Select
Tag Cloud

Anything in here will be replaced on browsers that support the canvas element

  • Facebook
  • Yahoo
  • Google
  • Live
  • Twitter
  • Live
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more
By: On October 25, 2013
Từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của dn tộc Chăm vꢠ một số dn tộc thiểu số khc. Từ thế kỷ⡠XItrở về sau, người Chăm r:t dần về cc tỉnh pha nam. D᭹ vậy, văn ha Chăm vẫn cn ghi lại những dấu ấn tr㲪n đất Quảng Bnh đng để cho ch졺ng ta tm hiểu v tr젢n trọng.Dấu ấn văn ha Chăm trn v㪹ng đất ny nằm trong một số sinh hoạt v phong tục của cư dࠢn lng x (như việc l࣠m vụ la chim, tục thờ cꪡ voi, thờ sinh thức kh…). Thnh Khu T�c, lũy Hon Vương (trn Đનo Ngang), tượng Bồ Tt Quan Thế m vႠ một số hnh vẽ trn v쪡ch động Phong Nha… c thể xem l những di sản văn h㠳a Chăm cn lại trn đất Quảng B⪬nh. SUMMARY CHAMPA CULTURE STAMPIN QUANG BINH From 137 to 1069, within about 932 years, QuangBinh used to be the inhabitancy of Champa people and other ethnic minorities. Since the 11thcentury, Champa people have moved gradually to the Southern provinces of Vietnam. Despite of this, the Champa culture is still left in Quang Binh, which is worth for us discovering, respecting and protecting. Champa culture in this area is recognized in some customs and activities of the local inhabitants (such as growing fifth month rice crop (Vụ la Chim), worshiping Whales (tục thờ Cꪡ Voi), worshiping genital organs and so on. Khu Tuc wall, Hoan Vương rampart (on Đeo Ngang pass), the statue of Quan The Am, and some drawings on the walls of Phong Nha cave), which are regarded as Champa cultural heritages in Quang Binh. 1.Quảng B,nh thời sơ sử thuộc nước VănLang, sau đ3 l u Lạc. Nh Hn xm lược nước ta đặt vᢹng đất ny thnh quận Nhật Nam (quận kࠩo di đến tỉnh Quảng Nam). Thế kỷ thứ II, nước Lm Ấp của Khu Liࢪn ra đời (sau ny l Bắc Chiࠪm Thnh). Lm Ấp cࢲn c tn kh㪡c l nước Hon Vương, ph࠭a Bắc ko di đến đ頨o Ngang. Thời kỳ thuộc Lm Ấp, Quảng Bnh c⬳ 2 chu:Địa L⠽(ng y nay l 2 huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh),Bố Ch࠭nh(Quảng Trạch, Bố Trạch, Tuy*n Ha ngy nay). 㠠 Năm 1069, nh L cử binh tướng tiến cུng xuống pha Nam đnh nhau với qu�n Chim Thnh. Vua Chi꠪m l Chế Củ bị bắt, phải cắt 3 chu Địa Lࢽ, Bố Chnh, Ma Linh (từ Bắc Quảng Bnh đến Gio Linh- Quảng Trị) để được thả về. Quảng B�nh trở thnh một bộ phận của nước Đại Việt từ đy. ࢠ Như vậy từ năm 137 đến năm 1069, trong vng 932 năm, Quảng Bnh từng l⬠ nơi cư tr của người Chăm v một số cꠡc dn tộc thiểu số khc… Từ thế kỷ thứ XI trở về sau, người Chăm r⡺t dần vo cc tỉnh miền trong. Dࡹ vậy, văn ha Chăm đy đ㢳 vẫn cn ghi những dấu ấn trn đất Quảng B⪬nh đng cho chng ta cần tẬm hiểu, v trn trọng. ࢠ 2.Trước hết, dấu ấn văn h3a Chăm nằm ngay trong một số sinh hoạt, một số phong tục của cư dn cc l⡠ng x. Nng d㴢n Quảng Bnh một năm cũng lm hai vụ l젺a chnh. Vụ thng 5 gọi l�vụ Chi*m, la Chim.ꪠVụ Chim được xem l vụ l꠺a do người Chăm tạo ra. Trong cc bữa ăn hng ngᠠy, nhất l vo m࠹a Đng mưa rt,䩠mn mắml㠠 mn được nhiều người ưa thch. Theo c㭡c nh nghin cứu văn hળa,mắm vốn c nguồn gốc từ văn ha ẩm thực Chi㳪m Thnh. Mn mắm Quảng B೬nh rất đa dạng, nguyn liệu bao gồm cả thủy hải sản, cả dưa c… V꠭ như: mắm c hố, c thu, cᡡ b, mắm ruốc, mắm cng, mắm c財y, mắm tm s, mắm c亠, mắm dưa, mắm nhỏ v.v… Tục thờ c! voi, dường như chỉ c ở miền biển Quảng Bnh trở v㬠o. Phải chăng tn ngưỡng ny cũng c� nguồn gốc từ văn ha Chăm? Hiện nay ở Quảng Bnh c㬳 cc lng xᠣ sau đy cn miếu thờ cⲡ voi:Cảnh Dương (Quảng Trạch) 2 miếu thờ mang tn Miếu ng, Miếu Bꔠ;Thanh H (x# Thanh Trạch- Bố Trạch) đền thờ tọa lạc gần cửa sng Gianh;Sa Động䠠(Bảo Ninh- TP Đồng Hới) đền thờ được gọi l Lăng ng;ԠQuảng Phđền mới được phục chế lại mang t꠪n l Miếu ng.ԠTại cc đền miếu thờ Đức ng, hᔠng năm, dn cc l⡠ng x thường tổ chức tế cng, h㺡t cho cạn, bơi trải… Một số bộ xương c voi c衲n được lưu giữ ở Cảnh Dương, cc nơi khc thᡬ bị bom đạn hủy hoại gần hết. Tục lệ coi trọng sinh thực kh- trong tn ngưỡng phồn thực cũng l một tục lệ rất đ�ng lưu . Hng năm 4 l�ng:Động Hải, H Thn, Ph Đức, An Ba亠(4 lng nằm bn dલng sng Nhật Lệ, thnh phố Đồng Hới) đều c䠳 tổ chức bơi trải. Trn cc thuyền cꡳ gắn hnhMuống- Nhọn, hai h젬nh ảnh biểu trưng của sinh thực kh, của m dương, thi�n- địa, nhn (2 lng đầu mỗi l⠠ng 1 cặp, 2 lng sau ghp lại th੠nh 1 cặp- tất cả l 3 cặp Muống- Nhọn). Theo hai nh nghiࠪn cứu Nguyễn T v Văn Lợi: tục gắn h꠬nh tượngMuống- Nhọn trn cc thuyền bơi của cꡡc lng vừa ni tr೪n l tiếp thu, kế thừa tn ngưỡng phồn thực của cư dୢn Chăm Pa trước đy. Tục lệ ny ng⠠y nay cn thấy trong sinh hoạt văn ha của người Chăm ở Phan Thiết (xem:ⳠĐịa ch văn ha miền biển Quảng B�nh- trang 194-196). Ở nhiều th4n x của Quảng Bnh hiện thời b㬠 con vẫn cn dng nước giếng, trong đ⹳ c một t c㭡i giếng xy theo hnh vu⬴ng, v như giếng nước chnh của l�ngPh:c Kiều(một l ng cổ của x Quảng Tng, huyện Quảng Trạch). Giếng h㹬nh vung được xem l kiểu giếng của d䠢n tộc Chăm. Dấu ấn v di sản văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh được cc nh nghiᠪn cứu lịch sử, văn ha tm thấy tr㬪n một số di vật, thnh quch. Năm 1923, tượngࡠBồ tt Quan thế mᢠBodhisattva Avalokitesvara bằng đồng nặng 35kg do Henry de Pircy pht hiện ở Đại Hữu đ khẳng định sự hiện diện của Phật giᣡo trong văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh (Tượng ny hiện được trưng by tại Bảo tࠠng lịch sử thnh phố Hồ Ch Minh). Đặc biệt thୠnhKhu T:c, một cng trnh th䬠nh quch pha Bắc của người Chăm đ᭣ được m tả kh kỹ trong một số tập s䡡ch xuất bản từ trước năm 1945. Sch“Du lịch Quảng Bᠬnh”của học giả Nguyễn Kinh Chi, trong mục“Th nh Kẻ Hạ”viết: “Ở đ c di t㳭ch một ci thnh bằng đất, hᠬnh vung mỗi bề ước 200m, thnh c䠳 trổ 3 ci cổng; ở trong đất c lẫn lộn những hᳲn gạch lớn, xung quanh thnh c dấu vết s೴ng ho, nhưng nay đ l࣠m thnh ruộng. Dn ở đࢳ thường ku l thꠠnh Lồi- tức l Chim Thઠnh. Cũng c kẻ gọi l th㠠nh Kẻ Hạ- nghĩa l thnh ở lࠠng Cao Lao Hạ. Cứ theo cc nh khảo cổ thời cᠳ lẽ l thnh Chăm thật vࠬ những hn gạch thấy ở đ giống như gạch xⳢy ở cc di tch Chi᭪m Thnh cn lại bಢy giờ”. Về th nhKhu T:c, nh gioࡠLương Duy Tmghi r⠵ trong sch“Địa lᠽ- Lịch sử Quảng Bnh”: Thnh x젢y vo khoảng thế kỷ thứ IV đời vua Chim Phạm Hồ Đạt. “Thઠnh xy giữa 2 con sng Lⴴ Dung (sng Son) v Thọ Linh (s䠴ng Gianh), chu vi 6 dặm 170 bộ, xy gạch cao 2 trượng, trn lại c⪳ tường cao trn 1 trượng, c mở nhiều lỗ vu곴ng… thnh c 13 cửa, tất cả cung điện đều hướng về ph೭a Nam. Chung quanh thnh c hơn 21.000 ng೴i nh, dn chࢺng ở chung quanh” (Những dng trn đ⪢y tc giả chp từ sach᩠Thủy Kinh ch). Nh giꠡoLương Duy T"m cũng đ dẫn cả lời gim mục Cadie m㡴 tả thnhLồi- Kẻ Hạࠠ“vung mỗi bề chừng 200m, lũy đất dy chừng 5m ở ch䠢n, 3m trn mặt chừng 2m (Sđd trang 127-128). ThnhꠠKhu Tc- Kẻ Hạnay thuộc lng Cao Lao Hạ, xꠣ Hạ Trạch, huyện Bố Trạch. Dấu vết th nh lũy Chăm Pa cn được thấy ở dải Đo Ngang. Trước đ⨢y người ta vẫn thấy trn sườn ni c꺳 dấu vết của một thnh đ cũ, tương truyền lࡠ Thnh Phạm Văn (một vị vua của người Chăm), tức thnh Hoࠠn Vương. Ngay cả thnh Uẩn Ảo (thnh nhࠠ Ng), một thnh cổ ở Lệ Thủy, c⠡c cụ gi thuở trước cũng gọi l Thࠠnh Lồi (thnh ny ngࠠy nay đ bị hủy hoại theo năm thng). 㡠 ĐộngPhong Nha cũng từng ghi dấu ấn của người Chăm một thời họ đến đy. Dấu tch B⭠n thờ họ lập nn, chữ k của họ khắc ghi tr꽪n vch đ vẫn cᡲn trong hang động. 3. Trn đy chꢺng ti lược ghi lại một đi n䴩t về dấu ấn của văn ha Chăm trn đất Quảng B㪬nh. Những tư liệu m chng tິi thu thập được qua cc chuyến điền d, qua cᣡc tư liệu sch bo, chắc chắn cᡲn rất t ỏi v�c2n những thiếu st ny nọ. Mong được độc giả th㠴ng cảm v chỉ gio cho. ࡠ TRẦN HONG Hội vin Hội Văn nghệ Dn gian Việt Nam ꢠ TI LIỆU THAM KHẢO 1. Du lịch Quảng B,nh(Bản ch)p tay- Thư viện Quảng Bnh). 2.젠 Địa l=- Lịch sử Quảng Bnh- Lương Duy Tm (1998)- Bảo t좠ng Tổng hợp Quảng Bnh xuất bản. 3.젠 Địa ch- văn ha miền biển Quảng Bnh- Văn Lợi (cb)- 2001- Nxb Văn h㬳a Thng tin. 4.䠠 Sổ tay địa danh du lịch c!c tỉnh Trung Trung Bộ(Nhiều t!c giả- Phần Quảng Bnh do Trần Hong viết). 5.젠 Trn đường tiếp cận một vng văn h깳a- Trần Hong- 1996- Nxb Văn ha. theo dulichsaigonact.vn
0 Rating 137 views 0 likes 0 Comments
Read more