnh) v Yoni (�m tnh). [6]B� La Mn bản địa ha. [7]䳠Hồi gio Bni (Hồi giᠡo khng chnh thống). [8]䭠Những điệu ma dn gian Champa,ꢠvietnamtouris.edu.vn
0 Rating 69 views 0 likes 0 Comments
Read more
Uncategorized
By: On February 7, 2012
Đời sống tm linh Chăm Người Chăm l một d⠢n tộc c nền văn minh sớm pht triển. Họ đ㡣 xy dựng một Vương quốc Champa[1]h⠹ng mạnh một thời trong khu vực. Vương quốc ny để lại nhiều di sản văn ha phong ph೺. Cc thnh tố văn hᠳa ny được cấu thnh từ sự sࠡng tạo, tiếp thu v cải biến qua nhiều đợt,ࠠsớm định hnh trong sự đa dạng. Champa l một quốc gia đa d젢n tộc[2]bao gồm d"n tộc Chăm, cc dn tộc vᢹng Ty Nguyn; trong đ⪳ người Chăm l dn tộc đࢳng vai tr hạt nhn, chi phối mạnh đến c⢡c dn tộc khc; tuy nhi⡪n, trong phạm vi bi ny t࠴i chỉ đề cập ring văn ha người Chăm. Người Chăm Việt Nam gồm c곳161.729 người (năm 2009), sống tập trung ở vng Ninh Thuận, Bnh Thuận, An Giang, T鬢y Ninh, Ph Yn…Tuy nhiꪪn, tổ tin của họ vốn sống cả trn một vꪹng đất từ Quảng Bnh đến Đồng Nai[3]. Do đ kh쳴ng gian văn ha của họ cũng trải di tr㠪n vng đất ny. 頠 Yếu tố tm linh dn gian Trong văn h⢳a Chăm, ta thấy r sự tồn tại đan xen giữa yếu tố tm linh d墢n gian trong tn gio… . C䡡c tập tục, tn ngưỡng dn gian h�nh thnh trong qu tr࡬nh sinh sống được họ gn giữ đến ngy nay. Champa kh젴ng phải l vng đất nảy sinh c๡c tn gio nhưng l䡠 vng đất hnh th鬠nh nhiều tn ngưỡng bản địa. 1.Triết l về vũ trụ nguy�n sơ thuở hồng hoang xuất hiện trước khi B La Mn du nhập vഠo Champa. Sakkarai Krn ka Nam mk mang kal lak[4]⢠ghi nhận: Vũ trụ ban đầu l một ci hư v൴ (elak) tối tăm m mịt gồm c hai phần. Phần tr鳪n l trời (akal). Phần dưới l đất (tanࠢh riya). Thần trời kết hợp với thần đất sinh ra mun vị thần (cc Po yang), mu䡴n vạn vật (suk sar) v con người (adam). Triết l nୠy cho thấy dng dấp lưỡng hợp m – dương hiện hữu rất sớm. Nᢳ đ xuất hiện trước khi dng triết l㲭 m – dương[5]từ Ấn Độ du nhập v⠠o Champa. Triết l trn giải th�ch thế giới một cch gần gũi với đời thường. Đứng trn mặt đất ta sẽ thấy g᪬ trước tin? Ng l곪n thấy trời. Nhn xuống thấy đất. Điều ny thật trực quan. 2. C젡c lễ hội mang đậm yếu tố tm linh. Người Champa c rất nhiều lễ hội. Sau đⳢy l một số lễ hội chnh c୲n tồn tại hiện nay. Cc lễ hội người Chăm c sự kế thừa nhiều yếu tố cổ xưa. Xưa đến đ᳢u? C lẽ chng ta phải ngạc nhi㺪n khi biết rằng văn ha bản địa ban sơ thời kỳ săn bắn hi lượm, sản xuất n㡴ng nghiệp cổ sơ vẫn cn dng dấp hiện hữu trong c⡡c lễ hội ny. Cc t࡭n ngưỡng vạn vật hữu linh, tn ngưỡng thờ cng tổ ti�n l những hnh thức tଭn ngưỡng nguyn thủy của loi người, vẫn được t꠬m thấy. Kat):Đ"y l lễ hội tải nhiều yếu tố mang tnh chiều sୢu về thời gian hơn cả. N l lễ hội c㠳 cội nguồn xưa nhất. Nghi lễ ny c trước khi Bೠ La Mn du nhập vo Champa. Đ䠢y nghi lễ mang tnh tn ngưỡng d�n gian hơn l niềm tin tn giഡo. N c ảnh hưởng nhiều từ c㳡c nghi thức B La Mn. Lễ hội Katഩ được người Chăm Ahir[6]đứng ra tổ chức. Kat頩 tưởng nhớ đến cc anh hng dṢn tộc, tổ tin; chnh v꭬ thế, n dễ dng được d㠢n tộc ha, c sự tham dự của nhiều người Awal[7]. Ram㳢wan:Lễ hội n y c nhiều điểm tương đồng trong lễ Ramadan của người Hồi gio ch㡭nh thống. Đy l lễ hội c⠳ sự tn thờ đậm dnh cho Allah, n䠳 l biểu tượng cho cộng đồng Awal; tuy nhin, lễ hội nઠy cũng thờ cng tổ tin do kế thừa yếu tố văn hꪳa bản địa ban sơ như ti trnh b䬠y trước. Lễ Ramadan của người Chăm Hồi gio chnh thống chỉ t᭴n thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Họ khng thờ cng tổ ti亪n. Tuy nhin, người Chăm Hồi gio chꡭnh thống ở Ninh Thuận vẫn đi thăm mộ tổ tin của họ vo dịp nꠠy. Điều ny cho thấy họ vẫn kế thừa lễ Ramwan của Awal. Rija Nࢢgar:Đ"y l lễ hội đại diện cho dn tộc hơn cả. Nࢳ l lễ hội dnh chung cho cộng đồng Ahiࠩr v Awal.ࠠLễ hội ny thờ Thần mẹ xứ sở Po In Nࢢgar v cc thần linh khࡡc vo dịp năm mới. Po In Nagar lࢠ người phụ nữ c thật, được thần thnh h㡳a. Po In Nagar được xem l thủy tố của người Chăm. Truyền thuyết kể rằng Po Ina Nagar l⠠ con gi của thần Po Kuk được ngi sai xuống trần gian để giᠺp người Chăm xy dựng vương quốc. B dạy người Chăm trồng l⠺a, dệt vải, nui tầm,… 3.Thng thường nhiều d䴢n tộc chỉ sng tạo ra điệu ma nhằm mục đậch giải tr, nhưng người Champa khng dừng lại ở đ�. Ngoi những điệu ma mິ phỏng cc hoạt động sống thường ngy như hᠡi rau quả, chi lưới, gặt la…Người Champa cາn sng tạo cc điệu m᡺a nhằm vo việc thờ thần linh. Người ta thống k cળ đến 80 điệu ma[8]tương ứng với 80 vị thần. Người Chăm c꠳ nhiều điệu ma nhưng chung quy ta xếp chng v꺠o 4 kiểu cơ bản: Biyn, Kmn, Mrai, Chron. Đ颢y l tn của 4 loઠi chim: cng, điểu cầm, g l䠴i, ngang. Theo truyền thuyết, Po Ina Nagar nắm lấy 4 v tinh t cho nở ra 4 con chim tr캪n. B cng c๡c nng tin cưỡi xuống trần gian. Khi nhબn những con chim trn bay lượn đẹp người Chăm đ bắt chước động t꣡c ny để sng tạo 4 kiểu mࡺa mang tn 4 loi chim nꠠy. Về sau nhiều động tc ma được sạng tạo thm. Ma được xem l꺠 một hnh thức gửi gắm lng biết ơn đối với thần linh. Ch청nh v điều ny, m젺a hiện hữu trong cc lễ Rija. Nhiều dn tộc khi thờ cᢺng thần linh thường phải trang nghim, nhưng trong lễ Rija người Chăm nhảy ma rất v꺴 tư. 4. Đối với nhiều dn tộc ăn uống l một lối sinh hoạt kh⠴ng mảy may lin quan g đến tꬢm linh nhưng người ta phải bất ngờ khi thấy người Chăm Ahir v Awal thực h頠nh một nghi thức tm linh. Đy l⢠ nghi thức thuộc tn ngưỡng đa thần. Mỗi lần uống rượu, bia họ sẽ đổ xuống đất vi giọt để k�nh mời thần linh. Mỗi lần c thức ăn ngon thuộc cc m㡳n thờ cng truyền thống như ch, thịt gꨠ,… họ đều thực hnh nghi thức ny. Họ nhẩm vࠠi lời cầu sự che chở của thần linh. 5. Những thai nhi trong quan điểm của bc sĩ n vốn chỉ l᳠ phần mu thịt đơn thuần.Phᠡ thai ngy nay trở nn phổ biến. Hơn nữa, hiếm thấy dઢn tộc no để đến linh hồn của thai nhi bất hạnh. Người Chăm thཬ khc. Những thai nhi chưa ra đời, gặp một sự cố bất hạnh phải gi từ khi mới cᣲn ở trong bụng mẹ. Người Chăm c tục Mbuic haluk để tưởng nhớ, bồi đắp cho sinh linh bất hạnh ny. Linh hồn của c㠡c thai nhi ny cũng được xem l thࠠnh vin trong cc linh hồn của dꡲng tộc ở thế giới bn kia. Nếu người phụ nữ bị sảy thai ở qu thꪬ cc Po Acar[9]sẽ lấy một nắm đất ở nơi nᠳ để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nếu người phụ nữ sảy thai ở nơi xa lạ th cc Po Acar ra졠cạnh l ng về hướng nam lấy một nắm đất để tượng trưng cho thi thể thai nhi. Nắm đất ny được nắn theo hnh người, quấn qua vଠi lớp vải trắng. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar mặc nhiều lớp “o”. “o” lၠ một dải khăn mu trắng nhỏ được cắt theo hnh thହ tượng trưng o người qu cố[10]. “Thi thể của thai nhi” được Po Acar thực hiện nghi thức tắm, rồi chᡴn trong Ghur[11], tương tự người chết. Trong Mbuic haluk, người ta sẽ “gửi” nhiều quần o, đồ sinh hoạt của trẻ con cho thai nhi. Cc vật dụng nᡠy được Po Acar thực hiện nghi thức đọc vi đoạn kinh Qu’ran[12]của người Hồi gio Bࡠni, để trao cho linh hồn của thai nhi bất hạnh. Đy l nghi lễ mang gi⠡ trị nhn văn su sắc. Mbuic haluk cần được giữ g⢬n, lưu giữ cho người Chăm Awal. 6.Bố tr nh cửa l� cng việc của kĩ sư. Đ l䳠 cch nghĩ của nhiều dn tộc. Người Chăm khᢴng chỉ c vậy. Lm nh㠠, người Chăm Awal thường hướng mặt nh về pha aia harei tamୢ (hướng ty). Họ tin rằng, lm nh⠠ theo hướng ny sẽ lm ăn phࠡt đạt, sớm trở nn giu c꠳. Vị tr đặt ngi nh� cũng vậy. Ai c dịp đến thăm cc l㡠ng người Chăm sẽ pht hiện một điều rất th vị. Cạc ngi nh được sắp xếp theo một d䠣y thẳng. Hai bn dy nh꣠ l hai con đường thẳng tp. Tục nࡠy đ tạo ra một khng gian rất tho㴡ng cho cc lng người Chăm. Trᠴng rất ngăn nắp. 7.Người Chăm xem phun bet (cy bồ đề) l nơi tr⠺ ngụ của nhiều vị thần, c cả ma quỷ. Họ cảm thấy sợ hi khi đi qua. Họ tin rằng c㣢y ny mang lại nhiều điều rủi ro, v thế rất kh଴ng ưa. Tuy nhin họ khng d괡m chặt bỏ. Họ tin rằng nếu đụng chạm đến cy ny thần linh, ma quỷ sẽ khiến họ gặp nhiều bệnh tật. 8. Đối với người Thi⠪n Cha, mỗi lần gặp điều rủi ro họ sẽ cầu nguyện để Cha gi꺺p đỡ. Cn người Chăm th sao? Họ sẽ cầu mong sự che chở của Po sang. Họ tin rằng Po sang lu⬴n di theo bước chn của họ để che chở. Po sang l墠 cc linh hồn tổ tin qu᪡ cố. Người Chăm cảm thấy tự tin khi được Po sang che chở. Điều ny chỉ c ở người Chăm Awal, Ahi೩r. Người Chăm Islam cầu mong sự gip đỡ từ Thượng đế Allah. 9.Sinh ra được một đứa con khỏe mạnh l mong muốn vꠠ niềm hạnh phc lớn lao của người mẹ. Trong thời k mang thai cꬡc b mẹ khng được nhബn thấy những hnh ảnh k dị v쬬 sợ sẽ sinh ra những đứa con tật quyền. Khi sinh con ra cn non thng, c⡡c b mẹ sẽ trnh gặp người lạ. Vࡠ đặt biệt trong sn nh c⠳ đốt lửa sng. Tất cả điều ny đều lᠠ niềm tin tm linh nhằm trnh điều rủi ro. Về tục đốt lửa c⡳ thể được giải thch như sau.: Buổi đầu ban sơ c nhiều rừng rậm k�m theo th dữ, v dĩ nhi꠪n l khng thể loại trừ kẻ xấu lảng lഡch trong bng tối, v cả ma quỷ - nỗi sợ h㠣i v hnh. B䬳ng tối mang lại sự sợ hi cho cc b㡠 mẹ. Điều ny gy tࢢm l lo ngại. nh s큡ng của lửa sẽ mang lại niềm tin cho họ. Yếu tố ny hnh thଠnh tục cho đến ngy nay. 10. Phụ nữ sở hữu nhiều vẻ đẹp. Phụ nữ li cuốn tഢm hồn của nhiều chng trai, mang lại sự say m cho cડc chng trai. Phụ nữ rất đẹp. Chnh v୬ phụ nữ rất đẹp nn người Chăm cũng sợ ma quỷ, thần linh lm m꠪ hoặc. Thần linh đối với họ khng phải vị no cũng mang lại điều tốt. C䠡c c gi trẻ, đặt biệt l䡠 cc thiếu nữ trnh thả tᡳc khi đi qua bng tối. Khi tắm ven sng suối họ cũng kh㴴ng bung xa t䵳c để trnh Patao aia khap (Thần nước gy mᢪ hoặc). Điều th vị ở đy lꢠ sự trn trọng, qu h⭳a của tnh yu đ쪴i lứa. Một khi đ yu một người con g㪡i no th bạn sẽ hẹp hଲi. Hẹp hi v muốn ri⬪ng tư cảm nhận vẻ đẹp của người yu. Khng người n괠o khc được php cảm nhận vẻ đẹp của cᩡc c gi ngo䡠i người yu của nng. Đꠢy thể hiện sự b ẩn của tnh y�u. V thế, họ khng muốn bất k촬 một thứ ma quỷ, kể cả thần linh no chim ngưỡng sắc đẹp của nઠng. Khi một người con gi bung xᴵa tc sẽ tạo ra nt gợi cảm. N㩩t gợi cảm ny chỉ ring người yપu của nng chim ngưỡng. Thật lઠ một điều k b trong t쭬nh yu đi lứa! 11. Người Kinh quan niệm họ sẽ giao cảm được với linh hồn thế giới b괪n kia v cc thần thࡡnh qua việc thấp nhang. Khi nhang bay ngun ngt sẽ khơi dậy niềm tin t㺢m linh cho họ. Ta thường thấy nhiều người Kinh thấp nhang thờ tổ tin. Họ cũng thờ Phật, cc vị Bồ tꡡt… qua cy nhang chy đỏ rực. Người Chăm th⡬ niềm tin tm linh được khơi dậy qua ngọn lửa pang jin (nến), kh⩳i gihluw asar (trầm hương). Pang jin được lm bằng s頡p ong. Người ta thường thắp sng pang jin khi c᩺ng tổ tin thần linh. Trong lễ Ramwan, họ đưa ra lời đối thoại với người quꢡ cố cầu mong điều an lnh qua ngọn lửa của cc pang jiࡩn. Trong lễ Rija praong[13]c nhiều pang jin khổng lồ cao 1 – 1.5 m được thắp s㩡ng để lm niệm tརm linh. Champa vốn nổi tiếng l xứ sở của trầm hương. Nhiều nh thơ người Chăm tốn nhiều mࠠu mực để ca ngợi trầm hương. Trầm hương trở thnh một đề ti trong nhiều bࠠi văn, bi thơ giống như cc cࡢy tng, cc , tr麺c, mai… đối với văn học Hn. Trầm hương l loại cᠢy c gi trị kinh tế cao. Trầm hương kh㡴ng chỉ mang lại sự giu c về vật chất cho cư dೢn Champa m cn mang lại đời sống tinh thần phong ph಺. Gihluw asar khi đốt sẽ tỏa ra nhiều khi. Khi Gihluw asar kh㳴ng c mi g㹢y hắc như nhang. Trong lễ tảo mộ của người Chăm Awal họ thường đốt gihluw để giao cảm với linh hồn tổ tin. Gihluw asar cũng khơi dậy niềm tin tm linh khꢴng km pang jin. T驴n gio Tn giᴡo chi phối nhiều đến cc nghi lễ phong tục. N như một khung xương tạo dựng bộ dạng của nền văn hᳳa, qua đ cc nghi lễ phong tục được h㡬nh thnh. Người Chăm theo hai tn giഡo chnh: B La M�n v Hồi gio. 1.Bࡠ La Mn được du nhập vo Champa từ thế kỉ thứ IV[14]. B䠠 La Mn (Brahman) vốn l danh từ chỉ một đẳng cấp ở Ấn Độ gồm c䠡c tu sĩ, triết gia, học giả, cc chức sắc tn giᴡo. B La Mn lഠ tn gio được h䡬nh thnh ở Ấn Độ vo khoảng năm 1.500 trước C࠴ng nguyn, chủ trương thờ đa thần (polytheism). Cc vị thần Brahma (đấng sꡡng tạo), Vishnu (đấng bảo tồn), Shiva (đấng hủy diệt) chuyển ha lẫn nhau trong một Trimurti (tam vị nhất thể). Nếu như ở Ấn Độ, Brahma được tn thờ nổi trội so với c㴡c vị thần kia, th đối với người Champa, họ đ tiếp biến t죴n gio ny: Thần Shiva được tᠴn thờ vượt trội hơn hẳn. Quả vậy, người Champa đ biến Brahma gio th㡠nh Shiva gio. Thần Shiva được thờ dưới dạng hnh tượng Linga[15]. 2.Hồi giᬡo Bni được du nhập vo Champa từ cuối thế kỉ thứ X[16]ࠠnhưng chỉ thực sự biểu hiện mạnh ở thế kỉ XVII[17]. Ban đầu, người Bni chỉ thờ duy nhất Đấng tối cao Allah. Cch hࡠnh lễ của họ cũng mang nhiều nt tương đồng với cộng đồng Hồi gio quốc tế. Po Aulaoh[18]đ顣 đi hnh hương Thnh địa La Macque. 3.Năm 1471, thࡠnh Vijaya (Đồ Bn) bị thất thủ. Champa bước vo ngưỡng khủng hoảng nhiều mặt. Niềm tin vࠠo cc vị thần B La Mᠴn bị giảm st. Ấn Độ cũng khng c괲n lin hệ với Champa nữa. Người Champa muốn tm kiếm một chỗ dựa mới về tinh thần. Nhiều người Champa đꬣ cải đạo vo Hồi gio. Đến thế kỉ XVII, số lượng t࡭n đồ Hồi gio đ chiếm ½ dᣢn số[19]. Mu thuẫn tn giⴡo diễn ra gay gắt. Po Rom[20]chủ trương một cuộc cải c頡ch cho dung ha hai tn giⴡo ny. Người B La M࠴n thờ cả Allah, v người Bni thờ lu࠴n cc vị thần B La Mᠴn. Đồng thời, ng cn cho kết hợp với một số t䲭n ngưỡng dn gian bản địa. Đ lⳠ đề thuyết giải quyết mu thuẫn tn giⴡo v tm chỗ dựa về tinh thần của ଴ng. Về chnh trị, ng mong muốn hợp nhất cộng đồng Chăm, tr�nh bị chia rẽ. Về cuộc cải cch ny, người Chăm hiện nay cᠲn tồn tại kiến bất đồng. Một số người Chăm Hồi gio ch�nh thống phản biện lại, v cho rằng cuộc cải cch n졠y đ phạm nhiều điều luật quan trọng của người Hồi gio. Hiện nay, nhiều hộ người Chăm ở Ninh Thuận, B㡬nh Thuận vẫn cn thực hiện theo thnh quả của cuộc cải c⠡ch tn gio n䡠y. Họ thờ nhiều tn ngưỡng đa thần bản địa, gọi chung l ngap yang. Ngap yang phổ biến l� cc nghi lễ: ngap tanh riya (cᢺng thần đất), ngap pabaiy (tế d cho thần, cầu mong điều lnh), … Tuy nhi꠪n, người Bni c xu hướng đơn giản hೳa cc lễ ngap yang, từ bỏ một số lễ ngap yang m họ cho lᠠ khng cần thiết. Trong cch h䡠nh lễ của cc tu sĩ, họ tập trung tn thờ Allah. Người Bᴠ La Mn cũng đơn giản ha nhiều lễ ngap yang hơn. 4.Hồi gi䳡o chnh thống (Islam) l một t�n gio độc thần, chỉ tn thờ Đấng tối cao Allah. Hồi giᴡo ra đời từ thế kỉ VII, tại bn đảo Ả Rập, do Thin sứ Muhammad[21]nhận mặc khải của Thượng đế truyền lại cho con người qua thi᪪n thần Jibrael. Tn đồ Hồi gio cũng tin rằng Muhamed l� vị Thin sứ cuối cng được Allah mặc khải Thi깪n kinh Qu’ran Sau những lần thất bại trước đon qun Nam tiến của Đại Việt. Người Champa bắt đầu di cư vࢠo Campuchia, diễn ra mạnh mẽ vo cc năm 1471, 1692, 1832. Họ tiếp thu giࡡo l Islam từ người M Lai ở đ�y, hnh thnh Cộng đồng Chăm Hồi gi젡o chnh thống. Thế kỉ XIX, nhiều người Chăm ở Campuchia bị ngược đi, buộc phải di cư sang l�nh nạn trở lại Việt Nam. Họ được nh Nguyễn cho định cư ven sng Mഩkong, An Giang. Họ thnh lập 7 ngi lഠng. Cc gio luật Islam được tuᡢn thủ nghim ngặt. Về sau, bộ phận người Chăm ở đy di cư sang sinh sống ở nhiều vꢹng trong Thnh phố Hồ Ch Minh, Đồng Nai. Thế kỉ XX, một số người Chăm Ninh Thuận tiếp nhận Islam từ bộ phận người Chăm Islam Thୠnh phố Hồ Ch Minh. Họ đến truyền gio cho người Chăm ở Ninh Thuận. Người Chăm ở đ�y cn gọi Islam l Asulam hay Akhlam. Cộng đồng n⠠y sinh hoạt độc lập so với người Chăm Hồi gio Bni. Hiện nay, Islam cᠳ xu hướng tăng ln. Quan điểm Trong qu trꡬnh sinh sống, người Chăm đ sng tạo nhiều gi㡡 trị tinh thần trong đời sống tm linh mang tnh cố kết cộng đồng d⭢n tộc. Họ lun lun đi t䴬m sự l giải trong nhn sinh quan về vũ trụ v� đời thường. Họ c thức g㽬n giữ nt đẹp văn ha m鳠 tổ tin để lại, nhưng khng ngần ngại cải biến một số lễ nghi cho ph괹 hợp với hon cảnh x hội, v࣠ cũng đồng tiếp nhận ci mới. C�c điểm khc biệt ny khᠴng tồn tại độc lập m lun đấu tranh vഠ bổ sung lẫn nhau. Điều ny tạo ra sự phong ph trong đời sống tຢm linh người Chăm. Ti được sở hữu dng m䲡u của một dn tộc c nền văn hⳳa đồ sộ. Ti cảm thấy tự ho về c䠡c tinh hoa trong nền văn ha của dn tộc. Nền văn h㢳a ấy thể hiện sự nhạy cảm trước sự huyền b của cuộc đời. Họ khng ngừng m� mẫm tm hiểu sự huyền b ấy. Đ쭢y chnh l l� do khiến họ tiếp nhận v sng tạo nhiều giࡡ trị văn ha tm linh l㢠m chỗ dựa cho đời sống tinh thần. 1.Ta l ai? Đứng trước vũ trụ bao la ny, con người lu࠴n trăn trở. Quả l một điều ngu ngốc nếu con người khng đặt cഢu hỏi v tm cଡch l giải điều đ. V� quả l một dn tộc khࢴng khn ngoan khi khng trăn trở điều n䴠y.C!c l giải về vũ trụ v đời thường trong c�c triết l tn ngưỡng, t�n gio d đṺng hay sai vẫn thể hiện một qu trnh tᬬm ti đng ghi nhận. Sự t⡲ m khiến con người đi tm sự l⬭ giải. Sự l giải nguyn sơ về thế giới của con người phụ thuộc nhiều v�o tnh chủ quan. Nhưng tnh kh�ch quan cũng khng thể c nếu kh䳴ng dựa trn cơ sở tnh chủ quan. Khoa học khꭴng thể đứng vị tr cao nếu bỏ qua cc triết l� tn gio ban sơ.䡠Khoa học được thực nghiệm chứng minh t-nh chn l nhưng nhiều triết l⭭ tn ngưỡng, tn gi�o cũng được chứng minh qua hoạt động thực tiễn; tuy ta khng thể khng phủ nhận một số th䴠nh tố lạc hướng, nhưng ai dm khẳng định rằng cc chᡢn l trong khoa học l ho�n ton đng? Khi nຳi về quan điểm giữa khoa học v tn ngưỡng, t୴n gio người ta thường nghĩ về sự đối lập. Thực ra gữa hai khi niệm nᡠy c bổ sung lẫn nhau. Cc quan điểm trong t㡭n ngưỡng, tn gio gợi ra nhiều đề t䡠i, vấn đề cho khoa học nghin cứu. V c꠳ rất nhiều kiến thức trong cc bộ kinh thnh của cᡡc tn gio được khoa học x䡡c nhận tnh đng đắn. 2.Con người nh�n nhận thế giới qua nhiều nhn quan khc nhau. C㡡ch nhn nhận khc nhau n졠y đ sinh ra nhiều điều phong ph trong sinh hoạt văn h㺳a. Thật l một điều hoang vắng, rập khun nếu như cഡc nền văn ha trn thế giới c㪹ng quy tụ một nhn sinh quan. Thật l một lỗ hỏng kiến thức khi người ta so s⠡nh gi trị cao – thấp giữa cc nền văn hᡳa. V vậy, cc gi졡 trị văn ha tm linh của người Chăm kh㢴ng thể bị đnh gi thấp hơn so với cᡡc gi trị tm linh của nền văn hᢳa khc. 3.Sati – một tục hnh thᬠnh ở Ấn Độ c ảnh hưởng đến Champa. Đy l㢠 một thnh tố trong thế giới quan về tn giഡo bị sai lệch. Nhiều người thường lợi dụng điều ny để hạ bệ đời sống tm linh Champa. Sati vốn lࢠ tn của vợ thần Shiva. Khi Shiva chết, v quꬡ thương chồng, nng nhảy vo lửa trong đࠡm thiu. Do nhận thức con người lc n꺠y cn hạn chế, sự việc ny ph⠡t sinh thnh một tục. Ở Ấn Độ, nhiều phụ nữ phải chịu vo lửa trong đࠡm thiu của chồng. Tuy nhin, khi ảnh hưởng vꪠo Champa, chỉ c hong hậu mới v㠠o lửa trong đm thiu của vua; đặc biệt việc n᪠y phải được sự đồng của hong hậu.�Người Champa mặc d c bị ảnh hưởng Sati nhưng họ vẫn hạn chế đến mức鳠tối thiểu. Điều n y nhiều dn tộc khc cũng theo B⡠ La Mn khng thể l䴠m được. Đy chẳng phải l một tiến bộ, một sự đột ph⠡ đ sao? Đời sống t㠢m linh người Chăm l thế. Rất phong ph! Người Chăm biết tiếp nhận văn hຳa của cc nền văn minh khc, vᡠ sng tạo cc giᡡ trị mới từ nền văn minh ny. Người Chăm cần thức điều nའy để lm vun đắp niềm tự ho dࠢn tộc. Đồng thời họ cũng phải bảo vệ nt đẹp ny. C頡c gi trị tm linh lᢠ thnh tố tinh thần quan trọng trong văn ha Chăm. [1]ೠVương quốc Champa ra đời năm 192 sau Cng nguyn do Khu Li䪪n( Cri Mara) sng lập. [2]Theo Po Dharma, Champaka.org [3]ᠠTheo Lafont, Champaka.org [4]Văn bản Chăm (VMST.13), Kr"n ka Nammk mang kal lak (Tm hiểu về vũ trụ thuở hồng hoang). [5]⬠Triết l m dương B� La Mn điển hnh l䬠 thờ Linga (dương tnh) v Yoni (�m tnh). [6]B� La Mn bản địa ha. [7]䳠Hồi gio Bni (Hồi giᠡo khng chnh thống). [8]䭠Những điệu ma dn gian Champa,ꢠvietnamtouris.edu.vn
0 Rating 69 views 0 likes 0 Comments
Read more